O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`lim vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti


Download 342.83 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/5
Sana15.11.2017
Hajmi342.83 Kb.
#20091
1   2   3   4   5

 

8. Vasiylik va homiylik. 

 

Vasiylik  va  homiylik  ota-onasining  qaramog`idan  mahrum  bo`lgan  bolalarga  ta`minot 

berish,  ularni  tarbiyalash  va  ularga  ta`lim  berish,  shuningdek  bunday  bolalarning  shaxsiy  va 

mulkiy  huquq,  manfaatlarini  himoya  qilish  uchun  belgilanadi.  Vasiylik  va  homiylik  tuman  eki 

shahar hokimining qarorlari bilan belgilanadi. 

 

Vasiylik o`n to`rt eshga to`lmagan bolalarga va sud tomonidan muomalaga ega emas deb 



topilgan  shaxslarga  nisbatan  belgilanadi.  Homiylik  o`n  turt  eshdan  o`n  sakkiz  eshgacha  bo`lgan 

 

 

 



PAGE   27  

27

voyaga  etmaganlarga,  shuningdek  sud  tomonidan  muomala  laeqati  cheklangan  deb  topilgan 



shaxslarga nisbatan belgilanadi. 

 

Vasiylar  o`z  qaromog`idagi  shaxslarning  qonuniy  vakillari  hosoblanadilar  va  ular 



nomidan barcha zaruriy bitimlarni tuzish huquqiga egalar. 

 

Homiylar  o`z  qaramog`idagi  shaxslarning  qonuniy  vakillari  hisoblanadilar  va  ular 



nomidan barcha zaruriy bitimlarni tuzish huquqiga egalar. 

 

Homiylar  o`z  qaramog`idagi  shaxslarga  ular  o`z  huquqlarini  amalga  oshirishda  va 



majburiyatlarini  bajarishda  ko`maklashadilar,  shunikdek  ularning  huquqlari  uchunchi  shaxslar 

tomonidan suiste`mol tilishidan himoya qiladilar. 



 

Tekshirish savollari. 

1. Oila huquqining maqsadi, vazifasi nimadan iborat. 

2. Nikoh shartnomalari qanday asosda tuziladi. 

3. Qon-qarindoshlar tizimini aytib bering. 

4. Nikohlanuvchilar tibbiy ko`rikdan o`tish sabablarini izohlab bering. 

5. Nikoh tugatilishining farzand tarbiyasidagi salbiy oqibatlari nimada. 

6. O`zbekiston Respublikasining Oila to`g`risidagi qonunlarning maqsadini aniqlab bering. 

7. Oilaning jamiyatdagi o`rnini ko`rsating. 

8. Nikohning tugatilish sabablarini va ajrim oqibatlarini izohlab bering. 

9. Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish turlarini ko`rsating. 



 

Adabietlar. 

1. I.A.karimov. «O`zbekiston buyuk kelajak sari»-T.»O`zbekiston», 1998. 

2. I.A.Karimov. «O`zbekiston XXI asrga intilmoqda», T.»O`zbekiston», 1999. 

3. «O`zbekiston Respublikasi Oila kodeksi», T, «Adolat»,1998. 

4.»O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.»T. «Adolat», 1998. 

5. O.A.Karimova «Oila farzand va jamiyat».T. «O`qituvchi», 1991. 

6. «Davlat va huquq asoslari». Darslik. T, «O`qituvchi», 1995. 

 

 



 

 


 

 

 



PAGE   28  

28

Ma`ruza – 6. Jinoyat huquqi asoslari. 



 

 

 

 

 

Reja. 

1.Jinoyat huquqi fanining vazifasi, printsplar. 

2. Jinoyat tushunchasi va belgilari. 

3. Jinoyat tarkibi va turlari. 

4. Voyaga etmaganlarning jinoyati va uning oldini olish. 

 

 

 



 

1. Jinoyat huquqi fanining vazifasi. 

 

Jinoyat  huquqining  asosiy  vazifalir  shaxsi,  uning  huquq  va  erkinliklarini,  jamiyat  va 

davlat  manfaatlarini,  mulkni,  tabiiy  muhitni,  tinchlikni,  inson  xavsizligini  jinoiy  tajovuzlardan 

qo`riqlash  yo`llarini  o`rganish,  jinoyatning  oldini  olish  omillarini  oniqlash,  jahon 

mamlakatlarining  jinoyat  huquqi  faniga  doir  tajribasini  o`rganish  va  boshqa  jinoyat,  jazo 

masalalarini taqqoslash usuli asosida ijodiy endoshib aniqlashdan iboratdir. 

 

Respublikamizda  jinoyat  qonunlari  ham  bir  necha  vazifalarni,  o`z  oldiga  qo`ygan  va 



ularning echimini O`zbekiston Konstitutsiyasi, Prezident farmonlari, Jinoyat  Kodeksi va boshqa 

jinoyat va jazo bilan bog`lik hujjatlarida belgilangan. 

 

Respublika  Jinoyat  qonunlarining  asosiy  printsiplariga  qonuniylik,  fuqarolarning  qonun 



oldida  tengligi,  demokratizm,  insonparvarlik,  odillik,  ayb  uchun  javobgorlik,  javobgorlikning 

muqarrarligi kiradi. 



 

2.Jinoyat tushunchasi va belgilari. 

 

O`zbekiston  Respublikasi  Jinoyat  qonunlarida  taqiqlangan  aybli  ijtimoiy  xavfli  qilmish 



(harakat  eki  harakatsizlik)  jazo  qo`llash  tahdidi  bilan  jinoyat  deb  topiladi.  Demak,  jinoyat, 

ijtimoiy xavfli, aybni qilmish bo`lib u harakat orqali eki harakatsizlik natijasida amalga oshiriladi. 

Harakat eki harakatsizlikning asosida qasddan u eki bu ijtimoiy xavfli oqibatni keltirish mumkin. 

Masalan,  odam  qidirish,  ug`irlik  qilish-harakat  natijasida  sodir  tilsa,  aliment  to`lamaslik,  xabar 

bermaslik, erdam bermaslik harakatsizlik tufayli, og`ir bo`lmagan, og`ir oqibatlar keltiradi. 

 

Jinoyatlar  o`z  xusutiyati  va  ijtimoiy  xavflik  darajasiga  ko`ra  qo`ydagi  turlarga  bo`linadi, 



unga og`ir bo`lmagan, og`ir va og`ir. Ko`rsatilgan jinoyatlarga beriladigan jazo turlari ham o`ziga 

xos  xususiyatlarga  ega.  Masalan,  uncha  og`ir  bo`lmagan  jinoyatlar  uchun  besh  yildan  ko`p 

bo`lmagan  muddatga  ododlikdan  mahrum  qilish  tarzidagi  jazo  nazarda  tutilsa,  va  og`ir 

jinoyatlariga un  yildan ortiq muddatga ozodlikdan mahrum qilishdan o`lim jazosigacha jazolash 

mumkin. 

 

Jinoiy  javobgorlikga  faqat  sud  qarori  asosida  tortiladi.  O`zbekiston  Respublikasi  Jinoyat 



Kodeksida nazarda tutilgan jinoyat tarkibining barcha alomatlari mavjud bo`lgan qilmishni sodir 

etish javobgorlikka tortish uchun asos bo`ladi. 



 

3. Jinoyat tarkibi va turlari. 

 

Jinoyat  tarkibi-bu  qonun  tomonidan  aniqlangan  omatlar  yig`indisi  bo`lib,  ularning 



mavjudligi jinoyat ulfatini tavsiflaydi. Jinoyat tarkibining alomatlarini faqat qonun aniqlaydi. 

 

Jinoyat  tarkibini  hosil  qiluvchi  alomatlar  zaruriy  va  fakul`tativ  belgilarga  bo`linadi. 



Zaruriy  belgilar  jinoyatning  har  qanday  tarkibi  uchun  zarur,  fakul`tativ  belgilar  esa  ayrim 

tarkiblar,  o`rin,  usul,  vaziyat,  vaqt,  sabab,  maqsad,  maxsus  sub`ekt  va  hokazolarni  tavsiflashda 

qonunlar tomonidan ko`zda tutilgan. 

 

Jinoyatning  asosiy  tarkibi  jinoyatning  aybini  birlashtiradigan  holatlarga  ega  bo`lgan 



tarkibini, jinoyatni aybini o`ta og`irlashtiradigan holatlarga ega bo`lgan tarkibi jinoyatning aybini 

enggillashtiradigan holatlarda ega bo`lgan tarkibiga bo`linadi. 

 

Jinoyat  tarkibi  jinoyatning  ob`ekti  va  ob`ektiv  jihatini,  ob`ekti  va  sub`ektiv  hijatini 



tavsiflaydigan alomatlar ort guruhini hosil qiladi. 

 

Jinoyat  ob`ekti  bu  jinoyatchini  harakatlari  qaratilgan  ko`rsa,  yangi  jinoyat  qonuni  bilan 



muhofaza  qilinadigan  ijtimoiy  munosabatlardir.  Jinoyatning  ob`ektiv  tomoni  bu  ob`ektga 

 

 

 



PAGE   29  

29

etkazilgan  zarar,  ijtimoiy  qilmishining  tashqi  ko`rinishi,  shuningdek  putur  etkazishning  joyi, 



vaqti, vaziyati, hamda usulidir. 

 

Jinoyat  sub`ekti-jinoiy  shaxs.  Jinoyat  sodir  etgan  jismoniy  shaxs.  U  qasddan  odam 



o`ldirishda  13  eshdan,  ayrim  jinoyatchilar  uchun  14  eshdan  16  eshgacha,  hamma  jinoyatchilar 

uchun 16 eshdan jinoyat sub`ekt bo`lib hisoblanadi. 

 

Sub`ektiv  tomon-bu  aybning  mavjudligi  bo`lib,  bunda  shaxsning  sodir  qilgan  ijtimoiy 



xavfli qilmishiga va uning oqibatlariga ruhiy munosabati tushiniladi. 

 

4. Voyaga elmaganlarning jinoyati va uning oldini olish. 

 

O`zbekiston  Respublikasi  Jinoyat  Kodeksining  17  moddasiga  binoan  jinoyat  sodir 



etgunga qadar 16 eshga to`lgan, aqli raso jismoniy shaxslar javobgorlikka tortiladilaryu 

 

Jinoyat  sodir  etgunga  qadar  13  eshga  to`lgan  shaxslar  javobgorlikni  og`irlashtiradigan 



holatlarida qasddan odam o`ldirganliklari uchungina javobgorlikka tortiladilar. 

 

Jinoyat  sodir  etgunga  qadar  14  eshga  to`lgan  shaxslar  qo`ydagi  jinoyatlar  uchun 



javobgorlikka tortiladilar. 

Ular. 


1. qasddan odam o`ldirish. 

2. kuchli ruhiy hayajonlanish holatida qasddan odam o`ldirish. 

3. qasddan badanga og`ir shikast etkazish. 

4. qasddan badanga o`rtacha og`ir shikast etkazish. 

5. kuchli ruhiy hayajonlanish holatida qasddan badanga og`ir eki o`rtacha og`ir shikast etkazish. 

6. nomusga tegish. 

7, jinsiy ehtiejni zo`rlik ishlatib g`ayri tabiiy usulda qondirishyu 

8. odam o`ldirish. 

9. bosqinchilik. 

10. tovlamachilik. 

11.talonchilik. 

12. o`g`rilik. 

13. mulkni qasddan nobud qilish eki unga zarar etkazish. 

14.  ozodlikdan  mahrum  qilish  jazosini  ijro  etish  muassasalarining  ishini  izdan  chiqaruvchi 

harakatlar. 

15. ozodlikdan mahrum qilish joylaridan qochish. 

16.  o`qotar  qurol,  o`q-dorilar,  portlovchi  moddalar  eki  portlatish  qurilmalarini  qonunga  xilof 

ravishda egallash. 

17. radiaktiv materiallarni qonunga xilof ravishda egallash. 

18. temir yo`l, denggiz. dare, havo transporti vositasi eki aloqa yo`llarini yaroqsiz keltirish. 

19. transport vositasini olib qochish. 

20. giehvandlik vositalari eki psixotrop moddalarini qonunga xilof ravishda egallash. 

21. bezorilik. 

O`zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksining Maxsus qismida ko`rsatilgan 205 ta jinoyatlardan 

23 tasi bo`yicha jinoiy shaxslar 14 eshdan 16 eshgacha jinoiy jazoga tortilar ekan. 

 

Respublikamiz  bo`yicha  voyaga  etmaganlar  o`rtasida  jinoyat  sodir  etilishini  oldini  olish 



ishoari  olib  boriladi.  Lekin  jinoyat  soni  biroz  kamaygan  bo`lsa  ham,  hali  etarli  darajada 

tashvishga  solib  turibdi.  Masalan,  1995  yil  3283,  1996  yil  4445,  1997  yil  3025  ta  voyaga 

etmaganlar tomonidan jinoyat sodir etilgan. (Gender i razvitie v O`zbekistonne stat 1998, 71b). 

 

Voyaga etmaganlarning jinoyatini oldini olish uchun eng avval oiladi ota-ona tarbiyasini 



yuksaltirish, ular o`z bolalariga yaxshi tarbiya berishlarga erdam berish lozim. Bu borada sezilarli 

o`rinni mahalla faollari, maktab atrofida muhit, bolaning bo`sh vaqtini tartib doirasiga solish kabi 

ko`p  qirralik  ishlari,  vazifalar,  majburiyatlar,  burchlar  dalillaydi.  Bosqichma-bosqich,  uzluksiz, 

muntazam  bu  ish  bilan  shug`ullanish  har  bir  vijdonli  O`zbekiston  fuqarosining  burchi 

Prezidentimiz  so`zi  bilan  aytsam,  har  bir  bola  bizniki  ularni  evuzlarga  bermaymiz.  Jinoyat 

yo`oiga jalb buluvchilarning «himoyasidan» voyaga etmagan farzandlarni himoya qilish lozim. 

 


 

 

 



PAGE   30  

30

Tekshirish savollari. 

1. Jinoyat huquqining asosiy maqsadini ko`rsating. 

2.O`zbekiston Respublikasida jinoyat qonunlarini, ularning vazifasini sharhlab bering. 

3. Jinoyat tushunchasining tarkibi nima. 

4, Jinoyatda ishtirokchilik nima. 

5. Ishtirokchilik jinoyatining ijtimoiy xavfi nimadan iborat. 

 

Adabietlar. 

1. I.A.Karimov. «Buyuk kelajak sari», T. «O`zbekiston», 1998. 

2. I.A.Karimov. «O`zbekiston XXI asrga intilmoqda», T, «O`zbekiston», 1999. 

3. O`zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. To`plam. 

4. O`zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksi. Toshkent. «Adolat», 1998. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Download 342.83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling