O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti


- odamning tabiatga kursatuvchi ta`siri jamoaviy, maksadga muvofik va texnologik


Download 440.43 Kb.
Pdf ko'rish
bet5/5
Sana27.11.2017
Hajmi440.43 Kb.
#20997
1   2   3   4   5

- odamning tabiatga kursatuvchi ta`siri jamoaviy, maksadga muvofik va texnologik 

uzaro  ta`sir  sifatida  maydonga  chikadi.  Ushbu  xolat  texnologik  vosita  tuzilmasidagi  sababiy 

boglanishlarni  umumiy  jaraenda  mazkur  vosita  bajaradigan  texnologik  vazifa  asosida 

tushintiriladi.  Mavjud  determinatsiya  (sababiy  boglanishlarni  aniklash)  texnologik  vositaning 

texnologik  xarakatning  mustasnosiz  barcha  boskichlarida  rivojlanishini  ta`minlovchi  ob`ektiv 

konun sifatida namoen ettiradi; 


- xar kanday mexnat uzaro uzviy boglangan unsurlar: fiziologik, ishlab chikarish va 

moxiyatan texnologik sanaluvchi unsurlar majmuasini ifoda etadi. Moddiy ishlab chikarish 

texnologiyasida  bu  unsurlar  manufaktur  ishlab  chikarish  jaraeniga  kadar  aloxida  mustakil 

kismlarga  bulib  chikadi.  Bu  erda  xunarmandchilik  faoliyati  texnikaviy  bazasi,  aloxida  olingan 

ishchining xunarmandchilik san`ati esa ishlab chikarishning texnologik asosi sanaladi. Shu bois 

bunday ishlab chikarishning keyingi tarakkietida tabiiy va ijtimoiy tusiklar bilan chegaralanadi; 

-  moddiy  ishlab  chikarish  jaraenida  mexnatning  texnologik  unsurini  ajratish 

manufaktura rivojlanishi nixoyasiga etgan boskichda amalga oshiriladi va ishlab chikarish 

jaraenining ayrim elementar operatsiyalari yakuniga etgach namoen buladi. Aloxida ishchi 

tomonidan epchillik, iktisod kilish va ichki ishonch asosida muayyan mikdordagi maxsulotni ish 

vakti  birligida  tayerlash  texnologik  inkilobni  ta`minlash  uchun  ob`ektiv  zamin  yaratadigan 

texnologik konun bulib koladi; 



- texnik inkilob moxiyati texnologik vazifaning inson zimmasidan sokit etilib, texnik 

vosita zimmasiga utishi bilan asoslanadi. Ishlab chikarishning barcha jaraenlarini yulga kuyish 

xamda insonning ushbu jaraendagi bevosita ishtirokchi uchun sarflanadigan vakt urtasidagi fark 

utish  davrining  ulchovi,  kursatgichi  xisoblanadi.  Ayni  paytda  texnologik  xarakatni  tashkil  etish 

buyicha  xunarmandchilik  san`ati  uz  urnini  fanga  bushatib  beradi.  Kayd  etilgan  utish  davri 

texnikaviy  jaraenning  bosh  yuli  sifatida  maydonga  chikadigan  va  xususiy  texnik-texnologik 

fenomenlarning  ichki  konuniyatlarida  uz  aksiga  ega  bulgan  texnologik  vostia  zimmasiga  inson 

tomonidan bajarilaetgan texnologik vazifaning topshirilish konuni bilan boglikdir; 

- moddiy ishlab chikarish texnologiyasi pedagogik texnologiyaning paydo bulishi va 

rivojlanishining boshlangich shart-sharoitlari sifatida namoen buladi. Tarixiy kurtak sifatida 

u  bioijtimoiy  texnologiya  tarzida  namoen  buldi.  Pedagogik  texnologiya  ontologik,  ijtimoiy-

iktisodiy,  shuningdek,  yaratish,  amalga  oshirish  va  rivojlantirishga  asoslanuvchi  ilmiy-nazariy 

konunlar, ijtimoiy konun va mustakil ravishda mavjud bulish shart-sharoitlari sifatida aks etadi.  

Ayni  paytda  texnologik  xarakat  konuni  zamirida  oddiy    texnologik  uzaro  ta`sir, 

texnologik vazifalarning inson zimmasidan sokit etilib, texnologik vosita zimmasiga yuklatilishi 

konuni,  texno-pedagogik  fenomenni  tadkik  etish  jaraenida  jaraenida  yukorida  kursatilib  utilgan 

strukturaviy-mantikiy  elementlar aks  etadi. Shu narsa  aniklandiki, texno-pedagogik vosita bilan 

boglangan,  muayyan  texnologik  maksadga  buysindirilgan  va  ma`lum  texnologik  vazifani  joriy 

etishga  yunaltirilgan  faoliyat  kurinishi  pedagogik  uzaro  ta`sir  kurinishi  sanaladi.  Uzaro  ta`sir 

zarur xarakat eki muayyan boshlangich xolatda belgilangan (bashorat kilinaetgan) natijaga karab 

uz-uzidan  yuzaga  keladigan  xarakat  asosida  namoen  buladi.  Oddiy  texnologik  uzaro  ta`sir  –bu 

texno-pedagogik  vositaning  pedagogik  jaraen  sub`ektlari  bilan  bevosita  ta`sirga  kiruvchi  (bir-

biriga  uzaro  ta`sir  utkazadigan)  texnologik  kismi  darajasidagi  uzaro  ta`siridir.  Oddiy  texno-



pedagogik  uzaro  ta`sir  tabiati  kuyidagi  kismlarga  bulinuvchi  pedagogik  vositalarni  yaratishga 

imkon beradi. 

Zamonaviy 

ta`lim-tarbiya 

tizimida 

pedagogik 

texnologiyalardan 

foydalanish 

zaruriyatining moxiyati kuyidagicha: 

Ijtimoiy buyurtma (malakali mutaxassis 

faoliyatiga  

 

Ta`lim tizimi extiejlari 



(ta`lim dasturlarining mazmuni 

kuyiladigan talablar yigindisi) 

 

va tuzilishi) 



 

 

 



 

 

Ukitish eki ukish motivlari 



 

 

 



        

 

Texnologik (kayta) uzgarishlar 



 

 

 



 

 

P



ed

ag

o



g

ik

 j



ar

ae

n



 s

u

b



`e

k

tl



ar

(u



k

it

u



v

ch



v

u



k

u

v



ch

i)

n



in

g

 



te

x

n



o

lo

g



ik

 v

az



if

al

ar



Ta`limning texnologik metodi 

 

 

 



Kutilaetgan natija 

 

Texnologik vosita moxiyati va tarkibiy 



tuzilmasi 

 

Texnologik  uzaro  ta`sir,  ta`limning  texnologik  vositalari  darajasi  (texnologiyalashtirish) 



borasidagi  tasavvur  asosida  kiska  ontologik-sotsiologik  taxlil  utkazildi.  Taxlil  jaraenida  shu 

narsa  ma`lum  buldiki,  ishlab  chikarishning  yukori  texnologik,  ilmiy  va  dinamik  jaraenining 

rivojlanishidagi  ob`ektiv  an`analar  pedagogik  jaraenni  bir  gurux  ukituvchilarning  pedagogik 

maxoratiga  asoslangan  ta`lim  texnologiyasidan  kup  sonli  pedagoglarning  kasb  maxorati  va 

faoliyatining  mazmuniga  asoslangan  ta`lim  texnologiyasigautkazish  zaruriyatini  kun  tartibiga 

kuymokda.  Ushbu  pedagogik  jaraenda  aktsent  (urgu)ning  murakkab  kooperatsiya  darajasidagi 

xissiy  bilishdan  mantikiy  bilishga  tomon  siljishi,  sub`ekt-ob`ekt  munosabatlaridan  sub`ekt-

sub`ekt  munosabatlariga  utish  va  pedagogik  jaraenda  ta`limning  xilma-xil  texnika  vositalarini 

keng kullashga erishish bilan boglikdir. 

Pedagogik  texnologiya  nazariyasining  mazmuni  va  tarkibiy  tuzilmasi  (tuzilishi)  kurib 

chikilaetgan  muammolar  majmuida  markaziy  urinni  egallaydi.  Pedagogik  texnologiyaning 

kuyidagi muxim belgilarini ajratib kursatish mumkin: 

 

 

predmetlilik (pedagogik texnologiya nazariyasiga oid barcha atama, tushuncha, kategoriya va 

ta`kidlar bir predmetli eki muayyan soxaga taallukli bulishi kerak); 



bir-biriga moslik eki tuliklik (pedagogik texnologiya nazariyasining tili, uning asosiy 

tushunchalari, kategoriyalari, tamoyillari, modellari va xokazolar); 



aniklik (ob`ekt ma`nosini ikki aspektda: emperik va semantik jixatdan ochib beradi); 

tekshiruvchanlik (nazariyasining real ob`ektga moslik darajasini tekshiradi); 

xakkoniylik (pedagogik texnologiya nazariyasining asosiy ta`kidlari ishonchli bulishi zarur); 

tizimlilik (texno-pedagogik konunlarni tabaklashtiruvchi va muvofiklashtiruvchi alokalari 

erdamida yagona tizimga birlashtirish) 

 

 

Yukorida  kayd  etilgan  jixatlarga  tayangan  xolda  pedagogik  texnologiya  nazariyasi 



moxiyatini  ochib  berish  mumkin.  Dastlab  «nazariya»  tushunchasining  ma`nosini  anglab  olish 

muxim. 


Manbalarda  bu  tushuncha  kuyidagicha  sharxlanadi:  «nazariya  (grekcha  theoreo  suzidan 

olingan  bulib,  theorea-karab  chikaman,  tadkik  etaman)  keng  ma`noda-  ma`lum  xodisaning 

moxiyatini eritish va tushintirishga yunaltirilgan karashlar, tasavvurlar, goyalar majmui; nisbatan 

tor  va  maxsus  ma`noda  esa-  kayd  etilaetgan  nazariya  ob`ekti  bulgan  faoliyat  konuniyatlari  va 

mavjud  alokalari  tugrisidagi  tulakonli  tasavvurni  Bera  oluvchi  ilmiy  bilimlarning  eng,  yukori, 

eng tarakkiy etgan tashkiliy shakli».  

Ushbu ta`rifga asoslanib, pedagogik texnologiya nazariyasi moxiyatini aniklashga xizmat 

kiluvchi kuyidagi variant taklif etiladi: 



Pedagogik texnologiya nazariyasi 

Pedagogik faoliyat konuniyatlari va mavjud alokalarini tasvirlar xamda izoxlar vositasida ilmiy, 

asosli baen etuvchi texno-pedagogik bilimlarning tizimli shaklidir 

 

 

 

 


 

8 

Ilg`or ta`lim texnologiyalari 

(2-saat) 

                                  ReJA: 



1.  O`quvchining intellektual qobiliyatini rivojlantirish texnologiyalari 

2.  Moduli texnologiyalarni didaktik rejalashtirish 

3. Alternativ va tankidiy fikrlash texnologiyalari 

 

Tayanch suz va iboralar: 

Pedogogik   texnologiyasi, tizimli  uslubi, ta`lim  maxsadi, sistemali  yondashish, 

pedagogik  tsikl, kafolatlangan  ukituv  natijalari. 

Uzbekiston    Respublikasi    inson    xukuklari    va    erkinligini    kafolatlavchi    jamiyatni  

ma`naviy  yangilaydigan, ijtimoiy  yunaltirilgan  bozor  iktisodiyotini  shakllantiradigan  va  uni  

jaxon  xamjamiyati  darajasiga  kutarib, uzviylikni  ta`minlaydigan   ochik  demokratik  xukukiy  

davlat  kurmokda. 

Uzbekiston    tarakkiyoti    xalkning    boy    ma`naviy    saloxiyati    va    umuminsoniy   

kadriyatlarga    xamda    xozirgi    zamon    madaniyati,  iktisodiyoti,  ilm,  texnika      va  

texnologiyasining    sunggi    yutiklariga      asoslangan    mukammal    ta`lim    tizimini    borpo    etish  

dolzarb  axamiyatga  ega. 

Kadrlar  tayorlash  milliy  dasturida   ilgor  pedogogik  texnologiyalarni  joriy  kilish  va  

uzlashtirish  zararligi  kup  karra   takrorlanadi. Pedogogik  texnologiyalarning  uzi  nima  va  u  

an`anaviy  ta`lim  metodlaridan  nimasi  bilan  farklanadi? 

Xazirgi    kunda    pedogogik    adabiyot,  ta`lim    muommolariga      oid    ma`ruzalar,    rasmiy  

xujjatlarda    «Yangi    pedogogik      texnologiya»,  «ilgor    pedogogik    texnologiya»,  zamonaviy  

pedogogik    texnologiya»      iboralari    keng    ishlatilmokda.  Ammo  «pedogogik    texnollogiya»  

tushunchasi  xali    xam    bir    kolipga    tushirilmagan    komuslarda    izoxlangancha      yuk,  uning  

mazmunini  yagona  talkini  ishlab  chikilmagan  va   shuning  uchun  iboranining   bir-biridan  

farklanuvchi    kupgina    ta`riflar    mavjud.  Bularning    orasida    e`tiborga    loyigi      YuNeSKO  

ta`rifidir: «Pedogogik  texnologiya- bu  butun  ukitish  va  bilimlarni  uzlashtirish  jarayonida  uz  

oldiga  ta`lim  shakllarini   samaradorlashtirish  vazifasini  kuyuvya`chi   texnik  xamda  shaxs  

resurslari    va    ularning    uzaro    alokasini    xisobga    olib,  bilimlarni    yaratish  ,  kullash  va  

belgilashning  tizimli  uslubidir». 

Bu  ta`rif  asosiy  tushunchalar  «tizimli  uslub» ekaligi  ravshan,  kagon  barcha  suzlar  

pedogogik    texnologiyaning    tizimi    sifatidagi    tarkibiy    kisimlarini    ifodalaydi.  Aynan    tizimli 

yondashuv    pedogogik    texnologiyani    ukitishga    boshka    maksadlari  ,  uning  mazmuni,  ukitish  


va  ta`lim  berish  uslublari ,  nazorat  va  natijalarni   baxolashni  uzaro  alokada  va   bir-biri  

bilan  bogliklikda  loyixalash-kupincha  an`anaviy  ukuv  jarayonida  etishmaydigan  narsalardir. 

Masalan    kup    xollarda  ta`lim,  asosan,  axborotni    eslab    kolishga  yunaltirilgan,  ta`lim  

oluvchining bulajak  faoliyati  esa  muayyan  ishlarni   bajarish   yoki  tashkiliy,  boshkaruv  va   

kasbiy  karorlarni  kabul  kilish bilan  boglik   buladi. Boshka  misol: ukuv   yurtlaridan  birida  

ta`lim    olouvchilar    bilimlarini    nazorat    kilish    usulini    ma`muriyat    barcha    fanlar    uchunbir  

xilda,  ularni    bir-birining    xususiyatlarini      xisobga    olmay    asossiz    belgilangan.  Afsuski,  

bunday   misollarni  kuplab  keltirish  mumkin. 

 

Pedogogik    adabiyotda    pedogogik    texnologiyada    berilganboshka    ta`riflar    (V. 



Bespal`ko, V. Guzeev, V. Slastenin, B. Lixachev, I. Volkov, M Choshanov, M. Klarin, I. Lerner, 

Ch.  Yudin,  va  boshkalar)  xam    keltiriladi,  ammo  ularning    birortasi    YuNeSKO    ta`rifi  

darajasiga    kutarila    olmagan.  Aytib    utilgan    odamlar    orasida    pedogogik    texnologiya  

tugrisidagi    axborotni    MDX    mamlakatlari,  jumladan      Uzbekistonda  tarkalishida    V.P. 

Bespal`ko  va M.V.  Klarinlarning   ta`siri  kuchlirok  S.V. Klarin  pedogogikadagi   texnologik   

tarkibiy   tuzilishi  va  mazmuni  tugrisida  birmuncha  tularok  ma`lumotlarni  e`lon  kilgan. 

 

Pedogoglar    faoliyatini    ba`zida    «pedogogik    texnologiya»    tushunchasi    bilan    foydali  



bulsada,    avval    uzlashtirilgan    va    texnologik    kurilmagan    ukitish    uslublari    ataladi.  Aslini  

olganda    pedogogik    texnologiya  -    bu  ukitishga    uziga    xos      bulgan    yangicha  (innovatsiya)  

yondashuvchidir.  U    pedogogikadagi    ijtimoiy    muxandislik    tafakkurining    ifodalanishi, 

demokratik    ilmiyongning    pedogogika    soxasiga    kuchirilgan      tasviri,  ta`lim    jarayonining  

muayyan  standartlashuvchi  xisoblanadi. 

 

Fikrimizcha   pedogogik  texnologiya  ukuv  jarayonini   ruyobga  chikarish  dovomida  



turli  ukitish  uslublaridan  foydalanishning  me`yorlarini  belgilovchi  yullanma,  guyoki  kolib  

sifatida  kurish   mumkin. 

 

«Texnologiya»    atamasi    orkali    Ashe    yoki    yarim    xamashyoni    tayyor    maxsulotga  



aylantirish  uchun  xaloti, shakli, xossasi, xususiyatlarini  uzgartirish  usullari   tushuniladi  va  u  

moddiy    ishlab    chikarish    soxasiga    taluklidir.  Shu    bois    intellektual    soxaga    tegishli  

pedagogning    ta`lim    tarbiya      faoliyatini      «texnologiyalashtirish»    mumkinmi    degan    savol  

tugilishi  tabiiydir. «Pedogogik  texnologiya»  tushunchasining  kiritilishi  asoslanganmi? 

 

Ishlab  chikarish  saxosidan  kuchirilgan  va  odamlar   intellektual  faoliyatining  ayrim  



kismlarini   algoritmlash  kabi   aks  jarayon  xayotga  kirib  keldi. Bu  esa  pedogogik  nazariya  

va   amaliyotda  Yangi  yunalishlar  poda  ulishiga  olib  keladi. 

 

Pedogogik  texnologiya  kup  jixatdan  utmishdagi  mashxur  pedogoglarning  arzulariga  



mos  keladi.Didaktikaning  asoschisi  Yan  Amos  Komenskiy  17  asrdayok  ta`limning  «vakt, 

fanlar  va  uslublarni  maxirona  taksimlashdan»  boshka  narsani   talab   kilmaydigan  umumiy  



tartibini  topishga  xarakat  kildi. Komenskiy  fikricha  idealda  ukitishning  yagona  mukammal  

uslubi    topilsa,  «xamma    narsa    toshlari    tugri    muvozanatlangan      soatdek    anik,  fakat    anna  

shunday    maxorat    bilan    yaratilgan    asosda    erishi    mumkin    bulgan    bexatolik    bilan  

ilgarilaydi». 

 

Jaxon    pedogogika    Fani    ilmiy    texnika  tarakkiyoti    ta`sirini    boshidan    kechirib,  



psixologiya,  kibernetika    tizimlar    nazariyasi,  boshkaruv    nazariyasi      va    boshka    fanlar  

yutuklarini   birlashtirib  xozirgi  davrda  faol  yangilanish  jarayonlari   boskichida  turar  ekan,  

inson  imkoniyatlari  samarali  rivojlantirish  amaliyotiga  boy  ma`sul  bermokda. 

 

Pedogogik   texnologiya  uslublari  uzining  boshlangich  maonosida  dastlab  ukitishning  



xarakatni  namunaviy  vaziyatdagi  (belgilangan  koyida  buyicha)  uzlashtirish   talab  etiladigan  

ma`suldor  (reproduktiv)  darajasi  uchun  ishlab  chikilgan  edi. Reroduktiv   ta`lim  xar  kanday  

ta`limning    zarur    tarkibiy      kismi    xisoblanadi,  u    insoniyat    jamgargan    tajribani    anik    ukuv  

Fani      doirasida    uzlashtirish    bilan    boglik.  Ta`lim      oluvchilarda    bilim    va    kunikmalarning  

ma`lum  «poydevori»  xosil  kilinganidan  keyingina   ta`limning  natijali  (produktiv)  va  ijodiy  

yondashish      uslublariga    utish    mumkin,  bular    uchunR.Ganre,  L.  Brigts    (AKSh),  A. 

Romishevskiy    (Buyuk    Britaniya)      va    V.  Guzeev    (Rossiya)    pedogogik    texnologiya   

mukobillarini  ishlab  chikkanlar. 

 

Pedolgogik      nazariyalar    jamlanmasi    bulgan    pedogogikada    kata    xajmdagi    nazariy   



bilim    va    Amaliy    tajriba      tuplangan,  ammo    XX    asrning    II-  yarmiga    kadar    mashxur  

pedogoglardan    birontasi    xam      izdoshlari    uchun    xudi    uzlari    singari    mashgulotni    yukari  

darajada  utkazishlariga  imkon  beradigan  pedogogik  yunalishni  (tsiklni)  ishlab  chikmagan. 

SAbabi  balkim  utmishdagi   mashxur  pedogoglarning  uslublari  pedogog     shaxsini  kuprok  

inobatga    olingan    bulsa    kerak.  Izdoshlardan    nimadir      yaxshirok      chikkan    ammo    umuman  

olganda  natija  asoschilarnikidek  bulmagan. 

 

«Bizning    pedogogik    ishlab    chikarishimiz    -yozgan    edi    A.S.  Makarenko,  -  xech  



kachon    texnologik    mantik    asosida    kurilmagan,    u    doimo    axlokiy      tartibga    asoslangan. 

Aynan    manna    shuning    uchun    xam    bizda    ishlab    chikarishning    barcha    malim    bulimlari: 

texnalogiya    jarayonini,  ish    bajarilishini    xisobgaolish,  yaratuvchilik  (konstruktorlik)    ishi, 

maslomalarni  kullash, nazorat, ishga  tushirish, yaroksizga  chikarish-degan  tushunchalar  yuk». 

 

70-80    yillarda    AKSh    da    yuzaga    kelgan    pedogogik    texnologiya    okimi    deyarli  



barcha  rivojlangan  mamlakatlarga  tarkaladi, YuNeSKO  kabi  nufuzli  tokilot  tomonidan  tan  

olindi    va    kullab  –  kuvvatlandi      va    xozirgi    kunda    kup    mamlakatlarda    muvofakkatli  

uzlashtirilmokda. 

 

1996-yilda    Ieurisali    universitetida  YuNeSKO    xomiyligida    pedogogik    texnologiya  



buyicha    xalkara    anjuman    bulib      utdi.Anjumanda    pedogogik    texnologiyasi    yordamida  

erishilgan  muovffakiyatlar   tugrisida  nafakat  AKSh, Buyuk  Britaniya, Germaniya  vakillari, 

balki  Kosta  Rika, Fillipin, Turkiya, Malta  vakillari xam  ma`ruza   kildilar. YuNeSKO  ning  

navbatdagi  anjumani  1997-yili  Manilo  shaxrida  1998-yili  Kanadada  utkaziladi.                        

         Kupgina    mamlakatlar    ukitishda    texnologik    yondashuvdan    foydalanib,  ukuvchilar  

uzlashtirishini    oshirishda    sezilarli    muvokiyatga    erishdilar.  Masalan,  Janubiy    Koreyada  

pedogogik    texnologiya    buyicha    sinov-tarjriba    tarzida    ukiyotgan    50  ming    bola    75    foiz  

an`anaviy    ukitishda    fakat    eng    yaxshi    erishadigan    natijalar      kulga    kiritilgan.  Bir    kator  

barcha    mamlakatlarda    utkazilgan    tajribalar    ukitishning    bu    tizimini    kullash    urtacha  

ukuvchiga    an`anaviy    ukitishda      80-85    foiz    ukuvchilar    erishadigan    natijadan    yukorirok  

natijaga  erishish  imkonini  berishini  kursatdi. Pedogogik  texnologiyani  uzlashtirish  Singapur, 

Koreya  va  Yaponiyaga  9-13   yoshlik  va  bitiruvchi  sinif  ukuvchilari  urtasida  matematika  

buyicha  3 ta  yukari  urinni  egallash   imkonini  berdi. (TIMSS  uchinchi  xalkaro  matematika  

va  ilmiy   tadkikotlar  ma`lumotiga  kura ). 

 

Pedogogik  texnologiyani  uzlashtirib  olgan  moxir  pedogoglar  uchun  mazkur  usulning  



an`anaviy   usulga  kura   samaralirok  ekanligi  ma`lum  buldi. Bu  esa  maktab  pedogoglari, 

kasb  –  xunar      va    oliy    maktab    professor-ukituvchilari    uchun      kadrlar    tayyorlash      sifatini  

oshirishda      pedogogik    texnologiyani    uzlashtirish    va    amalga    kullash    zarurligini    bildiradi. 

«Kadrlarni    tayyorlash    milliy    dasturida»    Yangi    pedogogik    va    axborot    texnologiyalardan  

foydalanib, talabalarni  ukitishni  jadallashtirish  kuzda  tutilgan. 

 

Pedogogik  texnologiyani  uzlashtirib  olgan  moxir  pedogoglar  uchun  mazkur  usulning  



an`anaviy    usuliga    kura    samarali    ekanligi    ma`lum.  Bu    esa    maktab    pedogoglari,    urta  

maxsus,    kasb-xunar    va    oliy    maktab    professor-ukituvchilari    uchun    kadrlar    tayyorlash  

sifatini    oshiradi    pedogogik    texnologiyani    uzlashtirish    va    amalga    kullash    zarurligini  

bildiradi.  Kadrlar    tayyorlash    milliy    dasturida  “Yangi    pedogogik    va    axborot  

texnologiyalardan  foydalanib,  talabalarni  ukitishni  jadallashtirish”  kuzda  tutilgan (CJ.  Ushbu  

kullanma  pedogoglar  uchun  mazkur  soxada  yordam  berish  uchun  muljallangan). 

 

Malumki,    pedogogikada    talabalarning    ta`lim    jarayonidagi    fa`olligini    oshirishga  



karatilgan   bir   necha   ukitish  uslublari  ishlab    chikilgan; muammoli  ukitish,  ish  faoliyatini  

ifodalovchi    uyinlar,  rollar    bajarish,  mavzuviy    ukitish    va    xokazo.  Ammo    ular    oliy    ta`lim  

tizimida    keng    kullaniladi    deb    bulmaydi.  Bizning    fikrimizcha    buning    sababi    xar    bir  

mashgulotga  tayyorgarlik  pedogogik  izlanish  kuzda  tutishi, yuksak  kasbiy  maxoratni, ijodiy  

yondoshuv  va  kup  vaktini  sarflashni  talab  kilishida  bulsa  kerak. Odatda ,  xar  bir  bunday  

mashgulat  stsenariysi  uziga  xos  xususiyatga  ega  va  takrorlanmasdir. 



 

Tubdan  fark  kiluvchi  ta`lim   turlarini  kurib  chikamiz; ogzaki-kurgazmali, texnologik  

va    izlanuvchan-ijodiy.  Avvalo    ularning    umumiy    jixatlarini    takkoslaymiz,    keyinchalik    esa   

boshka  ma`ruzalarda  pedogogik  tushunchalari  bilan  chukurrok  tanishamiz. 

U    an`anaviy    bulib    va    asosan    ukituvchining    axborot    berishi,  talabalarning  

bilimnikabul  kilishi, ttuplashi  va  xotirasida  saklash  bilan  belgilanadi. 

 

Shu    bilan    birga,  K.G.  Markvardt  (1981)  fikriga    kur,    “bilim”  tushunchasining    asl  



moxiyati  xotirada  soklanuvchi  axborot   sifatida  koraladi . Bunday  bilimlar, ularning  kullay  

olish  kunikmalari  orkali  tekshirib  kuriladi   (mtixonlarda),  yagni  xech   kanday   kullanmasiz  

xatiradagi  bilimlarni  tugridan- tugri  savollarga  javoban  ishoda  etish. Bu  tizimdagi  bilimlar-

asosan    esda      saklab    kolish    natijasi  ,    kupincha    rasmiy    ma`lumotdir.  Ular    xotira    tubidan  

yuzaga    keltiriladigan    yoki    boshka    Suz    bilan    aytganda  ,  fakat    unga    karatilgan    tugridan-  

tugri  savol  kuyilganda  esga olinadi. Kayta  esga  olish darajasidagi  bilim  uzok  vakt  xotirada   

saklanmaydi.  Kerakli    paytda    kiyinchilik    bilan    esga    olinadi,  ayrim    xollarda    esa    umuman   

esga  olib  bulmaydi. 

 

M`lumot    berish    tizimida    tayyor    bilimlarni  “ukituvchi    talablariga”,  bu    bilimlarga  



ularning      extiyoji    va    faollik    darajasi    boglik      bulmagan    xolda,    bevosita    berish    mumkin  

bulgan  imkoniyatidan  kelib  chikishadi. Shunga  kura  ukituvchining  asosiy  vazifasi- zaruriy  

axborotni  ma`lum  kilishi  va  uni  xotirada  mustaxkamlash  ustida  ishlatishdir. 

Bunday    ukuv    jarayonida      ukuv    predmeti    soatlar    mikdori,  maruza,  labaratoriya    va  

Amaliy  mashgulotlar  oraligidagi  soatlar  taksimoti, dars  utish  joyi  kat`iy  belgilab  olinadi. 

Lekin    pedogog    mas`uliyatiga    tegishli    ta`lim    natijasi    deyarli    xisobga    olinmaydi. 

V.Guzeevning    ta`kidlashicha,  an`anaviy      uslubda    ta`lim    maksadlari    dastur    talablariga   

muvofik xolda  noanik  tasvirlanib, ta`lim  oluvchilarning  “uzlashtirish”  tushunchasi kobigiga 

uralgan  kandaydir  noanik  tasavvur  bilan    tavsiflanadi.  Kuprok  yutuklarga  erishgan 

ukituvchilarning  ish    tajribalarini    umumlashtirish    asosida    ta`lim    jarayonlari      tashkil    etiladi  

xar    bir    anik    vaziyat    uchun    ilgor    ukituvchilarning    pedogogik    faoliyati    namunasi  

kidiriladi…,    ammo    ta`limning      bir    kator    olimlari    va    amaliyotchilar      aloxida  

uslubiyotlarning      davri    utkanligini    va    xar    kaday    ilgor    pedogoglar    tajribalarini   

umumlashtirish   (agar  umuman  nayob  xodisalarni  umumlashtirish  mumkin  bulsa)  tizimli  va  

maxsadga   yunaltirilgan garovlangan, samarali  ta`limni  kurish  imkonini  bermasligini  kayta-

kayta  ta`kidlash  mumkin. 

Ta`limda  ogzaki -  kurgazmali  endashuv  juda  katta  tajribaga  ega  kisimlarga  ajratilib  

ishlab  chikilgan  bulib,  ta`lim  tizimida ulkan xizmat kursatdi. U biroz bulsada takomillashuvni 

davom  ettirmokda,  ammo  bu  takomillashuv  endoshuvning  konuniyatlari  doirasida 

cheklangandir.  Jadal  sur`atlar  bilan  usib  boraetgan  Fan  va  texnika  talablari,  ta`lim  tizimidagi 



isloxatlar rakobatbordosh kadrlar taerlash, shaxsni rivojlantirish, uning ma`lumot olish istaklarini 

kondirishga bulgan jamiyat ixtiejlari xamda ukitish uslublari urtasida ziddiyatlar tugilishiga olib 

keldi.  

Nazorat savollari 

1. Pedagogik texnologiyasi deb nimaga aytiladi? 

2. Pedagogik texnologiyaga YuNeSKO bergan ta`rifni aytib bering? 

3. Reproduktiv ta`lim deganda nimani tushinasiz? 

4. «Pedagogik texnologiyasi» tushunchasining kiritilishi asoslanganmi? 

5.  Nechanchi  yili  Ierusali  universitetida  ilk  bor  pedagogik  texnologiyasi  buyicha  xalkaro 

anjuman bulib utdi? 



Foydalangan adabiyotlar tizimi 

1. Karimov I.A. «Barkamol avlod orzusi» - T,: Sharq, 1999. -182 b  

2. Karimov I.A. «Yuksak ma`naviyat – engilmas kuch» - T,: Ma`naviyat 2008.- b.  

3. O`zbekiston Respublikasining «Ta`lim to`g`risida» gi Qonuni /Barkamol avlod/ -O`zbekiston 

taraqqiyotining poydevori – T.: O`zbekiston, 1997, 20-29 b. 

4.  O`zbekiston  Respublikasining  –  «Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi»  /Barkamol  avlod  – 

O`zbekiston taraqqiyotining poydevori.- T.: O`zbekiston, 1997. 316 b  

5.  Karimov  I.A.  Barkamol  avlod-O`zbekiston  taraqqiyotining  poydevori  O`zbekiston 

Respublikasi  Oliy  Majlisining  9  sessiyasida  so`zlagan  nutqi.  1997  yil  29  avgust.  Barkamol 

avlod-O`zbekiston taraqiyotining poydevori. Toshkent, O`zbekiston.1997. 

6. Azizxo`jaeva N.N. «Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat» -T.: 2003 – 174 b  

7. Bespal`ko V.P. Slagaemoe pedagogicheskoy texnologii. Moskva Pedagogika. 1989 

8. Darinskiy A.V.Metodika prepodavanie geografii. Moskva. Prosveshenie 1991  

9. Yo`ldoshev J, Usmonov S. Pedagogik texnologiya asoslari. Toshkent. O`qituvchi, 2004. 

10. Selevko G.K. Sovremennie texnologii. Moskva, Narodnoe obrazovanie. 1998. 

11.  Gaipova  R.T.  «Tabiiy  geografiya  boshlang`ich  kursida  mahalliy  ko`rgazma  vositalaridan 



foydalanishning uslubiy asoslari» Diss.. p.f.n. –T., 2006.-150 b 

 

 

Download 440.43 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling