O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Download 440.43 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- «Yalpi fikiriy xujum» metodi
- «Fikrlarning shiddatli hujumi» metodi
- 2. Didaktik jarayon loyixasining interfaol metodlari
- DIDAKTIK JARAYON LOYIXASINING INTeRFAOL MeTODLARI
- Pedagogik texnologiyaning nazariy goyalari
«Fikriy hujum» («Mozgovaya ataka») metodi
Mazkur metod o`quvchilarning mashg`ulotlar jarayonidagi faolliklarni ta`minlash, ularni erkin fikr yuritishga rag`batlantirish ham da bir hil fikrlash inertsiyasidan ozod etish, muayyan mavzu yuzasidan rang-barang g`oyalarni to`plash, shuningdek, ijodiy vazifalarni hal etish jarayonining dastlabki bosqichida paydo bo`lgan fikrlarni engishga o`rgatish uchun xizmat qiladi.
«Fikriy hujum» metodi A.F.Osborn tomonidan tavsiya etilgan bo`lib, uning asosiy tamoyili va sharti mashgulot (baxs)ning har bir ishtirokchisi tomonidan o`rtaga tashlanayotgan fikrga nisbatan tankidni mutlaqo ta`qiqlash, har qanday luqma va hazil-mutoyibalarni rag`batlantirishdan iboratdir. Bundan ko`zlangan maqsad o`quvchilarning mashg`ulot (baxs) jarayonidagi erkin ishtirokini ta`minlashdir. Ta`lim jaraenida Ushbu metoddan samarali va muvaffaqiyatli foydalanish o`qituvchining pedagogik mahorati va tafakkur ko`lamining kengligiga bog`lik bo`ladi. «Fikriy hujum» metodidan foydalanish chog`ida o`quvchilarning soni 15 nafardan oshmasligi maqsadga muvofiqdir. Ushbu metodga asoslangan mashg`ulot bir soatga qadar tashkil etilishi mumkin.
Ushbu metod J.Donal`d Filips tomonidan ishlab chiqilgan bo`lib, uni bir necha un (20- 60) nafar uquvchilardan iborat sinflarda ko`llash mumkin. Metod o`quvchilar tomonidan Yangi g`oyalarning o`rtaga tashlanishi uchun sharoit yaratib berishga xizmat qiladi. Har biri 5 eki 6 nafar o`quvchilarni o`z ichiga olgan guruhlarga 15 daqiqa ichida ijobiy hal etilishi lozim bo`lgan turli hil topshiriq yoki ijodiy vazifalar beriladi. Topshiriq va ijodiy vazifalar belgilangan vaqt ichida ijobiy hal etilgach, bu haqida gurux a`zolaridan biri axborot beradi. Guruh tomonidan berilgan axborot (topshirik eki ijodiy vazifaning echimi) o`qituvchi va boshqa guruhlar a`zolari tomonidan muhokama qilinadi va unga baho beriladi. Mashg`ulot yakunida o`qituvchi berilgan topshiriq eki ijodiy vazifalarning echimlari orasida eng yaxshi va o`ziga hos deb topilgan javoblarni e`lon qiladi. Mashgulot jarayonida guruh a`zolarining faoliyatlari ularning ishtiroklari darajasiga ko`ra baholab boriladi.
«Fikrlarning shiddatli hujumi» metodi
So`z yuritilayotgan metod e.A.Aleksandrov tomonidan asoslangan xamda G.Ya.Bush tomonidan kayta ishlangan. Metodning moxiyati kuyidagichadir: Jamoa orasida muayyan topshiriqlarni bajaraetgan xar bir uquvchining shaxsiy imkoniyatlarini ruebga chiqarishga kumaklashish; O`quvchilarda ma`lum jamoa (gurux) tomonidan bildirilgan fikrga qarshi g`oyani ilgari surish layoqatini yuzaga keltirishdan iboratdir.
Yuqorida mohiyati bayon etilgan «Fikrlarning shiddatli hujumi» metodini ijtimoiy, gumanitar va tabiiy yunalishlardagi fanlar yuzasidan tashkil etiladigan mashgulotlar jarayonida birdek muvaffakiyatli qo`llash mumkin. Ushbu metoddan foydalanishga asoslangan mashg`ulot bir necha bosqichda tashkil etiladi. Ular quyidagilardir
Metoddan foydalanish bosqichlari 1-bosqich ruxiy jixatdan bir-biriga yakin bulgan ukuvchilarni uzida biriktirgan xamda son jixatidan teng bulgan kichik gshakllantirish
guruxlarga xal etish uchun topshirilgan vazifa eki topshiriklar moxiyatidan kelib chikadigan maksadlarni aniklash 3-boskich guruxlar tomonidan muayyan goyalarning ishlab chikarilishi (topshiriklarning xal etilishi)
4-boskich topshiriklarning echimlarini muxokama etish, ularni tugri xal etilganligiga kura turkumlarga ajratish 5-boskich topshiriklarning echimlarini kayta
turkumlashtirish, ya`ni, ularning tugriligi, echimni topish uchun sarflangan vakt, echimlarning anik va ravshan baen etilishi kabi mezonlar asosida baxolash
boskichlarda topshiriklarning echimlari yuzasidan bildirilgan muayyan
tankidiy muloxazalarni mukxokama etish xamda ular borasida yagona xulosaga kelish
Metodni qo`llash jarayonida qo`yidagi holatlar yuzaga keladi:
Vaqtni iqtisod qilish; Har bir uquvchini faollikka undash; Ularda erkin fikrlash layokatini shakllantirish. «Aqliy hujum» metodi Mazkur metod muayyan mavzu yuzasidan berilgan muammolarni xal etishda keng qullaniladigan metod sanalib, u mashg`ulot ishtirokchilarini muammo hususida keng va har tomonlama fikr yuritish hamda o`z tasavvurlari va g`oyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma`lum ko`nikma hamda malakalarni hosil qilishga rag`batlantiriladi. Bu metod erdamida tashkil etilgan mashgulotlar jarayonida ixtiyoriy muammolar yuzasidan bir necha original echimlarni topish imkoniyati tug`iladi. «Aqliy hujum» metodi tanlab olingan mavzular doirasida ma`lum qadriyatlarni aniqlash va ularga muqobil bo`lgan g`oyalarni tanlash uchun sharoit yaratadi. Metoddan samarali foydalanish maqsadida qo`yidagi qoidalarga amal qilish lozim. «Akliy xujum» metodi Ukuvchilarning uzlarini erkin xis etishlariga sharoit yaratib berish
Goyalarni ezib borish uchun ezuv taxtasi eki varaklarni taerlab kuyish
Muammo (yaki mavzu)ni aniklash Mashgulot jaraenida amal kilinishi lozim bulgan shartlarni belgilash
Ukuvchilar tomonidan bildirilaetgan xar kanday goya baxolanmaydi Bildirilaetgan goyalarning ularning mualliflari tomonidan asoslanishlariga erishish va ularni ezib olish.
Ukuvchilarning mustakil fikr yuritishlari, shaxsiy fikrlarini ilgari surishlari uchun kulay muxit yaratiladi Kogoz varaklari goya (eki fikr)lar bilan tulgandan sung ularni ezuv taxtasiga osib kuyish
bulishiga axamiyat karatiladi Bildirilgan fikrlarni Yangi goyalar bilan boyitish asosida ularni kuvvatlash
Boshkalar tomonidan bildirilgan fikr (goya)lar ustidan kulish,
kinoyali sharxlarning bildirilishiga yul kuymaslik
Yangi goyalarni bildirish davom etaetgan ekan, muammoning yagona tugri echimini e`lon kilishga shoshilmaslik
Boshkalar tomonidan bildirilaetgan fikrlarni edda saklash, ularga tayangan xolda Yangi fikrlarni bildirish, bildirilgan fikrlar asosida muayyan xulosalarga kelish kabi xarakatlarning ukuvchilar tomonidan sodir etilishiga erishiladi
Dars jaraenida «Akliy xujum» metodidan foydalanishda kuyidagi koidalarga amal kilish talab etiladi: 1. O`quvchilarni muammo doirasida keng fikr yuritishga undash, ularning mantikiy fikrlarni bildirishlariga erishish.
2. xar bir ukuvchi tomonidan bildirilaetgan fikrlar ragbatlandirilib boriladi. Bildirilgan fikrlar orasidan eng makbullari tanlab olinadi. Fikrlarning ragbatlandirilishi navbatdagi-yangi fikrlarning tugilishiga olib keladi. 3. xar bir ukuvchi uzining shaxsiy fikrlariga asoslanishi va ularni uzgartirishi mumkin. Avval bildirilgan fikrlarni umumlashtirish, turkumlashtirish eki ularni uzgartirish ilmiy asoslangan fikrlarning shakllanishiga zamin xozirlaydi. 4. mashgulot jaraenida ukuvchilar faoliyatini standart talablar asosida nazorat kilish, ular tomonidan bildirilaetgan fikrlarni baxolashga yul kuyilmaydi. Ularning fikrlari baxolanib borilsa, ukuvchilar dikkatlarini shaxsiy fikrlarini ilgari surilmaydi. Metodni kullashdan kuzlangan asosiy maksad ukuvchilarni muammo buyicha keng fikr yuritishga undash ekanligini edda tutgan xolda ularning faoliyatini baxolab borishdan voz kechish maksadga muvofikdir.
7 O`quv jarayonini rejalashtirish va boshqarishning samaradorligini oshirish bo`yicha pedagogik texnologiyalar (2-saat) ReJA: 1. Hususiy fanlarni o`qitish jarayoniga ta`lim texnologiyalarini tatbiq etishning o`ziga hos jihatlari 2. Didaktik jarayon loyixasining interfaol metodlari Hususiy fanlarni o`qitish jarayonida yangi ta`lim texnologiyalarini tatbiq etish hususiy fanlar mazmunini yangilash, ularning asoslari borasida o`quvchilarga chuqur nazariy bilimlarni berish, nazariy bilimlar asosida amaliy faoliyat ko`nikma va malakalarini shakllandirish, takomilashtirish imkonini beradi. Hususiy fanlarni o`qitish jarayonida Yangi ta`lim texnologiyalaridan foydalanish shaxs kamolotini ta`minlashga xizmat qiluvchi mustaqil fikr yuritish, uz ustida ishlash, faoliyatga nisbatan ijodiy yondoshish kabi xislatlarning xam shakllanishiga zamin yaratadi. Shu bois biz kuyida xususiy fanlarni ukitish jaraenida ta`lim texnologiyalaridan foydalanish, ularning bu boradagi ichki imkoniyatlarini ochib berish xususida Suz yuritmokchimiz (Ushbu band mazmuni UzPFITI olimlari tomonidan bildirilgan taklif xamda fikr-muloxazalar asosida yoritildi). Ijtimoiy-gumonitar fanlar, xususan, tarix fanlarini ukitish jarayonida kom`pyuter xizmatidan foydalanish an`anaviy dars uslublarini Yangi pedagogik texnologiyalar uslubi bilan kushib olib borish imkoniyatini beradi. Komp`yuterdan foydalanish asosida fan doirasida ukuvchilarning bilim saviyasini oshirish, kunikma xamda malakalarini xosil kilish ancha engil kechadi. Bundan tashkari ukuvchilarga sabok berishda ularning individual imkoniyatlari, shuningdek, ular tomonidan bilimlarni uzlashtirish tezligini xisobga olish mumkin. Kom`yuterga joylashtirilgan tarixiy ma`lumot, xujjat va manbalar matni ukuvchiga mustakil bilim olish malakasini xosil kilishda yordam berishi bilan birga tarixiy vokelikka mustakil yondashish, ularning moxiyatini idrok kilish imkoniyatini beradi. Komp`yuterning texnik imkoniyatlarini xisobga olib ta`lim berishning Ushbu boskichlarini kuyidagicha dasturlash maksadga muvofik:
Komp`yuter vositasida o`quv jaraenini loyixalash Ukuv materialini baen kilish
1 2 Turli ma`lumotlarni olish, ularni taxlil kilish asosida ukuvchining bilim, kunikma va malakasini nazorat kilish Topshiriklar, tarixiy konuniyatlar, xodisa va xolatlar mazmunini modellashtirish
3
4 Dars materialini urganishni tashkil etish Mustakil ravishda ta`lim olish uchun zarur pedagogik shart-sharoitlarni yaratish
5
6 erdamchi dastur asosida ishlash Komp`yuter imkoniyatlarini e`tiborga olgan xolda dasturlashtirishni kuyidagi ikki turga ajratish mumkin: 1.Komp`yuterdan yordamchi dastur asosida foydalanish (bunda ukuvchi tomonidan urganilgan mavzular buyicha uzlashtirgan bilim, xosil kilingan kunikma va malakalarning darajasi aniklanadi). Mazkur jarayonda ukuvchilarning shaxsiy rivojlanishlarini inobatga olish asosida ular tomonidan fanlar asoslarini uzlashtirish darajasini ma`lum guruxlarga bulish, ya`ni, ularga individual tarzda ta`lim berishni tashkil etish mumkin. 2. Ukuvchining dikkati, xotirasini mustaxkamlab, uni shaxsiy yutuklarni kulga kiritishga ragbatlantirish. Ta`lim jarayoniga ta`lim texnologiyasini joriy etish ukituvchidan pedagogik faoliyatga nisbatan ijodiy yondashishni talab etadi xamda ukuvchilarda mustakil ta`lim olishga nisbatan extiyojni yuzaga keltiradi. Texnologik yondashuv ukuvchilarga DTS va dastur talablari asosida bilim berishni nazorat kilishning eng kulay vositalaridan biridir. Ayni vaktda respublikada faoliyat yuritayotgan ta`lim muassasalarida reyting asosida ukuvchilarning bilimi, kunikma va malakalarini baxolash an`anasi shakllanmokda. Reyting nazorati uziga xos nazorat turi bulib, uni ta`lim jarayoniga tatbik etish bir kator shartlar asosida amalga oshiriladi. Xususan: Reyting asosida ukuvchilarning bilimi, kunikma va malakalarini baxolash shartlari Tarixiy manbalarni taxlil kilish, tarixiy vokea-xodisalarning muxim belgilarini ajratish, tarixiy tushunchalarni sharxlash, ularning moxiyatini ochib berish
Tarixiy
xodisalarning geografik urnini aniklash, tarixiy xarita bilan ishlay olish laekatiga ega bulish Tarixiy dalil va jaraenlarni davr nuktai nazaridan taxlil kila bilish Tarixiy vokea va xodisalarni uzaro takkoslash, kieslash Tarixiy materialni ogzaki, ezma tarzda izchil baen kila olish, vokea va jaraenning muxim jixatlarini obrazli ifodalash, obrazli tarzda tasvirlash, xikoya kilish,
tavsif berish, sharxlash va xokazolardan foydalanish
Reja-konspekt, mavzuga oid asosiy xulosa va koidalarni kiskacha ezib borish, ezma manbalar mazmunini konspektlashtirish, kushimcha manbalar (ruznoma, jurnal va
xokozolar) dan foydalana olish Tarixiy vokea mazmunini ochib beruvchi ma`ruza eki ezma ish rejasini tuzish Axborot, ma`ruza, referatlar taerlash, kichik tarixiy asarlar mazmunini tashkil kilish Predmet buyicha xar bir sinf ukuvchilarining bilim darajasi, kunikma va malakalarini ballar asosida baxolashda «Umumiy urta ta`lim maktablari uchun tarixdan Davlvt ta`lim
standartlari» xamda tarix fanlari buyicha ukuv dasturlarida ifoda etilgan asosiy talablarga rioya etish inobatga olinadi. Xususan, 7-sinfda « Jaxon tarixi» Fani buyichaukuvchilar tomonidan uzlashtirilgan nazariy bilim, xosil kilingan kunikma va malakalar ballar asosida kuyidagicha baxolanishi maksadga muvofikdir: 1. Tarixiy vokea va jarayonlarni jaxon tarixining muayan davri bilan takkoslash, mavzular buyicha reja va jadvallar tuzish -1 ball. 2. Tarixiy materiallarni taxlil etish, tarixiy vokealarning sababini angiklash, ularning natijalari va axamiyatini umumlashtirish -1 ball. 3. Manbalar asosida uz xulosalarini asoslay bilish, darslik materiallarini bayon etish -1 ball. 4. Tarixiy shaxslarga baxo berish, tarixiy xaritalardan foydalana bilish -1 ball. 5. Tarixiy xujjatlar bilan mustakil ishlash, vokea va xodisalar moxiyatini umumlashtirish xamda bugungi kun bilan boglay olish -1 ball. Ukuv dasturi mazmunida belgilangan me`yorlar asosida ukuvchining bilim saviyasini aniklash, kunikma va malakalarning ifodalanishini e`tiborga olgan xolda yakuniy baxo kuyiladi. Masalan, ukuvchi ukuv dasturi buyicha tulik bilimini namoyon etgan xolda shakllantirilishi zarur bulgan kunikma va malakalarga nisbatan asoslangan talabning 4-5- bandlarini bajara olmadi. Demak, unga 3 ball kuyiladi. Kuyida ukuvchilarning bilimini baxolash va aniklash tartibi borasida suz yuritiladi. Suz yuritilayotgan jarayonda baxolash tizimi kullaniladi. Bizning nazarimizda baxolash tizimi kuyidagi unsurlardan iboratdir: a) ukuv fanlari buyicha chorak davomida JN vaON buyicha kuyiladigan dastlabki ballar; b) ukuv fanlari buyicha ukuvchining JN va ON ballari asosidagi umumiy ball; v) umumiy urta ta`lim maktabi bitiruvchisining ukuv fanlari buyicha yakuniy bali. Ukuv fanining yillik maksimal balini aniklash ukuv rejasida belgilangan xaftalik yuklamaning umumiy xajmiga kura amalga oshiriladi. Masalan, xaftada bir soat ukitilishi rejalashtirilgan ukuv Fani uchun maksimal reyting bali 100 ball, xaftada 2soat ukitiladigan ukuv Fani uchun 200 ball tarzida belgilanadi. Tarix va xukuk Fani buyicha maksimal ball JN, ON va YaN urtasida taksimlanadi. Bunda JN ga maksimal balning 55 foizdan kam bulmagan mikdori, ON va YaN lar uchun esa kolgan mikdori ajratiladi. Ukuvchilarning bilimini baxolashda nazorat shaklidan kat`i nazar JN uchun maksimal 5 ball, ON uchun esa odatda 10 ball belgilanadi. YaN ning maksimal balini 4 chorakda amalga oshirilgan ON ning umumiy ballari xisobidan ukituvchining uzi belgilaydi. DIDAKTIK JARAYON LOYIXASINING INTeRFAOL MeTODLARI Didaktik jarayon bosqichlarini muayyan ketma-ketlikta qurish talabalarning bilish faoliyatini mavzu bo`yicha belgilangan maksadlarga mos xolda tanlangan o`qitish metodlari yordamida tashkil etish demaktir. O`qitish metotlari o`z mohiyati va mazmunga ko`ra ma`lum pedagogik nazariyaga asoslangan u yoki bu tasnifga tegishli bo`ladi. Ularning samaradorligi to`g`risida fikr yuritilganda o`qitish jarayonini izga soladigan va uni maqsadli yunaltira oladigan, o`qituvchi va talabaning hamkorlikdagi faoliyatini ta`minlash asosida jamiyat tomonidan OUYu (maktab, kasb-hunar kolleji) oldiga qo`yilayotgan maqsadga nechog`lik erishilayotganini kuzda tutish kerak. Yoxud o`qitish metodlari bevosita ta`lim amaliyoti bilan aloqador kontseptsiyadir. «O`qitish metodi dastlab pedagog ongida faoliyatning umumlashgan loyihasi tarzida mavjud bo`ladi. Bu loyiha amaliyotga o`qituvchi va talaba faoliyatining o`zaro tutashuvi tekisligida, o`qitish va o`qishning aniq harakatlar, amallar eki usullar majmuasi sifatida joriy etiladi. Metodning boshqa namoyon bo`lish shakllari yuk, sababi umumiy holda o`qitish metodi o`zida faoliyatning didaktik modelini ifoda etadi» Pedgogik nashrlarda o`qitish metodlarini faol va sust guruhlarga ajratish xollari mavjud. Agar har bir metod belgilangan u yoki bu maqsadni echishda o`z o`rnida ishlatilsa, shubhasiz, faoldir. Pedagogik texnologiyalar ham darsda talabalar faolligining yuqori darajasini ta`minlash asosida oldindan belgilangan maqsadga erishishga qaratiladi. Shu boisdan bu faslda hali pedagogik amaliyot ushun notanish bo`lgan chet el didaktikasiga oid metodlar hakida fikr yuritiladi. Amerikaning «street law» (kucha konuni) dasturi bugungi kunda er yuzining kuplab davlatlari tomonidan «asr»ga olingan va ta`lim makoniga ernashib qolayapti. Bunga sabab dasturdan o`rin olgan yuzlab o`qitish metodlarining faolligi, jozibaligi va ta`sirchanligidir. Ular yordamida talabalar uz fikrlarini erkin ifodalash, axborotlarni tankidiy kabul kilish, jamoada ishlash, uz mavkeini mustaxkamlash, fikrlarini ximoya kilish, xak - xukuklarini anglab etish kabi imkoniyatlarga tezda ega buladilar. Ukituvchi esa didaktik jarayonni kurishda bu metodlardan okilona foydalonmogi, ularni mavzu buyicha ukuv elementlarining murakkabligi va vakt tigizligiga karab chalgishtirmogi lozim. Kuyida «Street law» dasturidagi ba`zi metodlar keltiriladi.
Pedagogik texnologiyaning nazariy goyalari Ta`limning globallashuvi sharoitida ta`lim soxasi bilan jamiyatning rivojlanib boraetgan ijtimoiy extiejlari urtasida nomutanosiblikning yuzaga kelganligi kuzatilmokda. Ta`lim tizimi oldiga barkamol shaxsni shakllantirish, ta`lim soxasi bilan mexnat bozori urtasidagi nomutanosiblikni kiskartirish xamda axborot texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish kabi Yangi, dolzarb vazifalar kuyilmokda. Mazkur vazifalar pedagogik texnologiya nazariyasini yaratish va ta`lim jaraenini puxta loyixalashga erishish zaruriyatidan kelib chikadi. Kayd etilganidek, pedagogik texnologiyaning nazariy asoslarini ishlab chikish dolzarb vazifa sanalib, ta`lim texnologiyalarini yaratish muammolari buyicha olib boriladigan umumiy va Amaliy tadkikuotlarga keng yul bergan xolda Ushbu nazariya moxiyatini tulakonli aks ettiruvchi terminologiyani shakllantirishni takozo etadi. Bugungi kunda nazariy va Amaliy jixatdan puxta asoslangan umumiy ishlanmalarning mavjud bulishi aloxida axamiyat kasb etadi. Zero, umumiy nazariy bazaga ega bulmasdan turib, ayrim muammolarni xal etish mumkin emas. Pedagogik texnologiya nazariyasi va uni ta`lim jaraenida kullash muammolariga bagishlangan zamonaviy tadkikotlar mazkur nazariyaning ta`lim rivojini ta`minlashdagi axamiyatini chukur anglab etish, uning imkoniyatlarini aniklash va keng kulamli axborot maydonini egallashga erdam beradi. Pedagogik texnologiya nazariyasini shakllantirish va undan foydalanish mexanizmini bilish ta`lim jaraenini rivojlantirish va boshkarishning eng samarali shakl va metodlarini aniklash imkonini beradiki, buning nafakat nazariy, balki amaliy axamiyati xam bekiyosdir. Texno-pedpgogik mazmunda e`lon kilinaetgan ilmiy ishlar sonining tobora ortib boraetganiga karamay, mavjud muammolar etarli darajada tadkik etilmagan. Pedagogik texnologiyaning nazariy-metodologik asoslarini yaratish, unga ilmiy fan makomini berish zaruriyatini asoslash borasida bildirilgan taklifga xanuz tavsiya eki istak shaklida karalmokda. Ta`lim nazariyasi va amalietida pedagogik texnologiyalarni tadkik eti shishi fanlararo (pedagogika, psixologiya, metodologiya, pedagogik metodologiya, falsafa, sotsiologiya va boshka fanlar) alokadorlik va bogliklik asosida endashuvni talab etadi. Kursatib utilgan fan yunalishlarining xar birida ta`lim texnologiyalarining ma`lum nazariy jixatlari va texnologiyani ta`lim jaraeniga tatbik etishda aloxida urin tutuvchi kulay shart-sharoitlari bir kadar tulik taxlil kilingan. Pedagogik texnologiyaning moxiyati, ularni ta`lim jaraenida kullash mexanizmini ta`lim falsafasi va sotsiologiyasi kontekstidan tashkarida kurib chikish mumkin emas. Zero, mazkur fanlar ta`limning jamiyat xaetidagi urn iva roli, shuningdek, ijtimoiy vazifalarini xar tamonlama taxlil etadi, ta`lim metodologiyasi muammolarining chegarasini kursatib beradi. Ta`lim soxasi asosida inson xamda uning faoliyati tutgan mustakil ijtimoiy institutdir. Shu bois umumiy metodologiyaning barcha unsurlari texnikashunoslik metodologiyasining tizimli, faoliyatli va majmuaviy endashuvi xamda
xususiyatlari, ya`ni,
umumiy metodologiyaning unsurlariga tayanmogi lozim. Shu bilan birga pedagogik texnologiya pedagogik jaraenning amal kilish shakllaridan biri sifatida namoen buladi. Binobarin, pedagogik texnologiya muammolarini tadkik kilishning metodologik plani pedagogika nazariyasi metodologiyasi bilan tuldirilishi kerak. Texno-pedagogik fenomen (xodisa)ni tadkik etish metodologiyasini ishlab chikish ilgari surilgan ilmiy tadkikot muammosini xal etish doirasida goyatda dolzarb vazifa xisoblanadi. Pedagogik texnologiya nazariyasiga oid muammoli vaziyatni taxlil kilish jaraenida shu narsa ma`lum buladiki, muammoli vaziyat kiska tavsif orkali ifoda etiladi. Ushbu xolat tadkik etilaetgan muammoning xususiyatlarini aniklash va kengaytirilgan xamda mantikan bir-biriga zid kelmaydigan predmetli blokni shakllantirishga asosli utish imkonini beradi. Pedagogik texnologiyaning metodologik asoslari umumiy metodologiyaning asosiy tamoyillari tizimida Yangi xodisa sifatida uni dialektik mantik va bilish nazariyasining kategoriya va tamoyillari tizimidagi evristik imkoniyatlar darajasiga olib chikadi. Tamoyillar tizimi nazariy metodologik bazis sifatida namoen bulib, mazkur bazis asosida pedagogik texnologiyaning kontseptual taxlili kuyidagi xulosalarni chikarish imkonini beradi: - xar kanday texnologiya negizida mexnat faoliyati kurinishidagi uzaro jamoaviy ta`sir etadi. Texnologiya mexnat jaraenining uziga singdiriladi. Texnologiyaning amalga oshirilish shaklidan kat`iy nazar, asosiy maksad umumiy jaraen operatsiyalarining tavsifi, predmeti, vositalari va yakuniy natija bilan belgilanadi. Binobarin, pedagogik texnologiyaning pedagogik jaraenni amalga oshirish shakli sifatidagi moxiyati pedagogik faoliyat soxasida namoen buladi; - insonning ongi jamoaviy uzaro ta`sir in`ikosining ideal shakli xamda dialektik karama- karshiligini ifoda etib, uzgartirilgan mexnat sifatida namoen buladi. Shunga kura ongni kayta shakllantirish konuniyatlarini ijtimoiy texnologiyadan, ushbu konuniyatlarini joriy etishning asosiy shakllarini pedagogik texnologiyaga asoslangan pedagogik amalietdan izlash takozo etiladi; - pedagogik texnologiya ijtimoiy texnologiyadan ajralib chikib, uz tarakkietida shartli jamoaviy repetitsiyaviy (mashklantiruvchi) refleks boskichini bosib utgan xolda, asosiy texnologik uzaro ta`sirlarni maksadga muvofik tarzda takrorlovchi xarakat va operatsiyalar tizimiga ajratadi. Bundan kuzatilgan maksad ijtimoiy ongni mustaxkamlash va tuplangan tajribani yangi avlodlarga etkazishdan iborat bulib, uning esa ideallashtirilgan tavsifga ega; - pedagogik texnologiya moxiyatining umumiy jixatlari, shakl va mazmuni, karama- karshiliklar tizimi, mikdoriy va sifat uzgarishlari dialektikasi, kurilishi, amal kilishi va
rivojlanishining umumiy konun va konuniyatlari texnologiyaning umumfalsafiy kontseptsiyasi doirasida muvaffakiyatli ravishda kurib chikilishi mumkin. Uning xarakat mantiki moddiy ishlab chikarish soxasidagi yukorida kurib chikilgan konuniyatlar (ob`ektiv texnologiya), uning dialektik karama-karshi jixati bulgan – ma`naviy ishlab chikarish, shuningdek, ta`lim soxasi konuniyatlarini kuchirish jaraenini aks ettirishdan iborat; - pedagogik texnologiya nazariy negizga ega, zero, asl texnologiya uzining mustaxkam ilmiy-nazariy poydevoriga asoslanadi. Pedagogik texnologiya nazariyasining mazmuni va tarkibiy tuzilmasini shakllantirish jaraeni xar kanday fanning shakllanishida muxim urin tutuvchi asosiy konuniyatlarga buysinadi. Ijtimoiy ishlab chikarish soxasi rivojlangan sayin e`tibor umumnazariy unsurlarning sintez etilishiga karatiladi; - pedagogik texnologiya nazariyasining yaratilish va rivojlanish mantiki asosiy boskichlarda umumiy texnologik nazariyaning shakllanishini aks ettiruvchi xolat sifatida namoen buladi. Mazkur xolat asosi fikrlash jaraenining eng muxim shakli sifatida xulosa chikarish imkonini beruvchi deduktiv endashuv xisoblanadi; - pedagogik texnologiya nazariyasining yaratilishi uchun «gisht kuyishning» asosiy davri pedagogik texnologiyaning boshlangich «xujayrasi»ni ifoda etuvchi pedagogik jaraenda texnologik besh jixatning moxiyatini ochishga erdam beruvchi, uziga xos tushuncha va kategoriyalar tizimini aks ettiruvchi texnologik uzgarish, texnologik vosita xamda texno- pedagogik uzaro ta`sir bilan boglikdir. Yukorida baen etilgan xulosalardan pedagogik texnologiyani rivojlantirishning boshlangich shart-sharoitlari (texno-pedagogik fenomenni rivojlantirishning zaruriy shart- sharoitlari va poydevori bulgan dastlabki unsurlar eki boshlangich shakllari), pedagogik texnologiya nazariyasini tarakkiy ettirishning asosiy boskichlari va asosiy an`analarini xususiy- ilmiy jixatdan aniklashga yunaltirilgan pedagogik texnologiya genezisi xam tasdiklaydi. Moddiy ishlab chikarish texnologiyasini karor toptirish va rivojlantirish jaraenidagi asosiy boskichlarni aniklash, shuningdek, pedagogik texnologiya nazariyasining kelib chikishini asoslash maksadida pedagog, psixolog, faylasuf, iktisodchi xam metodolog olimlar tomonidan olib borilaetgan ishlar yuzasidan utkazilgan taxlil natijalari kuyidagi xulosalarni chikarish imkonini beradi: Download 440.43 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling