O‘zbekiston respublikasi standarti
Download 0.65 Mb. Pdf ko'rish
|
|
1
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI STANDARTI O‘zbekiston Respublikasi uzluksiz majburiy ta‘lim tizimining Davlat ta‘lim standartlari Boshlang‗ich ta‘lim bo‘yicha uzluksiz majburiy ta‘lim tizimida bitiruvchilarning tayyorgarlik darajasi va unga qo‗yiladigan TALABLAR
TOSHKENT – 2013 2
UZLUKSIZ MAJBURIY TA‘LIM TIZIMINING DAVLAT TA‘LIM STANDARTI TUSHUNTIRISH XATI Davlat ta‘lim standartlari boshlang‘ich ta‘limda o‘quvchilarning ona tili, o‘qish, matematika va tabiiyot (atrofimizdagi olam, tabiatshunoslik) fanlari bo‘yicha bilimlar mazmunini va tayyorgarlik darajalarini belgilab beradi, o‘quv reja va dasturlar, darsliklar, qo‘llanmalarni ishlab chiqishda asos bo‘lib xizmat qiladi. Boshlang‘ich ta‘lim uchun ona tili, o‘qish, matematika va tabiiyot (atrofimizdagi olam, tabiatshunoslik) fanlari bo‘yicha davlat ta‘lim standartlarini ishlab chiqishda quyidagi mehyoriy va qonun hujjatlari asos qilib olindi: O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi, BMTning bolalar huquqlari bo‘yicha konvensiyasi, O‘zbekiston Respublikasining «Ta‘lim to‘g‘risida», «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to‘g‘risida»gi qonunlari; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 16 avgust 1999 yildagi 390- sonli «Umumiy o‘rta ta‘lim davlat standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida»gi qarori, shuningdek – O‗z DSt 1.0:1998. O‘zbekiston Respublikasi davlat standartlashtirish tizimi. Asosiy qoidalar; – O‗z DSt 1.1:1992 O‘zbekiston standartlashtirish tizimi. Davlat standartlarini ishlab chiqish, kelishish, tasdiqlash va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi; – O‗z DSt 1.9:1995 O‘zbekiston Respublikasi standartlashtirish davlat tizimi. Tarmoq standartlarini ishlab chiqish, kelishib olish, tasdiqlash va ro‘yxatga olish tartibi; – O‗z DSt 1157:2008 Hujjatlarni unifikasiyalashtirish tizimi. Tashkiliy-farmoyish hujjatlar tizimi. Hujjatlarni rasmiylashtirishga bo‘lgan talablar. – O`z DSt 1718:2010 Boshlang‘ich ta‘lim o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasi va zaruriy bilimlar mazmuniga qo‘yiladigan talablar.
3
majburiy ta‘lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan minimal TALABLAR
Bilishi kerak bo‘lgan: Grammatik bilimlar: Fonetika, leksikologiya, so‘zning tarkibi, so‘z yasalishi, morfologiya, sintaksis, yozuv va imlo, tinish belgilari, bog‘lanishli nutq tushunchalar bilan bog‘liq grammatik atamalarni bilish. Nutqiy kompetensiya. O‘qish - harflarni to‘g‘ri talaffuzi, so‘zlarning to‘g‘ri o‘qilishi, gap ohangi, gapdagi tinish belgilarining talaffuzi, sanash va ajratish ohanglaridan to‘g‘ri foydalanish, so‘z urg‘ulari, ramzlarning to‘g‘ri talaffuzi, so‘z, iboralarning to‘g‘ri talaffuzi va mahnosini anglash.
monologik nutq, dialogik nutq mantiqiy jihatning aniq bo‘lishi, matn mazmunining mos bo‘lishi. Fikrni yozma shaklda bayon qilish- matndagi gaplarning mazmunan o‘zaro bog‘liqligi va aloqadorligi ko‘rsatilgan mavzu doirasida birlashishi, harf va tinish belgilarini to‘g‘ri yozish, husnixatda qatorlarni to‘g‘ri joylashtirish, so‘zlar orasidagi oraliqni to‘g‘ri belgilash, tasvirda tilning ifoda vositalaridan foydalanish, matnda so‘zlarni takrorlashdan saqlanish va mahnodoshlarini qo‘llay olish, xabar, tasvir, matn yarata olish, nutqda o‘quvchiga tanish bo‘lgan va ko‘z oldiga keltira oladigan buyum, manzara, voqea va hodisalar tasvirini ifodalash, tabriknoma, xat yozish, tasviriy bayon yozish, yozma nutqda xat boshiga rioya qilish, shaxslarga, joylarga, hayvonlarga atab qo‘yilgan nomlarni bosh harfda yozish, imlo qoidalariga amal qilish, til birliklarini fonetik, lug‘aviy, morfologik, sintaktik, tahlil qilish.
Ta‘lim
bosqichi Sinfla
r Fanni o‘zlash tirish darajasi
Bosqich mazmuni
Umumiy o‘rta ta‘lim 1-4- sinf A1 O‘quvchilarga til sathlarining tovush va harf, unli va undosh tovushlar miqdori, alifbo, unli va undosh tovushlar talaffuzi, bosh harf va kichik harflar imlosi, tutuq belgisi, so‘z va uning lug‘aviy mahnosi, asos va asosdosh so‘zlar, qo‘shimchalar, so‘z yasovchi, egalik, kelishik, shaxs-son qo‘shimchalari, so‘z va uning so‘roqlar asosida mahnosiga ko‘ra guruhlash (shaxs, narsa, belgi, harakat, miqdorni bildiruvchi so‘zlar), so‘z turkum-lari va ularning tasnifi (fehl, ot, sifat, son, olmosh), gap, gap bo‘laklari, gapda so‘zlarning bog‘lanishi, gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so‘roq, undov), gapning ikkinchi darajali bo‘laklari haqida ilk mahlumotlar beriladi. Bu bilan o‘quvchilar ona tilining boshqa fanlarni o‘rganishda asos ekanligi, fanlar ichida yetakchi o‘rin egallashi haqida tasavvur hosil qiladi. SHu bilan bir qatorda adabiyot, tarix, milliy istiqlol g‘oyasi va mahnaviyat asoslari mazmunida uchraydigan ona tiliga oid bilimlarni o‘zlashtirishga tayyorlaydi.
4
Ta‘limning barcha bosqichlarida ona tilini o‘qitishning asosiy maqsadi o‘rganuvchilarning kundalik, ilmiy va kasbga oid sohalarda faoliyat olib borishi uchun kommunikativ kompetensiyasini shakllantirishdan iboratdir.
malakalarni muloqot jarayonida qo‘llash qobiliyati.
Kompetensiyalar quyidagi guruhlarga ajratiladi: Lingvistik kompetensiya -til sathlari (fonetika, leksika, grammatika) haqida bilimlar va tilning ifoda vositalarini (o‘qish texnikasi, o‘zgalar fikrini va matn mazmunini anglash, fikrni yozma shaklda bayon etish) egallashni nazarda tutadi.
istagidan kelib chiqqan holda kerakli lingvistik shakl, ifoda vositalarini tanlash imkonini yaratadi. Pragmatik kompetensiya -kommunikativ vaziyatda tushunmovchiliklar paydo bo‘lganda takroran so‘rash, uzr so‘rash va hokazolar orqali murakkab vaziyatlardan chiqib keta olish, egallangan bilimlarning amaliy imkoniyatlaridan o‘rinli foydalana olish qobiliyatini nazarda tutadi. O‘quvchining mustaqil fikrlashi, o‘zgalar fikrini anglashi, nutq va muloqot madaniyati rivojlanishi uchun ona tili ta‘limi standart talablariga javob berishi, ona tilini kommunikativ va lingvistik kompetensiyasi bo‘yicha yetarli darajada egallashlari ko‘zda tutiladi. SHu maqsadda ushbu o‘quv fanining asosiy mazmunida quyidagi talablar ko‘zda tutiladi: 1. Ona tilidan muloqot malakasini egallash (kommunikativ kompetensiya). 2. Til materiali va vositalarini nutqda qo‘llay bilish uchun yetarli bilimlarni o‘zlashtirish (grammatik kompetensiya). Ushbu mazmun asosan kommunikativ kompetensiyani egallash orqali ona tilini o‘rgatishning umumta‘limiy maqsadini ko‘zda tutadi. 1. Kommunikativ kompetensiya. Ona tili fanidan Davlat ta‘lim standarti shu til bo‘yicha egallanadigan nutqiy faoliyatning asosiy uch turi: o‘qish, gapirish va yozish amallari bo‘yicha har bir sinfda taqozo etiladigan bilim va ko‘nikmalar mehyorini belgilab beradi. Bunda o‘quvchining notanish matnni ifodali o‘qiy olishi, o‘zgalar fikrini va matn mazmunini anglash hamda uni og‘zaki qayta bayon qila olish darajasi, fikrni mantiqiy izchillikda ifodalay olishi, tilning ifoda vositalaridan o‘rinli va unumli foydalana bilishi, imloviy savodxonligi kabi kompetensiyalarni egallab borish dinamikasi nazarda tutiladi.
Standartda nutqiy faoliyatning har bir turi yuzasidan til materiali, til vositalari va grammatik bilimlar, hosil qilinadigan zaruriy ko‘nikma va malakalar belgilanadi. Bunda o‘rganilayotgan o‘zbek tilining fonetikasi, leksikasi va grammatikasi bo‘yicha nutqning og‘zaki va yozma shakllaridan keng va to‘g‘ri foydalanish uchun zarur bo‘lgan ilmiy-amaliy mahlumotlar berish, o‘zbek tilida to‘g‘ri talaffuz, imlo va punktuasiyaning asosiy qoidalarini o‘zlashtirish imkoniyatlaridan o‘rinli foydalanish talab etiladi. 5
Boshlang‘ich ta‘lim (1-4 sinflar) Bosqich mazmuni
Majburiy minimal o‘quv materiallari Fonetika: tovush va harf, unli va undosh tovushlar miqdori, alifbo; orfoepiya: unli va undosh tovushlar talaffuzi; orfografiya: bosh harf va kichik harflar imlosi, tutuq belgisi; leksikologiya: so‘z va uning lug‘aviy mahnosi; so‘z tarkibi: asos va asosdosh so‘zlar, qo‘shimchalar, so‘z yasovchi, egalik, kelishik, shaxs-son qo‘shimchalari; morfologiya: so‘z va uning so‘roqlar asosida mahnosiga ko‘ra guruhlash (shaxs, narsa, belgi, harakat, miqdor bildiruvchi so‘zlar), so‘z turkumlari va ularning tasnifi (fehl, ot, sifat, son, olmosh);
gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so‘roq, undov), gapning ikkinchi darajali bo‘laklari. Nutqiy
kompete nsiya
O‘qish -mashq va topshiriqlar tarkibida berilgan she‘r, maqol, hikmatli so‘z, rivoyatlarni ifodali o‘qish. Fikrni
og‘zaki bayon
qilish Tovushlar talaffuziga rioya qilish: -tovush va harfni farqlay olish; -so‘zlarni bo‘g‘inlarga to‘g‘ri ajrata olish; -ruxsat, uzr so‘rash, iltimos kabi nutq madaniyatiga doir murojaat qoidalariga amal qilish Fikrni
yozma bayon
qilish -80ta so‘zgacha (1-sinf 15-20, 2-sinf 30-40, 3-sinf 50-60, 4-sinf 75-80) bo‘lgan diktantni xatosiz va matnni husnixat qoidalariga amal qilib yozish; -6-7 gapdan ( 1-sinfda 2-3 ta gap , 2-sinfda 4-5 ta gap, 3-sinfda 5-6 ta gap,4-sinfda 6-7 ta gap) iborat sodda matn (fikr bayon qilish ehtiyoji bilan bog‘liq mavzu asosida) xabar, tasvir, muhokama elementli matn yarata olish, nutqda o‘quvchiga tanish bo‘lgan va ko‘z oldiga keltira oladigan buyum, manzara, voqea-hodisalar tasvirini ifodalash, tabriknoma, xat yozish, tasviriy bayon yozish, yozma nutqda xat boshiga rioya qilish, shaxslarga, joylarga, hayvonlarga atab qo‘yilgan nomlarni bosh harfda yozish, imlo qoidalariga amal qilish. Til kopete
nsiyasi Fonetika (grafika va
orfografi ya)
Tovush va harf, unli va undosh tovushlarni farqlash, yozuvdagi ifodasini ajratish, nutq tovushlarining hosil bo‘lishi, bosma va yozma harflarni izohlay olish, so‘zning bo‘g‘inga bo‘linishi, unlilar bo‘g‘in hosil qilishi, bo‘g‘in tarkibi, so‘zlarni bo‘g‘inlarga ajratish, ularning bir satrdan ikkinchi satrga ko‘chirilishini bilish, o‘zbek tilidagi 29 ta harf, 26 ta harf va 3 ta harf birikmasini bilish. Leksika
So‘zning atash mahnosini bilish, sodda matnlarda mavzuga oid so‘zlardan to‘g‘ri foydalanish, mavzuga oid so‘zlar va muomala odobi birikmalarini turli kommunikativ vaziyatlarda qo‘llash. Grammat
ika So‘z tarkibi: asos va asosdosh so‘zlar, qo‘shimchalar, egalik, kelishik, shaxs-son qo‘shimchalarini farqlay olish; morfologiya: so‘z va uni so‘roqlar asosida mahnosiga ko‘ra guruhlashni (shaxs, narsa, belgi, harakat, miqdor bildiruvchi so‘zlar), so‘z turkumlari elementlarini bilish;
sintaksis: gap, gapda so‘zlarning bog‘lanishini, gap bo‘laklari (ega va kesim), gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak, so‘roq, undov)ni bilish, sodda grammatik va sintaktik tuzilmalarni nutqda to‘g‘ri qo‘llay olish. Sosiolingvis- tik kompetensiya O‘zaro muloqot hamda kundalik xayotdagi vaziyatlarda tildan foydalanib o‘z fikrini ravon bayon etish; -ijtimoiy hayotda ro‘y bergan voqea hodisalarga o‘z munosabatini bildirish. Pragmatik kompetensiya Nutq sharoiti, nutq vaziyatiga mos ravishda til imkoniyatlaridan foydalanish.
6
majburiy ta‘lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan minimal TALABLAR Bilishi kerak bo‘lgan: Tushunchalar: O‘qish fanining estetik, tarbiyaviy, ta‘limiy ahamiyati, so‘zning ifoda imkoniyatlari, so‘z orqali inson his-tuyg‘ulari hamda tabiat manzaralarining tasvirlanishi, xalq og‘zaki ijodi, bolalar adabiyoti, o‘zbek va jahon bolalar adabiyoti namunalari, adabiy tur va janrlar haqida umumiy bilimga ega bo‘lish. Nazariy bilimlarni namoyon qilish: o‘rganilgan asarlarga mustaqil ravishda baho berish; o‘rganilgan adabiy-nazariy tushunchalarning qo‘llanilishiga doir test topshiriqlarini bajarish. Axborotlarni mustaqil ravishda izlash: Turli manbalar (darslik va o‘quv qo‘llanmalar, lug‘at, bolalar adabiyotlari)dan foydalanib, adabiy mazmundagi axborotlarni izlash va foydalanish. Amaliyotda qo‘llay olishi kerak: O‘rganilgan xalq og‘zaki ijodi, bolalar adabiyoti, jahon bolalar adabiyoti namunalaridan tegishli xulosalar chiqarish, ibrat olish, yaxshi insoniy fazilatlarni o‘ziga singdirish, o‘rganilgan maqol, she‘riy satrlar va boshqa badiiy asarlardan kundalik og‘zaki so‘zlashuvlarda o‘rinli foydalanish, asar va uning qahramonlariga yozma va og‘zaki tavsif berish, badiiy ijod namunalari (nasriy, she‘riy)ni ifodali o‘qish, ularning mazmunini tushunish, anglash va idrok etish. Badiiy matn yoki uning parchasini ifodali yod aytish, qayta hikoyalash, o‘zgalarga tushuntirib berish, munosabat bildirish va baholay olish, og‘zaki va yozma nutqni boyitish, rivojlantirish, tushunarli va ravon, og‘zaki hamda yozma nutqqa ega bo‘lish.
Ta‘lim bosqichi Sinflar Fanni o‘zlashtirish darajasi Bosqich mazmuni U mu mi y o‘r ta ta‘l im Boshlang‘ic h sinf (1-4-sinf) A 1 O‘quvchilarga adabiy ta‘lim (o‘qish) adabiy o‘qishlar tarzida o‘rgatiladi. Bolaning o‘qish texnikasini egallashi uchun,
avvalo, uning
savodxonlik darajasi shakllantiriladi, og‘zaki va yozma nutqi rivojlantiriladi, tovush va so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz etish o‘rgatiladi. Dastlab tanish, keyin notanish matn ifodali o‘qitilib, o‘quvchidagi ko‘nikma, malaka aniqlanadi. Bunda miqdoriy ko‘rsatkich – o‘qish tezligi, yahni bir daqiqada nechta so‘zni ravon o‘qiy olishi belgilanadi. Bolaning matn mazmunini to‘liq uqib olishi, qayta hikoyalashi, shuningdek, o‘zgalar nutqini eshitib, tushunib olishi maqsad qilinadi.
Adabiy ta‘lim (O‘qish)ning maqsad va vazifalari Adabiy ta‘lim o‘z oldiga bir qator maqsadlarni qo‘yadi.
Majburiy ta‘lim tizimidagi adabiy ta‘lim asosan sof ilmiy maqsadlarni emas, balki mahnaviy-axloqiy yo‘nalishlar ustuvorligini ko‘zda tutadi. O‘quvchilar milliy adabiyotning, shuningdek, jahon adabiyotining eng sara namunalarini o‘qish va tahlil qilish asosida ezgulik va yovuzlik, yaxshilik va yomonlik, go‘zallik va qusur haqidagi xilma-xil talqinlarga duch kelishadi, ularga ongli va jonli munosabat bildirishadi, shular asosida o‘zlaridagi axloqiy-mahnaviy fazilatlar majmuining shakllanishi va rivojiga imkon topishadi. Ularga nisbatan ochiq hayotiy munosabatlarni aks ettirish zaruriyati esa o‘quvchilar og‘zaki hamda yozma nutqlarining rivojida muhim omil vazifasini ado etadi. O‘quvchilar turli davr va mamlakatlarda yaratilgan , turlicha dunyoqarash va ehtiqodlarni aks ettirgan, badiiy asarlarning eng yuksak namunalari bilan tanishib boradilar. Shular asosida ularda olam va odamlarning rang-barangligi, ularning takrorlanmasligi, ayni paytda olamning, butun bashariyatning bir butunligi haqidagi tasavvur va qarashlari shakllanib, kengayib, mustahkamlanib boradi. Eng muhimi, u olam va odamga tegishli bo‘lgan barcha hodisalarga emosional (hissiy) munosabat bildira oladigan 7 darajaga ko‘tariladi, qarashlar, dunyoqarashlar, nuqtai nazarlar xilma-xilligini kuzatish imkoniga ega bo‘ladi .
Adabiy ta‘limning asosiy maqsadlari quyidagilar:
o‘quvchilarning yosh va psixofiziologik xususiyatlarini e‘tiborga olib, milliy va jahon adabiyotining eng munosib namunalari bilan tanishtirish asosida ularning qalbida vatanparvarlik, ezgulik, insonparvarlik singari yuksak insoniy fazilatlarga nisbatan rag‘bat, mehr va muhabbat uyg‘otish;
fuqarolik va vatanparvarlik ruhida, adabiyotga, milliy, madaniy-mahrifiy qadriyatlarga nisbatan hurmat ruhida tarbiyalash;
boy mahnaviy dunyosini shakllantirish; ulardagi mustaqil fikrlash, ijodkorlik qobiliyatlarining shakllanishi va rivoji uchun imkoniyat yaratish;
so‘z sanhati vositasida o‘quvchining individual va shaxslik fazilatlarini rivojlantirish. Mazkur maqsadlarni amalga oshirish uchun quyidagi vazifalarning bajarilishi zarur:
o‘quvchilarda badiiy adabiyotga nisbatan mehr uyg‘otish; og‘zaki nutqlarining adabiy til mehyorlari asosida shakllanishi va rivojini tahminlash,
nutqiy
kompetensiyani o‘stirish;
yozma nutqlarida yuksak savodxonlik, adabiy til mehyorlariga rioya etish, uslubiy rang- barangliklardan foydalana olishga oid ko‘nikma va malakalarning shakllanishiga erishish;
badiiy asar mazmun va mohiyatini, undagi go‘zallik va nafosatni his etishga o‘rgatish; badiiy matnni emosional tarzda idrok etish va qabul qilishni, obrazli va analitik tafakkur hamda ijodiy fikrlashni, kitobxonlik madaniyatini, adabiyotning boshqa sanhat asarlari bilan yaqin va farqli jihatlari haqidagi tasavvurlarini, ularning og‘zaki va yozma nutqlarini rivojlantirish. Download 0.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|