O‘zbekiston respublikasi standarti
Download 0.65 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Adabiy kompetensiya - adabiyot fani bo‘yicha egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini kundalik hayotda duch keladigan voqea-hodisalarga tatbiq etish, adabiy jarayon yangiliklarini tushunish, adabiy- nazariy qoidalardan badiiy asarlarni tahlil qilish va baholashda o‘rinli foydala olish qobiliyatidir.
O‘qituvchining nutqini va u tomonidan beriladigan topshiriqlarni tushunish. O‘rganilgan she‘riy va nasriy matnlar mazmunini tushunish, idrok etish. Turli mavzulardagi suhbatlarda tushungan holda ishtirok etish. Ommaviy axborot vositalari materiallarini tinglab tushunish. O‘qish: Hikoya, she‘r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, rivoyatlarni ifodali, tushunib o‘qish. She‘rni talaffuz qoidalariga rioya qilgan holda ifodali o‘qish. Matndagi so‘z, gaplarning mahnosini tushunib o‘qish. Bolalar yozuvchilarining turli janrdagi asarlarini mustaqil o‘qish, maktab kutubxonasidagi badiiy asarlardan unumli foydalanib, ularni o‘qish.
Hikoya, she‘r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, rivoyatlarni to‘liq yoki qisqartirib so‘zlab berish. Bolalar yozuvchilarining turli janrdagi asarlari mazmunini so‘zlay bilish. Asar qahramonlarining xatti- harakatiga munosabat bildirish. O‘qilgan asar asosida kichik sahna ko‘rinishlarida qatnashish.O‘quv yili yakunida 20 ta she‘rni yoddan aytib berish. Mavzu yuzasidan suhbatda ishtirok eta olish. Asarga ishlangan illyustrasiyalarga munosabat bildirish. Yozish: Husnixat va imlo qoidalariga rioya qilgan holda yozish. Asardagi qahramonlar haqida kichik matn tuza olish. Badiiy asar mazmuni yuzasidan savollarga javob yoza olish. Bolalar yozuvchilari, ularning asarlari nomini mustaqil yoza olish , tabiat tasviri, kuzatilgan voqea va hodisalar haqida kichik hajmdagi matnlarni yoza olish. O‘rganilgan mavzular doirasida bayon yozish va kichik matn yaratish.
8
(1-4- sinflar uchun) Adabiy ta‘lim (O‘qish) mazmuni Majburiy minimal o‘quv materiallari Kundalik hayot va atrof muhit: ―O‘zbekiston-Vatanim manim‖, ―Ona yurtim –oltin beshigim‖, ―Ona bitta, Vatan yagona‖, ―Vatanimiz o‘tmishidan‖, ―Odob – insonga husn‖, ―Mehnat – baxt keltirar‖, ―Mehnatning tagi-rohat‖, ―Maktabim – qutlug‘ makonim, kitobim- oftobim‖, ―Oltin kuz - hosiling yuz‖, ―Ko‘klam – yashnaydi olam‖, ―Kumush qish – misoli oqqush‖, ―Zumrad bahor – bahri diling ochar‖, ―Yoz – o‘tadi soz‖, ―Tabiatni asrang, avaylang‖, ―Hayvonot olamida‖ bo‘limlaridagi mavzularni bilish.
―Otalar so‘zi – aqlning ko‘zi‖, ―Nima yaxshi-yu, nima yomon?‖, ―Ilm – aql chirog‘i‖, ―Xalq o‘giti – baxt kaliti‖, ―Xalq og‘zaki ijodi‖, ―Ertaklar – yaxshilikka yetaklar‖, ―Jahon bolalar adabiyoti‖, ―Sinfdan tashqari o‘qish va nutq o‘stirish‖ bo‘limlaridagi mavzularni bilish.
―Mahnaviyat — qalb quyoshi‖, ―Biz – buyuklar avlodi‖, ―Ajdodlarimiz – faxrimiz‖, ―Ulug‘lardan o‘rganmoq – oqillik‖, ―Istiqlolim – istiqbolim‖, ―Yashasin tinchlik, bor bo‘lsin do‘stlik‖ bo‘limlaridagi mavzularni bilish.
O‘qituvchining nutqi va u tomonidan beriladigan topshiriqlarni tushunib bajarish. O‘rganilgan she‘riy va nasriy matnlar mazmunini tushunish, idrok etish. Turli mavzulardagi suhbatlarda tushunib, ongli ishtirok etish. Ommaviy axborot vositalari materiallarini tinglab, tushuna olish. Maktab kutubxonasidagi bolalar yozuvchilari asarlarini tanlab o‘qish va mazmunini tushunish. Matn mazmunini reja asosida to‘liq yoki qisqartirib qayta hikoya qilish. Asar qahramonlariga xos fazilatlarni anglab yetish, tushungan holda munosabat bildirish.
Hikoya, she‘r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, rivoyatlarni ifodali, tushunib o‘qish. O‘rganilgan she‘rlarni yoddan ifodali o‘qish. Matndagi so‘z, ibora va gaplarning mahnosini tushunib o‘qish. Bolalar yozuvchilarining turli janrdagi asarlarini tanlab, mustaqil o‘qish, maktab kutubxonasidagi badiiy asarlardan unumli foydalanish, mustaqil o‘qish uchun asar tanlash va ifodali o‘qish. Gapir ish Hikoya, she‘r, ertak, topishmoq, maqol, tez aytish, rivoyatlarni to‘liq yoki qisqartirib, so‘zlab berish. Bolalar yozuvchilarining turli janrdagi asarlarini tanlab, mustaqil o‘qish va so‘zlay bilish. Asar qahramonlarining xatti-harakatini baholash, ularga munosabat bildirish. Mustaqil o‘qish uchun asar tanlash va ifodali o‘qib, so‘zlab berish.O‘qilgan asar asosida kichik sahna ko‘rinishlarida faol qatnashish.O‘quv yili yakunida 20 ta she‘rni yoddan aytib berish.Matn yuzasidan suhbatda ishtirok eta olish. Asarga ishlangan illyustrasiyalarga munosabat bildirish. Yozis h Husnixat va imlo qoidalariga rioya qilgan holda yozish. Asardagi qahramonlar haqida kichik matn tuza olish. Badiiy asar mazmuni yuzasidan savollarga javob yoza olish. Bolalar yozuvchilari, ularning asarlari nomini mustaqil yoza olish. Tabiat tasviri, kuzatilgan voqea va hodisalar haqida kichik hajmdagi matnlarni yoza olish. O‘rganilgan mavzular doirasida bayon yozish. 9
majburiy ta‘lim bitiruvchilariga qo‘yiladigan minimal TALABLAR Bilishi kerak: ―chapda‖, ―o‘ngda‖, ―yuqorida‖, ―pastda‖, ―ustida‖, ―ostida‖, ―oldin‖, ―keyin‖, ―oldida‖, ―orqasida‖, ―yonida‖, ―orasida‖, ―uzun‖, ―qisqa‖, ―keng‖, ―tor‖, ―ortiq‖, ―kam‖, ―... ta ortiq‖, ―... ta kam‖, ―... marta ortiq‖, ―... marta kam‖, ―har biri‖, ―hammasi‖, ―teng‖ (― q ‖), ―katta‖ (― > ‖), ―kichik‖ (― < ‖), ―qo‘shish‖ (― q ‖), ―ayirish‖ (― – ‖), ―ko‘paytirish ), ―bo‘lish‖ (― : ‖), ―qo‘shiluvchi‖ (―birinchi qo‘shiluvchi‖, ―ikkinchi qo‘shiluvchi‖), ―yig‘indi‖, ―kamayuvchi‖, ―ayriluvchi‖, ―ayirma‖, ―ko‘payuvchi‖, ―ko‘paytuvchi‖, ―ko‘paytma‖, ―bo‘linuvchi‖, ―bo‘luvchi‖, ―bo‘linma‖, ―butun‖, ―yarmi‖ (―ikkidan biri‖), ―uchdan biri‖, ―choragi‖ (―to‘rtdan biri‖) tushunchalarni; kesma, uchburchak, ko‘pburchak, to‘rtburchak, to‘g‘ri to‘rtburchak, kvadrat, aylana, doira, diametr, radius, perimetr, yuza, uzunlik, vaqt, massa, tezlik, mahsulot narxi va ularning o‘lchov birliklarini.
sanoq texnikasini egallash (to‘g‘ri va teskari tartibda sanash, juftliklar va o‘nliklar bilan sanash, sondan oldin va keyin keluvchi sonni aytish kabi), sonlarni o‘qish va yozish, sonni uning xona qo‘shiluvchilari yig‘indisi ko‘rinishida ifodalash, sonli (qavssiz va qavsli) ifodalarni o‘qish va yozish, sonlar ustida qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, bo‘lish amallarini bajarish va natijalarni tekshirish, qoldiqli bo‘lishni bajarish va natijani tekshirish, sonlarni va sonli ifodalarni taqqoslash, uch xonali sonni yuzliklar, o‘nliklar va birliklar ko‘rinishida yozish, ko‘p xonali sonlarni sinflarga ajratib o‘qish, nomahlum qo‘shiluvchi, nomahlum kamayuvchi, nomahlum ayriluvchi, nomahlum ko‘paytuvchi, nomahlum bo‘linuvchi, nomahlum bo‘luvchini topishga doir sodda tenglamalarni yechish; uzunlik o‘lchov birliklari (millimetr, santimetr, desimetr, metr, kilometr)ni biridan ikkinchisiga o‘tkazish va foydalana olish, yuza o‘lchov birliklari (kvadrat santimetr, kvadrat metr, kvadrat kilometr) ni qo‘llay olish, vaqt o‘lchov birliklari (sekund, minut, soat, sutka, oy, yil, asr) ni biridan ikkinchisiga o‘tkazish va foydalana olish, massa o‘lchov birliklari (gramm, kilogram, sentr, tonna) ni biridan ikkinchisiga o‘tkazish va foydalana olish, tezlik o‘lchov birliklari (metr/sekund, kilometr/soat)ni, tezlik, yo‘l va vaqt orasidagi munosabatlar, mahsulotlar narxi (so‘mga doir masalalarni yechish; ko‘p xonali sonning sinflari va birliklari, o‘nli sanoq sistemasi, qo‘shish va ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish xossalari, to‘rt arifmetik amalning hisoblash natijalarini tekshirish, qoldiqli bo‘lish va natijani tekshirish, tenglama haqida mantiqiy fikrlash. Amaliyotda qo‘llay olishi kerak: sonlarni taqqoslash, to‘rt arifmetik amallarni bajarish va boshqa hisoblashga doir egallangan bilim va malakalarni kundalik turmushda qo‘llash, o‘tilgan mavzularga doir masalalarni yechish, qisqa yozuv, rasm va jadval bo‘yicha masalalar tuzish va yechish; CHizg‘ich yordamida kesma uzunligi, uchburchak va ko‘pburchak tomonlarini o‘lchash, pallali tarozi yordamida jism massalarini o‘lchash, ko‘pburchak perimetrini aniqlash, to‘g‘ri to‘rtburchak va kvadrat yuzini aniqlash, sirkulg‘ yordamida aylana diametri (radiusi) ini o‘lchash, berilgan uzunliklagi kesmani yasash, berilgan tomonlariga ko‘ra to‘g‘ri to‘rtburchak va kvadratni yasash, berilgan diametr (radius)ga ko‘ra aylana va doirani yasash; geometrik shakllar, kattaliklar, ularning o‘lchov birliklari qo‘llanilgan amaliy masalalarni yechish, ularga oid qisqa yozuv, rasm, jadval asosida amaliy masalalar tuza olish, olgan bilim va ko‘nikmalarni kundalik turmushda qo‘llay olish. 10
MATEMATIKA FANINING MAQSAD VA VAZIFALARI Umumiy o‘rta ta‘limning birinchi bochqichi – boshlang‘ich sinflarda matematika ta‘limi o‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish va rivojlantirishga, o‘z fikrlarini mustaqil bayon qila olishga, egallagan bilimlarini ijtimoiy faoliyatlarida qo‘llashga hamda ta‘limning umumiy o‘rta ta‘limning ikkinchi bosqichida o‘qishlari uchun matematik tayyorgarlikni tahminlashga xizmat qiladi. Boshlang‘ich sinflarda matematika ta‘limining maqsadi: ta‘limiy – sonlar to‘g‘risida o‘quvchilarning tasavvurlarini shakllantirish, to‘rt arifmetik amallar ustida hisoblash va ularga doir masalalarni yechish ko‘nikmalarini hosil qilish, sodda geometrik shakllar va ularning xususiyatlari haqida tasavvurlarini shakllantirish;
geometrik shakllar ustida ishlashga o‘rgatish asnosida mantiqiy fikrlashga o‘rgatish, matematika fanining rivojiga hissa qo‘shgan yurtimiz allomalarining ijodlari bilan tanishtirish orqali o‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash; rivojlantiruvchi – berilgan mahlumotlar asosida tarkibli masalalar tuzishga, turli rivojantiruvchi mashqlar va boshqotirmalarni yechishga, egallagan bilim, ko‘nikma va malakalarini kundalik turmushda qo‘llashga o‘rgatish, ta‘limning keyingi bosqichida matematikani o‘rganishga zamin tayyorlash. Davlat ta‘lim standartining tarkibiy qismi sifatida ―Matematika‖ fani bo‘yicha majburiy minimal ta‘lim mazmuni berilgan. Majburiy minimal ta‘lim mazmuni boshlang‘ich ta‘limda ―Matematika‖ fanida o‘quvchilarga beriladigan minimal o‘quv materiallari bo‘lib, o‘quv dasturini tuzishda tayanch vazifasini o‘taydi. O‘quv dasturida DTSda belgilangan majburiy minimal o‘quv materiallari batafsilroq beriladi. Dasturdan majburiy minimal o‘quv materiallaridan tashqari qo‘shimcha o‘quv materiallari ham o‘rin olishi mumkin. Majburiy minimal ta‘lim mazmunida keltirilgan kompetensiyalar DTSda belgilangan majburiy minimal o‘quv materiallarini o‘zlashtirish uchun beriladigan imkoniyat darajalari majmuasini ifodalaydi. Belgilangan kompetensiyalar asosida dasturning tegishli o‘quv materiallari oxirida o‘lchov asboblari, namoyish tajriba va amaliy ishlar ro‘yxati keltiriladi. Har bir sinf uchun o‘quv dasturi so‘ngida keltiriladigan o‘quvchilarning tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan talablarni ishlab chiqishda ham DTSning majburiy minimal ta‘lim mazmunida belgilangan kompetensiyalar asos qilib olinadi. O‘quv dasturi asosidagi darsliklar mazmunida, birinchi navbatda, shu kompetensiyalarga erishish maqsad qilib qo‘yiladi. O‘qituvchi tomonidan ta‘lim jarayonini tashkil etishda har bir o‘quvchi kompetensiyalarda belgilangan talablarga erishishiga imkon yaratadi, har bir darsni o‘tishda shu talablarga alohida e‘tibor beradi.
11
A1 DARAJA UCHUN MAJBURIY MINIMAL TA‘LIM MAZMUNI O‘quv faoliyat SONLAR VA HISOBLASHLAR Majburiy minimal o‘quv materiallari Sonlarni o‘qish va yozish, ularni xona qo‘shiluvchilarining yig‘indisi ko‘rinishida ifodalash. Sanoq texnikasi. Sonlarni o‘zaro taqqoslash, « > », « < » va « q » belgilari qo‘llash. Sonlarni yozma qo‘shish va ayirish. Uch xonali va to‘rt xonali sonlarni ayirish. Bir xonali va ikki xonali songa ko‘paytirish va bo‘lish. Qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish va bo‘lishning jadvalli hollari. Murakkab bo‘lmagan hollarda 100 ichida og‘zaki hisoblash. «Yig‘indi», «ayirma», «ko‘paytma» va «bo‘linma» atamalari. Sonli ifodalarni o‘qishda ularni qo‘llash. 2–3 amalli sonli (shu jumladan, qavsli) ifodaning qiymati. «...ta ortiq», «...ta kam», «... marta ortiq», «... marta kam», «hammasi», «qoldi», «teng» munosabatlar. Ularga va boshqa o‘tilgan mavuzlarga doir amaliy masalalarni yechish, «yarmi», «uchdan biri», «to‘rtdan biri» atamalari. Doira va boshqa geometrik shakllar qismi uchun 1/2, 1/3, 1/4 larni qo‘llash.
―CHapda‖, ―o‘ngda‖, ―yuqorida‖, ―pastda‖, ―ustida‖, ―ostida‖, ―oldin‖, ―keyin‖, ―oldida‖, ―orqasida‖, ―yonida‖, ―orasida‖, ―uzun‖, ―qisqa‖, ―keng‖, ―tor‖, ―ortiq‖, ―kam‖, ―... ta ortiq‖, ―... ta kam‖, ―... marta ortiq‖, ―... marta kam‖, ―har biri‖, ―hammasi‖, ―teng‖ (― q ‖), ―katta‖ (― > ‖), ―kichik‖ (― < ‖), ―qo‘shish‖ (― q ‖), ―ayirish‖ (― – ‖), ―ko‘paytirish bo‘lish‖ (― : ‖), ―qo‘shiluvchi‖ (―birinchi qo‘shiluvchi‖, ―ikkinchi qo‘shiluvchi‖), ―yig‘indi‖, ―kamayuvchi‖, ―ayriluvchi‖, ―ayirma‖, ―ko‘payuvchi‖, ―ko‘paytuvchi‖, ―ko‘paytma‖, ―bo‘linuvchi‖, ―bo‘luvchi‖, ―bo‘linma‖, ―butun‖, ―yarmi‖ (―ikkidan biri‖), ―uchdan biri‖, ―choragi‖ (―to‘rtdan biri‖) haqida tasavvurga ega bo‘lish va ularni anglash.
Sanash, o‘qish, yozish va hisoblash Sanoq texnikasini egallash (to‘g‘ri va teskari tartibda sanash, juftliklar va o‘nliklar bilan sanash, sondan oldin va keyin keluvchi sonni aytish kabi), sonlarni o‘qish va yozish, sonni uning xona qo‘shiluvchilari yig‘indisi ko‘rinishida ifodalash, sonli (qavssiz va qavsli) ifodalarni o‘qish va yozish, sonlar ustida qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, bo‘lish amallarini bajarish va natijalarni tekshirish, qoldiqli bo‘lishni bajarish va natijani tekshirish, sonlarni va sonli ifodalarni taqqoslash, uch xonali sonni yuzliklar, o‘nliklar va birliklar ko‘rinishida yozish, ko‘p xonali sonlarni sinflarga ajratib o‘qish, nomahlum qo‘shiluvchi, nomahlum kamayuvchi, nomahlum ayriluvchi, nomahlum ko‘paytuvchi, nomahlum bo‘linuvchi, nomahlum bo‘luvchini topishga doir sodda tenglamalarni yechish
Mantiqiy fikrlash Ko‘p xonali sonning sinflari va birliklari, o‘nli sanoq sistemasi, qo‘shish va ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish xossalari, to‘rt arifmetik amalning hisoblash natijalarini tekshirish, qoldiqli bo‘lish va natijani tekshirish, tenglama haqida mantiqiy fikrlash Amaliyotda qo‘llash Sonlarni taqqoslash, to‘rt arifmetik amallarni bajarish va boshqa hisoblashga doir egallangan bilim va malakalarni kundalik turmushda qo‘llash, o‘tilgan mavzularga doir masalalarni yechish, qisqa yozuv, rasm va jadval bo‘yicha masalalar tuzish va yechish 12
O‘quv faoliyat GEOMETRIK SHAKLLAR VA KATTALIK Majburiy minimal o‘quv materiallari Kesma. Uchburchak. Ko‘pburchaklar: to‘rtburchaklar (jumladan, to‘g‘ri to‘rtburchak va kvadratlar), beshburchak, oltiburchak va hokazo. Aylana va doira. CHizg‘ich yordamida kesma uzunligini o‘lchash, berilgan uzunlikdagi kesmani yasash. Sirkulg‘ yordamida aylana va doira diametri (radiusi)ni o‘lchash, berilgan diametr (radius) ko‘ra aylana va doirani yasash. CHizg‘ich yordamida to‘g‘ri to‘rtburchak, kvadrat va uchburchak va aylanalar yasay olish. Ko‘pburchaklar perimetri, to‘g‘ri to‘rtburchak (kvadrat) yuzi. Uzunlik o‘lchov birliklari (millimetr, santimetr, desimetr, metr, kilometr) va ular orasidagi munosabatlar. Yuza o‘lchov birliklari (kvadrat santimetr, kvadrat metr, kvadrat kilometr). Vaqt o‘lchov birliklari (sekund, minut, soat, sutka, oy, yil, asr) va ular orasidagi munosabatlar, massa o‘lchov birliklari (gramm, kilogram, sentr, tonna) va ular orasidagi munosabatlar, tezlik o‘lchov birliklari (metr/sekund, kilometr/soat), tezlik, yo‘l va vaqt orasidagi munosabatlar, mahsulotlar narxi (so‘m)
m pe te nsi yal ar Tushuncha larni tasavvur qilish va anglash Kesma, uchburchak, ko‘pburchak, to‘rtburchak, to‘g‘ri to‘rtburchak, kvadrat, aylana, doira, diametr, radius, perimetr, yuza, uzunlik, vaqt, massa, tezlik, mahsulot narxi va ularning o‘lchov birliklari haqida tasavvurga ega bo‘lish va ularni anglash O‘lchash, aniqlash va yasash CHizg‘ich yordamida kesma uzunligi, uchburchak va ko‘pburchak tomonlarini o‘lchash, pallali tarozi yordamida jism massalarini o‘lchash, ko‘pburchak perimetrini aniqlash, to‘g‘ri to‘rtburchak va kvadrat yuzini aniqlash, sirkulg‘ yordamida aylana diametri (radiusi) ini o‘lchash, berilgan uzunliklagi kesmani yasash, berilgan tomonlariga ko‘ra to‘g‘ri to‘rtburchak va kvadratni yasash, berilgan diametr (radius)ga ko‘ra aylana va doirani yasash
Uzunlik o‘lchov birliklari (millimetr, santimetr, desimetr, metr, kilometr)ni biridan ikkinchisiga o‘tkazish va foydalana olish, yuza o‘lchov birliklari (kvadrat santimetr, kvadrat metr, kvadrat kilometr) ni qo‘llay olish, vaqt o‘lchov birliklari (sekund, minut, soat, sutka, oy, yil, asr) ni biridan ikkinchisiga o‘tkazish va foydalana olish, massa o‘lchov birliklari (gramm, kilogram, sentr, tonna) ni biridan ikkinchisiga o‘tkazish va foydalana olish, tezlik o‘lchov birliklari (metr/sekund, kilometr/soat)ni, mahsulotlar narxi (so‘m)ni o‘z o‘rnida qo‘llay olish Download 0.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|