O`zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Bir-biri bilan bog’liq jismoniy mashqlarni bajarish
Download 477.51 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Salomatlikni yaxshilashning ratsional usullari
- Qatiy reglamentashtirilgan mashqlar usuli
- Salomatlikni yaxshilashning samarali vositalari
- Salomatlikni mustahkamlashning noan`anaviy vositalari
- Sog’lomlashtiruvchi yugurish
- Yugurishni yaxshilovchi mashqlar
- Mustahkamlash uchun savollar.
- MAVZU: TALABALARGA VALEOLOGIYaDAN TA`LIM BERIShNING FAOL USULLARI
Bir-biri bilan bog’liq jismoniy mashqlarni bajarish bo’yicha amaliy mashg’ulot Kirish (tayyorlov) qism. Umumiy rivojlantiruvchi xarakatdagi mashqlar - 15-20 dan kam bo’lmagan mashqlar. Asosiy qismda futbol, voleybol o’yinlari - 15 minutdan 4 taym. Tanaffus paytida kuch-quvvatni oshiruvchi (to’sinlarda bajariladigan mashqlar), hayirlikni oshiruvchi mashqlar. Trenajer zallarida bir necha gimnastik snaryadlarni birlashtirgan «Zdorov`e» universal trenajeridan foydalanildi. Bular: gimnastik devor, to’sin, yuqori va quyi ispanderlar. Bu trenajerda qo’l, oyoq, tana uchun turli mashqlarni bajarish mumkin. Blokli qurilmalardan va shtangalar, toshlar, gantellar, qorin pressi mushaklari, oyoqlarni bukib-yozish uchun maxsus qurilmalaridan foydalaniladi. Atletizm turli sport o’yinlari, yakka kurashlar bilan birgalikda olib borildi va bu darsning ijobiy emotsionnalligini oshirishga yordam berdi. Darslar mazmuni kompleks xarakterga ega bo’lib, nafas olish, yurak-tomir tizimi, qon aylanishi va kuchning rivojlanishiga yordam berdi, salomatlikni mustahkamlash jismoniy go’zallik va uyg’unlikka erishishga ijobiy ta`sir ko’rsatdi. Shuni qayd etish lozimki, jismoniy mashqlarning sog’lomlashtiruvchi ta`siri talaba kuchi, chidamliligi ko’rsatkichlarining o’sishi bilan chegaralanib qolmaydi, balki ular tananing barcha organlari ishini ham yaxshilaydi. Faqat mushaklar emas, balki yurak, o’pka, qon tomirlari, suyaklar va, nihoyat, xarakterlarimizni boshqarib turgan miya ham mashq qiladi. Sog’lomlashtirish qiymatiga ega ilmiy asoslangan vositalar yo’qligi sababli valeologiya tarbiya jarayonida sog’lomlashtirish jismoniy mashqlariga etarli e`tibor berilmayapti, o’qish bosqichlari yuqorilashgan sayin talabalarning jismoniy rivojlanishi jismoniy va funktsional tayyorgarligi yomonlashib borayotganligi kuzatilmoqda.
O’qitish sog’lomlashtirishning muvaffaqiyati, uning maqsadlari va mazmunini, shuningdek, ushbu maqsadlarga erishish vositalari ya`ni, o’qitish usullarini to’g’ri belgilab olishga bog’liq. O’qitish usullari deganda o’qitish sog’lomlashtirishning pedagogik maqsadlarini amalga oshirishni ta`minlovchi o’qituvchi va talaba o’rtasidagi muayyan tartibli, maqsadli munosabatlar tizimi tushuniladi. O’yin usuli Harakat faoliyatini harakatli, sport milliy o’yinlar shaklida tashkil etish usuli jismoniy tarbiya jarayonida keng qo’llanilgan bo’lib boshqa usullar oldida qator afzalliklarga ega. Bu usulning mohiyati shundaki, harakat faoliyati o’yinning mazmunini, shartlari va qoidalari asosida tashkil etiladi. O’yin usulining xarakterli xususiyatlari: a) shug’ullanuvchilarning harakat faoliyati yuqori ruhiy ko’tarinkilik fonida olib boriladi; b) o’yin jarayonida shug’ullanuvchilar o’rtasida, murakkab munosabatlar vujudga keladi. Bu xususiyatlar talabalarning harakat faoliyatiga qiziqishini orttiradi, ular bir xil xarakterdagi mashqlarni bajarish vaqtida vujudga keladigan ruhiy toliqishdan xalos etadi; o’zlashtirilgan harakatlarni takomillashtirishga va ulardan foydalanish mahoratini egallashga yordam beradi.
Mashqlarni musobaqa shaklida tashkillashtirish usuli. Musobaqaning tarbiya usuli sifatidagi mohiyati shundaki, u talabalarda do’stona, sog’lom raqobat, kuchlilarga tenglashishga intilish ruhini tarbiyalaydi. Ayniqsa reyting tizimi bunga yordam beradi. Musobaqa usuli jismoniy tarbiya mashg’ulotlariga qiziqishni rivojlantiradi.
Mashqlarni qat`iy reglamentlashtirish jismoniy sog’lomlashtirish mashg’ulotlarida eksperiment o’tkazish jarayoning asosiy uslubiy yo’nalishidir. Shu yo’nalishdagi usullarni qo’llash jismoniy rivojlanish, gavda tuzilishiga ijobiy ta`sir etuvchi kuch imkoniyatlarini rivojlantirishga yordam beradi: yugurish, yurish orqali yurak-qon tizimi ishini yaxshilaydi. So’z orqali ta`sir ko’rsatish usuli So’z orqali ta`sir ko’rsatish usullari o’z vazifasiga ko’ra quyidagi shartli guruhlarga bo’linadi: 1. Ko’rsatib tushuntirib berish usullari; 2. Komanda, ko’rsatma, buyruq berish usullari; 3. Tahlil etish, maslahat berish, og’zaki baho berish usullari. So’z orqali ta`sir ko’rsatishning yana bir usuli - ishontirish haqida alohida to’xtalib o’tmoqchimiz. Ishontirish, tushuntirishlar, maslahatlar, asosli tavsiyalar vositasida amalga oshiriladi. Ishontirish jarayoni murakkab bo’lib fan, amaliyot ma`lumotlariga suyanadi. Ishonchning shakllanishiga jismoniy mashqlarning sog’lashtiruvchi samarasi haqidagi turli- tuman, ko’p qirrali yangi omillar ta`sir ko’rsatadi. Ishontirish san`ati yoshlarning individual xususiyatlarini bilish bilan chambarchas bog’liq. Salomatlikni yaxshilashning samarali vositalari Jismoniy mashqlar talabaning nafas olish orgonlariga va ruhiy holatiga yaxshi ta`sir ko’rsatadi. Mushaklar muntazam xarakatlantirib turilmasa insonning markaziy asab tizimi ijobiy zaryadlardan mahrum bo’ladi. Sustlashgan hayotiy tonus, tushkunlik holati jahldorlik va o’zini qo’lda tutib turolmaslik reaktsiyalari bilan tutashib ketadi. Jismoniy mashqlar talabaning nafaqat jismoniy, balki ruhiy holatiga ham ijobiy ta`sir etadi, bu esa, o’z navbatida, ta`lim-tarbiyaviy va sog’lomlashtirish jarayoni samaradorligini oshiradi. Inson organizmi rivojlanishining qabul qiluvchi davri talabalik yoshida yakunlanadi. Talaba yoshlar bu davrda o’qish, o’rganish, ijtimoiy-siyosiy faoliyat yuritish uchun katta imkoniyatlarga ega bo’ladilar. Aynan shuning uchun jismoniy tarbiya va sport salomatlikni mustahkamlash uchun muhim vosita komil insonni tarbiyalash uchun tabiiy va biologik asos hisoblanadi, o’qish, fan bilan shug’ullanish va kasb egallashga bevosita yordam beradi. Jismoniy mashqlar inson organlari va tizimlari faoliyatiga ijobiy ta`sir etuvchi turli siljishlarni keltirib chiqaradi. Jismoniy mashqlar zamirida mushak qisqarishlari yotadi, mushaklar inson vaznining 3-4 qismini tashkil etadi. Mushaklar qisqarishi energiyasi ishlayotgan mushakka kislorod va turli oziqlantiruvchi moddalar oqimining ko’payishi hisobiga hosil bo’ladi, ayni
paytda yurak va o’pka faoliyati yaxshilanadi. Ishlab turgan mushakda ko’plab mayda kapillyar qon tomirlar paydo bo’ladi. Shunday qilib, mushaklar rivojlanishida oziqlanish sharoiti yaxshilanadi, umumiy qon aylanishi engillashadi. Talabalik davrida qon aylanishi, yosh bolanikiga nisbatan sustroq bo’ladi. qon aylanishini jadallashtirish uchun yurak ishlashini faollashtirish kerak. Yurak faoliyati, o’z navbatida, mushaklar ishi ta`sirida yaxshilanadi. Mushaklar qisqarganda qon venalar orqali yurak tomon xarakatlanadi, bo’shashi chog’ida esa kapillyarlardan venaga oqadi. Tinchlik, xarakatsizlik etarlicha xarakatlarning bajarilmasligi yurakka salbiy ta`sir ko’rsatadi va turli kasalliklarga sabab bo’ladi. Adabiy manbalar va o’tkazilgan tadqiqotlar tashlili jismoniy tarbiya amaliy mashg’ulotlarida o’quv dasturi bo’yicha harakat ko’nikmalarini shakllantirish, harakatlarni boshqarishga yo’naltirilgan o’quv yuklamasidan foydalanilayotganligini tasdiqlaydi. Natijalar ko’zga ko’rinarli emas, chunki o’quv yuklamasi hajmi, jadalligi uncha baland emas. Jismoniy tarbiya usul va vositalari shaxsning tipologik xususiyatlari, jismoniy rivojlanish, jismoniy ahvol, o’rta Osiyo iqlimi xususiyatlarini hisobga olmaydi. Bayon etilganlardan shunday xulosa kelib chiqadiki, yoshlarni jismoniy etuklikka erishtirishga, salomatlikni asrash va mustahkamlash, ish qobiliyatini oshirishga yo’naltirilgan, ilmiy asoslangan jismoniy mashqlar deyarli yo’q. Shuning uchun ilmiy asoslangan jismoniy mashqlarni aniqlash uchun matematik statistika usulidan foydalaniladi. Pedagogik jarayon omillarining o’zaro bog’liqligi xususiyatlarini aniqlash uchun maxsus dastur ishlab chiqilgan. Pedagogik jarayonda uning tarkibiga kiruvchi omillar o’zaro bog’liqdir. Bir omilni ikkinchi omil o’zga-rishiga mos o’zgartirish mahorati pedagogik jarayon samarasini yanada oshiradi. Ma`lumki, jismoniy sifatlarni tarbiyalash jarayonida kuchni, tezlikni, chidamlilikni rivojlantirish orasida ayrim hollarda ijobiy aloqa, ba`zan esa o’zaro bog’liqlikning yo’qligi kuzatiladi, ya`ni, yuqorida sanab o’tilgan sifatlarning birortasi rivojlansa boshqa sifatlar ham rivojlanadi va, nihoyat, salbiy bog’liqlik, ya`ni biror sifat rivojlansa, boshqa sifatlar rivojiga yomon ta`sir ko’rsatadi. Jismoniy tarbiya sohasidagi tadqiqotlar eng avvalo, o’quv sog’lomlashtirish jarayonini o’rganish bilan bog’liq. Qo’llanilayotgan usul va vositalarning afzalliklari haqida harakat sifatlarning rivojlanishi, yurak - qon tizimi funktsiyalarining xususiyatlari ko’rinishidagi pedagogik samara guvohlik beradi. Yuqorida bayon etilganlarni hisobga olib har tomonlama tayyorlik insonning jismoniy qobiliyatini takomillashtirishni talab etadi va maxsus mashqlar orqali erishiluvchi garmonik rivojlanishning muhim omili hisoblanadi, degan xulosaga kelish mumkin.
Sog’lomlashtiruvchi jismoniy tarbiyaning asosiy vositalari- bu sog’lomlashtirish mashqlari va tabiiy omillardir. Ma`lumki, jismoniy mashg’ulotlar organizmning tashqi muhitdagi salbiy omillar ta`siriga chidamliligini oshiradi, moddalar almashinuvi, qon aylanishini yaxshilaydi, qayta tiklash jarayonlarini faollashtiradi va asab tizimini mustahkamlaydi. Sog’lomlashtirish mashqlari ta`siri samaradorligini oshirish maqsadida turli kasalliklarning oldini olushi noan`anaviy vositalaridan foydalanish tavsiya etiladi. (Masalan, sog’lomlashtiruvchi yugurish, yurish, umurtqa pog’onasini sog’lomlashtiruvchi mashqlar, sharq yakkakurashi turlari va h.z.) Sog’lomlashtiruvchi yugurish Ma`lumki, iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda kasalliklar va insonlar o’limining asosiy sabablaridan biri yurak qon - tomir tizimi faoliyatining buzilishi hisoblanadi. G’Insonning yoshi uning tomirlari yoshiga tengdirG’ degan iboraga hech kim shubha qilmagan. Yurak qon - tomir tizimi faoliyatini yaxshilashga sog’lomlashtiruvchi yugurish bo’yicha amaliy mashg’ulotlar yordam beradi. Sog’lomlashtiruvchi yugurish bilan shug’ullanuvchilar kappilyarlarining zich tarmog’i yoziladi, yurak qon-tomir tizimining elastikligi ancha oshadi, mustahkamlanadi va yosharadi. Sog’lomlashtiruvchi yugurish havaskorlari chuqur va tez tez nafas oladilar, yurak urishi minutiga o’0 - 60, ayrim hollarda 40- o’0 martani tashkil etadi, o’pkalari sig’imi yugurmaydiganlar o’pkalari sig’imiga nisbatan g’0- q0 O’ga kattaroq bo’ladi. O’quv jarayoni talabalardan maksimal e`tiborni, katta asabiy kuchlanishni talab etadi. Bu hol ayniqsa boshlang’ich kurslarda adaptatsiya qiyinchiliklari munosabati bilan yanada murakkablashadi. Doimiy stress xolati sustlashgan mushak faolligi, chet el mutaxassislarning fikricha ko’pgina jiddiy kasalliklarga sabab bular ekan. Salbiy xissiyotlarning doimiy ta`siri ostida stenokardiya, gipertoniya, asab zurikishi, ekzema, oshqozon yarasi kabi kasalliklar rivojlanadi. Olimlar jismoniy mashklar va asab zo’riqishining pasayishi o’rtasida aloqa mavjudligini isbot qilishgan. Engil yugurish mashqlariga mutaxasislar aqliy charchashdan xalos etuvchi va ayni paytda tetiklik va shodlik ulashuvchi vosita sifatida qarashadi. Shuning uchun amaliy mashg’ulotlarda 20 daqiqadan 45 daqiqagacha 8-10 km soat tezlikda sog’lomlashtiruvchi yugurish bilan shug’ullanish tavsiya etiladi. Yugurishni yaxshilovchi mashqlar Tizzalarni baland ko’tarib, qo’llarni silkitib (o’ng qo’l va chap oyoqni ko’tarib, chap qo’l va o’ng oyoqni ko’tarib) 0,5- 1 daqiqa oddiy yurish. Qo’llar belda oyoq tovonlarida 0,5 daqiqa yurish. Oyoq uchida qo’llarni silkitib 0,5- 1 daqiqa yurish. Qo’llar belda, yarim o’tirgan holatda 0,5 daqiqa yurish. Qo’llar bilan navbatma navbat oldga zarbani imitatsiya qilib, yarim o’tirgan holatda 0,5 daqiqa yurish. Oyoqlarni tik ko’tarib (generalcha qadam) 0,5 daqiqa yurish. Qo’llarni oldinga uzatib, yarim o’tirgan holatda 0,5 daqiqa yurish. Qo’llarni tepaga baland ko’tarib, oyoq uchida orqaga 0,5 daqiqa yurish. Qo’llarni boshga qo’yib, oyoq uchida yonlama 0,5 daqiqa yurish. Oddiy yurish 0,5 daqiqa.
Mustahkamlash uchun savollar.
Adabiyotlar: 1. «Jismoniy tarbiya va sport haqida»gi Qonun. «Xalq suzi», 2000 yil 26, 16. 2. Abu Ali ibn Sino. Tib Qonunlari. T.: Fan, 1980. 3. I.I.Brexman. Vvedenie v valeologiyu - nauku o zdorov`e. F i S., 1990. 4. I.I.Brexman. Valeologiya - nauka o zdorov`e. F i S., 1990. 5. E.N.Vayner. Uchebnik dlya vuzov. M.: Flinta: Nauka, 2001. 6. T.I.Iskanderov, B.I.Isxakov. Zdoroviy obraz jizni: vostochnie traditsii i sovremennost`. 7. V.R.Kaznacheev. Teoreticheskie osnovi valeologii. Novo-sibirsk, 1993. 8. I.A.Koshbaxtiev. Valeologiya studencheskoy molodeji. T., 2000, 147 b.
MAVZU: TALABALARGA VALEOLOGIYaDAN TA`LIM BERIShNING FAOL USULLARI
1. Talabalarni jismoniy rivojlantirish jarayonida pedagogik nazorat 2. Talabalarni jismoniy rivojlantirishning samarali metodlari 3. Jismoniy rivojlantirishning modul`li usuli 4. Jismoniy rivojlantirishning dasturiy metodi
5. Jismoniy rivojlantirish vositalarining pedagogik asoslari Tayanch tushunchalar: Salomatlikni yaxshilashning ratsional usullari, ma`ruza, salomatlikni mustahkamlashning noan`anaviy vositalari, shaxs, muhit, irsiyat, mikromuhit, oila muhit, salomatlik va sog’lom hayot tarsi, jismoniy tarbiya, salomatlik, jismoniy rivojlanish, pedagogik kuzatish, pedagogik eksperiment.
Pedagogik tizim - pedagogik maqadlarga bo’ysundirilgan strukturaviy va funktsional komponentlarning yig’indisidir. «Talaba - pedagog – talaba» pedagogik tizimi interfaol o’qitishning asosi hisoblanadi. Pedagogik tizim maqsadlari pedagogik jarayon orqali hayotga tadbiq etiladi. Pedagogik jarayon, bir tomondan, o’zi harakat qiluvchi jarayon (ya`ni, uning ishtirokchilari ixtiyori yoki ularning ixtiyoriga qarshiligiga qaramay amalga oshaveradi), ikkinchi tomondan, u boshqariluvchi jarayon (ya`ni, tizimning yakuniy maqsadlariga bo’ysungan behisob pedagogik vazifalarni echish orqali amalga oshiriladi). Valeologiyaga o’qitish pedagogik tizimi jarayonda pedagog (sub`ekt) va talaba (ob`ekt)ning ishtirokini nazarda tutadi, bu erda boshqaruvchi va yo’naltiruvchi rol` pedagog zimmasida bo’ladi. Pedagogik faoliyatning ikkiyoqlamaliligi ob`ektning o’ziga xosligi bilan tushuntiriladi: talaba ta`sirni passiv qabul qilmaydi, balki o’z faoliyatining sub`ekti sifatida o’zi ham faol harakat qiladi. Valeologiyaga o’qitish pedagogik tizimining maqsadi - har tomonlama etuk insonni, rivojlanayotgan davlatning ongli va faol quruvchisini tarbiyalash. Ushbu pedagogik sog’lomlashtirish tizimining paydo bulishi, eng avvalo, jismoniy rivojlanish, gavda tuzilishi, jismoniy va funktsional tayyorlik diagnostikasini amalga oshirish va shu asosda sog’lomlashtiruvchi jismoniy tarbiya dasturini tuzish va jismoniy etuklikni samarali boshqarish zaruriyati sabab bo’lgan. Shuning uchun «talaba-pedagog – talaba» pedagogik tizimida birinchi o’rinda talabaning jismoniy holatini basholash, keyin esa sog’lomlashtiruvchi jismoniy tarbiya shakllari, vositalari va usullarini tanlash va jismoniy mashqlar korrektsiyasi turadi. Shunda valeologik tarbiya jarayonida asosiy yo’nalish insonning jismoniy etuklikka erishtiruvchi pedagogik - sog’lomlashtirish tizimi xarakterini kasb etadi, bu esa salomatlikni yaxshilash va asrashga yordam beradi. Faqat shu shart bajarilgandagina «talaba-pedagog – talaba» tizimi insonni jismoniy etuklikka erishtirish bo’yicha maxsus tashkil etilgan, bir maqsadga yo’naltirilgan jarayonning boshqariluvchi pedagogik tizimiga aylanadi. Quyidagilarni qayd etish juda muhim: 1. Ushbu pedagogik tizimning paydo bo’lishiga sog’lomlashtiruvchi jismoniy tarbiyaning turli kasalliklarning oldini oluvchi asos sifatidagi ahamiyatining o’sishi sabab bo’ladi. 2. Tizim bilimlar, amaliy tajriba yig’ilgandagina paydo bo’ladi. 3. Tizim talabalar bilan o’zaro munosabat vositalari ishlab chiqilgandagina paydo bo’ladi. 4. Talabalar - ushbu tizimning zaruriy komponentidir. 5. O’quv -tarbiyaviy - sog’lomlashtirish jarayoni maqsadlarini anglab etgan, maxsus o’quv va tarbiyaviy axborotga ega bo’lgan, pedagogik ta`sir ko’rsatishning shakl va usullaridan foydalanishni bilgan pedagog - ushbu pedagogik tizimning paydo bo’lishi va funktsiyalanishining zaruriy shartidir. Shunday qilib «talaba - pedagog – talaba» boshqariluvchi pedagogik tizim pedagogik tizimlarning barcha talablariga javob beradi: barqaror, turg’un, qat`iy tashkil etilgan, strukturaviy va funktsional komponentlarning o’zaro harakatiga, tartibga kel-tirilganlik va yo’naltirlganlikning yuqori darajasiga ega. «Talaba-pedagog – talaba» pedagogik tizimi funktsiyalanishining samarasi shaxsni jismoniy etuklikka erishtirish jarayonini boshqarish tashkilotchiligiga bog’liqligi asoslab berilgan. «Pedagog-talaba-pedagog» pedagogik hamkorligining asosi boshqariluvchi pedagogik tizim bo’lsa va u shaxs shakllanishining individual xususiyatlarini hisobga olsa jismoniy etuklikka erishish samaradorligining ongini eksperimental isbotlangan. Valeologik tarbiyani bunday tashkil etish jismoniy rivojlanish, jismoniy tayyorlik, umuman esa, jismoniy holat va salomatlikni yaxshilash uchun pedagogik faoliyatni muayyan maqsadda amalga oshirish imkonini beradi.
Shaxsni jismoniy rivojlantirish jismoniy tarbiya bo’yicha pedagogik jarayon samaradorligini tashlil qilish va baholashni nazarda tutadi. Shaxsning shakllanish jarayoni qanday kechayotganligini bilmay turib qaysi tarbiyaviy zanjir tuzatishga ehtiyoj sezayotganligini aniqlab bo’lmaydi. Talaba salomatligi, jismoniy ahvoli va jismoniy rivojlanishi darajasini pedagogik nazorat tizimi yordamida aniqlash mumkin. Nazorat - shaxsni jismoniy rivojlantirish natijalarining son - sifat xarakteristikasini aniqlash imkonini beruvchi harakatlar majmuasidir. Jismoniy rivojlanishni pedagogik nazorat qilish tizimi quyidagi vazifalarni echish imkonini beradi: -har bir talabaning aniqlangan kamchiliklarini bartaraf qilish bo’yicha maxsus tashkil etilgan jarayonning tizimi yo’nalishini aniqlash;
-butun semestr va o’quv yili davomida talabalarning bir meyorda faol ishlashini ta`minlash;
-mustaqil jismoniy mashg’ulotlar va mashqlarni o’rganish faolligi samaradorligini oshirish;
-butun o’quv semestri va yili davomida jismoniy rivojlanish haqida mumkin qadar ob`ektiv ma`lumot olish;
-jismoniy rivojlantirish jarayoniga musobaqa elementini kiritish; -o’zini faol ko’rsatgan o’qituvchilar va talabalarni rag’batlantirish to’g’risida kengroq va asoslangan qarorlarni qabul qilish imkoniyatini qo’lga kiritish;
-talabalarni jismoniy rivojlantirish jarayonini boshqarish. Pedagogik nazoratning quyidagi funktsiyalari belgilangan: diagnostik, joriy, modul, reyting, yakuniy. Diagnostik nazorat, deganda talaba tayyorligining kuchli va kuchsiz taraflarini aniqlash va jismoniy rivojlantirish kursining tuzilishini belgilash bo’yicha jismoniy rivojlanish, gavda tuzilishi, jismoniy va funktsional tayyorligi haqida ma`lumotlar to’plash jarayoni tushuniladi. Jismoniy rivojlanish va gavda tuzilishini baholash antropometrik o’lchashlar yordamida, jismoniy va funktsional tayyorlik esa testlar va maxsus sinovlar yordamida amalga oshiriladi. Diagnostik pedagogik nazorat ma`lumotlari o’qituvchi semestr va o’quv yili uchun o’quv - sog’lomlashtirish ishi rejasini ishlab chiqish va aniqlab olish uchun zarur bo’ladi. Joriy semestr nazorati jismoniy rivojlanish, gavda tuzilishi, jismoniy va
funktsional tayyorlik ko’rsatkichlarining yaxshilanishi darajasini aniqlash imkonini beruvchi jismoniy rivojlantirish
jarayonini samarali boshqarish uchun zarur. Uning ma`lumotlari jismoniy rivojlantirish bo’yicha sog’lomlashtirish dasturiga muayyan tuza-tishlar kiritish uchun asos bo’ladi. Jismoniy rivojlantirish bo’yicha yakuniy nazoratning o’ziga xos xususiyati shundaki, u pedagogik sog’lmolashtirish tizimining talaba funktsiyalari va sifatiga ta`siri natijalarini baholash imkonini beradi. U jismoniy ahvolni L.Ivashenko, E.A.Pirogova, G.A.Apanasenko va boshqalar metodikasi bo’yicha baholash orqali amalga oshiriladi. Talabalarni jismoniy rivojlantirishning samarali metodlari «Metod» so’zi grekcha so’z bo’lib, «tadqiqot, usul» ma`nolarini anglatadi. I.T.Frolov falsafiy lug’atida yozishicha, metodning umumiy ma`nosi maqsadga erishishning usuli, muayyan tartibga keltirilgan faoliyatdir. S.I.Ojegov metodni nazariy tadqiqot yoki biror narsani amalga oshirish usuli, deb tushuntiradi. Pedagogikada ma`lumki, ta`lim jarayonining muvaffaqiyati o’qitishning maqsad va mohiyatini to’g’ri belgilab olishga hamda shu maqsadga erishish usullariga, ya`ni o’qitish metodlariga bog’liq. O’qitish metodlari o’qituvchilar va talabalar o’rtasidagi bir tartibga keltirilgan va bir maqsadga yo’naltirilgan aloqalar tizimi bo’lib, ular o’qitishning pedagogik maqsadlarini amalga oshirishni ta`minlaydi. Jismoniy tarbiya amaliyotida asosan quyidagi metodlardan foydalaniladi: o’yin, musobaqa, og’zaki va ko’rgazmali ta`sir etuvchi qat`iy reglamentlashtirilgan mashqlar. Pedagogikada o’qitish, ishontirish, mashqlar, musobaqalar, rag’batlantirish, tanqid va o’z - o’zini tanqid etish, majbur qilish kabi metodlar qo’llaniladi. Texnik predmetlarni o’qitishda ko’pincha muammoli, dasturlashtirilgan, modulli o’qitish va ishbilarmonlik o’yinlari metodlaridan foydalaniladi. Pedagogik amaliyotda o’qitishning turli shakl va metodlari qo’llaniladi. Jismoniy tarbiya jarayonida asosan yangi echimlarni izlash talab etilmaydigan, ijodiy ongni rivojlantirmaydigan metodlar qo’llaniladi. Talabaning o’rganish faoliyatini boshqarish samaradorligi o’qituvchining tibbiy nazorat, psixologiya, fiziologiya bo’yicha bilimlariga to’laqonli bog’liqdir. Zamonaviy o’qituvchi ijodiy ishlay bilishi kerak, chunki u ta`lim jarayoniga tadqiqot nuqtai nazaridan yondashish pedagogik faoliyatning o’ziga xos xususiyatidir. Shaxsning har tomonlama tayyorligi va o’ziga xos xususiyatlarini bilish va ularni tahlil etish o’qituvchiga talabalarga maxsus topshiriqlar berish imkoniyatini beradi. O’z-o’zini baholash, nazorat qilish tashkiliy formalarining qo’llanilishi sog’lomlashtirish, tadqiqot ishlarining debochasidir va u talabaning ilmiy ijodi va sog’lomlashtirish jismoniy mashg’ulotlarga ehtiyojini tarbiyalash tomon ilk majburiy pog’ona hisoblanadi. Shu sababli ayrim amaliy va nazariy mashg’ulotlar rivojlantiruvchi xarakterga ega bo’lishi kerak (talabaning jismoniy ahvolini, tananing yog’ massasini aniqlash va h.z.) Talabaning o’rganish ehtiyojlarini rivojlantirish uchun talabaga shunday vaziyatlar tavsiya etiladiki, talaba ulardan chiqib ketishning to’g’ri yo’lini topsin, qo’yilgan savolga to’g’ri javob topsin. Bo’lajak mutaxassisda mustaqil ishlash ko’nikmalarini hosil qilish kerak. Bunda jismoniy rivojlanish, gavda tuzilishi xususiyatlari, jismoniy tayyorlik ma`lumotlarini ko’rib chiqish va olingan natijalar va xulosalarni ishlab chiqish yordam beradi. Talabalar tomondan ma`ruzalar va referatlarning tayyorlanishi ham bu ishga yordam beradi. Muammoli ta`limni qo’llash asosida valeologiya kafedrasida talabalar anjumanlari o’tkaziladi. Jismoniy tarbiya mashg’ulotlari jarayonida muammoli ta`limni qo’llash o’rganish va ijodiy faollik, mustaqillikni rivojlantiradi, jismoniy tarbiya mashg’ulotlariga ehtiyojni faollashtiradi. Download 477.51 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling