O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti


XIX-XX asrda Rossiyadagi maktab va pedagogika


Download 0.82 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/8
Sana17.07.2017
Hajmi0.82 Mb.
#11431
1   2   3   4   5   6   7   8

XIX-XX asrda Rossiyadagi maktab va pedagogika 

REJA 

 

q. Rossiyada ilg’or pedagogik  g’oyalarning paydo bo’lishi 

w. K.D.Ushinskiyning pedagogik nazariyasi 

e. L.N.Tolstoyning pedagogik fikrlari 

r. A.S.Makarenkoning pedagogik faoliyati  va  ta’lim-tarbiyaviy qarashlari 

 

 



Tayanch  tushunchalar.      Rossiyadagi    illg’or  pedagogik    g’oyalar,  darslik,    xalqparvar 

g’oyalar,  koloniya,  kommuna maktabi,  qayta tarbiyalash,  o’quvchilar jamoasi 

 

 

 



Adabiyotlar. 

q. q-r mavzudagi adabiyotlar 

w. Xrestomatiya    po zarubejnoy pedagogike. Moskva-ouq 

e. Lorkinadze D.O. Pedagogicheskoe idei K.d.Ushinskogo. 

r. Zunnunov A.  Pedagogika  tarixi. T-w00t 

t. Zunnunov A. Pedagogika nazariyasi T-w00y 

 

 

 



Muammoli savollar. 

q. XIX-XX asrda  Rossiyadagi xalq ta’limining  ahvoli 

w. A.S.Makarenkoning {Pedagogik  poema} sining mohiyati nimada 

e. Ushinskiyning pedagoik faoliyati  haqida nima bilasiz 

r. L.Tolstoy-yozuvshi va pedagog 

 

 



 

Rus  pedagogikasining  asoschisi  K.D.Ushinskiy  qiwr  yilda  Tula      shahrida  tug’ildi.  U 

Novgorod-Severskdagi  gimnaziyada  o’rta  ma’lumot  olgach,  qir0  yilda  Moskva    universitetining 

Adliya  fakul:tetiga  o’qishga  kirdi.  Universittetni  tamomlagach  ww    yoshda  Yaroslavldagi  adliya  

litseyida  qomus,  (entsiklopediya)    qonunchunoslik,  davlat    huquqi  va  moliya  fanlari  kafedrasiga 

professor  lavozimini  bajaruvchi  qilib  tayinladi.  Ushinskiyning  xalqparvar    harakati  litsey 

rahbariyatiga  yoqmadi,  oqibatda  uni  litseydan  ishdan  bushatdilar,  shu  sababli    u    boshqa  o’quv 

yurtlariga  o’qituvchilik   ishiga kira olmadi. 

y0-yillardagi  ijtimoiy  pedagogik  Ushinskiyning  pedagogik  iste:dodini    shakllanishiga  

yordam berdi. qitr-qito yillari u   do’stlari  yordamida  Gatchina etimxonalar  institutiga  ishga kirdi 

avvaliga    rus  tilidan    o’qituvchi,  keyin    esa  sinflar  inspektori      bo’lib  ishladi.    U  institutda  o’quv 

rejasi va dasturlariga, ta’lim   jarayoniga  jiddiy  o’zgarishlar kiritdi, metodik yullanma berdi. 

Ushinskiy qitu yildan e:tiboran {jurnal  dlya vospitaniya} sahifalarida o’z maqolalarini chop 

ettira  boshladi. qiy0 yilda u {xalq maorifi} jurnalining muharriri  qilib tayinlandi. 

qiyq  yilda  o’zining  birinchi  asari-  {Bolalar  dunyosi}  nomli    o’qish  kitobini    nashr  ettirdi.  

Bu  kitob    shu  yilning      o’zidayoq  ikki  marta    nashr    etildi.    K.D.Ushinskiyning  Smol:niy  aslzoda 

qizlar  institutidagi  faol  pedagogik  faoliyatini  ayrim      reaktsion    kayfiyatdagi  amaldorlarning  

o’qituvchilarning    noroziligini    uyg’otdi  va  qiyw    yili  ishdan    bushab,  pedagogikadan  darslik  

to’zish bahonasida chet elga ketadi. 

U erlarda {Rodnoe slovo} darsligi nashr  etildi. Qiu0 yilda {muallimlar uchun  qullanma},  

{Ona  tili}darsliklari    chop    etildi.  Bundan  tashqari  Ushinskiyning  pedagogika  sohasidagi  asosiy  


nazariy  asari  {Kishi-tarbiya  predmeti  sifatida}asari  qiyu  yilda  I  tom,  qiyo  yilda  II  tomi  bosilib  

chiiqdi. 

{Ijtimoiy  tarbiyada  xalq  ruhi    tug’risida},  {Pedagogik  adabiyotning    foydasi    haqida}, 

{Maktabning  uch  elementi},  {ona  tili}  kabi  maqolalar    yozgan.    {Ona  tili}asarida  tilni  

o’rganishning  tarbiyaviy    ahamiyati        haqida    fikr      yuritsa,  ta’limning  psixologik  va  mantiqiy 

asoslari asarida muallifning diqqat, xotira, tafakkur tug’risidagi   nazariy qaralari bayon etilgan. 

Ushinskiy  xalqni    har  tomonlama    tarbiyalash  uchun  uzining  umuminsoniy  tarbiya  

g’oyasini  olg’a surdi. 

U {Ijtimoiy tarbiyada xalq ruhi} nomli asarida ta’kidlashicha oila bolalar organizmida ota-

onalar  xarakterining takrorlanishi va rivojlanishiga imkoniyat  yaratadi. 

K.D.Ushinskiy  chet  el  maktablairida    olib  borilayotgan  ta’lim-tarbiyani  urganib,  o’zining 

{Boshlangich  ta’lim  metodikasi}  asarini      yozdi.  Unda  boshlangich  maktabdagi  ta’limmazmunini  

asoslab  berish  bilan    birga  uning      qoida,  qonun,  tartib,  metod  va  vositalarini    ishlab  chiqarish  

didaktika  faniga katta hissa qushdi. U eng avval o’qitishni bolalar mehnati bilan bog’lashni tavsiya 

qildi.  Uning  fikricha  har  bir  fanni      o’qitishda  tarbiyalanuvchiining  hissasiga  tutadigan  mehnat 

uning  yoshi  va  kuchiga  loyiq  bo’lib,  aqliy  meeehnatdan  dam  olish  uchun  jismoniy  mehnat  bilan 

shug’ullanish zarurligini   ta’kidlaydi. 

Tarbiyaning  xalqchilligi    haqidagi    g’oya  Ushinskiyning  pedagogik  nazariyasidagi      eng 

asosiy  g’oyadir.  U  ta’lim-tarbiya  ishlarida  tarbiya    asosiy  va    hal  qiluvchi  ahamiyatga      ega 

ekanligini,  tarbiyaning  ta’limni    ham    o’ziga  buysindirishini,  lekin  uning    o’ziga    xos  mohiyatini 

yuqqa chiqarmasligini ta’kidlaydi. 

Ushinskiy o’qitish jarayonida ta’limning kurgazmalilik, onglilik, puxtalilik, bolalar kuchiga 

mosligi va izchilligi printsiplarini foydalondi. 

Umuman  K.Ushinskiy  tarbiyaning  xalqchilligi    g’oyasini    tarbiya  nazariyasiga  asos    qilib 

oldi,  boshlangich  ta’lim  asoslarini  va  metodikasini  ishlab  chiqdi,  bu  uning    pedagogikani  

rivojlantirishdagi katta xizmatlaridandur. 

 Rus  xalqining    ulug’  yozuvchisi,  olimi,  sharqshunos,  pedagog    va    tanqidchi  LEV 

NIKOLAEVICh  TOLSTOY qiwi yilda Yasnaya Polyanada qishlog’ida tavallud topgan. 

Tolstoy  qiro  yili  Yasnaya  Polyanada  dehkon  bolalarni    o’qitish  bilan  pedagogik  faoliyatini   

boshlaganlar. 

Tolstoy  o’zining  didaktik  qarashlari  va darslik  kitoblariga  quygan talablariga asoslanib, 

{O’qish  kitobini}  (qiuwy)    to’zdi.  Keyinchalik  u  kitob  ikki    marta    qayta      ishlanib,  qiut  yilda 

{Yangi      o’qish  kitobi}  nomi  bilan  nashr  etildi.  Tolstoy  r  ta  {O’qish  kitobi}    va  arifmetika  

darsligini    ham  yozgan. 

Yuksak  badiylik,  ifodalik,  qisqalik,  soddalik  va  materialning  bolalarga  tushunarliligi  va  

jozibaliligi  muhim belgilardan biridir. 

Tolstoy  XIX    asr  y0  yillarning  boshida  tarbiya  bolaning  shaxsiga  zulm  qilishdan  iborat, 

shuning  uchun  tarbiyada  xatoga  yul  quyish  kerak    emas,  faqat  kattalarning  bolaga  bilim 

berishlarigina  kifoya    qiladi,  degandi.  Bu  fikrning  xatoligini    keyinchalik  Tolstoyning  o’zi    ham 

pedagogik faoliyati ham isbotladi.  Haqiqatda, Tolstoy  umuman  tarbiyaga  qarshi  bo’lmay, balki 

o’sha davrdagi maktablarda olib boriladigan   tarbiyaga qarshi  edi. 

Tolstoy  maktablar    uchun  qw  ta  fanni      tavsiya    etgan.    Uning  fanlarni  o’qitish  haqidagi  

qarama-qarshi  fikri-qw  ta  fanni    o’qitish  kerak,  ammo  ularning  hajmi    va  ularni      o’qitish    uchun 

ajratilgan  vaqt o’quvchilarga bog’liq  bulishi kerak degan edi. 

U  ta’limning    onglilik,  puxta  o’zlashtirish,  kurgazmalilik,    hayot  bilan    bog’liqligi  

printsiplarini  qayd qilgan  va amaliyotda   qullagan. 

Tolstoy o’qituvchi  arifmetika, grammatika va   imloni yuzaki, mexanik  ravishda  urgatish   

bilan  cheklanadigan  maktabni    quruq,  befoyda    narsa    deb      hisoblagan.  U  ta’lim      bilan  tarbiya 

ajralmas   bir narsadir-deb  uqtirgan. 

Tolstoy    fikrisha,  o’qituvchi  o’quvchilar  miyasini      ko’p    charchatmasligi,  har    bir  darsni  

o’zlashtirish o’quvchining qulidan keladigan bo’lishi kerak. 


Umuman  Tolstoy  didaktik  fikrlarida    ayrim  ziddiyatlarr    mavjud    bo’lsa  da    o’qituvilar  va 

o’zidan    keyingi  avlodlar    uchun    didaktik    qoidalarga    asoslangan  darsliklar  va  metodik  

qullanmalarni meros   qoldirdi. 

ANTON  SSEMYONOVICh      MAKARENKO    Xar:kov    guberniyasining  Belopol:e  

shahrida temir yul ustaxanosining buyoqchilik tsexi ustasi  oilasida dunyoga  keldi. 

U  Kremenchug    shahridagi  maktabni    va  pedagogika  kursini  tamomlagandan      keyin  qo0t 

yildan boshlab Kryukovodagi ikki yillik  temir  yul mktabida xalq  o’qituvchisi  bo’lib ishladi. 

qow0  yilda  Poltava      guberniyasinig      xalq    maorifi  bo’limi  A.S.Makarenkoga  Poltava  

yaqinidagi    balog’atga  etmagan    qonunbuzar    bolalar,  yosh  jinoyatchilar    uchun    koloniya  tashkill   

etish  va  unga      rahbarlik    qilishni  topshirdi.    U  e-r  yil  mobaynida    nomunali  tarbiya    muassasasi-

Gor:kiy  nomidagi  Mehnat  koloniyasini   vujudga  keltirdi.  Unda  tarbiyalanuvchii  bolalar soni 

qowy  yilda  qw0    nafarga      etdi.  O’sha  Gorkiy    nomidagi  koloniya  kurajga  kuchirildi,  u  erdagi 

qarovsiz  bolalar qi0 nafar edi. U erdagi boalarni ham  intizomga, uyushqoqlikka, mehnatsevarlikka  

urgatdi. Keyinchalik  F.E.Djerjinskiy nomidagi mehnat  koloniyasiga   rahbarlik  qildi. Kommunada 

mmehnat tarbiyasining yangi metodlarini foydalandi. Mehnat faoliyatini va boshqa  foydali ishlarni 

bajargani    uchun  kommunarlar  q0-qt  kishilik  otryadlarga  bo’linganlar.  Har  bir  ottryadning 

komandiri bo’lgan. 

qoee-et  yillarda    A.S.makarenko  {Pedagogik  poema}  sini        qoeu  yilda  oila  tarbiyasi 

masalalari    yoritilgan    badiy  pedagogik  asar  {Ota-onalar  kitobiini}    nashr    ettirdi.    Makarenko  

pedagogik  faoliyatida    tarbiyasi  buzilgan  insonni  qayta  tarbiyalash  g’oyasini    nazariya  va  amaliy 

jihatdan  asoslab berdi. 

{Ta’lim-tarbiya tajribasidan   ba’zi bir  xulosalar} asarida  jamoalarning  tarbiyaviy ta’sirini  

kuchaytirishda  tarbiyachi,  o’qituvchi    hamda  bolalar  jamoasini    bir-birlariga    yaqinlashtirish, 

o’qituvchilar va bolalar    jamoalari bitta jamoa,  yoki ta’lim-tarbiya jamoasi  bo’lishi   zarurligini  

alohida   ta’kidladi. 

U  kommunadagi      bolalarni        hayron    qoladigan    darajada    ijodkar,  talabchang,  intizomli 

qilib etishdirdi. Makarenkoning   ta’limoticha  bunga buyruq berish bilan erishib bbulmaydi. 

A.S.Makarenko  tashkil  qilgan  kommuna  va kolorniyalarda boalarnii mehnatga  muhabbat  

ruhida tarbiyalashning   birdan-bir   omili   bolalar jamoasi  ekanligini isbotladi. 

A.S.Makarenko  barkamol  insonni      tarbiyalashda      oilla    va  uning  tutgan    o’rniga    alohida 

e:tibor   berib {Ota-onalarga  bolalar tarbiyasi   haqida  lektsiyalar} asarini  yaratgan. U yoshlarga  

murojaat    qilib  {otangni    ham  onangni      ham  izzat-hurmat    qil,  rohat  ko’rasang  va      er  yuzida 

umring   uzoq bo’ladi}degan. 

Umuman  A.S.Makarenko  pedagogika  fani  taraqqiiyotida  o’zining  qimmatli  mehnati  bilan 

qayta  tarbiyalash  nazariyasini yaratib, g’oyat katta  hissa   qushdi. 

 

 


IQTISODIY    RIVOJLANGAN     XORIJIY 

DAVLATLARDA T!LIM TIZIMI 

 

REJA 

q.Rivojlangan xorijiy davlatlardagi ta’lim-tarbiya, maktab va maorif taraqqiyotining asosiy 

yo’nalishlari. 

w. AQSh va ta’lim tizimini tuzilishi va o’ziga xos xususiyatlari. 

e.Yaponiyada ta’lim-tariya va uning o’ziga xos  xususiyatlari 

r. Frantsiyada ta’lim tizimi. 

t. Germaniyada ta’lim tizimining rivojlanishi. 

y. Rivojlangan xorijiy davlatlar vamustaqil o’zekston Respublikasi ta’lim tizimidagi 

 

o’zaro uyg’unlik masalalari

 

q.Rivojlangan xorijiy           q.Jahonning yuksak darajada taraqqiy etgan davlat- 



davlatlardagi ta’lim-            larida ta’lim-tariya ishlarining yo’lga qo’yilishi, 

tarbiya,maktab va maorif      maktablarda amalga oshirilganini o’rganish orqali 

taraqqiyotining asosiy           biz mustaqil respublikamiz milliy ta’lim tizimlarini 

yo’nalishlari.                     Yangitdan tashkil qilishda, ta’lim-tarbiyada, maktab 

ishini  tashkil  etishda  eskirib,  o’z  dolzarbligini  yo’qotib  barayotgan  faoliyat  shakillari  va 

usillaridan teziroq xalos bo’lish, uni munosib tarzda yangilashda qo’shimcha boy manbalarga ham 

ega bo’lamiz. Zotan hozirgi zamon ta’limida davlat va jamiyat talabi va manfaotlari aks etib turishi 

kerak. 

Ilmiy-texnika  taraqqiyoti,  yangi  texnologik  revyutsiya  sharoitida  muvaffaqiyatli  faoliyat 



ko’rsata  oladigan  jamiyat  a’zolarini  yetishtirib  berish,  yosh  avlodni  kasb-hunarga  yo’naltirish 

hamda  o’rta  ta’limning  ko’p  variantli  uchinchi  bosqichini  joriy  etish,  ta’lim-tarbiya  berishda  eng 

ilg’or  pedagogik  vositalarni  qo’llash,  ta’limda  tashabbuskorlik  va  ijodkorlikka  keng  yo’l  ochish, 

uning  eng  maqul  tizimlarini  yaratish  kabi  chet  el  tajribalarini  o’rganish  maqsadga  muvofiqdir. 

Bugingi kunda keng qo’lamdagi islohatlarni o’z boshidan kechirayotgan bizning ta’limimiz uchun 

bu katta ahamiyatga ega . 

Keyingi  yillarda  chet  el  ta’limi  bo’yicha  ko’pgina  maqolalar,  broshyuralar,  qo’llanmalar 

chop etildi, unga bag’ishlab seminarlar, anjumanlar, o’quvlar, uchrashuvlar o’tkazildi. 

Bu bizning ta’lim tizimlarimizda, chet ellarda o’quv tarbiya  ishlarining  qo’yilishiga etibor 

va qiziqishining tez sura’tlar bilan  o’sib borayotganligidan dalolatdir. Xalq ta’limi tizimlarida chet 

el ta’limini o’rganish bilan shug’ullanuvchi muassasalar ham tashkil topmoqda. 

Xalq  ta’lim  vazirligidan  tashqari  bu  masala  bilan  Respublika  o’quv-metodika  markazida, 

pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot instituti tarkibida maxsus bo’limlar faoliyat ko’rsatmoqda, malaka 

oshirish markaziy instiutida bir qator kafedralar ish ilan shug’ullanmoqdalar. 

Chet  el  ta’lim  tizimlaridan  bizning    mutaxassislarni  voqib  qilishda  BMTning 

O’zbekstondagi  vakolatxonai,  elchixonalar,  AQShning  Tinchilik    Korpusi  mutaxassislari, 

Germaniya  xalqaro  rivojlantirish  fondi,  AKSELS  markazi,  Adenauer  jamg’armasi,  Frantsiya 

madaniyat  markazi,  Britaniya  Kengashi,  Gyote  instituti,  {Silm  A.  Sh.}  firmasi,  YUNESKO  va 

YUNISEFning vakolatxonalari va boshqa ko’plab tashkilotlar yaqindan yordam bermoqdalar. 

Darhaqiqat  rivojlangan  xorijiy  davlatlarda  ta’limning,  mamlakat  ichki  siyosatiga  faol  tasir 

etadigan ijtimoiy jarayon ekanligi, etirof qilingan  haqiqatdir. Shu tufayli ham chet mamlakatlarida 

maktab  ehtiyojini  iqtisodiy  ta’minlashga  ajratilayotgan  mablag’  miqdori  yildan-yilga  oshib 

barmoqda. 

Yaponlarda, masalan, {maktab muvaffaqiyat va farovonlik timsoli}gina bo’lib qolmay , {u 

insonlarni yaxshilaydi}, degan fikr ishonch va etiqotga aylangan. 

Ta’lim  to’g’risidagi  g’amxo’rlik  taniqli  siyosatchilarning  ham  hamisha  diqqat  etiborida 

bo’lgan. Shuninguchun ham AQShning sobiq Prezidenti R.Reyganni,  Buyuk Britaniya Bosh vaziri 

M.Techcherni, Frantsiya Prezidenti F.Mitteranlarni maktab islohotining tashabbuskorlari deb, bejiz 

aytishmaydi. F.Mitteran maktabni {Jamiyatni harakatlantiruvchi kuch } deb hisoblagan. 


Rivojlangan  mamlakatlarda  pedagogik  tadqiqotlarni  amalga  oshiradigan  ko’p  sonli  ilmiy 

muassasalar ishlab turibdi. Germaiyada ularning soni w mingdan ortiq. Frantsiya, AQSh, Yaponiya 

ta’lim-tariya  nazariyasi  muammolari  bilan  yuzlab  davlat  va  xususiy  tashkilotlar,  universitetlar, 

pedagogik  tadqiqotlar  markazlari  shug’ullanmoqdalar.  Ular  faoliyatini  esa  xalqaro  ta’lim 

markazlari, masalan AQShda xalqaro ta’lim instituti muvofiqlashtiribb bormoqda. Ko’pchiligining 

faoliyati o’quv dasturini takomillashtirish va qayta qurishga qaratilgan. 

i0-yillardan  boshlab  Buyuk  Britaniyada  ham  AQShdagi  singari  o’rganilishi  majburiy 

bo’lgan  fanlar  doirasi  kengaytiriladi.  Ingliz  tili  va  adabiyot,  matematika  va  tabiiy  fanlar  o’quv 

setkasining  yadrosini  tashkil  etadigan  bo’ldi.  Qolgan  predmetlarni  tanlab  olish  o’quvchilar  va  ota-

onalar ixtiyoridadir. 

{Yangi  dunyo}  ning  pedagogik  g’oyalari  Frantsiya  va  Germaniya  ta’limiga  ham  sezilarli 

ta’sir etayotgan. 

Germaniya to’liqsiz o’rta maktablarida asosiy predmetlar bilan bir qatorda tanlab olinadigan 

ximya,  fizika,  chet  tillari  kiritilgan  o’quv  dasturlari  ham  amalga  oshirilayotir.  Bu  o’quv  dasturi 

tobora  to’liqsiz    o’rta  maktab  doirasidan  chiqib,  o’rta  maktablar  va  gimnaziyalarni  ham  qamrab 

olmoqda. 

Frantsiya  oshlang’ich  maktablarida  ta’lim  mazmuni  ona-tili  va  adabiyoti  hamda 

matematikadan  iborat  asosiy,  tarix  ,  geografiya,  axolishunoslik,  tabiiy  fanlar,  mehnat  ta’limi, 

jismoniy va estetik tarbiya kabi yordamchi predmetlarga bo’linadi. 

Yaponiya  maktablari  ikkinchi  jahon  urishidan  keyinoq  ,  Amerika  ta’limi  yo’lidan  ordi. 

Lekin  shunga  qaramay,  bu  ikki  mamlakat  o’quv  dasturida  bir  qator  farqlar  ko’zga  tashlanadi. 

Yaponiyada  o’quv  dasturdari  jiddiy  murakkablashtirilgan,  asosiy  fanlar  majmui  ancha  keng,  bir 

qator yangi maxsus va fakultativ kurslar kiritilgan. Masalan,  umumiy ta’lim maktablarining yangi 

musiqa ta’limi o’quv dasturiga milliy va jahon mumtoz musiqasini o’rganish ham kiritilgan. 

Shuni  takidlash  lozimki,  iqtisodiy  rivjlangan  davlatlarda    i0-yillarda  tabiiy  ilmiy  ta’lim 

dasturi  tarkiga  fizika,  ximiya,  biologiya,  bazi  hollarda    astranomiya,  geologiya,  mineralogiya, 

fiziologiya, ekalogiyaelemetlari kiritilib u AQSh va Frantsiyada to’rt yil Buyuk Britaniyada olti yil, 

Germaniyada  ikki  yil  o’qitiladi.  O’quv  predmetlarini  integrattsiyalash  jarayonida  yangi-yangi 

kurslar paydo bo’la boshlaydi.  Frantsyada u0-i0-yillarda to’liqiz o’rta maktablar o’quv dasturidagi 

tabiiy-ilmiy va gumanitar  fanlar turkumiga exsperimental, iqtisodiy gumanitar kurslar kiritiladi. 

Hozirgi paytlarda rivojlangan mamlakatlar o’quv dasturiga entegratsiyalashtirilgan kurslarni 

kiritish  to’la  amalga  oshirildi.  Frantsiya  maktablarida  ularga  y-q0  foiz,  Buyuk  Britaniya 

maktablarida qt-foiz o’quv soatlari ajratildi. 

Maktablarda amalga oshirilayotgan islohotlar ta’lim ishlarini tabaqalashtirish muammolarini 

keltirib chiqardi. 

Iqtisodiy rivojlangan xorijiy  mamlakatlarda  ta’limni tabaqalashtirish eng dolzarb masalaga 

aylangan. O’quvchilarni   tabaqalashtirib o’qitish xorijiy mamlakatlarda asosan boshlang’ish ta’lim 

kursidan  keyin  amalga  oshiriladi.  Masalan,  Frantsuz  pedagoglari  ta’lim  jarayonida  sinf 

o’quvchilarini uch tabaqaga ajratib o’qitishni avzal ko’radilar. Bular quyidagilar. 

a’.Gomogenlar-matematika va gumanitar yo’nalishda ish olib borsa bo’ladigan o’quvchilar 

g’.Yarim gomogen-tabiiy turkimdagi fanlarni o’zlashtira olishga moyil o’quvchilar. 

q. Gegeron-barcha predmetlarni har xil saviyada o’zlashtiradigan o’quvchilar va hakozo. 

Tabaqalashtirish  jarayonining  yangi  muhim  yo’nalishi  to’ldiruvchi  ta’limni  rivojlantirish  bo’lib 

qolmoqda. 

To’ldiruvchi  maktablar  paydo  bo’lishining  sababi,  AQSh  va  “arbiy  Evropada 

o’zlashtirmovchi  hamda  ulgurmovchi  o’quvchilarning  ko’payib  borayotganligi,  funktsional 

savodsizlik avj olayotganligidir. 

i0-yillarda AQSh o’quvchilarining  t0-yillarga nisbatan reyting ko’rsatkichi  oue dan ioe ga 

tushdi.  Frantsiyada  har  uch  litseychidan  biri  bu  salbiy  holatni  bartaraf  etish    to’ldiruvchi  ta’lim 

zimmasiga tushadi. 

To’ldiruvchi  ta’lim  maktabgacha  tarbiya  muassasalarida,  maktab  va  litseylarda  amalga 

oshirilmoqda.  AQSh  da  bu  xizmatga  ommoviy  axbarot  vositalarining  imkoniyatlari  ham  safarvar 



etilgan,  Milliy  telekompaniya  maxsus  o’quv  kanali  orqali  qe0-saotlik  o’quv  ko’rsatuvlari  tashkil 

etildi. 


O’quv jarayonlarini  tabaqalashtirib olib borish bo’yicha chet mamlakatlarning ko’pchiligida 

tadqiotlar davom ettirilmoqda 

Rivojlangan davlatlarda iqtidorli bolalarga  etibor tobora ortib bormoda. 

Keyingi davrlarda o’ztengdoshlariga nisbatan qobiliyatda bir necha barovar ilgarilab ketgan bolalar 

ko’plab  topilmoqda.  Ular  o’quvni  juda  erta  boshlab  ta’lim  kurslarini  o’zlashtirishda  katta  shov-

shuvlarga sabab bo’ladigan darajada muvaffaqiyatlarga erishadilar . 

Shunday  iqtidorlar  maktabi  “aribda  y0-yillardayoq  paydo  lgan  edi  .  Bunday  maktablarning 

o’quv  dasturlari  bolalar  qobuliyati  va  imkoniyatini  to’la    ro’yobga  chiqarichni  ta’minlab  berish  

darajasida murakkab tuzilgan. 

Qobuliyatli bolalar bilan ishlash dasturlari AQShda keng quloch yoygan. Ayrim shaharlarda 

oliy  toifali  bolalar  boqchalari  oshilgan  bo’lib,  ularda  r-t-yoshli  o’quvchilar  maktab  dasturida 

o’qitiladilar. AQShda {Merit} dasturi asosida har yili yo’qori sinflar va kollej lardan eng qobiliyatli 

bolalardan  y00-ming  tasi  tanlab  olinadi.  Ular  o’rtasida  test  sinovlari  o’tkazilib  eng  qobiliyatli  et-

ming  o’quvchi  tanlab  olinadi  va  o’qitiladi.  Ularga  turli  imtiyazlar,  stipendiyalar,  yaxshi  shart-

sharoitga  ega  bo’lgan  turar  joy,  eng  oliy  darajadagi  universitetlarga  qabul  va  boshqalar  amalga 

oshiriladi. 

Lekin  iqtidorli  bolalarga  qarama-qarshi  qutbda  turgan  aqli  zaif  o’quvchilarning  ham  chet 

ellik  hamkaslarni  tobora  tashvishlantirmoqta,  bunday  holning  kelib  chiqish  sabablarini  o’rganish 

oldini  olish  bo’yicha  ko’pgina  profilaktik  ishlar  olib  borilmoqta  va  ular  uchun  maxsus  maktablar 

ochilmoqda.  Lekin  statistik  ma’lumotlar  bunday  bolalar  soni  tobora  oshib  borayotganligini 

ko’rsatayotir. 

u0-yillarda AQSh da kelajak maktabi umummilliy loyihasini amalga oshirishga kiritildi. Bu 

eksperiment  mazmuni  o’qituvchi  buyrug’i  ilan  ish  tutish,  ko’proq  o’quvchilarga  mustaqil  ishlash 

imkoniyatini  berishdan  iborat.  Ta’lim  tarkibi  sinfda  ishlash,  mustaqil  mashg’ulot,  o’qituchi 

konsultatsiyasini o’z ichiga oladi. 

Germaniya  maktablarida  sinf  o’uvchilar  onini  qiqartirish  sari  yo’l  tutilgan.  Bunday  o’quvchining 

har  biriga  individual  paketlar  (topshiriqlar)  tarqatiladi.  Topshirilarni  o’uvchi  mustaqil  bajarishi 

lozim bo’lganda u o’qituvchidan konsultatsiya oladi. 

 

Yuqorida bayon qilinganlardan ko’zda tutilgan maqsadlar. 



_ maktablarning insonparvarlik, umuminsoniylik yo’nalishlarini kuchaytirish. 

o’quvchi shaxsini kuchaytirishning eng samarali yo’llarini qidirib topish. 

-

 

Tarbiyaning  yangi  formalarida-o’uvchilar  kengashi,  maktab  kengashlaridan,  tarbiyaviy 



o’yinlardan foydalanish. 

-

 



Maktab  o’uv  dasturlarini  itisoslashtirish,  fanlarining  o’zaro    aloqaini  mustakamlash 

takomillashtirish. 

-

 

Maktabni  mehnat,  insoniy  faoliyat  :ilan  yaqinlashtirish,  kasbga  yo’naltirish  ishlarini  qayta 



tashkil etish. 

-

 



Tabaqalashtirib  o’qitishni  yo’lga  qo’yish,    maxsus  o’quv  muassasalarini  (ham  talantlar,  ham 

aqliy, jismoniy zaif o’quvchilar uchun) rivojlantirish. 

-

 

Yangi-yangi  o’quv  tenik    vositalarini  ta’limdagi  salmog’ni  oshirish,  o’quvchilar  korpusida 



kompyuter ta’limini yolga qo’yish 

-

 



Pedagogik  g’oyalarni  amalga  oshirishda  keng  qamrovli  eksperiment  tadqiqotlarini  amalga 

oshirishdan iboratdir. 

Chet el ta’limidagi bunday ibratli jihatlarni Vatanimiz ta’lim tizimlarida qo’llash yosh, mustaqil 

Respublikamizda o’quv-tarbiya ishlarini isloh qilish jarayonini tezlatishdir. 



 

w.AQSh  da ta’lim tizimini         Amerika Qo’shma shtatlarida ta’lim tizimining 

tuzilishi va o’ziga xos                 tuzilishi quyidagisha bolalar e yoshidan t yosh- 

xususiyatlari.                        gasha tariyalanadigan maktabgacha tariya 

muassasalari. 



-q-i sinfgacha bo’lgan oshlang’ish maktablar (bunday maktablarda y- yoshdan qe yoshgasha 

o’qiydilar). 

-o-qw-sinflardan  iborat  o’rta  maktablar  (bu  maktablarda  qr-qu  yoshgacha  bo’lgan  bolalar 

ta’lim oladilar ). U quyi va yoqori bosqichdan iborat. 

Amerika  Qo’shma  Shtatlarida  navbatdagi  ta’lim  bosqichi  oliy  ta’lim  bo’lib,  u  w  yoki  r  yil 

o’qitiladigan  kollejlar  hamda  dorilfununlar  va  boshqa  oliy  o’quv  yurtlari  tarkibida  tashkil  etilgan 

aspirantura yoki doktoranturalardir. 

AQShda majburiy ta’lim qy yoshgacha amal qiladi. Bu mamlakatdagi o’quv yurtlari davlat, 

jamoa, xususiylar tasarrufida va diniy muassasalar ixtiyorida bo’lishi mumkin. 

Bizning maktabimiz jahonda eng ilg’or maktablar bo’lib olishiga Respublika rahbariyati va 

hukumati  tomonidan  hamma  shart  sharoit  yaratilmoqda.  Bizning  ta’lim  tizimlarimiz  ham  jahonda 

etirof etilgan ta’lim tizimlaridan biridir. Shu tufayli ham AQSh, Yaponiya , Germaniya, Frantsiya, 

Buyuk  Britaniya  kabi  rivojlangan  mamlakatlar  ta’limining  ustalari  bilan  o’tkazilgan  uchrashuvlar 

va muloqatlarda Respublikamiz ta’limi tizimiga yuqori baho berildi. 

Shuni  ta’kidlash  lozimki,  Respublikamiz  xalq  ta’limi  xodimlari  oldida  hozirgi  kunda  eng 

muhim vazifa-mustaqil O’zbekstoning hozirgi ta’lim tizimlarini istiqlol ruhi bilan takomillashtirish, 

uni  o’zimizning  mumtoz  pedagogika  ana’nalari  bilan  boyitish,  chet  el  pedagogikasidagi  ilg’or 

jihatlarni  o’zlashtirish,  yangi-yangi  samarali  o’quv  predmetlarini  ta’lim  tarkibiga  kiritish  bilan 

jahon davlat standartlari darajasiga olib shiqishdir. Buning uchun esa bizning iqtisodiy rivojlangan 

xorijiy  davlatlardagi  quyidagi  ilg’or  tajribalarni  ta’lim  tizimimizda  qo’llay  bilishimiz  maqsadga 

muvofiqdir. Chunonchi. 

Agar biz AQSh pedagogikasidagi: 

a) bolani o’z kuchi imkoniyatiga ishonch ruhida tarbiyalash. 

b) o’quvchining eng kishik shaxsiy imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish uchun 

kurash 

v)bolani kamitmaslik, insoniy qadriyatlarni va g’ururni yerga urmaslik. 



g) o’quvchining ilk davridanoq kasb-korga yo’naltirish. 

d)Vataniga faxr va iftixor ruhida tarbiyalash va h.k. 



Yaponiya ta’limidagi~ 

a) bolani maktabga puxta tayyorlash. 

b) kichkintoylar ta’lim va tarbiyasiga  ota-onalar masuliyatini kuchaytirish. 

v) o’quvchilarni nafoat, jismoniy kamolatiga berilayotgan e:tibor 

g) o’qituvchi kadrlarga yuksak talachanlik 

d) yosh talant sohilari ilan oli orilayotgan izchil ishlar. 



Germaniya ta’limidagi: 

a) tabaqalashtiri  o’qitishga berilayotgan jiddiy e:tibor, 

b) o’quvchilarning mehnat ta’limini mutahkamlash, 

v) kasbga yunaltirish. 



Frantsiya ta’limidagi: 

a) maktagacho tarbiyadanoq o’quvni predmetlashtirib tashkil etish, 

b) boshlangich ta’limni uch oqichda puxta amalga oshirish, 

v) o’quvchi didaktik vositalar bilan ta’minlashga berilayotgan katta e:tior, 

g)  o’quv  muassasalarining  turli  firmalar,    kontsernler,  korxonalar  mustahkam  aloalari  va 

boshqa  ibratli  jihatlar  bizning  ta’limga  ham  ko’chsa  bizning  pedagogikamiz  olg’a  qarab  dadil 

qadam bosgan bo’lar edi. 

Albatta,  ta’limga    har  qanday  yangilik,  o’zgartirish    jiddiy  tahlillar,  tajrialar  asosida  kirib 

keladi.  {Zo’rlab  tiqishtirish  bizning  uslubiyat  emas  .  Ayni  paytda  ta’limni  bir  saviyada    qotib 

qolishiga  ham  yul  qo’yib  bo’lmaydi.  Shu  sababli  ham  har  bir    pedagog,  har  bir    tadqiqotchi 

maorifimiz uchun jon kuydiradigan, elim deb, yurtim de kuyib yonadigan bo’lmog’i, {O’z shaxsiy 

manfaatlarim uchun davlat menga   nima berdi emas, balki men  davlat ravnaqi uchun nima qildim} 



degan muloohazalar yuritadigan iqtidorli kadrlar tayyorilashimiz kerak. 

Download 0.82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling