O`zbekiston Respublikasi Xalq talimi vazirligi Ajini1z nomidagi Nukus davlat pedagogik instituti


Download 1 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/14
Sana25.02.2017
Hajmi1 Mb.
#1215
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14

NATO  -  Shimoliy  Atlantika  Xarbiy  tashkiloti,  1949  yilda  xarbiy-siyosiy  uyushma 

tarzida tuzilgan. 

Nurash  -  Tog  jinslarining  xavo,  suv,  muz  xaroratining  wzgarib  turishi,  organizmlar 

ta`sirida parchalanib uvoqlashishi hamda kimyoviy tarkibining wzgarishi jarayoni. 

Okeaniya - Tinch okeanning markaziy va janubi-garbiy qismida joylashgan kwpdan-

kwp orollar twdasi. 

Okean  oqimlari,  dengiz  oqimlari  -  katta  suv  massasining  biror  ta`sir  (shamollar, 

bosimning  turlicha  bwlishi,  suvning  shwrligi  va  xaroratidagi  farqlar  va  x.k.)  natijasida 

muayyan ywnalishda harakat kilishi, oqishi. 

Okean  ka`ri  -  dunyo  okeaning  eng  chuqur  qismlari.  Eng  chuqur  erlari  11022m  gacha. 

Okean Er pwstining geosinklinal mintaqalarida yoriqlarida joylashgan bwladi. 

Ostonalar,  ostona  toshla  -  daryo  wzining  qattiq  jinslaridan  tarkib  topgan  sayoz  yoki 

balandroq joylari. 

Pampa - (kechua indiyonlari tilida pampa - wtloq)-! Janubiy Amerika janubida joylashgan 

subtropik dasht erlar. 

Plato - er yuzasida yassi yoki sal twlqinlangan, ba`zan bir oz parchalangan baland tekislik. 

Yonbag`irlari kwpincha kesilgandek tik bwladi. 

Platforma  -  (frantsuzcha  plat-yassi,  forme-shakl)  -  Er  pwstining  nisbatan  barqaror, 

tektonik harakatlarga kam buriladigan yirik, barqaror bwlaklari. 

Plita - platformalarning pasaygan va ustini salgina qiya yoki gorizontal yotgan chwkindi 

jinslar  qoplagan  qismlari.  P.  Lar  er  qatlamining  kristalli  va  metamorfiklashgan  qattiq 

jinslirini  keyingi  geologik  davrlarning  dengiz  va  quruqlik  yotqizilgan  qoplashidan  vujudga 

keladi. 

Rel`ef - (fran. Rel`ef - kwtaraman) - er yuzasi shakllari: tog`lar, tekisliklar, pasttekisliklar, 

adirlar,  yassi  tog`liklar,  tepaliklar,  qirlar,  vodiylar,  botiqlar,  soylar,  jarlar  va  boshqalar 

majmui.  Rel`ef  ikki  xil  kuch  -  ichki  (endogen  va  tashki  (ekzogen)  kuchlarning  birgalikda 

hamda muntazam wzaro ta`siri natijasida vujudga keladi. 

Savanna - (impan. Sabana - har er-har erda yakka holda yoki twp-twp daraxtlar 

V* 

wsadigan  quruq,  tropik  wt  wsimliklari.  Utlar  orasida  bwyi  1-3  m  ga  etadigan  gallagulli 



qurg`oqchil wsimliklar kwp. 

Savanna  zonalari  -  asosan  subekvatorial,  kamrok,  tropik  va  subtropik 

mintaqalarda joylashgan tabiat zonalari. 

Sinkliza  -  (yunon.  Sin  -  birgalikda  va  snklisis-egilish)  er  pwstining 

platformalarida salgina botiq qismi. Eni bir necha 100 km ga etadi 

Subal`p  wtloqlari  -  mw`tadil  va  subtropik  mintaqalarda  tog`larning  yil  bwyi  deyarli 



 

64 


bir tekisda yogin tushadigan, salqin asosan wt wsimliklar wsadigan mintaqasi, 

Subantarktika  mintaqasi-jan.  yarim  sharqdagi  jwg`rofiy  mintaka.  Janubiy 

kenglikning  58-60  gradus  va  65-67  oralig`ida  joylashgan.  Asosan  okeanlarga  twg`ri 

keladi. 


Subartika  mintaqasi  -  Shimoliy  yarim  shardagi  jwg`rofiy  mintaqa.  Janubiy 

chegarasi 60-65 gradus shim k. bilan 67-73 shim.k. orasida joylashgan. 

Subtropik  mintaqalar,  subtropiklar  -  Brning  har  ikkala,  yarim  sharidagi  jwg`rofiy 

mintaqalar, 30 va 40 gradus kengliklar orasida joylashgan. Vegetatsiya  yil bwyi davom etadi. 

Sovuk oyning wrtacha xarorati 0 gradusdan yuqori. 

Suv osti tizmalari - okeanlar va ba`zi bir dengizlar tagidagi uzun chwzilgan va balandligi 

4-5 km ga etadigan kwtarilmalar, tog`lar. 

Tekislik - er yuzasining yassi yoki biroz wt-qir bwlgan katta maydonlari: joylashgan 

wrniga qarab pastekislik, baland tekislik, yassi tog`liklarga bwlinadi. 

Tektonika - (yunoncha gektonikos - binokorlikka oid) geologiya. Er xaqidagi fanning 

bir tarmog`i, Er pwstining tuzilishi va uning ichki kuchlar ta`sirida, Erning taraqqiyoti jarayonida 

rwy berayotgan wzgarishlarni wrganadi. 

Tog`lar  -  Er  pwstining  yakka-yakka  yoki  qator  tizmalar  palaxsalar  shaklida 

kwtarilgan joylari. 

Tog`lik  -  dengiz  satxidan  juda  balandda  joylashgan,  ustida  tekislangan  yuzalar  bilan 

birga tog` tizmalari xam bwlgan keng, baland tog`li wlka. 

Tropik iqlim - tropik kengliklarning yil bwyi havo issiq bwladigan iqlimlari. 

Tropik  mintaqalar  -  Er  sharidagi  ikkita  tabiat  mintaqasi.  Shimoliy  va  janubiy 

yarimsharlarda, taxminan 20 va 30 gradus kengliklar orasida joylashgan. 

Tropik  wrmonlar  -  tropik  mintaqada,  yil  bwyi  issiq,  seryog`in  joylarda,  25  gradus  Sh.k. 

bilan 30 gradus j.k. orasida wsadigan wrmonlar. 

Fauna  -  (lotincha  Fauna  -  kadimgi  Rim  afsonasida  wrmon,  dala,  xayvonlar  xudosi)  Er 

yuzasida yoki hozir mavjud bwlgan barcha xayvonlar. 

Flora  -  (lotin.  Flora  -  Rim  afsonasida  gullar  va  bahor  ma`budasi)  biror-bir  joy, 

mamlakat yoki geologik davrga xos bwlgan barcha wsimliklar majmui. 

Xaritalar  -  (lotin.  Xartes  -  yozuv  uchun  mwljallangan  pairus  varag`i)  -  Er  yuzasi, 

yulduzlar osmonning tekis sathidagi matematik ywl bilan kichraytirilgan va umumlashtirilgan 

tasviri. 

Chala  chwllar  -  mw`tadil  mintaqadagi  dashtlar  bilan  chwllar  orasida  joylashgan,  kuruk 

iqlim sharoitida tarkib topgan tabiat zonalari. 

Chwl  -  1)  mw`tadil,  subtropik,  tropik  mintaqalardagi  juda  qirg`oqchil  kontinental 

iqlimli erlar. 

Chwqqi  -  tog,  tepa,  qirlarning  baland,  nayzasimon  wtkir  kwpincha  kristalli,  kattik 

toshlardan iborat uchi, 

Shamol-havoning  yuqori  bosimli  joylardan  past  bosimli  joylarga  tomon  oqishi, 

harakati. 

Sharshara  —  daryo  suvining  wzandagi  jarliklardan  otilib  tushishi.  Bunday  jarliklar 

qattiq tog` jinslari er yuzasiga chiqqan joylarda vujudga keladi. 

Ekvator  -  (lotin.  Ekuator  -  tenglashtiruvchi)  Er  yuzasida  qutblardan  barobar 

uzoqlikdan  wtkazilgan  aylana  chiziq.  Ekvator  iqlimi  -  yil  bwyi  havo  issiq  (24,  28  gradus 

yogin kwp wrtacha 1500-3OOO mm) fasllar bir-birlaridan farq qilmaydigan iqlim. 

Ekvator mintaqasi - 8 gradus shimoliy kenglik bilan 11 gradus janubiy kenglik 

oralig`ida joylashgan jwg`rofiy mintaqa. 

Ekvator wrmonlari - ekvator mintaqasi tabiat zonasi. Ekvatorning xar ikkala yonida 

joylashgan. 

Yarimorol - uch tomondan suv bilan wralib, faqat bir tomonda kichik masofada katta 

quruqlikka tutashgan er. 

Uzan - daryo vodiysining eng past, suv oqadigan, xatto suv qaytish davrida ham oqim 

bwladigan qismi. 

Urmon  -  asosiy  wsimlik  turi  bir-biriga  yaqin  zich  wsgan  daraxtlardan  iborat  bwlgan 

wsimlik tipi, qalin daraxtzor. 

Urmon-dasht - wrmon bilan dasht erlar almashinib turadigan tabiat zonasi, landshaft. 

Urmon-tundra  -  Artika  mintaqasida  landshaftlari  wrmon  va  tundralardan  iborat 

bwlgan tabiat zonasi. 

Wrta-dengiz iqlimi - Urta dengiz bwyicha xos iliq 5-10 S gradus), yozi issiq, (20-25 

gradus),  yogin  miqdori  yiliga  400-600mm  bwlgan  yog`in  asosan  qishda  yog`adigan  iqlim 

tipi. 


 

65 


Wrta  yillik  xarorat  -  ma`lum  joydagi  xavoning  wrtacha  xarorati.  Yillik  wrtacha  xarorat 

12ga wrtacha oylik haroratlarni bir-biriga qwshib, 2ga taqsimlash ywli bilan topiladi. 

Urtacha sutkalik harorat - havoning sutka davomidagi wrtacha harorati. Sutka davomida 

xdr  3  soatda  wlchab  aniqlangan  harorat  kwrsatkich  bir-biriga  kwshilib,  8ga  taqsimlanib  hosil 

qilinadi. 

Qadimgi  tog`lar  -  al`p  burmalanishidan  oldingi  eralarda  vujudga  kelgan  tog`lar.  Mas: 

Tyanshan, Ural, Appalachi tog`lari. 

Qalqon  -  platformalarning  kristalli  jinslardan  tuzilgap  va  eni  bwyi  yuzlab  hayot  to 

minglab km ga chwzilgan kwtarilib qolgan qismlari. 

Qit`a  -  Er  sharidagi  quruqlikning  kata  qismlari.  Qit`aga  materik  va  uning  yonveridagi 

materik bilan tektonik, trixin bog`langan orollar ham kiradi, 

Qutbiy doiralar - ekvatordan 66 gradus 3 shimoldan va janubdan wtgan 1 parallellar. 

Qutbiy iqlim - Erning shimoliy va janubiy qutbiy wlkalari iqlimi. Qishda quyosh nuri 

juda kam tushganligidan va koinotga kwp tushganligidan issiqlik tarkab ketganligidan iqlim sovuq 

bwladi. 

Qutb  kuni  -  kuz  faslida  quyoshning  har  ikki  tropik  (shimoliy  va  janubiy  tropiklar) 

ustida  bwlgan  vaqtda  qutblar  atrofida  quyosh  botmaydi.  Shunday  quyoshli  yorug`  kunlar  qutb 

kuni deyiladi. 

Qutblar, jwg`rofiy qutblar - Erning  aylanish wqi er  yuzasi bilak kesilgan nuqtalar Er 

kurrasi barcha meridianlar kutbda birlashadi. Qutb yulduziga qaragan qutb deyiladi. 

Qutb tuni - qish faslida quyosh nuri tushmasligi natijasida har ikkala kutbiy doiralar izida 

uzok vaqt davom etadigan tun. 

Qwltiq okean, dengiz va kwllarning quruqlik ichkarisiga kirib turgan kismi. 

G`arbiy  havo  oqimi  -  Atmosferaning  umumiy  tsirkulyatsiyasi  jarayonida  garbdan 

sharqqa tomon kwproq esuvchi havo oqimi. 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Download 1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling