O`zbekiston respublikasi raqamli texnologiyalari vazirligi muhammad al xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filliali

Qoʻshimcha usullar bu asosiy usullarning kombinatsiyasidir. Umuman olganda, 
bunday topologiyalar aralash yoki gibrid topologiyalar deb ataladi, biroq ularning 
ba’zilari oʻz nomlariga ega, masalan, ,,daraxt” kabi.
Aralash topologiya 
Aralash topologiya tarmog'i
Aralash topologiya - bu kompyuterlar oʻrtasida tasodifiy bogʻlangan yirik 
tarmoq
larda ustunlik qiladigan tarmoq topologiyasi. Bunday tarmoqlarda odatiy 
topologiyaga ega boʻlgan alohida tasodifiy bogʻlangan fragmentlarni (pastki 

---

tarmoqlarni) ajratib koʻrsatish mumkin, shu bois ular aralash topologiyali 
tarmoqlar deb ataladi.
Markazlashtirish 
,,Yulduz” topologiyasi barcha periferik tugunlarni (kompyuterlar va h.k.) markaziy 
tugunga ulash orqali tarmoqning ishdan chiqish ehtimolini kamaytiradi. Fizik 
yulduz topologiyasi Ethernet kabi mantiqiy shina tarmogʻiga qoʻllanilganda, 
markaziy tugun (odatda hub) har qanday periferik tugundan olingan barcha 
uzatishlarni tarmoqdagi barcha periferik tugunlarga, ba’zan esa kelib chiqadigan 
tugunga oʻtkazadi. Shunday qilib, barcha periferik tugunlar faqat markaziy 
tugundan uzatish va qabul qilish orqali barcha boshqa tugunlar bilan aloqa qilishi 
mumkin. Har qanday periferik tugunni markaziy tugun bilan bogʻlaydigan uzatish 
liniyasining ishlamay qolishi bu periferik tugunning boshqalardan ajratilishiga olib 
keladi va qolgan periferik tugunlarga ta’sir koʻrsatmaydi. Biroq markaziy 
tugunning ishdan chiqishi barcha periferik tugunlarning ishdan chiqishiga olib 
keladi. Tarmoq trafigini kamaytirish maqsadida translyatsiya rejimiga oʻtilganda 
tarmoqqa ulangan tugunlarning oʻziga xosligini kuzatib borishga qodir boʻlgan 
rivojlangan markaziy tugunlar ishlab chiqilgan. Ushbu tarmoq kommutatorlari 
oddiy ma’lumotlarni uzatish paytida har bir portda ,,tinglash”, ma’lumotlar 
paketlarini koʻrib chiqish va har bir ulangan tugun va u ulangan portning 
identifikatorini ichki qidirish jadvaliga yozish orqali tarmoq tartibini oʻrganadi. 
Ajratilgan assotsiativ xotirada saqlangan ushbu qidirish jadvali kelajakdagi 
uzatishlarni faqat maqsadli portga yoʻnaltirish imkonini beradi.
Markazsizlashtirish 
 
Tarmoq topologiyasida kanallardan biri ishlamay qolganda qoʻshimcha 
yoʻllarni ta’minlash maqsadida ular orasida ikki yoki undan ortiq kanaldan 
iborat boʻlgan kamida ikkita tugun mavjud boʻladi. Ushbu 
markazsizlashtirish odatda bitta qurilmadan markaziy tugun sifatida 
foydalanish orqali (masalan, yulduz va daraxt tarmoqlarida) bir nuqta 
nosozliklarining kamchiliklarini qoplash maqsadida qoʻllaniladi. Ikki tugun 
orasidagi yoʻllar sonini cheklaydigan maxsus turdagi tarmoq giperkub deb 
ataladi. Tarmoqlardagi filiallar soni ularni loyihalash va amalga oshirishni 
qiyinlashtirsa-da, biroq ular juda qulaydir. 2012-yilda IEEE konfiguratsiya 
vazifalarini yengillashtirish va barcha yoʻllarni faol saqlash uchun IEEE 
802-1aq (qisqa vaqtda massoviy ulanish) protokoli ishlab chiqildi. Bu 
ma’lum darajada tizimlarni turli yoʻnalishlarda ulash uchun foydalaniladigan 
chiziq yoki halqa topologiyalariga oʻxshaydi. 
6. O‘tgan asr 80-yillarining birinchi yarmida va keyinchalik TCP/IP nomini olgan 
axborot uzatish modeli protokoli yaratilgan. TCP/IP stek protokoli to‘rt pog‘onali 
tuzilishga ega bo‘lib, har bir pog‘onada o‘zining protokollari mavjud. Bu protokol 
orqali adreslashdan nafaqat internet tarmog‘i elementlarini adreslashni amalga 

---

oshirish mumkin, balki lokal tarmoqda ham foydalanuvchilarga noyob adreslar 
berish mumkin. Adreslash orqali tarmoq foydalanuvchilari bir-biridan farqlanadi 
va paketlar aniq belgilangan foydalanuvchiga yetib borishi kafolatlanadi. Oldin 
shaxsiy kompyuterlar soni kam bo‘lgan va ularni adreslashda muammo bo‘lmagan, 
ammo shaxsiy kompyuterlarning va boshqa tarmoq qurilmalari sonining keskin 
ortishi adreslashda muammolarni vujudga keltirdi. IP protokollarining to‘rtinchi 
IPv4 va oltinchi IPv6 versiyalari mavjud bo‘lib, ular turli xususiyatlarga ko‘ra bir-
biridan farqlanadi. Barcha tarmoqning asosiy tuzilishi IPv4 ga asoslangan, ammo 
ushbu protokol taqdim etayotgan adreslar soni hozirgi ehtiyojlarni qondira 
olmaydi. Internet tarmog‘i shu darajada rivojlanmoqdaki, u taqdim etayotgan 
xizmat turlari ham ko‘payib bormoqda. 
Internet buyumlari
, ya’ni masofadan 
boshqaruv tizimlari, «aqlli uy» kabi zamonaviy imkoniyatlarni ta’minlash uchun 
IPv6 ni qo‘llashdan boshqa iloj qolmadi. «Xalqaro simsiz tadqiqotlar» forumi 
a’zolarining baholashicha 2017–2020 yillarda internet buyumlarining soni 7 trln.ni 
tashkil etadi va bir foydalanuvchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha miqdorda Internet 
buyumlarining soni 3000–5000 tani tashkil qilar ekan.
1
Hozirda IPv4 adreslari 
yakunlangani uchun IPv6 protokolini tarmoqda qo‘llash ustida global miqyosda ish 
boshlangan. 
Raqamli shaklda taqdim etilgan ma'lumotlar uzatishning TCP / IP - tarmoq modeli. 
Modeldagi ma'lumotlar manbaidan ma'lumotlarni oluvchiga uzatish usulini 
tavsiflaydi. Model ma'lumotlarning to'rtta sathdan o'tishini nazarda tutadi, ularning 
har biri qoida (translyatsiya protokoli) bilan tavsiflanadi. Internet qo'llamoq 
ma'lumotlar stekprotokolov ma'lumotlar uzatish miqdorini hal qoidalar jamoalari . 
TCP / IP nomi ikki eng muhim protokollari oilasi -Transmission Control Protocol 
(TCP) birinchi ishlab chiqilgan va bu standarti tasvirlangan edi iInternet Protocol 
(IP), olingan. Bundan tashqari, ba'zan ataladi model DOD (Mudofaa vazirligi). 
Internet protokollari 1970-yilda ARPANET tarixiy kelib chiqishi munosabati bilan 
(DARPA nazorati ostida, AQSh Mudofaa vazirligi bir to'siq bo'lib -. Kontseptual 
model va bir qator Internetda ishlatiladigan aloqa protokollari va shunga o'xshash 
kompyuter tarmoqlari. Bu Transmission Control Protocol (TCP) va Internet 
Protocol (IP) bo'lib, - U tez-tez To'plamga asosiy protokollar, chunki, TCP / IP 
sifatida tanilgan. Bu ba'zan tarmoq texnikaning rivojlanishi DARPA.Nabor 
Internet protokollari orqali Amerika Qo'shma Shtatlari Mudofaa vazirligi 
tomonidan moliyalashtirilgan edi, chunki, Mudofaa vazirligi (MOD) modeli deb 
ataladi ma'lumotlar, 
overpacked ishlov uzatiladi
, tor-mor qilish va qabul qilinishi 
kerakligini belgilaydigan Pass-orqali ma'lumotlarni beradi. Ushbu funktsiya to'rtta 
qatlamlik ajralmaslikka ajratiladi, bu esa tegishli protokollarni tarmoqlar miqdori 
bo'yicha tasniflaydi. Eng pastki darajadan eng yuqori darajaga tarmoqning bir xil 
segmentida saqlanadigan ma'lumotlar uchun aloqa usullarini o'z ichiga olgan aloqa 
katlami; mustaqil tarmoqlar o'rtasida o'zaro ishlashni ta'minlaydigan Internet 
qatlami; xostlar orasidagi aloqani boshqaradigan transport qatlami; va Internet 
protokollari majmuini va uning qismlari protokollar ko'plab belgilab 

---

prilozheniy.Tehnicheskie standartlari uchun jarayonlar o'rtasidagi ma'lumotlar 
almashinuvini ta'minlaydi ariza qatlami, Internet (IETF) rivojlantirish bo'yicha 
Vazifa Kuchi tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. Internet protokollarining to'plami 
OTO modeli, umumiy tarmoq tizimlari uchun yanada keng qamrovli asosdan oldin 
keladi.
Standartlarning xalqaro tashkiloti (ISO) tizimning o'zaro ta'sirining turli 
darajalarini 
aniq belgilab beradigan
, ularga standart nomlarni beradigan va har bir 
daraja qanday ishlashi kerakligini ko'rsatadigan modelni ishlab chiqdi. Ushbu 
model ochiq tizimning o'zaro bog'liqligi (OSI) yoki ISO / OSI modeli deb 
nomlanadi. OTO' modelida o'zaro ta'sir ettita darajaga yoki qatlamlarga bo'linadi 
(1.1-rasm). Har bir daraja o'zaro ta'sirning o'ziga xos tomoni bilan shug'ullanadi. 
Shunday qilib, o'zaro ta'sir muammosi har biri boshqasidan mustaqil ravishda hal 
etilishi mumkin bo'lgan 7 aniq muammoga ajratiladi. Har bir daraja yuqori va 
pastki darajadagi interfeyslarni qo'llab-quvvatlaydi.