O’zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi a. Qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

X  u  l  o  s  a 

O’quvchilarni murakkab masalalarni yechishga o’rgatish 4-sinf 

matematikasining asosiy vazifalaridan biridir. Bunda amallar soniga nisbatan 

cheklanmaydi, ya'ni o’quvchi nafaqat ikkita, balki uchta va to’rtta 

ko'paytmalarning  yig’indisini  topish  talab etilgan, hayotiy masalalarni  yecha 

olishi  kerak. 

Tarkibli masalalarda sodda masalalarning barcha turdagi ko’rinishlari 

uchrashi mumkin. Tadqiqotimizda berilganlar bilan izlanayotganlar orasida 

bog’lanish  o’rnata  olish  ko’nikmasiga  nisbatan  talabni  ko’proq  qo’yuvchi  

bir qator yangi  masalalar  berish  nazarda  tutilgan. Bu masalalarni  o’rganish 

uchun  alohida dars qo'shimcha dars soatlari shart emas. Bunda o’qituvchi  

dastlab  masala haqida  tushuntirishlar  olib  boradi, so’ngra  o’quvchilar  o'zlari 

mustaqil  ishlashlari  uchun  metodik  tavsiyalar  taklif  qilishi   mumkin. 

Murakkab masala yechishda asosiy bosqichlarni quyidagicha belgilash 

mumkin: 

1. masalani o'qish; 

2. ma'lum  va  noma'lumlarni  aniqlash; 

3. qisqa  yozuv yoziladi; 

4. yechish  rejasi  tuziladi; 

5. yechish  bajariladi; 

6.  javob aniqlanadi:  

7. javob tekshiriladi. 

Masala  yechishda  materiallar  asosan  tevarak-atrofdan olinishi  

maqsadga muvofiq. Bizning tadqiqotimiz  obyekti  hisoblangan vaqtga doir, 

geometrik  va  idrok  qiluvchi masalalar  o’quvchilarni  masala  yechish  bilan 

birga  matematikani  yaxshi  o’zlashtirishiga  ham  xizmat  qiladi. 

“3-sinfda  murakkab  masalalar  ustida  ishlash”  mavzusi  yuzasidan  olib  

borilgan  tadqiqotlardan  quyidagi  xulosalarga  keldik: 

a)  boshlang’ich  matematika  kursida  matnli  masalalar, xususan, murakkab  

masalalar  yechish  alohida  o’rin  egallaydi 

 

47

b)  o’quvchilarni  baho, miqdor  va  qiymat, vaqt, tezlik, masofa  orasidagi  va  

boshqa  miqdorlar  orasidagi  mavjud  bog’lanishlar  bilan  tanishtirishda  

murakkab  masalalarning  ahamiyati  katta; 

c)  o’quvchilarni  murakkab  masalalarni  yechishga  o’rgatishning  ahmaiyati  

ular  ustida  ish  olib  borish  usullariga  bog’liq; 

d)  masalalar  ustida  ishlash  jarayonida  uni  turli  usulda  yechish  malakasini  

shakllantirib  borish  g’oyat  muhim; 

e)  murakkab  masalalar  yechishda  mulohaza  yuritishning  analitik  va  

sintetik  usulidan  foydalanish  o’quvchilarni  ancha  jiddiy  fikrlashga  

o’rgatadi; 

f)  fikrlashning  sintetik  usulida  o’quvchi  masaladagi  son  ma’lumotlaridan  

boshlab, izlanayotgan  ma’lumotga  qarab  tahlil  etishni  o’rganadi; 

g)  masalada  izlanayotgan  miqdordan  ma’lum  miqdorlarga  qarab  tahlil  etish  

orqali  analitik  usulda  yechish  malakasi  shakllanadi; 

h)  masalalar  yechishda  muammoli  vaziyatni  hosil  qilish  o’quvchining  

idrokini, fikrlashini  o’stiradi; 

i)  geometrik  mazmundagi  masalalar  ustida  ish  olib  borishda  

o’quvchilarning  geometrik  tasavvurlarini  o’stirishga, geometrik  figuralar  

ustida  ko’proq  amaliy  ishlar  olib  borish  lozim; 

j)  o’qituvchi  masala  yechishning  u  yoki  bu  usulini  qo’llaganda  didaktika  

tamoyillarini  hisobga  olishi  lozim. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

48

Foydalanilgan adabiyotlar  

1. 

Karimov I. A. “Barkamol avlod O’zbekiston taraqqiyotining poydevori”. 

Toshkent, “Sharq”, 1997 yil 

2. I.A.Karimov   Inson  manfaati, huquq  va  erkinliklarini  ta’minlash, 

hayotimizning  yanada  erkin  va  obod  bo’lishiga  erishish – bizning  bosh  

maqsadimizdir.  O’zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasining  20  yilligiga  

bag’ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruza. Xalq  so’zi. 2012 yil 8-dekabr 

3. Karimov I.A. Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz 

farovonligini yanada yuksaltirishdir. Toshkent, “O’zbekiston”, 2010 yil 

4. Karimov I.A. “Barkamol avlod yili” Davlat dasturi to’g’risidagi Qarori. 

Toshkent, 2010 yil 29 yanvar 

5. Bikbayeva N. U. “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi”. 

Toshkent, “O’qituvchi”, 1996 yil 

6. Jumayev M. E., Tadjieva Z. G’. “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish 

metodikasi” Toshkent, 2005 yil 

7. Jumayev M.E., Tadjiyeva Z.G’. “Boshlang’ich sinflarda matematikadan 

fakultativ darslarni tashkil etish metodikasi” Toshkent, “TDPU” 2005 yil 

8. Jumayev M.E. Boshlang’ich matematika nazariyasi va metodikasi  (KHK 

uchun) Toshkent, “Arnoprint” 2005 yil 

9. Toshmurodov B. “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitishni 

takomillashtirish ” Toshkent “O’qituvchi”, 2000 yil 

10. Jumayev M. E.  “Matematika  o’qitish metodikasidan praktikum” Toshkent 

“O’qituvchi” 2004 yil 

11. Mavlonova R. A. Raxmonqulova N.X. “Boshlang’ich ta’lining 

integratsiyalashgan pedagogikasi” Toshkent “Ilm ziyo”, 2009 yil 

12. Yo’ldoshev J. G’. Usmonov S. A. “Pedagogik texnologiya asoslari” Toshkent 

“O’qituvchi”, 2004 yil 

13. Suvonqulov A. K. Hamzayev H. X. “Boshlang’ich sinflarda matematika 

o’qitish metodikasidan amaliy mashg’ulotlar” Jizzax, 2006 yil 

 

49

14. Suvonqulov A. K. Hamzayev H. X. “Boshlang’ich sinflarda matematika 

darslarida didaktik o’yinlar” Jizzax, 2007 yil 

15. Bikbayeva N.U. Yangabayeva E. Matematika. Darslik 3-sinf  Toshkent, 

“O’qituvchi” 2008 yil 

16.  Boshlang’ich ta’lim jurnali 2009 yil 10-son 

17. Azizxo’jayeva   “Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat”     Toshkent 

2003 yil 

18. Tolipov O’.Q. Usmonboyeva M. “Pedagogik texnologiyalarning  tadbiqiy   

asoslari” Toshkent “Fan”, 2006 yil 

19. Yo’ldoshev J. Yo’ldosheva F. Yo’ldosheva G. “Interfaol ta’lim sifat    

kafolati” Toshkent, 2008 yil 

20. Bikbayeva N.U…,,Matematika 3 – darslik” ,,O’qituvchi” Toshkent- 2001yil  

21. Bikbayeva N.U… ,,Metematika 4-darslik” ,,O’qituvchi” Toshkent-  2002yil 

22. Boboyeva S.O.  ,,Iqtidorli sinflarda masalalar yechish”   Boshlang’ich   

ta’lim  №3 1997 yil 11-15 bet 

23. Ahmedov M., Mirzamuhamedova D.  ,,Masalalar yechish metodikasi” 

    ,,Boshlang’ich ta’lim” №6  2004 yil 42-44 bet.