O'zbekiston respublikasi profi universitety

psixoanaliz deb ataluvchi maxsus interpretatsiya (izohlovchi, talqin qiluvchi 
ta'limot) talab qilinadi. 
Ongsiz hodisalar, ong oldi hodisalari bilan birga (hatto ularning funktsional 
roli turlicha bo'lsada) xulqni boshqaradi. Ong, muntazam diqqat-e'tibor va ongli 
nazoratni talab qiladigan xulqning eng murakkab shakllarini boshqaradi, va 
quyidagi holatlarda ishga kirishadi: a) odam oldida aniq bir yechimiga ega 
bo'lmagan, kutilmagan, intellektul murakkab muammo yuzaga kelgan vaqtda; b) 
odamga fikrni yoki tana organini harakatlantirish yo'lida jismoniy yoki psixologik 
qarama-qarshilikni yengib o'tish talab qilinsa; v) irodaviy zo'r berishsiz, o'z-o'zidan 
yechilishi mumkin bo'lmagan qandaydir bir nizoli vaziyatdan chiqish yo'lini topish 
va anglash zarur bo'lib qolganida; g) odam kutilmaganda, agar zudlik bilan biron-
bir xatti-harakatni amalga oshirmasa uning uchun jiddiy xavf tug'diradigan 
vaziyatga tushib qolganida. 
Bunday vaziyatlar, odamlar oldida deyarli har doim uzluksiz yuzaga kelib 
turadi. Shuning uchun ong xulqni boshqarishning oliy darajasi sifatida doimo 
ishtirok etib turadi va ishlaydi. Shu bilan bir qatorda, ko'pchilik xulq aktlari, 
ongoldi va ongsiz boshqarish darajasida amalga oshadi. Shunday qilib, real 
voqelikda bir vaqtning o'zida xulqni boshqarishda uni psixik boshqarishning 
ko'plab turli xil darajalari qatnashadi. 
Shuni ham ta'kidlab o'tish joizki, mavjud ilmiy ma'lumotlarga ko'ra xulqni 
ongli va boshqa psixik boshqarish darajalari o'rtasidagi munosabatlar haqidagi 
masala murakkabligicha qolgan va bir xilda hal etilmagan. Buning asosiy sababi 
ong bilan turlicha munosabatda bo'luvchi, ongsiz psixik hodisalarning turli 
toifalarining mavjudligidir. Shunday ongsiz psixik hodisalar borki, ular ongoldi 
sohasida bo'ladi. Ya'ni ular o'zida xulqni psixik boshqarishning ongga qaraganda 
pastroq darajasini ifoda etuvchi faktlar bilan bog'liq bo'ladi. Bular ongsiz 
(anglanmagan) sezgi, idrok, xotira, tafakkur, ustanovkalardir. 

---

63 
Ongsiz hodisalarning boshqa yana bir guruhini, oldinlari odam tomonidan 
anglangan, lekin keyinchalik vaqt o'tishi bilan ongsizlik muhitiga o'tib ketgan 
hodisalar tashkil qiladi. Ularga, masalan, harakat malaka va ko'nikmalari kiradi. 
Ular o'zlarini shakllanishining boshlani-shida ongli nazorat qilinadigan xatti-
harakatlar (yurish, nutq, yozishni, turli asboblardan foydalanishni o'rganish) tarzida 
namoyon bo'ladi. Keyinchalik esa tegishli malaka, ko'nikmalar shakllanishi bilan 
ular ong nazoratisiz amalga oshadigan bo'lib qoladi.