O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi

Sug'urtalanmagan xatarlar- bu birinchi navbatda iqtisodiyotdagi tsiklik va tarkibiy o'zgarishlar bilan bog'liq bo'lgan xavflar, ya'ni. tadbirkor uchun tashqi omillarning ta'siri bilan (davlat iqtisodiy siyosatidagi o'zgarishlar; inflyatsiya darajasi; ishsizlik darajasi; xaridorlarning didi, afzalliklari va uslubi; bozor sharoitlari va boshqalar). Bundan tashqari, tadbirkorning o'z tashabbusi bilan bog'liq bo'lgan va unga bog'liq bo'lgan (yangi texnologiyalarni joriy etish, mahsulot turlarini yangilash va kengaytirish, yangi bozorlarni rivojlantirish va hk) sug'urta qilinmagan tavakkalchiliklarni hisobga olish kerak. Sug'urtalanmagan xatarlar bilan bog'liq barcha holatlarda, tadbirkor kelajakdagi iqtisodiy natijalarning (xarajatlar, daromadlar, foyda va boshqalar) noaniqlik omiliga duch keladi. Muhim iqtisodiy foyda manbaishuningdek, raqobatbardosh bozorlarning mavjudligi, firmalar tomonidan monopol bozor hokimiyatiga egalik qilish. Monopolist monopol foyda olish uchun ishlab chiqarishni cheklab, narxlarni ko'tarishi mumkin.

Monopol bozor kuchi tadbirkorga noaniqlik va uning oqibatlarini kamaytirishga imkon beradi, chunki monopolist va oligopolistlar asosan bozorni boshqaradilar. Iqtisodiy foydaning ikki manbai - tadbirkor va monopolistik bozor hokimiyati xavfi o'rtasida muhim ijtimoiy-iqtisodiy farqlar mavjud. Agar tadbirkor o'zi uchun yoki o'z tashabbusi bilan tashqi omillarning ta'siri bilan bog'liq bo'lgan tavakkalchiliklarni qabul qilsa, u jamiyat uchun zarur bo'lgan funktsiyalarni bajaradi: u iqtisodiyotning holati, bozor sharoitlari, moda va mahsulotga bo'lgan talabni hisobga oladi; yangi uskunalar va ilg'or texnologiyalarni joriy etadi, mahsulot sifatini yaxshilaydi va assortimentini kengaytiradi va hokazo. Ushbu muammolarning echimi umuman iqtisodiyotni rivojlantirishga, aholining turmush darajasini oshirishga yordam beradi. Agar tadbirkor o'zining monopol bozor kuchidan foydalanish natijasida iqtisodiy foyda oladigan bo'lsa, u ishlab chiqarish hajmini va mahsulot narxini oshirishni cheklab qo'ygan bo'lsa, u jamiyat uchun salbiy funktsiyalarni bajaradi, chunki iqtisodiyotda resurslar samarali taqsimlanmaydi, ishsizlik va inflyatsiya o'sadi va aholi turmush darajasi pasayadi. . Shu munosabat bilan, nomukammal raqobat sharoitida davlatning iqtisodiy roli monopolistlar va oligopolistlar faoliyatining salbiy oqibatlarini bartaraf etish va yumshatishni ob'ektiv ravishda kuchaytiradi. Maksimal foyda olishga intilish - bu bozor mexanizmi sharoitida kompaniyaning asosiy maqsadi, shuning uchun foyda kapitalistik iqtisodiyotning harakatlantiruvchi kuchi sifatida ko'rib chiqilishi mumkin. Bu iqtisodiyotda resurslarning taqsimlanishiga, ilmiy-texnik taraqqiyotga va ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligiga ta'sir qiladi. Shu bilan birga, firmalarning foyda olish istagi, ayniqsa rivojlanmagan raqobat sharoitida, jamiyatda daromadlarning adolatli taqsimlanishiga, korxonalarning nobud bo'lishi va bankrot bo'lishiga, atrof-muhitning holatiga, ishsizlik darajasiga va hokazolarga salbiy ta'sirini unutmaslik kerak. Binobarin, firmalarning foyda olishga bo'lgan tabiiy istagi davlat tomonidan ijtimoiy yo'naltirilgan iqtisodiy siyosat olib borishi kerak.

So'nggi ikki xatboshida muhokama qilingan daromadlar - ish haqi, ijara haqi, foizlar va foyda - bu mamlakat milliy daromadining tarkibiy qismi. Rivojlangan davlatlarning milliy daromadlarida eng katta ulush 70-80% gacha bo'lgan ish haqiga to'g'ri keladi. Rossiyada 90-yillarda milliy daromaddagi ish haqining ulushi, aholining pul daromadlari tarkibi va yalpi ichki mahsulot. doimo pasayib boradi. Shunday qilib, 90-yillarning ikkinchi yarmida aholining pul daromadlari tarkibida. bu ko'rsatkich 40% dan past edi. AQShda ish haqining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi (YaIM) qariyb 70 foizni tashkil etgan bo'lsa, 1994 yilda Rossiyada rasmiy ma'lumotlarga ko'ra - 38 foiz; 1995 yilda - 31%; 1996 yilda - atigi 26%. 2000 yillarda Rossiya YaIMda ish haqining ulushi o'tgan davrga nisbatan oshdi, ammo 2009 yilda bu ko'rsatkich 50% ni tashkil etdi.

Hozirgi bosqichda bozor iqtisodiyoti holati korxonalarni boshqarish tizimiga qo'yiladigan qat'iy talablarni o'z ichiga oladi. Iqtisodiy vaziyatdagi doimiy o'zgarishlar tashkilotning moliyaviy holatini saqlab qolish va kompaniyaning hozirgi holatiga yo'naltirilgan siyosatini samarali ravishda o'zgartirish uchun iqtisodiy apparatni tezkor choralarini talab qiladi. Korxonaning asosi foyda, u yashash va rivojlanish manbai, asosiy maqsad va ishlash ko'rsatkichidir. Kompaniya o'z faoliyatini rivojlantirishni ishlab chiqarilayotgan mahsulotga bo'lgan talab omillari, uning imkoniyatlari va keyingi rivojlanish ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda mustaqil ravishda rejalashtirmoqda. O'z-o'zini rejalashtirgan ko'rsatkich - bu foyda va unga erishish yo'llari. Korxonalar faoliyatining asosiy talablaridan biri bu iqtisodiy faoliyatning uzluksizligi, o'z daromadlari bilan xarajatlarni qoplash va ma'lum rentabellik va iqtisodiy rentabellikni ta'minlashdir. Kompaniyaning asosiy maqsadi mehnat jamoasi a'zolari va korxonaning mulkdorlari manfaatlarini qondirish uchun foyda olishga qaratilgan iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishdir. Barkamol raqobat sharoitida maqsad daromad va foyda olishni oldindan aniq belgilab qo'yilgan: bozorni siqib chiqarmaslik uchun kompaniya butun faoliyatini daromadni ko'paytirishga yo'naltirishi kerak. Korxonalar iqtisodiy faoliyatining moliyaviy natijalarini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkichlar foyda va rentabellikdir. Daromadlilik ko'rsatkichi kompaniyaning qanchalik yaxshi ishlashini, investitsiya qilingan kapital qanday foyda olib kelishini ko'rsatadi. Bozor iqtisodiyotiga o'tish bilan rentabellik ko'rsatkichi korxonaning asosiy resurslaridan foydalanish samaradorligini tavsiflovchi muhim omillardan biriga aylanadi. Korxonaning samaradorligini baholashda foydan asosiy ko'rsatkichlardan biri sifatida foydalanish bozor muhiti, korxona imkoniyatlari, korxonaning raqobatdoshligini belgilaydigan shartlar va omillarni, yuqori daromad olishning real usullarini oldindan bilish qobiliyatini va foydani chuqur bilishga asoslangan murakkab jarayondir. foyda xarajatlari daromad rentabelligi Ushbu mavzuning dolzarbligi shundan iboratki, zamonaviy biznes sharoitida har qanday korxonaning maqsadi foyda olishdir.