Oʻzbekiston respublikasi sogʻliqni saqlash vazirligi

4-ilova


YANGI OʻQUV MATERIALINING SLAYDLI TAQDIMOTI

Fizik omillar :Harorat. Muhit reaksiyasi. Quritish. Nurlar energiyasi. Ultratovush. Bosim.


Muhit reaksiyasi : Mikroorganizmlarning ko`pchiligi kuchsiz ishqoriy, neytral va kuchsiz kislotali muhitlarda yaxshi o`sadi. Virionlar uchun 9-10 ga, zamburug`lar uchun 5-6ga teng.Mikroorganizmlarni ko`payish jarayonida muhit kislotali tarafga o`zgaradi. Agar ishqoriy tarafga o`zgarsa fermentalarni denaturatsiyaga uchratadi va hujayra membranasining osmptik to`sig`ini buzadi.




Quritish : Mikroorganizmlarning o`sishi va ko`payishi muhitdagi suv miqdoriga bog`liq . Suyuqlikning kamayishi hujayraning tinch holatga o`tishiga yoki ma`lum vaqtdan so`ng o`limga olib keladi. Mikroorganizmlar quritilganda sitoplazma suvsizlanadi va oqsillar denaturatsiyaga uchraydi.




Liofil quritish : Tibbiyotda o`lat, sil, tulyaremiya, brutsellyoz, chechak, grip kabi kasalliklarga qarshi tirik vaksinalar past haroratda yuqori bosim ostida quritiladi. Bu quritish liofil quritish deyiladi. Bunda muzlatilgan mahsulot suyuqlikka aylanmasdan vakum ostida quriydi. Ma’lum bir guruh dorilar ham shu usulda tayorlanib, o`z biologik xossalarini uzoq vaqt saqlaydi.

,

Nurlar energiyasi.: Radiatsiya zararli ta`sir kuchi va oz miqdorda mikroorganizm turiga bog`liq. Ionlashtiruvchi radiatsiya hujayra genomiga zararli ta`sir ko`rsatadi. Ultrabinafsha kichik dozada mikrob hujayrasining DNK sini zararlaydi va natijada mikrob mutatsiya tufayli nobut bo`ladi. Quyosh nuri va infraqizil nurlarning shiddatli va uzoq ta`siri ham ayrim mikroorganizmlarga salbiy ta`sir etadi.

Ultratovush: Ultratovush (20000gts chastotali to`lqinlar) ta`sirida mikrob hujayrasi sitoplazmasida kavitatsion bo`shliqlar paydo bo`ladi, ularda yuqori bosimdagi suyuqlik yig`iladi va hujayra tuzulmalari buzuladi (osmotik shok). Bosim: Atmosfera bosimi bakteriyalarga sezilarli ta`sir ko`rsatmaydi. Ayrim bakteriya, zamburug`lar 3000 atm, fitopatogen viruslar 5000 atm bosimga chidaydi. Shuning uchun bakteriyalarni boshqa tirik mavjudodlar yashay olmaydigan dengiz va okean tublarida topish mumkin.





Kimyoviy omillar: Mikroorganizmlar ba`zi bir kimyoviy moddalarni energiya manbai va plastik material sifatida ishlatsa, boshqalari ularga mikrobiotsid yoki mikrobiostatik ta`sir ko`rsatadi, ba’zilari esa ularning hayot faoliyati uchun ahamiyatsiz

,

Biologik omillar: Mikroorganizmlar tabiat biotsenozining tarkibiga kiradi. Hayotda ham mikroorganizmlar o`rtasida turli hil munosabatlar uchrab turadi. Simbioz- bir necha organizmlarning birga foyda keltirib yashashi. Metabioz- bir organizm hayoti faoliyati davomida boshqa organizmning yashashi auchun sharoit yaratib beradi. Satellizm- bir mikrob ikkinchi mikroorganizmning rivojlanishini quvvatlashi. Sinergizm- bir necha mikroblarning birgalikda fiziologik funksiyasini kuchayishi. Antagonizm – mikroorganizmlarning yashash uchun kurashi.

Mikroblarga qarshi kurash chora-tadbirlari: Bevosita zararli ta`sir etuvchi omillar yordamida odam biotoplari va tashqi muhit obyektlaridan mikroorganizmlarni to`liq yoki qisman yo`q qilish nikrob dekontaminatsiya deb ataladi. Tashqi muhit obyektlari va tirik organizmlar mikroblari dekontaminatsiyasi farq qilinadi. Birinchisiga sterillash va dezinfeksiya kiradi.
Sterillash- odamlar foydalanadiga narsalarni fizik va kimyoviy usullar yordamida hamma turdagi mikroorganizmlardan to`liq halos qilish. Sterillashning asosiy maqsadi tibbiy muolajalarda odam organizmiga mikrob tushishini oldini olishdir. odatda 120° (1 atm). 20-30 sterillanadi.






Sterillanganini bilish uchun ma'lum xaroratda eriydigan kimyoviy indkukatorlar kushiladi:
Benzonaftol -1100
Antipirin -1150
Rezorsin -1180
Benzoy kislotasi - 1210 shpritslar, ignalar, rezina buyumlar boglovchi materiallar uglevodli muxitlar laboratoriya idishlari sterillanadi:
4. Okib turgan bug bilan sterillash - Kox apparatlarida olib boriladi. Vitamin ozikli muxitlar, oksilli, uglevodli muxitlar sterillanadi.
5. Bakteriaya fil'trlar orkali mexanik sterillash - kon zardobi, vitaminlar va boshkalar sterillanadi.
6. Alangada – bak. sirtmoklar.
7. Xona xavosi - UBN.
Pasterizatsiya - 65°S da.bir marta sterillash. (sut, musallas, pivo, meva sharbatlari).
Tindalizatsiya - 60-65°S da bulib-bulib 5 kun davomida sterillash.

• 
  Kaynatish bilan sterillash - sterilizator deb ataladigan” kopkogi zich yopiladigan, ikkita ushlagichi bor metall idishlarda utkaziladi. Ammo spora xosil kiladigan patogen mikroblar saklagan buyumlarni sterillab bulmaydi. Shpritslar, ignalar, rezina buyumlar - sterillanadi.
  

Kuruk issik bilan sterillash - Paster pechkalarida olib boriladi. 1500-2s soat, 1600 - 1 soat, 1800-301, 2000-10-151. 1700 da kogoz va paxta sargayadi. Laboratoriya idishlari, doka, paxta, fil’tr kogozi sterillanadi. Bуg bilan bosim osтida sтerillaш - avтoklavlarda olib boriladi. Normal aтmosфera bosimi (760 mm simob уsтуni) “O” deb olinadi. odaтda 120° (1 aтm). 20-30 sтerillanadi.

Sterillanganini bilish uchun ma’lum xaroratda eriydigan kimyoviy indkukatorlar kushiladi: 
Benzonaftol -1100
Antipirin -1150
Rezorsin -1180
Benzoy kislotasi - 1210 shpritslar, ignalar, rezina buyumlar boglovchi materiallar uglevodli muxitlar laboratoriya idishlari sterillanadi


Harorat.
Mikroorganizmlarni haroratga munosabatiga koʻra quyidagicha tafovutlanadi.