bet	2/14
Sana	25.02.2017
Hajmi	1 Mb.
	#1215

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14

Shimoliy muz okeani
Evrosiyoning geografik wrni, qirg`ok tuzilishi
Evrosiyoning tektonikasi va rel`efi.
Savol

Atlantika okeani

Atlantika okeani kattaligi jihatidan dunyo okeanlari orasida 2 wrinda turadi.

Maydoni 93mln. km

. U shimoldan janubga tomon uzok masofaga chwzilgan bwlib,

Evrosiyo va Afrika materigina g`arb tomondan, Shimoliy va Janubiy Amerika

materiklarini shark tomondan wrab, turadi. Okeanning janubiy chekkasi Antarktida

materigi qirg`oqlari bilan tutashgan. Okeanning janubiy qismi Tinch va Xind okeaniga,

shimoliy chekkasi esa Shimoliy Muz Okeani tutashgan. Bu okeanlar orasidagi chegara Janubiy

Amerikaning Gorn burnidan Antarktidaning Antarktika yarim oroligicha bwlgan qismlaridan

wtkazilgan. Okeanning Shimoliy Muz okeani bilan chegarasi Gudzon, Devis va Daniya

bwg`ozlaridan hamda Islandiya oroli va Skandinaviya yarim oroli oraligidan okean tagi tog`

tizmasidan wtadi. Okean osti rel`efi xilma-xil bwlib, eng chukur joyi 9207m. li Puerto-

Riko botig`idir. Okean shel`f zonalari katta x ududlarni egallagan bwlib, ayniqsa

Evrosi yo, Shimoli y va J anubi y Amerikaning janubiy qismlarini egallagan. Okean

osti tizmasi shimoldan to janubga tomon chwzilgandir. Okeanda barcha iklim

mintaqalari shakllangan. Yanvarning wrtacha xarorati +16°S, iyulniki esa +24Sni tashkil etadi.

Yog`in mikdori 500-6OOmm ga etadi. Okeanda Gol`fistrum, Shimoliy Atlantika, Shimoliy va

Janubiy passatlar kabi iliq oqimlar, Labrador, G`arbiy shimollar, Bengalo kabi sovuk

okimlar mavjud. Bu oqimlar materiklarning iqlim shakllanishida asosiy rol wynaydi.

Hind okeani.

Hind okeani egallagan maydon 76 mln km bwlib, uning katta qismi janubiy yarim sharga

twg`ri keladi. Okean 4 ta materik - Evrosiyo, Afrika, Antarktida va Avstraliya oralig`ida

joylashgan. Fors va Bengaliya kwltiqlari, Qizil, Arabiston dengizlari, undan tashqari

Mozambik bwg`ozi, Katta Avstraliya va Karpentariya qwltiklari, Arafur va Timor dengizlari

ham okean tarkibiga kiritiladi. Okeanning wrtacha chukurligi 3700 m bwlib, eng chuqur joyi

Yava oroli yaqinida 7729 m ni tashkil etadi. Okean ostida shimoldan janubga chwzilgan

Arab-Hind va Sharqiy Hind tog` tizmalari mavjud. Avstraliya va Antarktida oralig`ida

Avstraliya- Antarktida okean osti kwtarilmalari mavjud. Okeanning katta kismi ekvatorial,

subekvatorial, tropik va subtropik iqlim mintaqalarida joylashgan. Yogin miqdori quruqlikdagiga

nisbatan ancha kwpdir. Okean suvi ilik + 30 S gacha etadi. Okean yuzasidagi suvning wrtacha

shwrligi 35%o dir. Qizil dengizda suvning shwrligi 42%o gacha etadi. Okean bir necha iqlim

mintaqasidagi tabiat zonalari oralig`ida joylashgan.

Shimoliy muz okeani

Shimoliy muz okeani maydoni 13.1 mln.km

. Dunyo okeani suvning 1%i shu okeanda

joylashgan. Suv shwrligi 32%o. Yilning uzoq vaqtida muz bilan qoplanib yotdi. Okean

nisbatan sayoz bwlib, eng chukur joyi 5440 m.ni tashkil etadi. Suv osti rel`efida asosan 4 ta

botiq mavjud. Bular: Kanada-(Arktika) Makarova, Amundsen va Nansen botiklari bwlib,

ular bir-birlari bilan, Lomonosov, Mendeleev, Urta okean tizmasi va Gakkeliya tizimlari bilan

ajralib turadi. Lomonosov nomidagi tizma Grenlandiyadan to Novaya Sibir oroligacha

shimoliy kutb orqali wtib, okeanni 2 qismga ajratadi. Okeanda sohil bwylab 1000 km.dan

ortik masofada materik sayozligi mavjud va sohillarida juda kwp orollar joylashgan. Okean

g`arbida sharqiy Grenlandiya va Labrador sovuk okimlari mavjud bwlib, ular Atlantika

okeani tomonigaharakat kiladi. Shimoliy muz okeani tomonidan esa, Gol`fstrum ilik oqimning

tarmog`i Norvegiya iliq oqimi, Shpitsbergen va Nord-Kam iliq oqimi kirib keladi. Okean

tarkibiga kiruvchi dengizlar materikning shimoli va sharkiy xududlarini ancha parchalab wyib

kirgandir.

rrrr

ÅÂÐÀÇÈß

ÅÂÐÀÇÈß ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ

ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ

ÌÀÒÅÐÈÃÈÍÈ;

;

;

;Ã

Ã ÃÅÎÃÐÀÔÈ

ÃÅÎÃÐÀÔÈ

ÃÅÎÃÐÀÔÈÊ

Ê ?

?ÐÍÛ

ÐÍÛ

ÐÍÛ,

, ÒÅÊÒÎÍÈÊÀÑÛ

ÒÅÊÒÎÍÈÊÀÑÛ

ÒÅÊÒÎÍÈÊÀÑÛ ÐÅËÅÔ

ÐÅËÅÔ

?

?

?Ç

ÇÃÀ×ÀËÈÊËÀÐÈ

ÃÀ×ÀËÈÊËÀÐÈ

ÃÀ×ÀËÈÊËÀÐÈ....

Reja:

Evrosiyoning geografik wrni, qirg`ok tuzilishi.

Materik tabiati taraqqiyotining asosiy bosqichlari

3.

Materikning tektonikasi, rel`ef xususiyatlari

Evrosiyoning geografik wrni, qirg`ok tuzilishi

Er shari aholisining yarimidan ortig`i yashaydigan va planetamizdagi eng katta quruklik

hisoblanadigan Evrosiyo materigini dunyo okeanlarining hammasi wrab turadi. U ekvator

bilan 77 shim.kenglik orasida joylashgan. Materikning shimoliy chekka nuktasi Chelyuskin

burni (77-43

Sh.k) janubida Piay burni (1° 16'sh.k). garbida Roka burni (9 34' g.u) va

sharkda Dejev burni (169 40' g.u) kabilardir. U shimoldan janubga 8ming km.ga,

g`arbdan sharkka 16 ming km.ga chwzilgandir. Materik atrofidagi orollar tarkibiga

Shpitsbergen. Frants Iosif eri, Severnaya Zeml ya, Malaya arxipelagi, Azor

orollari kabilar kiritiladi. Materik maydoni 54mln. km

ni tashkil etadi, orollar

maydoni 2,75mln. km ni egallaydi. Materikning juda kattaligi uning tabiiy sharoiti murakkab va

xilma-xil bwlishiga olib kelgandir. Materik ichkarisiga chukur kirib borgan okean hamda

dengizlar uning chekka kismlarini,. ayniqsa g`arb va janubda parchalab yuborgandir. Biroq

materik juda katta bwlganidan, uning ichki qismlari dengiz va okeanlardan minglab km

uzokda joylashgan. Bu esa materik doirasida tabiiy tafovutlarning keskinligini kuchaytiradi.

Materikning G`arbiy Evropa qismi eng tor bwlib, uni dengizlar juda parchalab yuborgan;

maydonning 1/3 kismi orollar va yarim orollarga twg`ri keladi. Materik sharkqa tomon

kengaya boradi. Osiyo qismida orollar va yarim orollarga materik jami maydonning 1/4

qismi twg`ri keladi. Materikni g`arbiy qismida Atlantika okeanida bir necha katta-kichik

orollarni uchratish mumkin.

Shulardan eng yirigi materik sayozligida joylashgan Britaniya oroli, kutb doiradan

janubroqdagi Islandiya, Norvegiya va Balents dengizlari orasida Skandinaviya yarim oroli

joylashgan. Materikning sharqiy qismida deyarli meridianal ywnalishda

joylashgan orol va yarim orollari mavjuddir. Bular katoriga Kamchatka yarim orolini, Kuril

orollarini, Yapon orllari, Koreya yarim orolini, Filippin va Katta-kichik Zont orollarini,

Indoneziya arxipelagi va bir qancha kichik orollarini kiritish mumkin. Materikning janubiy qismi

ham okean suvlari ta`sirida juda parchalangan bwlib, ular asosan Xindi Xitoy yarim oroli, Kichik

osiyo yarim oroli hamda materik yaqinidagi orollardan Shri-Lanka va yana bir necha orollarni

kiritish mumkin.

Materik atrofidagi okean kismlarida bir necha botiqlar mavjud bwlib, ularning chukurligi

turlichadir, Dunyo okeanining eng chuqur botiqlari katoriga Kuril`-Kamchatka chwkmasi

(10542m), Marianna chwkmasi (1102m), Filippin chwkmasi (10256m) kabilarni kiritish mumkin.

Materik atrofidagi okean kismlarida dengizlar kwp mikdorni tashkil etadi. Bu dengizlar

materikning ichki qismlarigacha kirib borgandir. Masalan; Atlantika okeani bilan Gibraltar

bwg`ozi orkali Urta dengiz, Biskay kwltig`i orqali Qora dengiz bilan, Suvayish kanali orqali

Qizil dengiz va Bobil bwg`ozi orkali Xind okeani bilan bog`lanish mavjud. Bunday xolatlarni

materikning shimoli-sharkida va sharqiy kismlarida ham uchratish mumkin.

Materik tabiati taraqqiyotining asosiy bosqichlari

Tog` paydo bwlishi xarakteri keyingi rivojlanishda perm davri oxirlariga kelib

Lavrazianing Evrosiyodagi qismi quruklikka aylanib borgan va Gondvana bwlinib keta boshlagan.

Yura davrining boshlarida Lavraziyaning ancha qismni transgressiya (dengiz) egallaydi va bu

Evropa platformasigacha davom etadi. Yura davrining oxirlarida, bor davrining boshlarida al`p

tog` burmalanishi vujudga kelgan va bosqich davomida Evrosiyo aloxida materik bwlib

shakllanadi va uning hozirgi tabiiy sharoiti vujudga kela boshlaydi. Mezozoy wrtalariga kelib

Evrosiyoning katta shimoliy qismi yaxlit materikka aylangan va uning umumiy shakli hozirgiga

yaqin bwlgan. Janubda Evrosiyodan bwlinib ketgan Gondvanadan ajralib turuvchi geosinklinal

mintaka mavjud bwlgan. Unda Afrika, Arabiston, Xindiston va Avsraliya platformalari ajralib

chiqkan. Ularning shakllanishida vulkanik jarayonlar vujudga kelib turgan.

Materik qiyofasining shakllanishi, uning hozirgi rel`efining vujudga kelishi, hozirgiga

wxshash iqlim kaynazoy erasida rwy berib borgan. Kaynozoy erasining boshlariga kelib

hozirgi materikning katta shimoliy qismi wrnida yaxlit kuruklik vujudga kelgan. Bu

platformalar Baykal, Kaledon va Gertsen burmalanishida hosil bwlgan. Evrosiyoning janubi va

janubi-sharqidagi tog`larning qwshilishi vujudga kela boshlagan. Shu davrda bu quruqlikni

g`arbda wsha vaqtga kelib shakllana boshlagan Shimoliy Atlantika chwkmasi Shimoliy

Amerikadan ajratib qwygan. Janub va janubi -sharkda Wrta dengiz bwyi (Al`p -Ximolay)

geosinklinal mintaqasi chegaralab turgan. Bu geosinklinal mintaqa Evrosiyoni Gondvananing

bwlaklari bwlishi Afrika - Arabiston, Xindiston va Avstraliya platformalaridan ajralib turgan.

Sharqda G`arbiy Tinch okean geosinklinal mintaqasi Evrosiyoni Tinch okean botig`idan ajralib

turgan.

Hozirgi Evrosiyo wrnida tabiat rivojlanishining kembriygacha bwlgan boskichida

uchta juda katta platforma mavjud bwlgan. Bular Evropa, Sibir` va Xitoy platformalaridir.

Bundan ham oldin janubiy tropikdan janubda Gondvana platformasi vujudga kelgan.

Yuqoridagi uchta platformadan janubda Al`g` Ximolay geosinklinal mintaqasi

mavjud bwlgan. Bu geosinklinal hozirgi xorijiy Evropaning kwp qismini egallagan va

janubiy - sharkka tomon davom etib, shimoliy platformani Gondvanadan ajratib turgan.

Poleozoy erasining birinchi yarimidagi vokealar Evrosiyo quruqligining shakllanishiga

ancha ta`sir etgandir: kuruk geosinklinal mintaqalar hisobiga ancha kengaygan. Dengizlarning

qayta - kayta platformasi oblastlariga bostirib kirishi natijasida geosinklinal mintakalarda xam tog

paydo bwlish jarayonlari almashinib turgan. Tog`larning paydo bwlishi silur davrining

oxirida ayniqsa kuchaygan. Kaledon geosinklinal quruklikka aylanib Evropa

platformasini Shimoliy Amerika platformasi bilan tutashtirgan. Buning natijasida Shimoliy

Atlantika materigi hosil bwlgan. Burmali toglar Mongoliya - Oxota geosinklinal wrnida

vujudga kelishi natijasida. Sibir platformasi va yangi paydo bwlgan tog`larni wz ichiga olgan

Angarida materigi vujudga kelgan.

Evrosiyoning tektonikasi va rel`efi.

Evrosiyo, materigi tarkib topishining murakkab tarixi tabiatning barcha kontinentlarida

aks etgan. Lekin u er yuzasining tuzilishi xususiyatlarida ayniksa yaqqol namoyon bwlgan.

Evrosiyoning

yuzasi

murakkabligi,

xilma-xilligi

sharida

takrorlanmasligi bilan ajralib turadi. Evrosiyo uchun Er sharida ma`lum bwlgan tektonik

strukturalarning barcha tipi va barcha xil rel`ef tipining tarqalganligi xarakterlidir.

Materik tarkibiga kiruvchi platforma oblastlari materikning vujudga kelishi va

rivojlanishda turlicha rol` wynagan, Er sharidagi eng katta quruklik bwlishi Evrosiyoning

asosini Evropa va Sibir platformalari tashkil etadi. Evrosiyo quruqligi mana shu platformalar

atrofidan kengaya borgan va platformalarning yaxlitligi va platforma tipida rivojlanishi hozirgi

vaqtda saqlanib kolgan.

Evrosiyo materigining katta-katta maydonlari paleozoy erasida xosil bwlgan burmali

tog`lardan iborat bwlib, ular strukturalarining nihoyatda xilma-xil hamda mezo-kaynozaydagi

rivojlanish tafovutlari bilan ajralib turadi. Xorijiy Evropa ilk (kaledon) va swnggi paleozoy

burmalanishida hosil bwlgan tog`lar Evropaning shimoli va Urta qismida shuningdek markaziy

hamda Sharqiy Osiyoda tarkalgan. Osiyoning sharki uchun paleozoy zaminiga ega bwlgan

va xatto past burmali-palaxsali tog`lar xarakterlidir. Bular Katta Xingan va Kichik Xingan

hamda Janubiy Xitoy tog`laridir. Sharqiy Osiyo Tsin`lin tizmasi eng balanddir: u Kun`linning

orografik va tektonik davomidan iborat bwlib, balandligi 4000m dan ortadi.

Gertsen burmali strukturalardagi pastliklarda akkumulyativ tekislik rel`efiga ega bwlgan

botiklar joylashgan. Gobi, Xitoy va Mangoliya doirasida bur va kaynazay chwkindilari bilan

qoplangan past tog`lar hamda qatlamli baland tekisliklardai iboratdir. Paleozoy burmali

strukturalari tarkalgan oblastlari, ayniksa Xorijiy Evropa xududida rangdor va metal (rux,

kwrg`oshin, qalay, simob, uran) rudalariga boydir.

Gertsen bosqichida paydo bwlgan tog` oldi bwkilmalarida juda katta toshkwmir konlari

bor.

Osiyoning orollaridan iborat janubiy-sharqiy va chekka qismlari Tinch okeani tektonik

mintakasi tarkibiga kiradi. Xindi Xitoyning Birma doirasidagi g`arbiy qismi kaynazoy

erasining oxirida paydo bwlgan wrtacha

balandlikdagi burmali-palaxsali tog`lardan iborat. Bu tog`lar Sumatra. Kalimantan, Tayvan,

Xokkaydo, Saxalin orollari va Kamchatkada xam davom etgan. Tinch okeani tomonidan

ularga hozirgi genosiklinal mintaqa kelib tushgan: bu mintaka Osiyoni Tinch okeaning

markaziy qismidan ajralib turadi.

Swngan va kwpdan-kwp harakatdagi vulkonlar Yapon orollari, Filippin, Yava va

boshka materik orollaridagi tog` tizmalarining eng baland tog` tepalarini hosil kilgan.

Vulkanik ywl bilan paydo bwlgan orollar xam kwp: bular-Ryukyu, Zond orollaridan

ba`zilari va boshqalaridir.

Mezokaynazoy yoshidagi burmali mintaqalar uchun tegmatik va gadrotermal ywl

bilan paydo bwlgan rangdor metall rudalarning tarkalganligi xarakterlidir. Bular-Karpat

tog`laridagi va Bolqon yarim orolidagi mis, kwrg`oshin-rux zapaslari, Janubiy Xitoydan,

Xindixitoy yarim oroli orqali Malaka hamda Indoneziyagacha chwzilib ketgan mashxur

qalay-vol`fram mintaqasi, Yapon orollaridagi rangli metal konlari va boshqalardir. Karpat

oldi va Mesopotamiya chekka bukilmalari xamda Urta Dunay botig`i bu jihatdan alohida

ajralib turadi. Kwp botiqlarda shuningdek kwng`ir kwmir va tuz konlari tarqalgan.

Savol:

I. Materik rivojlanishi bosqichlarini ajratib bering?

2.Asosiy orografik xususiyatlarni kwrsating?

tttt

ÅÂÐÎÑÈ

ÅÂÐÎÑÈY

YÎ È¹ËÈÌÈ ÂÀ È×ÊÈ ÑÓÂËÀÐÈ

Î È¹ËÈÌÈ ÂÀ È×ÊÈ ÑÓÂËÀÐÈ

Î È¹ËÈÌÈ ÂÀ È×ÊÈ ÑÓÂËÀÐÈ

Evrosiyo materigi iqlimi va ichki suvlari

Reja:

Materik iqlimga ta`sir kwrsatuvchi omillar.

Materik iklim mintaka va oblastlari.

Materik ichki suvlariga ta`rif.

Evrosiyo iqlimi

Evrosiyo iqlimida materik maydonining juda kattaligi bilan bog`liq

xususiyatlar yaqqol aks etgan. Materik asosiy kismining ekvator bilan Shimoliy qutbiy

doira oralig`ida joylashganligi, sharqiy va markaziy kismlarining esa parchalanganligi,

okean xavzalarining ta`siri orografiyasining murakkibligi Evrosiyo iqlimi sharoitining

xilma-xil bwlishiga olib kelgan. Materikda yillik yalpi radiatsiya quyidagi miqdorda wzgarib

boradi: u arktika orollarida bOkkal ga, Evropaning janubiy kismida 70-140 kkal ga,

Osiyoning janubi va janubi sharkida 120 - 180 kkal teng. Arabiston yarim orolida Er

yuzidagi eng katta miqdor 200-220 kkal ga geng. Evrosiyoda yillik radiatsiya balansi 10

kkal. dan 80 kkal ga wzgaradi. Materikning kaata qismidagi asosiy atmosfera jarayoni

xavo massalarining garbdan sharkka tomon xarakat qilishi va u bilan bog`lik, bwlgan

tsiklonlar faoliyati bilan bog`liqdir. G`arbdan materikka yil bwyi Antlantika xavo massalari

kirib keladi va bu xavo massalari materikning sharqiy chekkalarigacha etib boradi. Atlantika

xavosi sharqqa tomon xarakat kilarkan, kuchini ywqotadi, qishda sovib, yozda isib

kontinental xavoga aylanadi. Materikning g`arbiy qismi kuchli parchalanganligi va keskin

orografik twsiqlarining ywkligi sababli Evropa ustida xavo massalarining transformatsiyasi

sust buladi, iqlim sharoiti asta-sekin wzgara boradi. Osiyoda, Ural orti qismida yil bwyi

kontinental xavo massalari ustun turadi.

Materik wrtacha kengliklari dengiz xavosidan swng Arktika xavosi kirib keladi va

xaroratni keskin pasayishiga xamda yog`inlarning kamayishiga sabab bwladi. Arktika

xavosi janubga yoyiladi, biroq Evropaning janubiy qismiga kamrok kirib keladi, chunki uni

kenglik ywnalishidagi tog tizimlari twsib qoladi. Materikninng sharkiga tomon bu xavo

massasi ichkariroq kirib keladi va uzok vakt saqlanib qoladi.

Osiyoning janubiy qismi qishda nassat tsirkulatsiyasi ta`sirida bwlib, Arabiston yarim

oroli quruk shimoliy shamollar ta`sirida bwladi. Atlantika oksani xavosi quruqlikka kwp

mikdorda yogin ksltiradi, bu yogin g`arbda yomg`ir yoki xwl kor tarzida tushadi.

Tog`larnish g`arbiy yonbagriga yogip ayniksa kwp tushadi.

Kattaligi va geografik wrniga muvofiq Evrosiyo agrofidagi orollari bilan birga

shimoliy yarim sharning barcha iklim mintaqalarida joylashgan. xar bir iqlim mintaqasida shu

mintaqaga xos barcha iqlim oblastlari mavjud.

Evrosiyoning eng shimoliy orollari sharqda esa materikning shimoliy muz

okeaniga tutash kambar qismi arktika iqlim mintaqasi doirasiga kiradi. Materik shimolidagi

Shpitsbergei orollari va Shimoliy Muz okeanining g`arbidagi mayda orollari uchun xam

bu iqlim mintakasi xarakterlidir.

Islandiya, Skandinaviyaning qutbiy doiradan shimoldagi qismini wz ichiga oluvchi va

sharqda birmuncha ksngayuvchi subarktika mintakasi Evrosiyoni kambar polosa xosil qilib

kesib wtadi. Bu mintaqada kishda sovuk Arktika shamollarining kwp esishi xarakterlidir.

Subarktika rayonlarida qishning nisbatai yumshok, yoziing salkin kelishi va

yog`inlarning yilning barcha faslida yomg`ir yoki kor tarzida tushishi axamiyatlidir.

Evrosiyoning eng keng va yaxlit qismi mw`tadil iqlim mintaqasida bwlib. u

Biskay qwltig`ining janubiy qirg`ogidan boshlanib, Kora va Kaspiy dengizlarining wrta qismi

orqali Koreya yarim orolining shimoliy qismi bilan Xonsyu oroliiipg wrta qismiga tomon

wtadi. Mintaqada xavo massalari yil davomida garbdan-sharkka tomon esadi va turli iqlim

oblastlarini vujudga keltiradi. Dengiz tipidagi mw`tadil iqlim oblasti Islandiyaning janubi,

Skandinaviya yarim orolining g`arbiy chekkasi. `ritaniya oroli va materikning chekka garbi

Yutlandiya yarim oroli, Frantsiyaning g`arbi va shimoliii wz ichiga oladi. Bu erda yil

bwyi Aglantika xavosi ustun turadi. Yozshshg wrtacha xarorati +10+18 gradus bwlsa eng

sovuq oyning xarorati ' 1 ! 6 gradusni tashkil etadi. Pg`in mikdori YuOOmm dan ortadi.

Nvropa mw`tadil mintakaning boshka barcha qismi iqlimi to Ural toglariga kadar okean

qismidan kontinental iqlimga wtuvchi oraliq iqlim xisoblanadi. Bu xudud iklimida

Atlantika xavo massalarining transformatsiyasi va materik ustida karor topuvchi

kontinsntal xavo massalari ta`sirining kuchaya borishi eng muxim rol wynaydi.

Osiyoning shimoliy katta qismi Mongoliya va Shimoli - garbiy Xitoy

mintaqaning kontinental iqlimli oblastida joylashgan. Bu oblast garbdan keladigap quruk

xavo massalari ta`sirida bwladi. Bu iqlim oblasti iqlimi Osiyo maksimumi ta`sirida qishning

sovukligi va qish xaroratining bir joydan ikkinchi joyga to.mon keskin wzgarib turishi bilan

xarakterlanadi.

Katta Xingan tog` tizmasidan sharkdagi Shimoliy-sharkiy Xitoy, Koreya yarim

orolining shimoli Xokaydo va Xonsyu orolining shimoli musson iqlim oblastiga xosldir.

Bu oblastning xamma qismida xarorat, yomkirlar va namlanishlarning yoz va qishda bir-

biridan farq qilishi bilan xarakterlanadi. Qishda kuruk. sovuk ob-xavo ustun turadi, Osiyo

antitsikloni tomonidan kuchli shamollar esadi.

Subtropik iqlim mintaqasi xam Evrosiyoni Atlantika okeanidan to Tinch

okeanigacha kesib wtadi. Bu mintaka doirasida g`arbdan sharqqa tomon xarakat qiluvchi

xavo massalari yozda tropik tsirkulyatsiya bilan almashinadi. Iklimda baland Osiyo

toglari sistemasi katta axamiyatga ega, bu tog`lar qishda g`arbdan keluvchi xavo

massalarini ikki tarmoqqa shimoliy va janubiy tarmokka bwlib yuboradi.

Evrosiyoning subtropik mintakasida bir necha iqlim oblastlari mavjud. Priney va

Apenin yarim orollari, Bolqop yarim oroli janubi va g`arbi, Kichik Osiyonipg janubi va

g`arbi, Urta dengizniig sharqiy soxili, Urta dengizdagi orollar va Mesopotamiyaning shimoli va

yozi quruq keladigan Urta dengiz tipli oblastlarga kiritiladi.

Materik ichkarisida Eron tog`ligidan to Xuanxe daryosi xavzasining wrta

qismigacha kontinental iqlim oblasti ega. Bu oblast yozning issiqligi va kishning sovuqligi

bilan xarakterlanadi. Baland Osiyo uchun baland kontinental iqlimi mosdir.

Subtropik mintaqa Sharqiy sektorining iqlimi xam mw`tadil iqlim mintaqasidagi

kabi musson tiplidir. Bu oblastga Yantszi daryosi xavzasi va Yapon orollarining janubi kiradi.

Bu oblastning qishda wrtacha xaroratining bir muncha yuqoriligi va yilning yalpi yog`inlar

miqdoriniig kattaligi bilan farklanadi.

Tropik mintaqa materikida Arabiston yarim oroli, Mesapotamiyaning janubi va Eron

tog`ligi hamda Xind daryosining shimoliy qismini wz ichiga oladi. Bu rayonda yil bwyi kuruk

kontinental tropik xavo ustun turadi. Yog`in mikdori hamma joyda YuOmm dan kam, bug`lanish

asa 10 barovar yuqoridir.

Subekvatorial mintaqa Filippin orollari, Xindiston va Xindixitoy yarim orollari hamda

ularga shimoldan tutashgan. Xind-Gang pasttekisligi bilan Janubiy Sharkiy Xitoyni wz

ichiga oladi. Shimoliy tog`lari mintaqaning aniq chegarasini hosil qiladi. Xind okeanidan

esuvchi mussonlar Ximolay tog`larining qirralarigacha etib keladi.

Butun subekvatorial mintaqaning umumiy xususiyati yozda Xind okeani

mussonlari olib keladigan nam ekvatorial havo ustun turadi.

Malaka yarim orolining janubiy qismi Zond orollari va Molukay orollari ekvatorial

mintaqasida joylashgan. Bu mintaqa ekvatorial bosim dipressiyasiga twg`ri keladi va bu erda xam

ikkala yarim shardagi passatlar wzaro twqnashadi.

Evrosiyoning ekvatorial mintaqasida iqlim xususiyatlari atmosferaning umumiy

tsirkulyatsiyasigagina bog`liq bwlmay, bu mintaqaga orollar va ularni bir-biridan ajratib

turuvchi suv xavzalari kirishiga ham bog`lik, Bu mintaqa uchun yil bwyi ekvatorial havo

massalarining ustun turishi, xaroratning bir me`yorda va yukoriligi, namlikning kwpligi hamda

kuchsiz shamollari bilan xarakterlanadi. Butun Yava va Kichik Zond orollari Janubiy yarim

sharning subekvatorial mintaqasida joylashgan.

Download 1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 14

O`zbekiston Respublikasi Xalq talimi vazirligi Ajini1z nomidagi Nukus davlat pedagogik instituti