O‟zbekiston respublikasi xalq ta‟limi vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti boshlang‟ich ta‟lim kafedrasi

d) Nisbatlar usuli bilan yechiladigan birlikka keltirishga doir masalalar. Sodda uchlik qoidaga
doir masalalar yechishda nisbatlar usulining mohiyati shundan iboratki, oldin bir son ikkinchisida necha 
marta borligini (yoki bir son ikkinchisidan necha marta kattaligini) bilish kerak, so‗ngra ikkinchi
miqdorning ma‘lum kattaligini shuncha marta orttirish yoki kamaytirish kerak. Shuni ta‘kidlab 
o‗tamizki, qaralayotgan masalalarni bu usul bilan faqat bitta miqdorning ikkita qiymatini ifodalovchi
sonlar bir-biriga karrali bo‗lgandagina yechish mumkin. 
Nisbatlar usuli bilan yechiladigan sodda uchlik qoidaga doir masalalarni yechishga o‗quvchilarni
tayyorlash uchun ularga taxminan bunday mashqlarni taklif qilish foydali: ―12 l da necha marta 4 l dan 
bor?‖, ―30 metrda necha marta 5 m dan bor?‖, ―36 soni 12 sonidan necha marta katta?‖ va hokazo.
Tayyorgarlik mashqlarini bajarganlaridan keyin o‗quvchilarga sodda uchlik qoidaga doir bunday 
masalani taklif qilish mumkin: ―Ikkita bir xil kulcha 200 so`m turadi. Shunday 6 ta kulcha uchun qancha
to‗lash kerak?‖ Oldin masala o‗quvchilarga tanish usul - birlikka keltirish usuli bilan yechiladi:

---

---

200 : 2 x 6 = 100 x 6 =600 so`m. Shundan keyin o‗qituvchi bolalarga bunday masalalarni

yechishning yangi usuli bilan tanishishlarini aytadi. O‗quvchilarni yangi usulni tushunishlarini 
osonlashtirish uchun ko‗rsatmalilikdan foydalanish kerak. Bolalarning bir miqdorning qiymati qancha
marta orttirilsa, ikkinchi miqdorning qiymati shuncha marta orttirilishi kerakligini aniqlashga yordam 
beradi. Jumladan, qaralayotgan masalada 2 ta kulchaga 200 so`m to‗langani ma‘lum. Demak, 6 ta kulcha
uchun 2 ta kulchaga qaraganda 6 soni 2 sonidan necha marta katta bo‗lsa, shuncha marta ortiq to‗lash 
kerak.
Masalaning yechilishi ushbu ko‗rinishda bo‗ladi: 
200 x (6 : 2) = 200 x 3 = 600 so`m
Masala yechishning yangi usuli (munosabatlar usuli) oldin tanish bo‗lgan usul bilan taqqoslanadi va 
bu usullarning farqi aniqlanadi.