O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti


Download 440.43 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/5
Sana27.11.2017
Hajmi440.43 Kb.
#20997
1   2   3   4   5

 

 

«Fikriy hujum» («Mozgovaya ataka») metodi 

 

Mazkur metod o`quvchilarning mashg`ulotlar jarayonidagi faolliklarni ta`minlash, ularni 



erkin  fikr  yuritishga  rag`batlantirish  ham  da  bir  hil  fikrlash  inertsiyasidan  ozod  etish,  muayyan 

mavzu  yuzasidan  rang-barang  g`oyalarni  to`plash,  shuningdek,  ijodiy  vazifalarni  hal  etish 



jarayonining  dastlabki  bosqichida  paydo  bo`lgan  fikrlarni  engishga  o`rgatish  uchun  xizmat 

qiladi. 


«Fikriy  hujum»  metodi  A.F.Osborn  tomonidan  tavsiya  etilgan  bo`lib,  uning  asosiy 

tamoyili  va  sharti  mashgulot  (baxs)ning  har  bir  ishtirokchisi  tomonidan  o`rtaga  tashlanayotgan 

fikrga  nisbatan  tankidni  mutlaqo  ta`qiqlash,  har  qanday  luqma  va  hazil-mutoyibalarni 

rag`batlantirishdan  iboratdir.  Bundan  ko`zlangan  maqsad  o`quvchilarning  mashg`ulot  (baxs) 

jarayonidagi  erkin  ishtirokini  ta`minlashdir.  Ta`lim  jaraenida  Ushbu  metoddan  samarali  va 

muvaffaqiyatli  foydalanish  o`qituvchining  pedagogik  mahorati  va  tafakkur  ko`lamining 

kengligiga bog`lik bo`ladi. 

«Fikriy  hujum»  metodidan  foydalanish  chog`ida  o`quvchilarning  soni  15  nafardan 

oshmasligi  maqsadga  muvofiqdir.  Ushbu  metodga  asoslangan  mashg`ulot  bir  soatga  qadar 

tashkil etilishi mumkin. 

 

«Yalpi fikiriy xujum» metodi 

 

Ushbu  metod  J.Donal`d  Filips  tomonidan  ishlab  chiqilgan  bo`lib,  uni  bir  necha  un  (20-

60) nafar uquvchilardan iborat sinflarda ko`llash mumkin. 

Metod  o`quvchilar  tomonidan  Yangi  g`oyalarning  o`rtaga  tashlanishi  uchun  sharoit 

yaratib  berishga  xizmat qiladi.  Har  biri  5  eki  6  nafar  o`quvchilarni  o`z  ichiga  olgan  guruhlarga 

15 daqiqa ichida ijobiy hal etilishi lozim bo`lgan turli hil topshiriq yoki ijodiy vazifalar beriladi. 

Topshiriq  va  ijodiy  vazifalar  belgilangan  vaqt  ichida  ijobiy  hal  etilgach,  bu  haqida  gurux 

a`zolaridan biri axborot beradi. 

Guruh tomonidan berilgan axborot (topshirik eki ijodiy vazifaning echimi) o`qituvchi va 

boshqa  guruhlar  a`zolari  tomonidan  muhokama  qilinadi  va  unga  baho  beriladi.  Mashg`ulot 

yakunida  o`qituvchi  berilgan  topshiriq  eki  ijodiy  vazifalarning  echimlari  orasida  eng  yaxshi  va 

o`ziga  hos  deb  topilgan  javoblarni  e`lon  qiladi.  Mashgulot  jarayonida  guruh  a`zolarining 

faoliyatlari ularning ishtiroklari darajasiga ko`ra baholab boriladi. 

    


«Fikrlarning shiddatli hujumi» metodi 

 

So`z  yuritilayotgan  metod  e.A.Aleksandrov  tomonidan  asoslangan  xamda  G.Ya.Bush 



tomonidan kayta ishlangan. 

Metodning moxiyati kuyidagichadir: 



 

Jamoa orasida muayyan topshiriqlarni bajaraetgan xar bir uquvchining shaxsiy 

imkoniyatlarini ruebga chiqarishga kumaklashish; 

O`quvchilarda ma`lum jamoa (gurux) tomonidan bildirilgan fikrga qarshi g`oyani ilgari 

surish layoqatini yuzaga keltirishdan iboratdir. 

 

 Yuqorida  mohiyati  bayon  etilgan  «Fikrlarning  shiddatli  hujumi»  metodini  ijtimoiy, 



gumanitar  va  tabiiy  yunalishlardagi  fanlar  yuzasidan  tashkil  etiladigan  mashgulotlar  jarayonida 

birdek muvaffakiyatli qo`llash mumkin. 

Ushbu  metoddan  foydalanishga  asoslangan  mashg`ulot  bir  necha  bosqichda  tashkil 

etiladi. Ular quyidagilardir 

 

Metoddan foydalanish bosqichlari 



1-bosqich 

ruxiy  jixatdan  bir-biriga  yakin  bulgan 

ukuvchilarni  uzida  biriktirgan  xamda  son 

jixatidan teng bulgan kichik gshakllantirish 

 

 

2-bosqich 



guruxlarga  xal  etish  uchun  topshirilgan 

vazifa  eki  topshiriklar  moxiyatidan  kelib 

chikadigan maksadlarni aniklash 

3-boskich 

guruxlar  tomonidan  muayyan  goyalarning 

ishlab  chikarilishi  (topshiriklarning  xal 

etilishi) 

 

 



4-boskich 

topshiriklarning  echimlarini  muxokama 

etish,  ularni  tugri  xal  etilganligiga  kura 

turkumlarga ajratish 

5-boskich 

topshiriklarning 

echimlarini 

kayta 


turkumlashtirish,  ya`ni,  ularning  tugriligi, 

echimni  topish  uchun  sarflangan  vakt, 

echimlarning  anik  va  ravshan  baen  etilishi 

kabi mezonlar asosida baxolash 

 

 

6-boskichdastlabki 



boskichlarda 

topshiriklarning 

echimlari 

yuzasidan 

bildirilgan 

muayyan 


tankidiy 

muloxazalarni  mukxokama  etish  xamda 

ular borasida yagona xulosaga kelish 


Metodni qo`llash jarayonida qo`yidagi holatlar yuzaga keladi: 

 

O`quvchilar tomonidan muayyan nazariy bilimlarning puxta uzlashtirilishiga erishish; 



Vaqtni iqtisod qilish; 

Har bir uquvchini faollikka undash; 

Ularda erkin fikrlash layokatini shakllantirish. 

 

«Aqliy hujum» metodi 

Mazkur  metod  muayyan  mavzu  yuzasidan  berilgan  muammolarni  xal  etishda  keng 

qullaniladigan  metod  sanalib,  u  mashg`ulot  ishtirokchilarini  muammo  hususida  keng  va  har 

tomonlama  fikr  yuritish  hamda  o`z  tasavvurlari  va  g`oyalaridan  ijobiy  foydalanish  borasida 

ma`lum ko`nikma hamda malakalarni hosil qilishga rag`batlantiriladi. Bu metod erdamida tashkil 

etilgan  mashgulotlar  jarayonida  ixtiyoriy  muammolar  yuzasidan  bir  necha  original  echimlarni 

topish  imkoniyati  tug`iladi.  «Aqliy  hujum»  metodi  tanlab  olingan  mavzular  doirasida  ma`lum 

qadriyatlarni aniqlash va ularga muqobil bo`lgan g`oyalarni tanlash uchun sharoit yaratadi. 

Metoddan samarali foydalanish maqsadida qo`yidagi qoidalarga amal qilish lozim. 

«Akliy xujum» metodi 

Ukuvchilarning  uzlarini  erkin  xis  etishlariga 

sharoit yaratib berish 

 

Goyalarni  ezib  borish  uchun  ezuv  taxtasi  eki 



varaklarni taerlab kuyish 

 

Muammo (yaki mavzu)ni aniklash 



 

Mashgulot  jaraenida  amal  kilinishi  lozim 

bulgan shartlarni belgilash 

 

Ukuvchilar  tomonidan  bildirilaetgan  xar 



kanday goya baxolanmaydi 

Bildirilaetgan  goyalarning  ularning  mualliflari 

tomonidan  asoslanishlariga  erishish  va  ularni 

ezib olish. 

 

Ukuvchilarning mustakil fikr  yuritishlari, 



shaxsiy  fikrlarini  ilgari  surishlari  uchun 

kulay muxit yaratiladi  

Kogoz  varaklari  goya  (eki  fikr)lar  bilan 

tulgandan  sung  ularni  ezuv  taxtasiga  osib 

kuyish 

 

Goyalarning  turlicha  va  kup  mikdorda 



bulishiga axamiyat karatiladi 

Bildirilgan  fikrlarni  Yangi  goyalar  bilan 

boyitish asosida ularni kuvvatlash 

 

Boshkalar  tomonidan  bildirilgan  fikr  (goya)lar 



ustidan 

kulish, 


kinoyali 

sharxlarning 

bildirilishiga yul kuymaslik  

 

Yangi goyalarni bildirish davom etaetgan ekan, 



muammoning  yagona  tugri  echimini  e`lon 

kilishga shoshilmaslik 

 

Boshkalar 



tomonidan 

bildirilaetgan 

fikrlarni  edda  saklash,  ularga  tayangan 

xolda Yangi fikrlarni bildirish, bildirilgan 

fikrlar  asosida  muayyan  xulosalarga 

kelish  kabi  xarakatlarning  ukuvchilar 

tomonidan sodir etilishiga erishiladi 

 

 Dars jaraenida «Akliy xujum» metodidan  foydalanishda kuyidagi koidalarga amal kilish 



talab etiladi: 

1.  O`quvchilarni  muammo  doirasida  keng  fikr  yuritishga  undash,  ularning  mantikiy 

fikrlarni bildirishlariga erishish. 


  

2.  xar  bir  ukuvchi  tomonidan  bildirilaetgan  fikrlar  ragbatlandirilib  boriladi.  Bildirilgan 

fikrlar  orasidan  eng  makbullari  tanlab  olinadi.  Fikrlarning  ragbatlandirilishi  navbatdagi-yangi 

fikrlarning tugilishiga olib keladi. 

3.  xar  bir  ukuvchi  uzining  shaxsiy  fikrlariga  asoslanishi  va  ularni  uzgartirishi  mumkin. 

Avval  bildirilgan  fikrlarni  umumlashtirish,  turkumlashtirish  eki  ularni  uzgartirish  ilmiy 

asoslangan fikrlarning shakllanishiga zamin xozirlaydi. 

4. mashgulot jaraenida ukuvchilar faoliyatini standart talablar asosida nazorat kilish, ular 

tomonidan bildirilaetgan fikrlarni baxolashga yul kuyilmaydi. Ularning fikrlari baxolanib borilsa, 

ukuvchilar dikkatlarini shaxsiy fikrlarini ilgari surilmaydi. Metodni kullashdan kuzlangan asosiy 

maksad ukuvchilarni muammo buyicha keng fikr yuritishga undash ekanligini edda tutgan xolda 

ularning faoliyatini baxolab borishdan voz kechish maksadga muvofikdir. 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

7 

O`quv jarayonini  rejalashtirish va boshqarishning samaradorligini 

oshirish bo`yicha pedagogik texnologiyalar 

(2-saat) 

                                  ReJA: 



1. Hususiy fanlarni o`qitish jarayoniga ta`lim texnologiyalarini tatbiq etishning o`ziga hos 

jihatlari 

2. Didaktik jarayon loyixasining interfaol metodlari 

Hususiy  fanlarni  o`qitish  jarayonida  yangi  ta`lim  texnologiyalarini  tatbiq    etish  hususiy 

fanlar  mazmunini  yangilash,  ularning  asoslari  borasida  o`quvchilarga  chuqur  nazariy  bilimlarni 

berish,  nazariy  bilimlar  asosida  amaliy  faoliyat  ko`nikma  va  malakalarini  shakllandirish, 

takomilashtirish  imkonini  beradi.  Hususiy  fanlarni  o`qitish  jarayonida  Yangi  ta`lim 

texnologiyalaridan  foydalanish  shaxs  kamolotini  ta`minlashga  xizmat  qiluvchi  mustaqil  fikr 

yuritish,  uz  ustida  ishlash,  faoliyatga  nisbatan  ijodiy  yondoshish  kabi  xislatlarning  xam 

shakllanishiga  zamin  yaratadi.  Shu  bois  biz  kuyida  xususiy  fanlarni  ukitish  jaraenida  ta`lim 

texnologiyalaridan foydalanish, ularning bu boradagi ichki imkoniyatlarini ochib berish xususida 

Suz yuritmokchimiz (Ushbu band mazmuni UzPFITI olimlari tomonidan bildirilgan taklif xamda 

fikr-muloxazalar asosida yoritildi). 

Ijtimoiy-gumonitar  fanlar,  xususan,  tarix  fanlarini  ukitish  jarayonida  kom`pyuter 

xizmatidan  foydalanish  an`anaviy  dars  uslublarini  Yangi  pedagogik  texnologiyalar  uslubi  bilan 

kushib olib borish imkoniyatini beradi. 

Komp`yuterdan  foydalanish  asosida  fan  doirasida  ukuvchilarning  bilim  saviyasini 

oshirish, kunikma xamda malakalarini xosil kilish ancha engil kechadi. 

Bundan  tashkari  ukuvchilarga  sabok  berishda  ularning  individual  imkoniyatlari, 

shuningdek, ular tomonidan bilimlarni uzlashtirish tezligini xisobga olish mumkin. 

Kom`yuterga  joylashtirilgan  tarixiy  ma`lumot,  xujjat  va  manbalar  matni  ukuvchiga 

mustakil  bilim  olish  malakasini  xosil  kilishda  yordam  berishi  bilan  birga  tarixiy  vokelikka 

mustakil yondashish, ularning moxiyatini idrok kilish imkoniyatini beradi. 

Komp`yuterning  texnik  imkoniyatlarini  xisobga  olib  ta`lim  berishning  Ushbu 

boskichlarini kuyidagicha dasturlash maksadga muvofik: 

 

Komp`yuter vositasida o`quv jaraenini loyixalash 



Ukuv materialini baen kilish 

 



 

Turli  ma`lumotlarni  olish,  ularni  taxlil 



kilish  asosida  ukuvchining  bilim,  kunikma 

va malakasini nazorat kilish 

Topshiriklar,  tarixiy  konuniyatlar,  xodisa 

va xolatlar mazmunini modellashtirish 

 



 



Dars materialini urganishni tashkil etish 

Mustakil  ravishda  ta`lim  olish  uchun  zarur 

pedagogik shart-sharoitlarni yaratish 

 



 



erdamchi dastur asosida ishlash 



 

Komp`yuter  imkoniyatlarini  e`tiborga  olgan  xolda  dasturlashtirishni  kuyidagi  ikki  turga 

ajratish mumkin: 

1.Komp`yuterdan  yordamchi  dastur  asosida  foydalanish  (bunda  ukuvchi  tomonidan 

urganilgan  mavzular  buyicha  uzlashtirgan  bilim,  xosil  kilingan  kunikma  va  malakalarning 

darajasi aniklanadi). 

Mazkur  jarayonda  ukuvchilarning  shaxsiy  rivojlanishlarini  inobatga  olish  asosida  ular 

tomonidan  fanlar  asoslarini  uzlashtirish  darajasini  ma`lum  guruxlarga  bulish,  ya`ni,  ularga 

individual tarzda ta`lim berishni tashkil etish mumkin. 

2. Ukuvchining dikkati, xotirasini mustaxkamlab, uni shaxsiy yutuklarni kulga kiritishga 

ragbatlantirish. 

Ta`lim  jarayoniga  ta`lim  texnologiyasini  joriy  etish  ukituvchidan  pedagogik  faoliyatga 

nisbatan  ijodiy  yondashishni  talab  etadi  xamda  ukuvchilarda  mustakil  ta`lim  olishga  nisbatan 

extiyojni yuzaga keltiradi. 

Texnologik  yondashuv  ukuvchilarga  DTS  va  dastur  talablari  asosida  bilim  berishni 

nazorat kilishning eng kulay vositalaridan biridir. 

Ayni  vaktda  respublikada  faoliyat  yuritayotgan  ta`lim  muassasalarida  reyting  asosida 

ukuvchilarning  bilimi,  kunikma  va  malakalarini  baxolash  an`anasi  shakllanmokda.  Reyting 

nazorati uziga xos nazorat turi bulib, uni ta`lim jarayoniga tatbik etish bir kator shartlar asosida 

amalga oshiriladi. Xususan:  



 

Reyting asosida ukuvchilarning bilimi, kunikma va malakalarini baxolash shartlari 

Tarixiy  manbalarni  taxlil  kilish, 

tarixiy  vokea-xodisalarning  muxim 

belgilarini 

ajratish, 

tarixiy 

tushunchalarni  sharxlash,  ularning 

moxiyatini ochib berish 

 

 

Tarixiy 


xodisalarning 

geografik 

urnini  aniklash,  tarixiy  xarita  bilan 

ishlay olish laekatiga ega bulish 

Tarixiy  dalil  va  jaraenlarni  davr 

nuktai nazaridan taxlil kila bilish 



 

 

Tarixiy  vokea  va  xodisalarni  uzaro 

takkoslash, kieslash 

Tarixiy  materialni  ogzaki,  ezma 

tarzda  izchil  baen  kila  olish,  vokea 

va  jaraenning  muxim  jixatlarini 

obrazli  ifodalash,  obrazli  tarzda 

tasvirlash, 

xikoya 

kilish, 


tavsif 

berish,  sharxlash  va  xokazolardan 

foydalanish 

 

 

Reja-konspekt,  mavzuga  oid  asosiy 

xulosa  va  koidalarni  kiskacha  ezib 

borish,  ezma  manbalar  mazmunini 

konspektlashtirish, 

kushimcha 

manbalar 

(ruznoma, 

jurnal 

va 


xokozolar) dan foydalana olish 

Tarixiy  vokea  mazmunini  ochib 

beruvchi  ma`ruza  eki  ezma  ish 

rejasini tuzish 



 

 

Axborot, ma`ruza, referatlar taerlash, 

kichik  tarixiy  asarlar  mazmunini 

tashkil kilish 



 

Predmet  buyicha  xar  bir  sinf  ukuvchilarining  bilim  darajasi,  kunikma  va  malakalarini 

ballar  asosida  baxolashda  «Umumiy  urta  ta`lim  maktablari  uchun  tarixdan  Davlvt  ta`lim 


standartlari» xamda tarix fanlari buyicha ukuv dasturlarida ifoda etilgan asosiy talablarga rioya 

etish inobatga olinadi. 

Xususan, 7-sinfda « Jaxon tarixi» Fani buyichaukuvchilar tomonidan uzlashtirilgan nazariy 

bilim,  xosil  kilingan  kunikma  va  malakalar  ballar  asosida  kuyidagicha  baxolanishi  maksadga 

muvofikdir: 

1.  Tarixiy  vokea  va  jarayonlarni  jaxon  tarixining  muayan  davri  bilan  takkoslash,  mavzular 

buyicha reja va jadvallar tuzish -1 ball. 

2. Tarixiy materiallarni taxlil etish, tarixiy vokealarning sababini angiklash, ularning natijalari va 

axamiyatini umumlashtirish -1 ball. 

3. Manbalar asosida uz xulosalarini asoslay bilish, darslik materiallarini bayon etish -1 ball. 

4. Tarixiy shaxslarga baxo berish, tarixiy xaritalardan foydalana bilish -1 ball. 

5. Tarixiy xujjatlar bilan mustakil ishlash, vokea va xodisalar moxiyatini umumlashtirish xamda 

bugungi kun bilan boglay olish -1 ball. 

Ukuv  dasturi  mazmunida  belgilangan  me`yorlar  asosida  ukuvchining  bilim  saviyasini 

aniklash, kunikma va malakalarning ifodalanishini e`tiborga olgan xolda yakuniy baxo kuyiladi. 

Masalan,  ukuvchi  ukuv  dasturi  buyicha  tulik  bilimini  namoyon  etgan  xolda 

shakllantirilishi  zarur  bulgan  kunikma  va  malakalarga  nisbatan  asoslangan  talabning  4-5-

bandlarini bajara olmadi. Demak, unga 3 ball kuyiladi. 

Kuyida ukuvchilarning bilimini baxolash va aniklash tartibi borasida suz yuritiladi. 

Suz  yuritilayotgan  jarayonda  baxolash  tizimi  kullaniladi.  Bizning  nazarimizda  baxolash 

tizimi kuyidagi unsurlardan iboratdir: 

a) ukuv fanlari buyicha chorak davomida JN vaON buyicha kuyiladigan dastlabki ballar; 

b) ukuv fanlari buyicha ukuvchining JN va ON ballari asosidagi umumiy ball; 

v) umumiy urta ta`lim maktabi bitiruvchisining ukuv fanlari buyicha yakuniy bali. 

Ukuv  fanining  yillik  maksimal  balini  aniklash  ukuv  rejasida  belgilangan  xaftalik 

yuklamaning  umumiy  xajmiga  kura  amalga  oshiriladi.  Masalan,  xaftada  bir  soat  ukitilishi 

rejalashtirilgan ukuv Fani uchun maksimal reyting bali 100 ball, xaftada 2soat ukitiladigan ukuv 

Fani uchun 200 ball tarzida belgilanadi. 

      Tarix  va  xukuk  Fani  buyicha  maksimal  ball  JN,  ON  va  YaN  urtasida  taksimlanadi.  Bunda 

JN ga maksimal balning 55 foizdan kam bulmagan mikdori, ON va YaN lar uchun esa kolgan 

mikdori ajratiladi. 

       Ukuvchilarning  bilimini  baxolashda  nazorat  shaklidan  kat`i  nazar  JN  uchun  maksimal  5 

ball,  ON  uchun  esa  odatda  10  ball  belgilanadi.  YaN  ning  maksimal  balini  4  chorakda  amalga 

oshirilgan ON ning umumiy ballari xisobidan ukituvchining uzi belgilaydi.              



 

 

DIDAKTIK JARAYON LOYIXASINING INTeRFAOL MeTODLARI 

 

Didaktik  jarayon  bosqichlarini  muayyan  ketma-ketlikta  qurish  talabalarning  bilish 

faoliyatini  mavzu  bo`yicha  belgilangan  maksadlarga  mos  xolda  tanlangan  o`qitish  metodlari 

yordamida  tashkil  etish  demaktir.  O`qitish  metotlari  o`z  mohiyati  va  mazmunga  ko`ra  ma`lum 

pedagogik  nazariyaga  asoslangan  u  yoki  bu  tasnifga  tegishli  bo`ladi.  Ularning  samaradorligi 

to`g`risida  fikr  yuritilganda  o`qitish  jarayonini  izga  soladigan  va  uni  maqsadli  yunaltira 

oladigan,  o`qituvchi  va  talabaning  hamkorlikdagi  faoliyatini  ta`minlash  asosida  jamiyat 

tomonidan  OUYu  (maktab,  kasb-hunar  kolleji)  oldiga  qo`yilayotgan  maqsadga  nechog`lik 

erishilayotganini  kuzda  tutish  kerak.  Yoxud  o`qitish  metodlari  bevosita  ta`lim  amaliyoti  bilan 

aloqador  kontseptsiyadir.  «O`qitish  metodi  dastlab  pedagog  ongida  faoliyatning  umumlashgan 

loyihasi tarzida mavjud bo`ladi. Bu loyiha amaliyotga o`qituvchi va talaba faoliyatining o`zaro 

tutashuvi  tekisligida,  o`qitish  va  o`qishning  aniq  harakatlar,  amallar  eki  usullar  majmuasi 

sifatida  joriy  etiladi.  Metodning  boshqa  namoyon  bo`lish  shakllari  yuk,  sababi  umumiy  holda 

o`qitish metodi o`zida faoliyatning didaktik modelini ifoda etadi» 

Pedgogik nashrlarda o`qitish metodlarini faol va sust guruhlarga ajratish xollari mavjud. 

Agar  har  bir  metod  belgilangan  u  yoki  bu  maqsadni  echishda  o`z  o`rnida  ishlatilsa,  shubhasiz, 

faoldir. Pedagogik texnologiyalar ham darsda talabalar faolligining  yuqori darajasini ta`minlash 

asosida  oldindan  belgilangan  maqsadga  erishishga  qaratiladi.  Shu  boisdan  bu  faslda  hali 

pedagogik  amaliyot  ushun  notanish  bo`lgan  chet  el  didaktikasiga  oid  metodlar  hakida  fikr 

yuritiladi.    

Amerikaning  «street  law»  (kucha  konuni)  dasturi  bugungi  kunda  er  yuzining  kuplab 

davlatlari  tomonidan  «asr»ga  olingan  va  ta`lim  makoniga  ernashib  qolayapti.  Bunga  sabab 

dasturdan o`rin olgan yuzlab o`qitish metodlarining faolligi, jozibaligi va ta`sirchanligidir. Ular 

yordamida  talabalar  uz  fikrlarini  erkin  ifodalash,  axborotlarni  tankidiy  kabul  kilish,  jamoada 

ishlash,  uz  mavkeini  mustaxkamlash,  fikrlarini  ximoya  kilish,  xak  -  xukuklarini  anglab  etish 

kabi  imkoniyatlarga  tezda  ega  buladilar.  Ukituvchi  esa  didaktik  jarayonni  kurishda  bu 

metodlardan  okilona  foydalonmogi,  ularni  mavzu  buyicha  ukuv  elementlarining  murakkabligi 

va vakt tigizligiga karab chalgishtirmogi lozim. Kuyida «Street law» dasturidagi ba`zi metodlar 

keltiriladi.         

 


Pedagogik texnologiyaning nazariy goyalari 

Ta`limning  globallashuvi  sharoitida  ta`lim  soxasi bilan  jamiyatning  rivojlanib  boraetgan 

ijtimoiy  extiejlari  urtasida  nomutanosiblikning  yuzaga  kelganligi  kuzatilmokda.  Ta`lim  tizimi 

oldiga  barkamol  shaxsni  shakllantirish,  ta`lim  soxasi  bilan  mexnat  bozori  urtasidagi 

nomutanosiblikni  kiskartirish  xamda  axborot  texnologiyalaridan  foydalanish  imkoniyatlarini 

kengaytirish kabi Yangi, dolzarb vazifalar kuyilmokda. Mazkur vazifalar pedagogik texnologiya 

nazariyasini  yaratish va ta`lim jaraenini puxta loyixalashga erishish zaruriyatidan kelib chikadi. 

Kayd  etilganidek,  pedagogik  texnologiyaning  nazariy  asoslarini  ishlab  chikish  dolzarb  vazifa 

sanalib,  ta`lim  texnologiyalarini  yaratish  muammolari  buyicha  olib  boriladigan  umumiy  va 

Amaliy tadkikuotlarga keng yul bergan xolda Ushbu nazariya moxiyatini tulakonli aks ettiruvchi 

terminologiyani shakllantirishni takozo etadi. Bugungi kunda nazariy  va  Amaliy jixatdan puxta 

asoslangan umumiy ishlanmalarning mavjud bulishi aloxida axamiyat kasb etadi. Zero, umumiy 

nazariy bazaga ega bulmasdan turib, ayrim muammolarni xal etish mumkin emas. 

Pedagogik  texnologiya  nazariyasi  va  uni  ta`lim  jaraenida  kullash  muammolariga 

bagishlangan  zamonaviy  tadkikotlar  mazkur  nazariyaning  ta`lim  rivojini  ta`minlashdagi 

axamiyatini  chukur  anglab  etish,  uning  imkoniyatlarini  aniklash  va  keng  kulamli  axborot 

maydonini egallashga erdam beradi. 

Pedagogik  texnologiya  nazariyasini  shakllantirish  va  undan  foydalanish  mexanizmini 

bilish ta`lim jaraenini rivojlantirish va boshkarishning eng samarali shakl va metodlarini aniklash 

imkonini beradiki, buning nafakat nazariy, balki amaliy axamiyati xam bekiyosdir. 

Texno-pedpgogik  mazmunda  e`lon  kilinaetgan  ilmiy  ishlar  sonining  tobora  ortib 

boraetganiga  karamay,  mavjud  muammolar  etarli  darajada  tadkik  etilmagan.  Pedagogik 

texnologiyaning  nazariy-metodologik  asoslarini  yaratish,  unga  ilmiy  fan  makomini  berish 

zaruriyatini asoslash borasida bildirilgan taklifga xanuz tavsiya eki istak shaklida karalmokda. 

Ta`lim  nazariyasi  va  amalietida  pedagogik  texnologiyalarni  tadkik  eti  shishi  fanlararo 

(pedagogika,  psixologiya,  metodologiya,  pedagogik  metodologiya,  falsafa,  sotsiologiya  va 

boshka  fanlar)  alokadorlik  va  bogliklik  asosida  endashuvni  talab  etadi.  Kursatib  utilgan  fan 

yunalishlarining  xar  birida  ta`lim  texnologiyalarining  ma`lum  nazariy  jixatlari  va  texnologiyani 

ta`lim  jaraeniga  tatbik  etishda  aloxida  urin  tutuvchi  kulay  shart-sharoitlari  bir  kadar  tulik  taxlil 

kilingan. 

Pedagogik texnologiyaning moxiyati, ularni ta`lim jaraenida kullash mexanizmini ta`lim 

falsafasi  va  sotsiologiyasi  kontekstidan  tashkarida  kurib  chikish  mumkin  emas.  Zero,  mazkur 

fanlar ta`limning jamiyat xaetidagi urn iva roli, shuningdek, ijtimoiy vazifalarini xar tamonlama 

taxlil etadi, ta`lim metodologiyasi muammolarining chegarasini kursatib beradi. 



Ta`lim  soxasi  asosida  inson  xamda  uning  faoliyati  tutgan  mustakil  ijtimoiy  institutdir. 

Shu  bois  umumiy  metodologiyaning  barcha  unsurlari  texnikashunoslik  metodologiyasining 

tizimli, 

faoliyatli 

va 

majmuaviy 



endashuvi 

xamda 


xususiyatlari, 

ya`ni, 


umumiy 

metodologiyaning  unsurlariga  tayanmogi  lozim.  Shu  bilan  birga  pedagogik  texnologiya 

pedagogik jaraenning amal kilish shakllaridan biri sifatida namoen buladi. Binobarin, pedagogik 

texnologiya  muammolarini  tadkik  kilishning  metodologik  plani  pedagogika  nazariyasi 

metodologiyasi  bilan  tuldirilishi  kerak.  Texno-pedagogik  fenomen  (xodisa)ni  tadkik  etish 

metodologiyasini  ishlab  chikish  ilgari  surilgan  ilmiy  tadkikot  muammosini  xal  etish  doirasida 

goyatda dolzarb vazifa xisoblanadi. 

Pedagogik  texnologiya  nazariyasiga  oid  muammoli  vaziyatni  taxlil  kilish  jaraenida  shu 

narsa  ma`lum  buladiki,  muammoli  vaziyat  kiska  tavsif  orkali  ifoda  etiladi.  Ushbu  xolat  tadkik 

etilaetgan  muammoning  xususiyatlarini  aniklash  va  kengaytirilgan  xamda  mantikan  bir-biriga 

zid kelmaydigan predmetli blokni shakllantirishga asosli utish imkonini beradi. 

Pedagogik  texnologiyaning  metodologik  asoslari  umumiy  metodologiyaning  asosiy 

tamoyillari  tizimida  Yangi  xodisa  sifatida  uni  dialektik  mantik  va  bilish  nazariyasining 

kategoriya  va  tamoyillari  tizimidagi  evristik  imkoniyatlar  darajasiga  olib  chikadi.  Tamoyillar 

tizimi  nazariy  metodologik  bazis  sifatida  namoen  bulib,  mazkur  bazis  asosida  pedagogik 

texnologiyaning kontseptual taxlili kuyidagi xulosalarni chikarish imkonini beradi: 

-  xar  kanday  texnologiya  negizida  mexnat  faoliyati  kurinishidagi  uzaro  jamoaviy  ta`sir 

etadi.  Texnologiya  mexnat  jaraenining  uziga  singdiriladi.  Texnologiyaning  amalga  oshirilish 

shaklidan  kat`iy  nazar,  asosiy  maksad  umumiy  jaraen  operatsiyalarining  tavsifi,  predmeti, 

vositalari  va  yakuniy  natija  bilan  belgilanadi.  Binobarin,  pedagogik  texnologiyaning  pedagogik 

jaraenni amalga oshirish shakli sifatidagi moxiyati pedagogik faoliyat soxasida namoen buladi; 

- insonning ongi jamoaviy uzaro ta`sir in`ikosining ideal shakli xamda dialektik karama-

karshiligini  ifoda  etib,  uzgartirilgan  mexnat  sifatida  namoen  buladi.  Shunga  kura  ongni  kayta 

shakllantirish  konuniyatlarini  ijtimoiy  texnologiyadan,  ushbu  konuniyatlarini  joriy  etishning 

asosiy  shakllarini  pedagogik  texnologiyaga  asoslangan  pedagogik  amalietdan  izlash  takozo 

etiladi; 

-  pedagogik  texnologiya  ijtimoiy  texnologiyadan  ajralib  chikib,  uz  tarakkietida  shartli 

jamoaviy  repetitsiyaviy  (mashklantiruvchi)  refleks  boskichini  bosib  utgan  xolda,  asosiy 

texnologik  uzaro  ta`sirlarni  maksadga  muvofik  tarzda  takrorlovchi  xarakat  va  operatsiyalar 

tizimiga  ajratadi.  Bundan  kuzatilgan  maksad  ijtimoiy  ongni  mustaxkamlash  va  tuplangan 

tajribani yangi avlodlarga etkazishdan iborat bulib, uning esa ideallashtirilgan tavsifga ega; 

-  pedagogik  texnologiya  moxiyatining  umumiy  jixatlari,  shakl  va  mazmuni,  karama-

karshiliklar  tizimi,  mikdoriy  va  sifat  uzgarishlari  dialektikasi,  kurilishi,  amal  kilishi  va 


rivojlanishining  umumiy  konun  va  konuniyatlari  texnologiyaning  umumfalsafiy  kontseptsiyasi 

doirasida muvaffakiyatli ravishda kurib chikilishi mumkin. Uning xarakat mantiki moddiy ishlab 

chikarish  soxasidagi  yukorida  kurib  chikilgan  konuniyatlar  (ob`ektiv  texnologiya),  uning 

dialektik  karama-karshi  jixati  bulgan  –  ma`naviy  ishlab  chikarish,  shuningdek,  ta`lim  soxasi 

konuniyatlarini kuchirish jaraenini aks ettirishdan iborat; 

-  pedagogik  texnologiya  nazariy  negizga  ega,  zero,  asl  texnologiya  uzining  mustaxkam 

ilmiy-nazariy  poydevoriga  asoslanadi.  Pedagogik  texnologiya  nazariyasining  mazmuni  va 

tarkibiy tuzilmasini shakllantirish jaraeni xar kanday fanning shakllanishida muxim urin tutuvchi 

asosiy  konuniyatlarga  buysinadi.  Ijtimoiy  ishlab  chikarish  soxasi  rivojlangan  sayin  e`tibor 

umumnazariy unsurlarning sintez etilishiga karatiladi; 

-  pedagogik  texnologiya  nazariyasining  yaratilish  va  rivojlanish  mantiki  asosiy 

boskichlarda umumiy texnologik nazariyaning shakllanishini aks ettiruvchi xolat sifatida namoen 

buladi.  Mazkur  xolat  asosi  fikrlash  jaraenining  eng  muxim  shakli  sifatida  xulosa  chikarish 

imkonini beruvchi deduktiv endashuv xisoblanadi; 

- pedagogik texnologiya nazariyasining yaratilishi uchun «gisht kuyishning» asosiy davri 

pedagogik  texnologiyaning  boshlangich  «xujayrasi»ni  ifoda  etuvchi  pedagogik  jaraenda 

texnologik  besh  jixatning  moxiyatini  ochishga  erdam  beruvchi,  uziga  xos  tushuncha  va 

kategoriyalar  tizimini  aks  ettiruvchi  texnologik  uzgarish,  texnologik  vosita  xamda  texno-

pedagogik uzaro ta`sir bilan boglikdir. 

Yukorida  baen  etilgan  xulosalardan  pedagogik  texnologiyani  rivojlantirishning 

boshlangich  shart-sharoitlari  (texno-pedagogik  fenomenni  rivojlantirishning  zaruriy  shart-

sharoitlari  va  poydevori  bulgan  dastlabki  unsurlar  eki  boshlangich  shakllari),  pedagogik 

texnologiya  nazariyasini  tarakkiy  ettirishning  asosiy  boskichlari  va  asosiy  an`analarini  xususiy-

ilmiy jixatdan aniklashga yunaltirilgan pedagogik texnologiya genezisi xam tasdiklaydi. Moddiy 

ishlab  chikarish  texnologiyasini  karor  toptirish  va  rivojlantirish  jaraenidagi  asosiy  boskichlarni 

aniklash, shuningdek, pedagogik texnologiya nazariyasining kelib chikishini asoslash maksadida 

pedagog, psixolog, faylasuf, iktisodchi xam metodolog olimlar tomonidan olib borilaetgan ishlar 

yuzasidan utkazilgan taxlil natijalari kuyidagi xulosalarni chikarish imkonini beradi: 



Download 440.43 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling