O’zbekiston respublikasi oliy va wrta maxsus talim vaziRLİGİ berdoq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti

Wzbekiston Respublikasi kimё fanlari bwyicha ilmiy tekshirish institutlari 

 

Amaldagi qoidaga binoan, h’ozirgi vaqtda ilmiy tekshirish institutlari ikki 

guruxga bwlingan.  Birinchisi Wzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi 

qoshidagi institutlar, ikkinchisi tarmoq institutlar bwlib, ular tegishli Vazirliklar 

qoshida faoliyat yuritishadi. Wzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi 

qoshidagi ilmiy tekshirish institutlariga, asosan, fundamental ilmiy ishlarni bajarish 

topshirilgan; Vazirliklarga qarashli institutlar esa wsha tarmoq ywnalishidagi 

ishlab chiqarish korxonalarning muommolarini echishga ёrdamlashish va yangi 

korxonalarni tashkil etishga extiёj bwlganda, unga tegishli texnologiya yaratish va 

loyih’a ishlarini bajarish ishlari bilan shug’ullanish kabi vazifalarni bajarish bilan 

shug’ullanadi. Quyida ilmiy tekshirish institutlarining rwyxati va ularning 

bajaradigan tadqiqot ywnalishlari keltirilgan. 

4 - jadval. 

Mamlakatimizda faoliyat kwrsataёtgan kimёviy ywnalish bwyicha ilmiy 

tekshirish institutlari 

(2006 yilgi malumot) 

№ 

İnstitut nomi 

Tashkil 

etilgan yili

 

İlmiy ywnalishi 

Qaysi 

vazirlikga 

qarashli  

1 Umumiy 

va 

noorganik 

1933 

1 Neft va gaz kondensat kimёsi. 

2 Emulgatorlar, moylovchi va elim 

WRFA 

 

44

kimё instituti 

materiallar texnologiyasi. 

3. Galogenlar va rangli metallar 

texnologiyasi. 

4. Kimёviy texnologiya jaraёnlari va 

qurilmalari. 

5. Kolloid kimёsi. 

6. Sirt faol moddalari kimёsi. 

7. Silikatlar kimёsi. 

8. Azotli wg’itlar va biomineral 

qwshimchalar. 

9. Fosforli wg’itlar. 

10. Kompleks wg’itlar. 

11. Defoliantlar. 

12. Trofilogiya. 

13. Fizik-kimё. 

14. Element analiz. 

15. Ekologik-toksikologik tadqiqotlar.  

2 Akademik. 

S.Yu.Yunusov 

nomidagi 

Wsimlik 

moddalar 

kimёsi 

instituti 

1956 

1. Wsimlik bioregulyatorlarini kimёviy va 

biologik jih’atidan wrganish va tibbiёt 

sanoati h’amda xalq xwjaliginging boshqa 

soh’alari uchun preparatlar yaratish. 

2. Wsimliklarni h’imoya qilish uchun 

tabiiy va sintetik yangi, yuqori samarali 

kimёviy moddalar izlash va ular asosida 

preparatlar yaratish, biologik faolligini 

wrganish uchun biologik faol moddalar 

bilan taminlash. 

WRFA 

3 Akademik 

O.S.Sodiqov 

nomidagi 

Bioorganik 

kimё instituti 

1977 

1.Hayvonlar va wsimliklar organizmidagi 

biologik jaraёnlarni wrganish. 

2. Biologik-faol moddalarning 

funktsional-strukturaga bog’likligini 

wrganish. 

3. Wsimliklarni h’imoya qilishda 

ekologik toza moddalarni yaratish. 

4. Hayvon va wsimliklardan ajratib 

olingan ikkilamchi mah’sulotlarni qayta 

ishlash texnologiyasini yaratish. 

WRFA 

4. 

İlmiy 

tekshirish va 

loyih’alash 

instituti 

(“Uzkimёsano

atloyixa” 

Chirchiq sh.) 

19 Kimё sanoati korxonalarini 

rekonstruktsiya va yangi korxonalar 

qurish uchun loyih’a va smetalar tayёrlash 

h’amda ilmiy tadqiqotlar olib borish. 

”Uzkimё-

sanoat” 

kontserni DAJ 

5 Toshkent 

Kimё 

Texnologiya 

ilmiy -

tekshirish 

instituti 

(Toshkent 

tumani). 

1976 1.Paxta 

tsellyulozasi va uning asosida 

olingan maxsulotlar texnologiyasi. 

2. Paxta tsellyulozasini olishdagi oqava 

suvlarni tozalash texnologiyasi. 

3. Tolali wsimlik chiqindilaridan qurilish 

materiallari texnologiyasi. 

 

”Uzkimё-

sanoat”kontser

ni DAJ 

 

45

6 Farg’ona 

polimer 

materiallar 

instituti 

(Farg’ona sh.) 

 Polimerlarni 

modifikatsiyalash, 

yangi 

polimerlar sintez qilish, polimer 

materiallar ishlab chiqaruvchi 

korxonalarga ёrdamlashish. 

”Uzkimё-

sanoat”kontser

ni DAJ 

7 Polimerlar 

fizikasi va 

kimёsi 

instituti 

1976 

 Kerakli h’ossalarga ega bwlgan yuqori 

molekular birikmalarni sintez qilishning 

ilmiy asoslarini yaratish va tabiiy 

polimerlardan yangi kompozitsion 

materiallar yaratish texnologiyasini ishlab 

chiqish. 

WRFA 

 

 

Wzbekiston Respublikasi kimё fanlari bwyicha h’aqiqiy azolari 

 

Respublikada kimё sanoatini rivojlantirishda, kimё sanoati uchun kadrlar 

tayёrlashda Wzbekistonlik olimlarning h’issasi katta.  Bu olimlar kimё faning 

barcha tarmoqlarida faoliyat kwrsatib kelmoqdalar. Ularning mashh’urlari, 

etakchilari eng yuqori ilmiy unvon h’isoblangan Wzbekiston fanlar 

akademiyasining h’aqiqiy azoligiga saylanadi. Mashh’ur Wzbekistonlik 

akademiklarning rwyxati qwyidagi jadvalda keltirilgan. 

 

5-jadval.  

Wzbekiston Fanlar akademiyasi kimёgar akademiklari rwyxati 

 

№ 

 

 

F.İ.Sh 

Tug’ilgan y

ili 

Saylangan y

ili 

 

 

Fan ywnalishi 

 

 

 

 

 Abduvah’obov 

Abduvali 

Abdusamatovich 

1941 

1995 Element organik kimёsi 

 Abubakirov 

Noil 

Qodirovich 

1919- 

19 

 

Tabiiy va fiziologik  faol moddalar kimёsi 

 

Beglov Boris Mixaylovich 

1938 2000 Noorganik 

moddalar 

kimёsi texnologiyasi 

 Glushenkova 

Anna 

İvanovna  1926 

2000 Tabiiy va fizologik faol moddalar kimёsi 

 Ah’medov 

Karim 

Sodiqovich 

1914 1966 Kolloid 

kimё 

 

Asqarov Mirh’oji qarovich 

1931 

2000 Yuqori molekulyar birikmalar kimёsi 

 Mirkamilov 

Twlqin 

Miromilovich 

19339 1995 Plastik massa va oyna plastiklarining 

texnologiyasi va qayta ishlanishi 

 

İskandarov Sadulla 

1939 

2000 Organik kimё 

 Kantsepolskiy 

İosif 

Samoylovich 

1903-

1976 

 Silikatlar 

kimёsi va texnologiyasi 

 

Nabiev Malik Nabievich 

1913-

1992 

1956 Noorganik kimё 

 Nematov 

Soibjon 

Sodiqovich 

1941 1994 Noorganik 

kimё 

 

46

 Obidova 

Muh’abbat 

Fozilovna 

1931 2000 Kimё texnologiyasi jaraёnlari va 

apparatlari 

 

Oripov Toh’ir Fotih’ovich 

1945 

1995 Biomakromolekulalarning spektrokimёsi 

 Oripov 

Hamidulla 

Nigmatovich 

1940-

1996 

1995 Dorivor birikmalarning kimёviy 

texnologiyasi 

 

Parpiev Nusrat Azamovich 

1931 

1995 Noorganik kimё 

 Rashidova 

Sayёra 

Sharafovna 

1943 

2000 Yuqori molekular birikmalar kimёsi 

 Rustamov 

Husni 

Rustamovich 

1910 2000 Fizik 

kimё 

 Salimov 

Zokirjon 

1940 

1987 Kimё texnologiyasi jaraёnlari va 

apparatlari 

 

Sodiqov Obid Sodiqovich 

1913-

1987 

1972 Kimё 

 Salixov 

Shavkat 

İsmoilovich 1944  1995 Toksinlar 

kimёsi 

 Toshpwlotov 

Yunus 

Toshpwlotovich 

1932 

2000 Polimerlar fizikasi va kimёsi 

 

Twxtaev Saidaxror 

1942 

2000 Noorganik kimё 

 Usmonov 

Hamdam 

Usmonovich 

1916-

1994 

1972 Kimё (Tabiiy polimerlar kimёsi) 

 Tsukervannik 

İsaak 

Platonovich 

1901-

1968 

1966 Kimё 

 

Yunusov Sobir Yunusovich 

1909-

1995 

1952 Kimё 

 Yusupbekov 

Nodirbek 

Rustambekovich 

1940 2000 Kimёviy texnologiya. 

 

 

Xulosa 

 

İnsoniyat eramizdan oldingi ming yilliklarda h’am wz turmushini 

yaxshilashga h’arakat kilib kelgan. Oziq-ovqatini osonroq ywllar bilan topish 

uchun qurol yaroqlar, wsimliklarni orasidan keraklilarini madaniylashtirish, wzini 

wrab turgan atrof muh’itni wrganish, tabiatdagi wzgarishlarning sabablarini 

wrganish kabi izlanishlar qilib kelgan.   

 

Meloddan keyingi davrlarda bu ishlar yanada kengaydi. Er,  suv, h’avo, 

koinotni wrganish boshlandi. Har xil tajribalar wtkazib, qonuniyatlarni wrganishga 

uringanlar.  İmkon qadar, u ёki bu wzgarish sabablarini tushuntirish uchun 

qonuniyat yaratishga h’arakat qilganlar. Asta-sekinlik bilan tabiadagi wzgarishlarni 

wrganishga yangi-yangi usullar wylab topib, avvalgi qilingan tadqiqotlarga aniqlik 

kiritishganlar. 

Kimёviy wzgarishlarni wrganishda revolyutsion wzgarishlarni 19 asrdan 

boshlangan deb h’isoblash mumkin. 20 asrda esa misli kwrilmagan kimёda 

wzgarishlar sodir bwlgan. Kimiё fanini wrganishda ularni tarmoqlarga bwlib 

wrganiladigan bwldi. 

 

Bu soh’ada ulug’ ishlarni bajargan olimlar juda kwp bwlgan. Ularning nomi 

bilan qonunlar nomlangan, ilmiy unvonlar va eng yirik mukofotlardan Nobel 

mukofoti laureatlari   etilib chiqqan.  

 

47

 

Hozirgi vaqtda, Wzbekistonda  h’am kimё fani va sanoati  misli kwrilmagan  

darajada rivojlandi. Fanlar akademiyasi, bir nechta Oliy Wquv Yurtlari maskanlari 

va İlmiy tekshirish instiutlari tashkil etilgan.  Yirik olimlar etishib chiqdi. Minglab 

injener-texnik  xodimlar,  kimё sanoatini boshqarib bormoqda. Olimlar h’amon 

izlanishlar bilan band. Bosh maqsad - turmushni yanada yaxshilashga qaratilgan. 

 

Adabiёtlar 

 

1.  Ximicheskaya promıshlennost. 2003, № 10. 

2.  Azimov A. Kratkaya istoriya ximii. Per. s angl. – M.: Mir, 1983. 

3.  Solovёv Yu. İ. Trifonov D.N., Shamin A.N. Razvitie osnovnıx napravleniy 

sovremennoy ximii, (İstoriya ximii, izdanie 2-e.). M. «Prosveshenie», 1984. 

4.  Solovёv Yu.İ. İstoriya ximii. M. «Prosveshenie». 1983. 

5.  Wzbekiston Respublikasi. Entsiklopediya. Qomuslar Bosh tah’ririyati. 

Toshkent, 1997. 

6.  Ximicheskiy entsiklopedicheskiy slovar. M. “Sovetskaya entsiklopediya” 

1983 

7.  Volkov V.A., Vonskiy E.V., Kuznetsov G.İ. Vıdayushiesya ximiki mira-M.: 

Vıssh. Shk., 1991. 

8. Kratkaya ximicheskaya entsiklopediya – M.: t. 5.  İz. «Sovetskaya 

entsiklopediya», 1967. 

9. Jurnal «Ekonomika  Uzbekistana», 2005 g.