O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Download 440.43 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1. Pedagogik texnologiya haqida tushuncha va uning rivojlanish tarixi 2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida shaxs, davlat, jamiyat va uning muammolari
- Ta`lim metodi–o`quv jarayonining majmuaviy vazifalarini echishga yunaltirilgan
- Ta`lim texnologiyasi – ta`lim maqsadiga erishish jarayonining umumiy mazmuni, ya`ni, avvaldan loyixalashtirilgan ta`lim jarayonini yaxlit tizim asosida, bosqichma-bosqich
- Pedagogik texnologiyaning markaziy muammosi–o`quvchi shaxsini rivojlantirish orqali ta`lim maqsadiga erishishni ta`minlashdan iborat.
- Pedagogik texnologiya muayyan loyiha asosida tashkil etiladigan, aniq maqsadga yo`naltirilgan hamda ushbu maqsadning natijalarini kafolatlovchi pedagogik faoliyat
- Pedagogik texnologiyani qo`llash jarayonida quyidagi vazifalar hal etiladi
|
SAVOLLAR: 1. «Individ», «shaxs», «shaxs shakllanishi» tushunchalari mazmunini izohlab bering. 2. Shaxsning shakllanishiga ta`sir etuvchi asosiy omillar nimalarda iborat. 3. Kichik maktab yoshi, o`smir va o`spirinlarning yosh hususiyatlariga tavsif bering. 4. Shaxsiy kuzatishlar asosida muayyan o`quvchining individual hususiyatlarini aniqlang, uning yosh va psixologik husisiyatlari yuzasidan tavsifnoma tayyorlashga o`rinib ko`rining. 3 Pedagogik texnologiyaning ilmiy asoslari (2-saat) Reja: 1. Pedagogik texnologiya haqida tushuncha va uning rivojlanish tarixi 2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturida shaxs, davlat, jamiyat va uning muammolari 3. Pedagogik texnologiyalarning XX asrda rivojlanishi va zamonaviylashishi
Bizga yaxshi ma`lumki, har bir nazariya o`zining metodologik asoslariga ega bo`ladi. Ta`lim texnologiyasi nazariyasining ilk g`oyalari ilgari so`rilgan davrlardayoq mazkur nazariyaning asoslari ham yaratila boshlangan. Ta`lim texnologiyasi nazariyasining umumiy asoslarini uning maqsadi, mazmuni, vazifalari, tamoyillari, ob`ektiv (tashqi) hamda sub`ektiv (ichki) omillari, ob`ekti, asosiy tushunchalari, mezonlari va boshqalar tashkil etadi. Ta`lim texnologiyasi nazariyasining umumiy asoslari mohiyati hususida So`z yuritish uchun «ta`lim texnologiyasi» tushunchasining tub ma`nosini anglash talab etiladi. «Texnologiya» yunoncha so`z bo`lib, «techne» - mahorat, san`at hamda «logos» - tushuncha, ta`limot so`zlarining birikmasidan hosil bo`lgan. «Ta`lim texnologiyasi» tushunchasi esa lug`aviy jihatdan (inglizcha «an educational technology») ta`lim (o`qitish) jarayonini yuksak mahorat, san`at darajasida tashkil etish borasida ma`lumotlar beruvchi fan (eki ta`limot) ma`nosini anglatadi. Alohida qayd etib o`tish joizki, Ayni vaqtda ta`lim texnologiyasi tushunchasini mantiqiy– g`oyaviy jihatdan izohlash borasida yagona fikr mavjud emas. Yuqorida qayd etilganidek, pedagogik texnologiya nazariyasi o`tgan asrning ikkinchi yarmidan boshlab asoslanib kelinaetgan bo`lsa-da, aynan «pedagogik texnologiya» tushunchasiga nisbatan turlicha yondashuvlar mavjud. Hususan, pedagog olim V.P.Bespal`ko pedagogik texnologiyani «amaliyotga tatbiq qilinadigan muayyan pedagogik tizim loyihasi» Deya ta`riflaydi hamda asosiy diqqatni o`quv-pedagogik jarayonni oldindan loyihalashga qaratadi. N.F.Talizina esa pedagogik texnologiyaning «fan va amaliyot oraligida muayyan tamoyillarni olga suruvchi metodlar ishlab chiqaruvchi, ularni izchil qo`llash kabi masalalarni hal etishga yunaltirilgan mustaqil fan» bo`lishi lozimligini qayd etadi. So`nggi o`n yil davomida nutqimizda «pedagogik texnologiya», «zamonaviy pedagogik texnologiya», «o`qitish texnologiyasi» kabi tushunchalar keng qo`llanmoqda. Aksariyat pedagoglar «ta`lim texnologiyasi» hamda «pedagogik texnologiya» tushunchalari mazmunan bir ma`noni anglatishini ta`kidlamoqdalar. Bizning nazarimizda bunday yondashuv u qadar turli emas hamda bu borada yagona to`xtamga kelish muhimdir. Yuqorida qayd etib o`tilganidek, ta`lim jarayonini texnologiyalashtirish goyasi g`arbiy evropa hamda AQSh da yaratilgan edi. Bizga ma`lumki, g`arbiy evropa mamlakatlari va AQSh da «Pedagogika» fani mavjud emas, shu bois «pedagogik faoliyat», «pedagogik tizim», shuningdek, ularga bog`lik ravishda yuzaga keluvchi «pedagogik texnalogiya» tushinchasi ham iste`molda yuk. Nomalari qayd etilgan mamlakatlarda shaxsga ilmiy bilimlarni berish jarayoni «ta`lim jarayoni» sifatida nomlandi, shaxsga bilimlar berish, uning ma`lumotini oshirish, ta`lim samaradorligini ta`minlashga xizmat qiluvchi fanlar majmui «Metodika» deb yuritiladi. Metodika fanlarini o`qitishda asosiy e`tibor ta`lim sifatini yaxshilash, uning samaradorligini ta`minlashga qaratiladi. Uzbekston Respublikasi (shujumladan, MDX mamlakatlari) ta`lim tizimi amaliyotinda o`qitilib kelinayotgan «Pedagogika» fanning predmeti shaxsni shakllantirish, uning kamolotini taminlashga yo`naltirilgan ta`limiy hamda tarbiyaviy faoliyatni tashkil etish jarayoninig mazmunidan iboratdir. Ya`ni, shaxsning etuk kamoloti ikki muhim faoliyat–ta`limiy va tarbiyaviy faoliyat jarayonining samarasi natijasi sifatida namoyon bo`ladi. Ayni o`rinda «pedagogik texnologiya» hamda «metodika» tushunchalarining tavsifi, hos jihatlarini yo`ritish maqsadga muvofiqdir. T.N.Ballo «pedagogik texnologiya» tushunchasiga ta`rif berar ekan, uni o`qitish jarayoniga nisbatan topshiriqli yondoshuv, L.V.Zankov, T.Ya.Gal`perin, V.I.Davidovlar bosqichli o`qitish, G.K.Selevko hamda boshqa mualliflar esa mazmunli umumlashma sifatida baholaydilar. P.Mitchelning nuqtai nazariga ko`ra pedagogik texnologiya barcha jihatlarga ko`ra o`ziga hos va samarali natijalarni qo`lga kiritish imkonini beruvchi pedagogik tizimni tashkil etish bilan bog`lik holda ta`lim tizimi doirasida olib borilayotgan tadqiqot nazariyasi va amaliyatining muayyan tarmog`idir. S.K.Ismagulova esa quyidagi qarashni ilgari suradi: texnologik loyihaga asoslangan ta`lim jarayonini tashkil etish usuli bo`lib, u avvaldan belgilangan muayyan qoyda va talablarga javob beradi. Rivojlangan mamlakatlar ta`lim tizimida shaxs ijtimoiylashuvini ta`minlovchi etakchi omil sifatida ta`lim jarayoni e`tirof etilsa, biz shaxsning shakllanishida ta`lim hamda tarbiya jarayoni birdek ahamiyatga ega ekanligiga urg`u beramiz. Aksariyat hollarda esa tarbiya jarayoni bu borada ustuvor bo`lishi lozim, chunki uzida axloqiy hislatlarni namoyon eta olgan shaxsgina ijtimoiy munosabatlarni tashkil etish jarayonida ular mazmunining ijobiy hususiyat kasb etishini ta`minlaydi, axloqli insongina ta`lim (bilim) ni qadrlay oladi, zero, aqloqning asosiy kategoriyalaridan biri ham bilimlilik sanaladi, degan g`oyani ilgari suramiz. Shunday ekan, bu urinda «pedagogik texnologiya» tushunchasining qo`llanilishi, shuningdek, asosiy e`tiborni faqat ta`lim jarayonini samarali tashkil etishgagina qaratmay, balki ham ta`lim, ham tarbiya jarayonining samaradorligini ta`minlashga birdek qaratish lozimdir. «Ta`lim texnologiyasi» tushunchasi «ta`lim metodikasi» tushunchasiga nisbatan kengdir.
O`qituvchini samarali faoliyat ko`rsatishga undovchi darsning metodik ishlanmasidan farqli ularoq, ta`lim texnologiyasi o`quvchilar faoliyatiga nisbatan yo`naltirilgan bo`lib, u o`quvchilarning shaxsiy hamda o`qituvchi bilan birgalikdagi faoliyatlarini inobatga olgan holda, o`quv materiallarini mustaqil o`zlashtirishlari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishga xizmat qiladi.
Pedagogik texnologiyaning markaziy muammosi–o`quvchi shaxsini rivojlantirish orqali ta`lim maqsadiga erishishni ta`minlashdan iborat. Mazkur banda ta`lim texnologiyasi va uning mohiyati borasida so`z yuritamiz. «Ta`lim texnologiyasi» hususida yaratilgan adabiyotlarda Ushbu tushunchaga berilgan ta`riflarga asoslangan holda biz ushbu tushunchani quyidagicha sharxlashga jur`at etdik: Pedagogik texnologiya muayyan loyiha asosida tashkil etiladigan, aniq maqsadga yo`naltirilgan hamda ushbu maqsadning natijalarini kafolatlovchi pedagogik faoliyat jarayonining mazmunidir. Pedagog olim V.P.Bespal`ko pedagogik tizimning pedagogik texnologiyaning asosi ekanligini e`tirof etgan holda uning quyidagi unsurlaridan iboratdir deya ta`kidlaydi: 1) o`quvchi; 2) ta`lim – tarbiyaning maqsadi; 3) ta`lim – tarbiya mazmuni; 4) o`quv jarayoni; 5) o`qituvchi yoki texnik vositalar; 6) ta`lim – tarbiyaning tashkiliy shakllari
Xalq xo`jaligining moddiy ishlab chiqarishga asoslangan sohalarida qo`llanilayotgan texnologiyalar mohiyatini o`rganish hamda muammo doirasida nashr etilgan risolalar mazmuni bilan tanishish «pedagogik texnologiya» ta`lim-tarbiya faoliyatining yaxlit jarayoni to`g`risidagi fan ekanligini e`tirof etish imkonini berdi. Pedagogik texnologiyaning qo`yidagi tarkibiy unsurlari uning asosini belgilashga xizmat qiladi.
Ta`lim jarayonining umumiy loyihasi Ta`limni tashkil etishga bo`lgan ijtimoiy ehtiyoj Ta`lim maqsadi Ta`lim mazmuni, shakl, metod, usul va texnika
Pedagogik texnologiyaning tarkibiy unsurlari O`quvchi faoliyati O`qituvchi faoliyati
Yuqoridagi fikrlarga muvofiq ta`lim texnologiyasining tarkibiy tuzilmasi tasfirda quyidagicha namoyon bo`ladi.
Shakl
Metod Ijtimoiy extiej (rakobat) Ta`lim
maksadi
Ta`lim mazmuni
Usul Ta`lim
oluvchi
Ta`lim beruvchi
natija
Texnik vositalar
Bizga yaxshi ma`lumki, tarbiya jarayoni uzoq muddatli, murakkab uzluksiz bo`lib, u o`ziga hos hususiyatlarga ega. Garchi zamonoviy ta`lim texnologiyasi o`quvchining talim jarayonidagi etakchilik rolini eplayotgan bo`lsa-da, tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchi asosiy mavqeyni egalliy olmaydi. Chunki unda xarakter, dunyoqarash etarlicha shakllanmagan bo`lib, u bu borada tarbiyachining erdamiga ehtiyoj sezadi. Shu boys tarbiya texnologiyasi ham mantio`iy, ham tarkibiy jihatdan ta`lim texnologiyasidan farq qiladi.
Shakl
Metod Ijtimoiy extiyoj (raqobat) Tarbiya maqsadi
Tarbiya mazmuni
Usul Tarbiya
beruvchi Tarbiya
oluvchi Natija
Texnik
vositalar
Tarbiya jarayoni
Tarbiya jarayonining texnologik loyixasi Pedagogik texnologiyani qo`llash jarayonida quyidagi vazifalar hal etiladi:
Ta`lim (tarbiya) jarayonining umumiy, yaxlit loyixasini ishlab chiqish Ta`lim (tarbiya) jarayonida hal etilishi lozim bo`lgan aniq maqsad va vazifalarni belgilash
Ta`lim (tarbiya) jaraeni mohiyatini bashoratlash (taxmin kilish) va uning mazmunini ishlab chiqish
Ta`lim (tarbiya) jarayoni samaradorligini ta`minlashga yordam beruvchi eng samarali, maqbul shakl, metod, usul hamda texnik vositalarni tanlash
Ta`lim jarayonida uquvchining erkin, mustaqil faoliyat ko`rsatishi uchun muayyan shart- sharoitlarni yaratish, ularda ma`lum ko`nikma hamda malakalarning shakllanishi uchun vaqt urnini belgilash, ularning bilimlari darajasini avvaldan tashxislash
o`quvchilar faoliyatini yunaltirish, nazorat qilish hamda baholashni tashkil etish Ishlab chikilgan pedagogik texnologiya loyixasini jamoada sinash, maqsadning natijalanganlik darajasini tahlil etish
Pedagogik texnologiyaning nazariy asoslari umumpedegogik, hususiy-metodik hamda lokal (modul) bilimlarga asoslanadi. Shu bois pedagogik xodimlar, shuningdek, bulg`usi o`qituvchilar o`z faoliyatlarida pedagogik texnologiyadan foydalanishni o`z oldilariga maqsad qilib qo`ygan bo`lsalar, yuqorida qayd etilgan bilimlarni puxta uzlashtira olishlari lozim. Zero, pedagogik texnologiya puxta uzlashtirilgan pedagogik bilimlarga tayanilgan holda tashkil etiladigan yuksak samarador pedagogik faoliyat jarayonidir.
Zamonaviy dasturiy ta`lim (2-saat) ReJA: 1. An`anaviy-dars texnologiyasining belgilari, tamoyillari 2. An`anaviy ta`lim mazmuni va uning o`ziga hos hususiyatlari 3. An`anaviy ta`limning sifatlari
Ta`limni modernizatsiyalashtirish ta`lim jarayonida bilim, ko`nikma, malakalarni shakllandirish bilangina hal bo`lib qolmaydi. O`quvchi shaxsining mustaqillik, tashabbuskorlik, javobgarlikni his etish, tanqidiy fikrlash kabi sifatlar bilan bog`lik funktsiyalari ta`limning shaxsga yo`naltirilgan tizimi vositasida amalga oshiriladi. Bunda o`quvchi ta`lim tizimiga moslashtirilmay, aksincha, ta`lim tizimi turli shaxsga xos barcha xususiyatlari (erkinlikka intiluvchanlik, mustaqillik, shaxsiy fikrlarning mutloq uziga hos tizimga ega bo`lishi, o`z-o`zini tasdiqlash ehtiyojining mavjudligi va boshqalar) ni hisobga olgan holda, o`quvchiga uning o`ziga hosligi (individualligi)ni rivojlantirish imkonini berish, uning o`z-o`zini rivojlantirishi, namoyon etishi uchun sharoit yaratish lozim. Zero, har qanday o`quvchi o`ziga va faqat o`ziga gina hos takrorlanmas tabiati, xarakter hususiyatini faollashtirish va namoyish etishga intiladi. Ta`limda o`quvchi shaxsiga faoliyatli yondashuv bu tizimning kontseptsiyasini tashkil etib, bunda shaxs «sub`ekti» kategoriyasi erkinlikka intilish, o`z-o`zini rivojlantirish, yaxlitlik, mustaqil o`qish, o`zligini namoyon etish va faollashtirish hususiyatlari asosida anglashiladi, o`quv jarayoni hamda uning tarkibiy qismlari-maqsad, mazmun, metod, shakl, usul, vositalar o`quvchi uchun shaxsan ahamiyatga ega bo`lgan, uning shaxsiy tajribasi maxsuli sifatida tadbiq etiladi. Ta`lim-tarbiya asosida shaxsning intensiv rivojlanishi, moddiy-ma`naviy qadriyatlarni uzlashtirishi faqat uning shaxsiy faoliyati natijasida amalga oshadi. Agar o`quvchi o`quv faoliyati mohiyatini anglay olmasa, o`quv maksadini tan olmaydi, o`qituvchi qo`ygan vazifalarni tushunmaydi va qabul qilmaydi, u tomonidan sodir etiladigan barcha hatti-harakatlar majburiyat va ta`zik ostida sodir bo`ladi, uning bilimlari rasmiy xarakterga, pedagogning faoliyati esa rasmiyatchilik mazmuniga ega bo`ladi. Bilim ularni amaliyotga tatbiq etishga qaratilgan faoliyat natijasidagina shakllanadi. Bu darslik mazmunidan ba`zi ilmiy ma`lumotlarni shunchaki ko`r-ko`rona yodlab olish bo`lmay, balki o`quvchining shaxsiy, sub`ektiv tajribasiga asoslangan haqiqiy bilimlar bo`ladi. Inson ongi hamisha sub`ektiv mohiyatga egadir. O`quvchi muayyan bilimlarga nisbatan befarq bo`lmay, bilimlar uning uchun shaxsiy mazmunga ega bo`lsagina puxta o`zlashtiriladi. O`qituvchi bunga o`qvchida o`quv predmetiga nisbatan qadriyatli, ijobiy sub`ektiv munosabatni tarkib toptirish natijasida erishadi. O`quvchining ruxiy hususiyatlarini o`rganish o`zlashtirilayotgan bilimlarning o`quvchiga shaxsan qiziqarli va kerakli bo`lishi zarurligi, aks holda ular shubxasiz rad etilishini ko`rsatadi. Bu holat obrazli ifodalansa, individual tafakkurda bilimlar sub`ektivlashadi, o`ziga hos individual jihatlarga ega bo`ladi. Teskari jarayonda individual tasavvur va shaxsiy fikrlar ob`ektiv ahamiyat kasb etar ekan, bilimlar turli nuqtay nazarlarning tuqnashuvi, baxs-munozara, o`zaro hamkorlikdagi faoliyat natijasida o`zlashtiriladi, bu esa o`quv jarayonini noan`anaviy usulda tashkil etishning muhim shakllari (baxs-munozara, o`zaro hamkorlik)ni talab etadi. Shunday qilib, faoliyat shaxs rivojlanishining asosiy substantsiyasi hisoblanadi. Shaxs faoliyati uning ichki xissiyotlari bilan bog`lik. Shaxs motiv, hissiyot va shaxsiy fikr vositasida namoyon bo`ladi. O`qituvchi o`z darsida o`quvchilar tafakkurini rivojlantirishga xizmat qiluvchi usullardan foydalanib shunday shart-sharoitlarni tarkib toptirishi lozimki, natijada o`quvchi uchun dastlab neytral bo`lgan ob`ekt kutilmaganda sub`ektiv hususiyat kasb etsin. O`quv materiali mazmuni avval o`qituvchi tomonidan ijodiy qayta ishlanadi va o`quvchini qiziktiradigan, uning shaxsiy tajribasiga mos keladigan, uni fikrlashga undaydigan jihatlar belgilanadi. Bir qarashda zerikarli tuyuluvchi matematik yoki geografik ma`lumotlar agar o`quvchi shaxsga bevosita taaluqli bo`lsa, uning hayotiy va shaxsiy tajribalarga muvofik kelsa, u holda ahamiyatli xususiyat kasb etadi. Ushbu holatda o`quv vaziyatlari shaxs uchun ahamiyatli vaziyatga, o`quv axborotlari o`quvchi uchun muhim hodisaga aylanadi. O`quvchi o`zini ushbu hodisaning ijodkori deb hisoblay boshlaydi. Matematik topshiriqlar o`quvchi yashayotgan xo`jalikda qo`llanilayotgan rentabellik, ishlab chiqarish mehnati, foyda, kredit kabi zarur hayotiy tushunchalarga asoslanib shakllantirilgan bo`lsa, o`quvchi ularni o`zi uchun ahamiyatli bilimlar sifatida qabul qiladi. O`quvchi o`qituvchi bilan hamkorlikda topshiriqni echish yo`llarini izlaydi, natijada sof matematik o`quv maqsadlariga erisha boradi. O`quv faoliyatining tabiiy tashkillashtirilishi tufayli o`quvchi foiz, proportsiya, tenglashtirish asosida topshiriqlarni echish ko`nikmalarini egallaydi. Shaxsga yo`naltirilgan o`quv vaziyatlari o`quvchi bilish faoliyatini tashkil etish usul va metodlari bilan uzviy bog`lik. Bu usullar muammoli - izlanish, tadqikot, dialogik munosabat metodlari (dialog, evristik suhbat, munozara, guruxli ish turlari va boshqalar)dan iborat. Shuningdek, o`quv mashgulotlarining turlari ham turlichadir. Alohida e`tibor dialogik munosabat va tadqikot–izlanish metodlariga qaratiladi, shuningdek, ko`rgazmali–tasviriy va reproduktiv metodlar ham rad etilmaydi, albatta.
Noan`anaviy darslar (uyin-dars, teatrlashtirilgan dars) bilan tatqiqot, izlanish mashgulotlari, seminarlar kabilar ham tashkil etiladi. Bunday mashgulotlarning mazmuni va mavzusi bevosita shaxs faoliyatiga yondashuv kontseptsiyasi va tamoyillariga mos kelib, ular bola ichki dunyosi, tafakkuri va shaxsiy hayotiy tajribasini maksimal darajada faollashtirishga xizmat qiladi. Bu o`rinda o`quv faoliyatiga rag`bat uyg`otish, uni bilim egallashga yo`naltirilsa, ular ta`limning shakl va usullari, shaxs bilimi, tajribasi va hissiyotlarining asosiy manbayi sifatida namoyon bo`ladi. Tadqiqot-izlanuvchanlikka yo`naltirilgan mashgulotlar texnologiyasida markaziy o`rinni shaxsiy vaziyat egallaydi, u o`quvchini imkon qadar ko`proq topshiriklarni bajarishga jalb etib, individual yoki jamoa bo`lib topshiriqlarning javoblarini topishga undaydi. Bunday mashgulotlarning asosiy maqsadlaridan biri topshiriq sifatida qo`yilgan muammolarga o`quvchining o`zi javob topishini ta`minlashdir. O`quvchining javoblari o`qituvchi yoki o`rtoqlarining javoblariga mutlaqo uxshamasa-da, biroq, o`quvchi uz javobidan ko`nikish hosil qilsin, muammo echimini shaxsan o`zi topa olganidan g`ururlana olishi muhimdir. An`anaviy ta`lim mohiyatiga ko`ra o`qituvchi tomonidan berilgan topshiriq va savollar o`quvchini o`qituvchi tanlagan, o`zi esa mutlaqo notanish tarzda fikrlashga majbur qiladi. Aksincha, o`qituvchilar ko`z ungida topshiriqni shakllantirar ekan, ularni topqirlikka asoslangan qiziqarli echimlar vositasida echimni topishga undaydi. Bunday mashg`ulotlarda qo`llaniladigan metodlar o`qituvchining bolalar bilan
hamkorlik munosabatlariga, uquvchilarning o`z bilimlarini o`zlari mustaqil rivojlantirish, axborot va ilmiy ma`lumotlarga tanqidiy munosabatda bo`lishi, plyuralizm hamda o`zgalar fikriga hurmat bilan yondashish kabilarga asoslanadi. Ushbu texnologiyaning asosiy jihati ma`lumotlarni etkazish va o`zlashtirishgina bo`lmay, balki o`quvchilarda mashg`ulot jarayonida tatqiqot olib borish, izlanuvchanlik ko`nikmalarini shakllantirishdan iborat. Tadkiqot-izlanuvchanlik yo`nalishidagi mashgulotlarga hos ta`lim texnologiyasi quyidagi algoritmlarga bo`ysinadi:
Download 440.43 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|