O‘zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti himoyaga ruxsat berildi

2.6. 5G tarmoqlarida xatoliklarni tuzatish 
 
Har qanday aloqa tizimlarini ( birinchi navbatda radioaloqa tizimlarini) 
ishlab chiquvchilar tomonidan hal qilinadigan asosiy vazifalardan biri bu 
xatoliklarni aniqlash va tuzatish vazifasi bo‘lib, ularning soni uyali aloqa 
tarmoqlarida ikki omil – tashqi shovqin, shuningdek qo‘shni tayanch 
stansiyalarning qabul qilgichlaridan kelib chiqadigan shovqin bilan belgilanadi. 
Oxirgi omil, ayniqsa, 4G-LTE va 5G kabi bir chastotali mobil aloqa tizimlari 
uchun juda muhimdir. 
4G-LTE va 5G tarmoqlarida belgilangan vazifani hal qilish bilan bog‘liq 
asosiy texnologiyalar va tushunchalarni ko‘rib chiqamiz: 
-To‘g‘ridan-to‘g‘ri xatolarni tuzatish sxemasi-FEC (oldinga xatolarni 
tuzatish) 
-FEC sxemasining mohiyati uzatuvchi tomonidan uzatiladigan ma’lumotlar 
bloklarini kod so‘zlariga aylantirishdir (kanallarni kodlash va ortiqcha 
ma’lumotlarni kiritish orqali) qabul qiluvchiga uzatish paytida buzilgan bitlarning 
ma’lum sonini aniqlash va tiklashga imkon beradi. (2.21-rasm) 
Bunday tizimlar kodlash tezligi bilan tavsiflanadi, bu foydali ma’lumotlar 
blokining uzunligiga nisbati kod so‘zi hisoblanadi.
Kamchilik - xatolar soni kodni tuzatish qobiliyatidan oshib ketganda 
funksionallikni yo‘qotish. 

---

50
2.21-rasm. FEC + stavka bo‘yicha muzokaralar 
Tezlikni tenglashtirish-tezlikni moslashtirish 
Tezlikni tenglashtirish- to‘g‘ridan-to‘g‘ri xatolarni tuzatish texnologiyasini 
to‘ldiradigan funksional modul. Ushbu modul FEC sxemasi tomonidan hosil 
qilingan kod so‘zlaridan bitlarning bir qismini olib tashlaydi (yoki “chiplarni 
chiqaradi”), ularning uzunligini transport blokining kerakli hajmiga qisqartiradi. 
Shunday qilib, bir tomondan, aloqa kanali orqali uzatiladigan ma’lumotlar miqdori 
kamayadi, boshqa tomondan, tizimning yetarli darajada tuzatish qobiliyati saqlanib 
qoladi. 
Qabul qiluvchi tomonda bitlar qabul qilgich tomonidan teshilgan 
pozitsiyalarga kiritiladi, shundan so‘ng tiklangan uzunlikdagi kod so‘zlari kanal 
dekoderiga yuboriladi. 
Avtomatik retranslyatsiya so‘rovi bilan sxema-ARQ – avtomatik takrorlash 
so‘rovi) 
ARQ sxemasining mohiyati uzatuvchi tomonidan uzatiladigan ma’lumotlar 
blokining siklik ortiqcha kodini (CRC – siklik ortiqcha tekshirish) hisoblashdan 
iborat bo‘lib, bu qabul qiluvchiga hisoblangan va qabul qilingan SPS qiymatlarini 
taqqoslash orqali buzilgan ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan paketlarni aniqlash va 
ularni qayta uzatishni talab qilish imkonini beradi (2.22-rasm). 

---

51
2.22-rasm. (ARQ) 
Odatda, ARQ sxemasi selektiv retranslyatsiya deb nomlangan usuldan 
foydalanadi (2.22-rasm).
Unda qabul qiluvchi tasdiqlashdan oldin bir nechta ma’lumotlar bloklarini 
olishni kutadi. Ushbu usul, bir tomondan, qabul qilgichga paketlarni tasdiqlashni 
kutmasdan yuborishni davom ettirishga imkon beradi, boshqa tomondan, agar 
retranslyatsiya zarur bo‘lsa, sezilarli kechikishni keltirib chiqaradi. Shunday qilib, 
ARQ sxemasi faqat veb-sahifalar va elektron pochta kabi haqiqiy bo‘lmagan 
vaqtdagi ma’lumotlar oqimlari uchun javob beradi. Yuqorida aytib o‘tilgan 
kechikishdan tashqari, ARQ sxemasining kamchiliklari aloqa kanaliga qo‘shimcha 
yukdir, chunki hatto bitta xato ham butun ma’lumotlar paketini qayta uzatishni 
talab qiladi.(2.23-rasm). 
2.23-rasm. ARQ rele usuli (tanlangan)  

---

52
Avtomatik retranslyatsiya so‘rovi bilan gibrid elektron – HARQ (gibrid 
ARQ) 
Asenkron rejimda HARQ jarayonlari orqali ma’lumotlarni uzatish istalgan 
vaqtda amalga oshirilishi mumkin, bu esa tayanch stansiya rejalashtiruvchisiga 
tarmoq resurslarini yanada moslashuvchan taqsimlash imkonini beradi. Ushbu 
moslashuvchanlik uchun to‘lov signal ma’lumotlarini uzatish uchun qo‘shimcha 
xarajatlarning oshishi hisoblanadi (jarayonning HARQ raqami – shuningdek RV 
raqami PDCCH kanali orqali uzatiladigan boshqaruv axborot blokiga kiritilgan). 
Sinxron HARQ rejimi 4G-LTE va 5G tarmoqlarining uplink (Uplink) da, 
asenkron rejim pastki havolada ishlatiladi. 
HARQ algoritmlari adaptiv va adaptiv bo‘lmagan rejimlarda ham ishlashi 
mumkin. Adaptiv rejimda paketlarni qayta uzatishda kodlash tezligi, ajratilgan 
resurs bloklari soni va soni, modulyatsiya sxemasi kabi parametrlarni 
o‘zgartirishga ruxsat beriladi. Asenkron uzatish bilan taqqoslaganda, adaptiv rejim 
tarmoq resurslarini taqsimlashning moslashuvchanligini oshiradi, ma’lumotlarni 
qabul qilishning ishonchliligini oshirish mexanizmlarini ta’minlaydi (masalan, 
modulyatsiya indeksini pasaytirish orqali), lekin ayni paytda PDCCH kanalida 
signal trafigi ulushini oshiradi.