O`zbekiston Respublikasi Xalq talimi vazirligi Ajini1z nomidagi Nukus davlat pedagogik instituti
Download 1 Mb. Pdf ko'rish
|
NATO - Shimoliy Atlantika Xarbiy tashkiloti, 1949 yilda xarbiy-siyosiy uyushma tarzida tuzilgan. Nurash - Tog jinslarining xavo, suv, muz xaroratining wzgarib turishi, organizmlar ta`sirida parchalanib uvoqlashishi hamda kimyoviy tarkibining wzgarishi jarayoni. Okeaniya - Tinch okeanning markaziy va janubi-garbiy qismida joylashgan kwpdan- kwp orollar twdasi. Okean oqimlari, dengiz oqimlari - katta suv massasining biror ta`sir (shamollar, bosimning turlicha bwlishi, suvning shwrligi va xaroratidagi farqlar va x.k.) natijasida muayyan ywnalishda harakat kilishi, oqishi. Okean ka`ri - dunyo okeaning eng chuqur qismlari. Eng chuqur erlari 11022m gacha. Okean Er pwstining geosinklinal mintaqalarida yoriqlarida joylashgan bwladi. Ostonalar, ostona toshla - daryo wzining qattiq jinslaridan tarkib topgan sayoz yoki balandroq joylari. Pampa - (kechua indiyonlari tilida pampa - wtloq)-! Janubiy Amerika janubida joylashgan subtropik dasht erlar. Plato - er yuzasida yassi yoki sal twlqinlangan, ba`zan bir oz parchalangan baland tekislik. Yonbag`irlari kwpincha kesilgandek tik bwladi. Platforma - (frantsuzcha plat-yassi, forme-shakl) - Er pwstining nisbatan barqaror, tektonik harakatlarga kam buriladigan yirik, barqaror bwlaklari. Plita - platformalarning pasaygan va ustini salgina qiya yoki gorizontal yotgan chwkindi jinslar qoplagan qismlari. P. Lar er qatlamining kristalli va metamorfiklashgan qattiq jinslirini keyingi geologik davrlarning dengiz va quruqlik yotqizilgan qoplashidan vujudga keladi. Rel`ef - (fran. Rel`ef - kwtaraman) - er yuzasi shakllari: tog`lar, tekisliklar, pasttekisliklar, adirlar, yassi tog`liklar, tepaliklar, qirlar, vodiylar, botiqlar, soylar, jarlar va boshqalar majmui. Rel`ef ikki xil kuch - ichki (endogen va tashki (ekzogen) kuchlarning birgalikda hamda muntazam wzaro ta`siri natijasida vujudga keladi. Savanna - (impan. Sabana - har er-har erda yakka holda yoki twp-twp daraxtlar V* wsadigan quruq, tropik wt wsimliklari. Utlar orasida bwyi 1-3 m ga etadigan gallagulli qurg`oqchil wsimliklar kwp. Savanna zonalari - asosan subekvatorial, kamrok, tropik va subtropik mintaqalarda joylashgan tabiat zonalari. Sinkliza - (yunon. Sin - birgalikda va snklisis-egilish) er pwstining platformalarida salgina botiq qismi. Eni bir necha 100 km ga etadi Subal`p wtloqlari - mw`tadil va subtropik mintaqalarda tog`larning yil bwyi deyarli 64
bir tekisda yogin tushadigan, salqin asosan wt wsimliklar wsadigan mintaqasi, Subantarktika mintaqasi-jan. yarim sharqdagi jwg`rofiy mintaka. Janubiy kenglikning 58-60 gradus va 65-67 oralig`ida joylashgan. Asosan okeanlarga twg`ri keladi.
Subartika mintaqasi - Shimoliy yarim shardagi jwg`rofiy mintaqa. Janubiy chegarasi 60-65 gradus shim k. bilan 67-73 shim.k. orasida joylashgan. Subtropik mintaqalar, subtropiklar - Brning har ikkala, yarim sharidagi jwg`rofiy mintaqalar, 30 va 40 gradus kengliklar orasida joylashgan. Vegetatsiya yil bwyi davom etadi. Sovuk oyning wrtacha xarorati 0 gradusdan yuqori. Suv osti tizmalari - okeanlar va ba`zi bir dengizlar tagidagi uzun chwzilgan va balandligi 4-5 km ga etadigan kwtarilmalar, tog`lar. Tekislik - er yuzasining yassi yoki biroz wt-qir bwlgan katta maydonlari: joylashgan wrniga qarab pastekislik, baland tekislik, yassi tog`liklarga bwlinadi. Tektonika - (yunoncha gektonikos - binokorlikka oid) geologiya. Er xaqidagi fanning bir tarmog`i, Er pwstining tuzilishi va uning ichki kuchlar ta`sirida, Erning taraqqiyoti jarayonida rwy berayotgan wzgarishlarni wrganadi. Tog`lar - Er pwstining yakka-yakka yoki qator tizmalar palaxsalar shaklida kwtarilgan joylari. Tog`lik - dengiz satxidan juda balandda joylashgan, ustida tekislangan yuzalar bilan birga tog` tizmalari xam bwlgan keng, baland tog`li wlka. Tropik iqlim - tropik kengliklarning yil bwyi havo issiq bwladigan iqlimlari. Tropik mintaqalar - Er sharidagi ikkita tabiat mintaqasi. Shimoliy va janubiy yarimsharlarda, taxminan 20 va 30 gradus kengliklar orasida joylashgan. Tropik wrmonlar - tropik mintaqada, yil bwyi issiq, seryog`in joylarda, 25 gradus Sh.k. bilan 30 gradus j.k. orasida wsadigan wrmonlar. Fauna - (lotincha Fauna - kadimgi Rim afsonasida wrmon, dala, xayvonlar xudosi) Er yuzasida yoki hozir mavjud bwlgan barcha xayvonlar. Flora - (lotin. Flora - Rim afsonasida gullar va bahor ma`budasi) biror-bir joy, mamlakat yoki geologik davrga xos bwlgan barcha wsimliklar majmui. Xaritalar - (lotin. Xartes - yozuv uchun mwljallangan pairus varag`i) - Er yuzasi, yulduzlar osmonning tekis sathidagi matematik ywl bilan kichraytirilgan va umumlashtirilgan tasviri. Chala chwllar - mw`tadil mintaqadagi dashtlar bilan chwllar orasida joylashgan, kuruk iqlim sharoitida tarkib topgan tabiat zonalari. Chwl - 1) mw`tadil, subtropik, tropik mintaqalardagi juda qirg`oqchil kontinental iqlimli erlar. Chwqqi - tog, tepa, qirlarning baland, nayzasimon wtkir kwpincha kristalli, kattik toshlardan iborat uchi, Shamol-havoning yuqori bosimli joylardan past bosimli joylarga tomon oqishi, harakati. Sharshara — daryo suvining wzandagi jarliklardan otilib tushishi. Bunday jarliklar qattiq tog` jinslari er yuzasiga chiqqan joylarda vujudga keladi. Ekvator - (lotin. Ekuator - tenglashtiruvchi) Er yuzasida qutblardan barobar uzoqlikdan wtkazilgan aylana chiziq. Ekvator iqlimi - yil bwyi havo issiq (24, 28 gradus yogin kwp wrtacha 1500-3OOO mm) fasllar bir-birlaridan farq qilmaydigan iqlim. Ekvator mintaqasi - 8 gradus shimoliy kenglik bilan 11 gradus janubiy kenglik oralig`ida joylashgan jwg`rofiy mintaqa. Ekvator wrmonlari - ekvator mintaqasi tabiat zonasi. Ekvatorning xar ikkala yonida joylashgan. Yarimorol - uch tomondan suv bilan wralib, faqat bir tomonda kichik masofada katta quruqlikka tutashgan er. Uzan - daryo vodiysining eng past, suv oqadigan, xatto suv qaytish davrida ham oqim bwladigan qismi. Urmon - asosiy wsimlik turi bir-biriga yaqin zich wsgan daraxtlardan iborat bwlgan wsimlik tipi, qalin daraxtzor. Urmon-dasht - wrmon bilan dasht erlar almashinib turadigan tabiat zonasi, landshaft. Urmon-tundra - Artika mintaqasida landshaftlari wrmon va tundralardan iborat bwlgan tabiat zonasi. Wrta-dengiz iqlimi - Urta dengiz bwyicha xos iliq 5-10 S gradus), yozi issiq, (20-25 gradus), yogin miqdori yiliga 400-600mm bwlgan yog`in asosan qishda yog`adigan iqlim tipi.
65
Wrta yillik xarorat - ma`lum joydagi xavoning wrtacha xarorati. Yillik wrtacha xarorat 12ga wrtacha oylik haroratlarni bir-biriga qwshib, 2ga taqsimlash ywli bilan topiladi. Urtacha sutkalik harorat - havoning sutka davomidagi wrtacha harorati. Sutka davomida xdr 3 soatda wlchab aniqlangan harorat kwrsatkich bir-biriga kwshilib, 8ga taqsimlanib hosil qilinadi. Qadimgi tog`lar - al`p burmalanishidan oldingi eralarda vujudga kelgan tog`lar. Mas: Tyanshan, Ural, Appalachi tog`lari. Qalqon - platformalarning kristalli jinslardan tuzilgap va eni bwyi yuzlab hayot to minglab km ga chwzilgan kwtarilib qolgan qismlari. Qit`a - Er sharidagi quruqlikning kata qismlari. Qit`aga materik va uning yonveridagi materik bilan tektonik, trixin bog`langan orollar ham kiradi, Qutbiy doiralar - ekvatordan 66 gradus 3 shimoldan va janubdan wtgan 1 parallellar. Qutbiy iqlim - Erning shimoliy va janubiy qutbiy wlkalari iqlimi. Qishda quyosh nuri juda kam tushganligidan va koinotga kwp tushganligidan issiqlik tarkab ketganligidan iqlim sovuq bwladi. Qutb kuni - kuz faslida quyoshning har ikki tropik (shimoliy va janubiy tropiklar) ustida bwlgan vaqtda qutblar atrofida quyosh botmaydi. Shunday quyoshli yorug` kunlar qutb kuni deyiladi. Qutblar, jwg`rofiy qutblar - Erning aylanish wqi er yuzasi bilak kesilgan nuqtalar Er kurrasi barcha meridianlar kutbda birlashadi. Qutb yulduziga qaragan qutb deyiladi. Qutb tuni - qish faslida quyosh nuri tushmasligi natijasida har ikkala kutbiy doiralar izida uzok vaqt davom etadigan tun. Qwltiq okean, dengiz va kwllarning quruqlik ichkarisiga kirib turgan kismi. G`arbiy havo oqimi - Atmosferaning umumiy tsirkulyatsiyasi jarayonida garbdan sharqqa tomon kwproq esuvchi havo oqimi.
Download 1 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling