O‘zbekiston respublikasi standarti
Ilm – aql chirog‘i ( 9 soat)
Download 0.65 Mb. Pdf ko'rish
|
|
Ilm – aql chirog‘i ( 9 soat) ―Ilm – aql chirog‘i‖ bo‘limiga kiritilgan badiiy asarlarni o‘qish bolalarga kitobning inson hayotidagi ahamiyati, ilm olish aqliy tafakkur, mahnaviy kamolot taraqqiyotiga tahsir qilishi haqida tasavvur hosil qilishlariga yordam beradi. Xalq o‘giti – baxt kaliti (9 soat) ―Xalq o‘giti – baxt kaliti‖ bo‘limiga bolalar qalbida ona allasi bilan kirib kelgan og‘zaki ijod namunalari kiritilgan bo‘lib, ezgulik, to‘g‘ri so‘zlik, sofdillik, nafosat, do‘stlik, o‘rtoqlik, ahillik haqida tasavvur hosil qiladi. Odob –insonga husn (8 soat) ―Odob – insonga husn‖ bo‘limiga kiritilgan asarlar faxm-farosat, hayo va odoblilik, qanoat kabilar insonning mahnaviy-ahloqiy qiyofasini belgilovchi asosiy omillar ekani yuzasidan ilk tushunchalar berishga mo‘ljallangan. Mehnatning tagi – rohat (10 soat) ―Mehnatning tagi-rohat‖ bo‘limida mehnat tufayli inson baxtga erishishi, ona yerning insonlar mehnati tufayli boylik manbayiga aylanishi haqidagi tushunchalari tarkib toptiriladi.
Sinfdan tashqari o‘qish uchun 8-16 betli kichik hajmdagi asarlardan tuzilgan bolalarbop kitoblar tanlanadi. Sinfdan tashqari o‘qish darsida 1-1,5 betli asardan foydalaniladi. Ular bilan o‘quvchilar o‘qituvchining o‘qib berishi orqali tanishtiriladi. Sinfdan tashqari o‘qish dasturining asosiy vazifasi o‘qish malakalarini takomillashtirish, bilimlarini boyitish, kitob bilan mustaqil ishlashga o‘rgatishdir. Haftada oxirgi o‘qish darsining 20 daqiqasi sinfdan tashqari o‘qish uchun ajratiladi. O‘qish mavzusi sinfda o‘qiladigan asarlar mavzusi bilan uyg‘unligiga, ta‘lim tarbiya birligida, mavsumiy, bosqichli va bolalar qiziqishiga rioya qilgan holda belgilanadi hamda asarlar tanlanadi.
32
2- SINF O‘qish va nutq o‘stirish (136 soat) O‘qish mavzulari: Ona yurtim –oltin beshigim (19 soat) O‘quvchilarga bizning ona yurtimiz–O‘zbekiston Respublikasi, uning poytaxti Toshkent ekanini, Samarqand, Buxoro, Xorazm, Farg‘ona, Andijon, Namangan, Qashqadaryo, Surxondaryo, Jizzax, Sirdaryo, Toshkent, Navoiy kabi viloyatlari borligi uqtiriladi. Har kim o‘z ona yurtini sevishi, uning tinch, go‘zal bo‘lishi uchun harakat qilishi o‘quvchilarga hayotiy misollar bilan tushuntiriladi. O‘zbekiston xaritasidan mamlakatimiz hududi va undagi qadimiy shaharlar ota – bobolarimiz o‘z ona ozodligi yo‘lida kurashib kelganliklari, bugungi vatanimiz go‘zalligi, xalq farovonligi yo‘lida o‘qish va mehnat qilish kerakligi haqida uqtiriladi. Maktabim – qutlug‘ makonim, kitobim- oftobim (12 soat) O‘quvchilarga maktab muqaddas dargoh, kitob mo‘htabar ekanligi haqida amaliy tushunchalar beriladi. Ularga o‘qituvchi ustoz-murabbiylar ekanligi, u bolalarga bilim chashmalarini ochuvchi ulug‘ va mo‘htabar inson sifatida ehzozlanishi, bilim manbai – kitobni sevish, ardoqlash, asrash o‘quvchilarning burchi ekanligi, kitoblar ularga ko‘p voqea-hodisalar haqida hikoya qilishi, shuning uchun ham ular katta boylik deb tahriflanishi haqidagi bilimlar singdiriladi. O‘quvchilarga kitob o‘qish qoidalariga rioya qilish eslatiladi.
Kuz fasliga doir asarlar. Kuzda insonlar mehnati, ularning tabiatga munosabatlari. Tabiatga sayr va sayohat.
Mazkur bo‘limdagi matnlar o‘quvchilarda mehnat qilishga, hunar o‘rganishga ixlos qo‘yish kabi xislatlarni tarbiyalaydi. O‘quvchilarga mehnatkash ota-bobolarimizning mehnatdan baxt-saodat topganliklari, o‘lkamizda bog‘-rog‘lar, ekinzorlar yaratganliklari, ularning faol mehnatlari haqidagi lavhalar tavsiya etiladi. Ular mehnat haqidagi hikmatli o‘gitlar, maqol va masallar mazmuni bilan tanishtiriladi. O‘quvchilarga mehnat tufayli to‘q-farovon yashash mumkinligi, bolalarning kattalarga yordami, ular oldida farzandlik burchini bajarishlari, orasta va saranjom- sarishta bo‘lishlari, oila iqtisodi, tejamli bo‘lish haqida tushunchalar beriladi. Kumush qish – misoli oqqush (12 soat) Qish tabiati, dala va bog‘larning qishki ko‘rinishi, o‘quvchilarning qishki tahtil kunlari, qishki o‘yinlar. Qorbobo, qorqiz bolalar mehmoni. Qishda tabiatga sayr va sayohat.
Odob–ahloqqa doir fazilatlarni shakllantira borish, ota-bobolarimizning durdona fikrlarini yod olish, ularga amal qilish, ibratli voqea–hodisalar ifodalangan matnlarni o‘qish, ulardagi mahnolarni tahlil qilish, misollar keltirish. O‘quvchilarda milliy anhanalarga mehr uyg‘otish. Zumrad bahor – bahri diling ochar (16 soat) Bahor tabiati, gullar, o‘simliklarning hayoti, kishilarning mehnati, bolalarning o‘yinlari haqidagi asarlar va she‘rlar. 8-mart onalarimiz bayrami. Bahorda tabiatga sayr va sayohatlar.
Ertaklar olamiga sayohat. Nima yaxshiyu, nima yomonligini ertaklardagi voqea-hodisalar orqali uqib olish. Ertak qahramonlarining holatini so‘zlab berish, voqealarni rasmda ifodalash.
Yoz tabiati, pishiqchilik, o‘quvchilarni yozgi tahtil kunlaridagi dam olishlari va mehnatlari haqidagi she‘rlar, matnlarni o‘qish hamda yod olish. Yoz tabiati haqida hikoya tuzish, insho yozish. Tabiatni kuzatish, sayr-sayohatga borish. Tabiatni asrang, avaylang ( 11 soat) Bolalarni tabiatga yaqinlashtirish maqsadida u haqidagi ajdodlarimizning nasihatlari, shoir va yozuvchilarning asarlaridan namunalar, matn mazmuniga mos rasmlar beriladi.Darslikda berilgan asarlar o‘quvchilarni tabiatga ongli munosabatda bo‘lishga o‘rgatadi. Atrofimizdagi olam darsi bilan bevosita bog‘lanib, mujassamlashgan savol berish maqsadga muvofiq deb hisoblanadi.
O‘qish materiallari. 8-30 bet hajmdagi bolalarbop badiiy, ilmiy-adabiy kitoblar. O‘quvchi ovozsiz mustaqil o‘qish va tanlab ovoz chiqarib o‘qish uchun 1-5 bet hajmli she‘r, ertak va hikoyalar. O‘qish mavzulari. Ona-Vatan va ota-bobolar jasorati, o‘simliklar, qushlar hamda hayvonlar haqidagi asarlar. 33
3- SINF Sinfda, sinfdan tashqari o‘qish va nutq o‘stirish. (170 soat) O‘qish mavzulari: Ona bitta, Vatan yagona (19 soat) Bu bo‘limda o‘quvchilarga O‘zbekiston Respublikasining mustaqil mamlakat ekanligi, yurtimizda so‘nggi yillarda amalga oshirilgan bunyodkorlik ishlari haqida tushuncha beriladi. Har bir kishi o‘zi tug‘ilib o‘sgan ona – Vatanini sevishi, ona tilini qadrlashi, ozod mamlakatning chin farzandi bo‘lishi, yurt farovonligi, xalq hayoti va mehnati, fidoiy zamondoshlarimiz haqidagi badiiy asarlar berilgan.
Bu bo‘limda xalq og‘zaki ijodiga oid qo‘shiq, ertak, masal, maqol,topishmoqlar kiritilgan.Ular orqali o‘quvchilarga xalqning orzu–umidlari, do‘stlik, ahillik, vatanparvarlik, mehnatsevarlik, halollik fazilatlari ulug‘lanishi, salbiy xislatlarning qoralanishi uqtiriladi. Kuz manzarasi va mehnat (14 soat) Mazkur bo‘limda yurtimizning o‘ziga xos kuzgi tabiat manzarasi, kishilar mehnati, mehnat tufayli shahar- qishloqlarning obod bo‘lishi, mehnat zavqi, milliy urf-odatlarimiz, she‘r, hikoya, rivoyatlar aks ettirilgan.
Bo‘limda ona – Vatanimizning buyuk o‘tmishi, ajdodlarimiz hayoti, xalqi va Vatani uchun, mahrifat rivoji uchun xizmat qilishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan allomalarning bolaliklari, jasoratlari, kasb–hunar, bilim egallash yo‘lidagi sahyi-harakatlari, xalqqa ko‘rsatgan g‘amxo‘rliklari, yurt obodonchiligidagi xizmatlari to‘g‘risidagi fikrlar kiritilgan.
Ushbu bo‘limdan qish manzarasi, tabiati, hayvonlarning qishki hayoti, kishilar mehnati, bolalarning qishki o‘yinlari, yangi yil bayrami haqidagi adabiy – badiiy asarlar o‘rin olgan. Orzular qanotida (16 soat ) Bo‘limda o‘zbek shoir va yozuvchilarining kichik yoshdagi tengqurlar hayoti, ularning qiziqishlari, orzu – umidlari, do‘stligi, odob – axloqi, kattalar va biri- birlariga yordamlari, ustoz va shogird munosabatlari yoritilgan. SHu bilan birga istiqlol, vatanimiz himoyachilarining vatan oldidagi o‘z burchlarini qanday o‘tayotganliklari, ona yurtga bo‘lgan tengsiz sadoqatlari haqidagi adabiy – badiiy asarlar kiritilgan. Keldi bahor - gulbahor (15 soat ) Bu bo‘limda bahor tabiati, bu faslning go‘zalligi, kishilar mehnati, Navro‘z bayrami, bahor faslidagi bayramlar, insonlarining tabiat bilan o‘zaro munosabati, jonivorlarning hayoti haqidagi asarlar berilgan.
Ushbu bo‘limdan tabiat va uning insonlarga xizmat qilishi, o‘lkamiz tabiati, ona-yurtimiz, uning boyliklarini asrash, o‘simliklar, dov-daraxtlar, hayvonot olami va parrandalarga g‘amxo‘rlik qilish to‘g‘risidagi asarlar o‘rin olgan. Go‘zal fazilat – inson husni (20 soat) Bu bo‘limdan chidamli, mehrli, g‘ayratli bo‘lish, ota-onalar mehnatini qadrlash, odob, do‘stlik, ahillik hunar egallash, tejamkorlikning foydasi haqidagi asarlar, noahillik, manmanlik hamda shoshqaloqlikning yomon oqibatlarga olib kelishi ifodalangan matnlar joy olgan. Xotira va qadrlash kuni haqida, xayru saxovatli bo‘lish haqidagi adabiy – badiiy asarlar berilgan.
Bu bo‘limda yoz manzarasi, yozning noz-nehmatlarga boyligi, yozda kishilarning dala va bog‘larda mehnat qilishi, jonivorlar, qushlar, hasharotlar hayoti bolalarning ko‘ngilli dam olishi, yozgi o‘yinlari yoritilgan badiiy asarlar kiritilgan. Sinfdan tashqari o‘qish va nutq o‘stirish (17 soat) Sinfdan tashqari o‘qish o‘quv dasturining ajralmas qismlaridan biridir. SHuning uchun o‘quvchilarda kitobxonlik madaniyatini tarbiyalash, ularni oddiy kitobxondan ijodkor kitobxon darajasiga ko‘tarish talab etiladi. O‘quvchilarda kitobga havas uyg‘otishda har bir bolaga yakka tartibda yondashish, shaxsiy qiziqishlarini hisobga olish zarur. Bolalarda kitob ustida ishlash malakasini shakllantirish ularda kitobxonlik madaniyatini tarbiyalashning muhim omilidir. Sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlari ikki haftada bir marta o‘tkaziladi va o‘qish uchun ajratilgan soatlardan foydalaniladi. Badiiy – adabiy asarlar mustaqil ravishda va izchil o‘qib borilsa o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytirishga, shakllantirishga xizmat qiladi. Sinfdan tashqari o‘qish tanish bo‘lmagan muallifning kitoblari muqovasi, titul varag‘i, kirish so‘zi, mundarijasi va suratlariga qarab asarning taqvimiy mazmunini aniqlash vazifasini amalga oshirishga xizmat qiladi. 34
4 - SINF O‘qish va nutq o‘stirish (170 soat) Sinfda, sinfdan tashqari o‘qish va nutq o‘stirish O‘qish mavzulari: Istiqlolim - istiqbolim (14 soat) Taniqli bolalar yozuvchilarining istiqlolga bag‘ishlangan asarlari, ularda xalqimiz hayoti va Vatanimiz taraqqiyotidagi jahonshumul ahamiyati aks ettirilgan asarlar tahlili. «Istiqlol farzandimiz» mavzusida ijodiy suhbat.
O‘zbekiston va uning viloyatlari, shahar va qishloqlarida yashovchi har bir kishi uchun Vatanning muqaddasligi, yurt obodligi, farovonligi xalqning kuch-qudrati, saxovatpeshaligi tufayli yuzaga kelgan to‘kin-sochinlik to‘g‘risida tushuncha berish, vatanning yagonaligi va unga bo‘lgan muhabbat tuyg‘usini uyg‘otish. Oltin kuz (6 soat) Oltin fasl sifatida ehzozlanadigan kuzning inson va tabiat hayotida tutgan o‘rni to‘g‘risida hikoya qilingan asarlar. Tabiat quchog‘iga sayohat. «O‘lkamiz (qishlog‘imiz, shahrimiz) tabiati» mavzusida ijodiy matn yaratish. Mahnaviyat — qalb quyoshi (11 soat) Inson mahnaviyatini yuksaltirishga, ayniqsa, bolalarni ezgulikka muhabbat ruhida tarbiyalashga qaratilgan, ahloq-odob mehzonlari xususida bahs yuritilgan asarlar, ularda ahloq-odob, go‘zal insoniy fazilatlar to‘g‘risida muayyan tasavvur tushuncha berish. Xalq og‘zaki ijodi (28 soat) Xalqimizning ming yillar mobaynida yaratgan sehrli-fantastik ertaklari, xalq dardi, istak-xohishi, orzu- umidlari ifodalangan qo‘shiqlar, bolalarning quvnoq o‘yin-qo‘shiqlari, hozirjavoblik, topqirlikni taqozo etadigan topishmoqlar, xalqning hayotiy xulosasi tarzida yuzaga kelgan purhikmat maqollar, sehr-jozibaga yo‘g‘rilgan rivoyatlarni o‘qish.
Hikoya, rivoyat, she‘r va hikmatlarda Vatanimiz tarixi, uning muqad-dasligi, Abu Ali ibn Sino, Pahlavon Mahmud, Alisher Navoiy kabi buyuk ajdodlarimiz hayoti, xalqimiz bosib o‘tgan mashaqqatli yo‘l to‘g‘risida hikoya qilish.
Qish faslida, tabiatda sodir bo‘lgan o‘zgarishlar, qish zavqi tufayli totli tuyg‘ular ifodalangan she‘r va hikoyalar, «Bizning qish» mavzusida ijodiy matn yaratish.
Badiiy - adabiy asarlarda insondagi yaxshi va yomon xulqlar, ularning oqibati, odamlar o‘rtasidagi mehr- muhabbat, halollik, poklik, to‘g‘riso‘zlik, samimiyat to‘g‘risida, ularda mahnaviy kamolot inson xulq- atvorida aks etishi, uning obro‘-e‘tiborini oshirishi ezgu ishlarga yo‘naltirish, badiiy asarlarni o‘qish. Hayvonot olamida (11 soat) She‘r va hikoyalarda insonlarning eng yaqin do‘sti hayvonlarning va ularning yashash tarzi, o‘ziga xos hayoti, ona tabiat yaratgan mo‘hjiza ekanligi, odamlarning ularga munosabatlarini bilish.
Fasllar kelinchagi, yashash-yasharish fasli bo‘lgan bahor tabiati, uning kishilar hayotida tutgan o‘rni, dillarga beradigan zavq-shavqi, ishlar to‘g‘risidagi she‘r va hikoyalar, «Assalom, Navro‘z!» mavzusida ijodiy matn yaratish. Yashasin tinchlik, bor bo‘lsin do‘stlik (6 soat) Hikoya va she‘riy asarlarda insonning baxt-saodati, farovon turmush kechirishi faqat Vatanning kuch- qudrati, ona zamin saxovatiga bog‘liq bo‘lib qolmasdan, ayni paytda xalqlar o‘rtasida tinchlik-totuvlik, do‘stlik rishtalari haqida so‘z yuritish. Ajdodlarimiz - faxrimiz (9 soat) Badiiy – adabiy asarlarda xalqimiz va Vatanimiz shon-shuhratini asrlar osha butun jahonga taratib kelayotgan benazir ajdodlarimizning o‘z ehtiqodlari yo‘lidagi fidoyiliklari, ularda umuminsoniy va milliy g‘urur to‘g‘risida, To‘maris, Najmiddin Kubro, Beruniy va boshqa vatandoshlarimizning vatan daxlsizligi hamda ilm mahrifat yo‘lidagi kurashlari haqidagi bilimlarga ega bo‘lish.
Jahon bolalar adabiyotining G.Andersen, J.Svift, aka – uka Grimmlar, CH.Aytmatov singari 35
namoyandalarining sehrli sarguzashtlarga boy, dunyodagi juda ko‘p tillarga tarjima qilinishi va ularda bolalarga xos xususiyatlarning aks etishi. Yoz — o‘tadi soz (9 soat) Bolalarning tahtil davomida ona-tabiat bilan yaqindan tanishadigan yoz faslining o‘ziga xos xususiyatlari, kishilarning yozdagi mehnatlari tasvirlangan she‘r va hikoyalarni o‘qish.
O‘quvchilarda kitobga havas uyg‘otishda har bir bolaga yakka tartibda yondoshish, shaxsiy qiziqishlarini hisobga olish zarur. Bolalarda kitob ustida ishlash malakasini shakllantirish ularda kitobxonlik madaniyatini tarbiyalashning muhim omilidir. Sinfdan tashqari o‘qish mashg‘ulotlari ikki haftada bir marta o‘tkaziladi va o‘qish uchun ajratilgan soatlardan foydalaniladi. Badiiy – adabiy asarlar mustaqil ravishda va izchil o‘qib borilsa, o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytirishga, shakllantirishga xizmat qiladi.
36
UZLUKSIZ MAJBURIY TA‘LIM MUASSASALARI UCHUN MATEMATIKA TA‘LIMINING O‘QUV DASTURI 1-SINF (165 soat) Narsalarning xossalari va o‘rni. 1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlar (8 soat)
Narsalarning rangi, shakli va o‘lchami. Narsalarni o‘lchami bo‘yicha taqqoslash: uzun-qisqa, baland-past, keng-tor, yo‘g‘on-ingichka, ortiq (ko‘p), kam, katta, kichik, teng, har xil, bir xil, har biri. Fazoviy tasavvurlar: chapda, o‘ngda, yuqorida, pastda, ustida, ostida, oldin, keyin, oldida, orqasida, yonida, orasida. Rangi, o‘lchami va shakliga ko‘ra narsalarni guruhlash. 1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlarning atalishi va ketma-ketligi, narsalar sanog‘i. Narsalarni to‘g‘ri va teskari tartibda sanash. Aylana, to‘g‘ri to‘rtburchak, kvadrat, uchburchak.
1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlarning yozilishi. Sonlarni taqqoslash: teng, katta, kichik. ―q‖, ―>‖, ―<‖ belgilari. Berilgan songa 1 ni qo‘shish bilan undan keyin keladigan sonni hosil qilish, sondan 1 ni ayirish bilan bevosita undan oldin keladigan sonni hosil qilish. 1 ni ketma-ket qo‘shish va ayirish. Sonlarni qo‘shish va ayirish. ―q‖, ―–‖ belgilari. 0, 10 sonlari va ularning yozilishi. 10 ichida sonlarni taqqoslash, qo‘shish va ayirish. Oralatib sanash. Qo‘shishning xossasi. Songa 0 ni qo‘shish va 0 ni songa qo‘shish. Ayirishning xossasi. Sondan 0 ni ayirish. Qo‘shish amalining tarkibiy qismlari (birinchi qo‘shiluvchi, ikkinchi qo‘shiluvchi, yig‘indi) va ayirish amalining tarkibiy qismlari (kamayuvchi, ayriluvchi, ayirma). Qo‘shish bilan ayirish orasidagi munosabat. Qo‘shishning o‘rin almashtirish xossasi. Hisoblash usullari: a)
bo‘laklab qo‘shish usuli, sonlarning o‘rinlarini almashtirish; b) bo‘laklab ayirish va ayirish bilan qo‘shish orasida bog‘lanishga
asoslangan ayirish usuli. 10 ichida qo‘shish jadvali. 10 ichida ayirish jadvali. Narsalarning uzunligi. SHartli uzunlik birligi yordamida narsa uzunligini o‘lchash.Qarichlab,qadamlab o‘lchash. To‘g‘ri chiziq. Kesma. Uzunlik birligi – santimetr. Kesma uzunligini o‘lchash. CHizg‘ich yordamida berilgan uzunligi asosida kesma chizish. Kesma uzunligini berilgan sondagi santimetrlarga qadar kattalashtirish va kichraytirish. Kesmalarni chizg‘ich yordamida ayirmali taqqoslash.
10 – Hisoblash birligi sifatida. O‘nlik. 100 ichida o‘nliklar bilan sanash. 11 dan 100 gacha sanash. 11 dan 100 gacha bo‘lgan sonlarni raqamlash, o‘qish va yozish. 11 dan 20 gacha bo‘lgan sonlarning o‘nlik tarkibi. 11 dan 20 gacha bo‘lgan sonlarni taqqoslash. 20 ichida songa bir xonali sonni qo‘shish: 10+3, 14+5 ko‘rinishdagi ifodalar. 20 ichida sondan bir xonali sonni ayirish: 16–6, 18–5 ko‘rinishdagi ifodalar. Yig‘indi bilan sonni taqqoslash. Ayirma bilan sonni taqqoslash. Tarkibli masala bilan tanishtirish. Bir amalli tarkibli sodda masalalarni yechish. Kilogramm va litr haqida tushuncha. Uzunlik birliklari – desimetr, metr, ularning belgilanishi: dm, m. Kesma uzunligini chizg‘ich yordamida o‘lchash (santimetr va desimetr hisobida). Berilgan uzunlikdagi kesmani chizish (desimetrdan foydalanib).
Download 0.65 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|