O`zbekiston Respublikasi xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti
Differentsial psixometrika. Psixodiagnostik metodlardagi aniqlik
Download 485.95 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 6.1.Intellekt haqida tushuncha. Intellekt tuzilishi haqida tushuncha.
- 6.2.Intellekt va intellektual testlar.
- 6.3.Hozirgi vaqtda xorij psixologiyasida intellektual testlarni qo`llanilishi. QISMLARDAN RASM XOSIL QILISh.
- Intellektni psixometrik tekshirish
- AQLNI O`LChAShNING VEKSLER ShKALASI.
- 7-ma`ruza Mavzu: Ijodkorlik va uning diagnostikasi (4-soat) Reja
- 7.2. Ijodkorlikni o`rganuvchi testlar.
|
5.4. Differentsial psixometrika. Psixodiagnostik metodlardagi aniqlik Tadqiqot xususiyatiga qarab turli o`lchov shkalalarining tiplarini qo`llash mumkin. Nomlash shkalasi (nominativ shkala) bir xil qiymatdagi empirik tizimni sonli tizimda aks ettirishdir. Nomlash shkalasi mazmunidan ko`rinib turibdiki, turli sinflarni ekvivalenti bilan almashtirishni bildiradi. Nomlash shkalasi tenglik qonuniga buysunadi, masalan X xususiyatiga ko`ra A ob`ekti V ob`ektiga teng bo`lsa xA q xV bo`ladi, lekin S ob`ektga nisbatan bu tenglik o`zgaradi xA q xS. Nomlash shkalasi umumiy shaklga ega bo`lib, barcha shkalalashtirish turlari u yoki bu darajada nomlash shkalasi hisoblanadi. Nomlash shkalasini tuzishda quyidagi talablarga rioya qilinadi: 1)ko`plab ob`ektlarning har bir a`zosi bir ob`ektlar sinfiga kiritilishi mumkin; 2) har bir ob`ekt bir vaqtning o`zida ikki yoki undan ortiq sinfga mansub bo`la olmaydi.
Nomlash shkalasida ob`ektlarni almashtirilgan sonlar bilan hech qanday arifmetik amallar (qo`shish, ayirish, bo`lish, ko`paytirish) bajarilmaydi. SHuning uchun ob`ektlar turli harf, son, raqamlar bilan ixtiyoriy tarzda almashtirilishi mumkin, lekin ular hamma vaqt faqat bitta ob`ektni aks ettiradi.
Tartib shkalasida simvollar xususan sonlar ob`ektlarning teng yoki teng emasligi, ekvivalent yoki ekvivalent emasligini aks ettirishi bilan birga ularning o`lchanayotgan xususiyatga nisbatan munosabatini ham tartibga soladi. Tartib shkalasidagi sonlarni tartibga solish mumkin bo`lsa ham, u absolyut emas, nisbiy xarakterga ega bo`ladi. Tartib o`rnatish bilan bog`liq o`lchov operatsiyalarida ular o`rtasidagi farqning hajmi haqida hech qanday ma`lumot mavjud emas. Masalan, sessiya paytida talabalar bilimini baholashni olaylik, “a`lochi” va “yaxshi” bahoga o`qiydigan talabalar bilimi o`rtasidagi farq uning darajasida xolos, lekin qanday farq qilishi noma`lum.
Agar shkala tartib shkalasining barcha xususiyatlariga ega bo`lsa va shunga qo`shimcha tarzda birliklar orasida oraliq mavjud bo`lsa, u holda bunday shkalalar intervallar shkalasi deb yuritiladi. Intervallar shkalasining ob`ektlari hamma vaqt o`rganilayotgan xususiyatning o`sib yoki kamayib borishga qarab tartibga solinganidir. Intervallar shkalasi o`lchov birliklari turlicha bo`lib, ularni aniqlash ixtiyoriy asosga ega bo`ladi. Bunday shkalalarga nisbatan arifmetik amallarni qo`llash, tenglikni aniqlash, katta yoki kichik deb taqqoslash mumkin. Bir shkalani turli belgilari o`rtasidagi intervallar va farqlar tengligini ham solishtirish mumkin. 15
Munosabatlar shkalasini loyihalashtirishda avvalgi shkala xususiyatlari bilan birga hali o`rganilishi kerak bo`lgan xususiyat yo`q bo`lgan tabiiy nol’ nuqta bo`lishi kerak. Munosabatlar shkalasi quyidagi muhim xususiyatlarga ega; 1) ob`ektlar sinfi o`rganilayotgan xususiyatga ko`ra bo`lingan va tartibga solingan bo`ladi; 2) ob`ektlar sinfi o`rtasidagi teng farqlar, ular belgilangan sonlar o`rtasidagi farqka teng bo`ladi; 3) ob`ektlar sinfiga tenglashtirilgan sonlar o`rganilayotgan xususiyatning ifodalanishi darajasiga proportsionaldir.
SHkalalashtirishdan eksperimental psixologiyada emas, balki boshqa maqsadlarda ham foydalanish mumkinmi? Munosabatlar shkalasida qolgan barcha tiplarga xos bo`lgan operatsiyalarni amalga oshirish mumkin bo`ladi. Munosabatlar shkalasida xqax ag` o kabi amallar tatbiq etiladi. Psixologiyada yuqoridagi shkalalar tiplari maqsadga muvofiq holda tanlanadi va ulardan tadqiqot natijalarini o`lchashda foydalaniladi.
1.
Metodikalarga qo`yiladigan talablar qanday? 2.
Test o`tkazish jarayonini sifatini tanqidiy baholash qanday kechadi. 3.
Ctandartlashtirish ishonchlilik deganimiz nima? 4.
Testni ishonchliligigini baholash qanday bo`ladi. 5.
Validlik, psixologik testlarning validligini baholash qanday amalga oshiriladi?. 6.
Differentsial psixometrika deganimiz nima? 7.
Psixodiagnostik metodlardagi aniqlik qanday o`lchanadi? Tavsiya etiladigan adabiyotlar 25.
Burlachuk L.F., Morozov S.M. “Slovar`-spravochnik po psixodiagnostike” – SPb.: Piter Kom, 1999 god. -528 c. 26.
Gamezo M.V., Domashenko I.A. “Atlas po psixologii”. Inform.-metod. posobie k kursu “Psixologiya cheloveka”, “Pedagogicheskoe obщestvo”, - M.: 2001 god. -448 c. 27.
Djek Palmer, Linda Palmer. Evolyutsionnaya psixologiya. Sekretы povedeniya HOMO SAPIENS. - SPb.: Praym-eVROZNAK, 2003 god. -384 c. 28.
Drujinin V.N. Eksperimental`naya psixologiya.- 2-e izd., dop.- SPb.: Piter, 2001 god. -320 c. 29.
god. -512 c. 30.
Nishonova Z.T. va boshqalar Psixodiagnostika o`quv qo`llanma T.: TDPU 2008 6-ma`ruza Mavzu: Intellektni diagnostika qilish va aqliy rivojlanish (4-soat) Reja: 1.
Intellekt haqida tushuncha. Intellekt tuzilishi haqida tushuncha. 2.
Intellekt va intellektual testlar. 3.
Hozirgi vaqtda xorij psixologiyasida intellektual testlarni qo`llanilishi. .
Tayanch tushunchalar. Intellekt haqida tushuncha. Intellekt tuzilishi haqida tushuncha. Intellekt va intellektual testlar. Hozirgi vaqtda xorij psixologiyasida intellektual testlarni qo`llanilishi. Noverbal intellektual testlar. D.Vekslerni intellektni o`lchash testi. Mamlakatimizda guruhiy intellektual testlarni qo`llanilishi. Mamlakatimizda shaxsni intellektual rivojlanishini diagnostika qilish muammolari.
16 Insonning bilish faoliyatida xayol, tafakkur, nutq va boshqa muhim psixik jarayonlar muhim o`rin egallaydi. Xar qanday aqliy faoliyat bilishga, tajribaga va ijodiy tafakkurga asoslanadi. Tafakkurning muhim operatsiyalari analiz va sintez, umumlashtirish va mavxumlashtirish bo`lib, har qanday aqliy faoliyatida o`zaro bog`lanib keladi. Inson aqliy faoliyati xususiyatlari boshqa oliy psixik funktsiyalar, xotira, iroda, xissiyot hamda shaxsning individual-psixologik xususiyatlari va odatlari bilan chambarchas bog`liq o`ta maxsus usul xisoblanadi. O`yinchoq bolaga to`plangan tajribasini namoyon qilish, uni ijodiy qayta qurish (qurish-yasash), yangilarni yaratish imkonini beradi. Bolada o`yinchoqlar qanchalik ko`p bo`lsa, unda shunchalik ko`p ijodiy kuchlari rivojlanadi, bola shunchalik tez tashqi muhitni o`zlashtirib oladi. A.A.Fayvusovich(1928) tadqiqotlarining ko`rsatishicha, har xil diqqatning ko`chishini va atrofdagi predmetlarga ichki extiyojni shakllantirish maqsadida, bolalar bog`chasidagi o`yinchoqlarni almashtirib turish zarur. Masalan: 6 oygacha bo`lgan bolalarda bir kunda 2-3marta, 1-2 yoshdagi bolalarda bir kunda 3-4 marta, 3 yoshgacha bolalarda bir kunda 4-5 marta amlashtirib turish zarur. Sodda va aniq o`yinchoqlarga, murakkabroq va mavxumroq o`yinchoqlar qurish, ularni bolaning psixik taraqqiyotiga moslab tanlanishi bolada fazoviy va so`z –mantiq tafakkurning rivojlanishiga imkon beradi. Qoidaga ko`ra o`yinchoqlarning diagnostika o`yinchoqlari bo`lib quyidagilar xizmat qiladi: a)o`yinchoqlarni ko`rganda bolada xissiy-qo`zg`alish mavjudligi va ushlab ko`rish istagi: b)xarakatlarning faolligi va ko`proq ushlab ko`rish: v)o`yinchoqni uni bajaradigan funktsiyasiga mos ravishda o`ynash: g)o`yin vaziyatida yangi (almashtiruvchi) elementlarning mavjudligi: d)o`ynning davomiyligi: e)berilgan o`yinchoqda extiyojning saqlanishi. Bu extiyojlar 1-3 yoshdagi bolalarda o`yin vaziyatida faollikni aniqlashga qaratilgan. Kattaroq yoshdagi bolalar uchun dignostik o`lchovlar bir muncha kengayadi. Ularda nutq rivojlanganligi, fazoviy ko`rish tasavvurligining, xayolning, tafakkur operatsiyalarini bajarish usullarinining rivojlanganligi kabi o`lchovlarni kiritish mumkin. Shuning uchun ham maktabgacha tarbiya muassasasida tarbiyachi u yoki bu psixik jarayonlarni rivojlantirish maqsadida didaktik materiallardan foydalanish mumkin. (Rasmlarga qarab hiqoya tuzish, kubiklar yasash, rasmlar chizish va boshqalar).
Qismlardan rasm xosil qilish metodikasi A.N.Bernshteyn(1911) tomonidan taklif etilgan bo`lib, tafakkur xususiyatlarini, rasmning yaxlitligini taxlil qila olish, qobiliyatni o`rganishga mo`ljallangan. Tajriba o`tkazish uchun rasmlar to`plami (murakkabligi ortib boradigan 6 ta rasm) kerak bo`ladi: Birinchi 3 ta rasm 4 qismga bo`lingan bo`lishi kerak, qolganlari ko`proq qismlarga bo`linadi. Bunda birinchi va to`rtinchi rasm bir xil bo`lishi kerak, lekin ular har xil qilib kesilgan bo`ladi. Tadqiqotni bir necha marta takrorlash uchun rasmlarning turli variantlari bo`lishi zarur. Rasmlar namunalari ixtiyoriy ravishda tanlanishi mumkin, masalan, hayvonlarning, alohida predmetlarning rasmlari. Bolaga rasm qismlari to`nkarilgan xolda tartibsiz, namunasiz ko`rsatiladi. Tadqiqotchi tadqiqot qarorida topshiriq, uning oxirgi natijasi qancha vaqt bjarilganligini yozib boradi. Sinaluvchi xarakatlarining maqsadga yo`naltirilganligi taxlil qilishga, xarakatning maqsadga yo`naltirilgan rejasi mavjudligi va yo`qligini aniqlashga, aqliy faoliyat jarayonida qanday tayanch belgilarga e`tiborni qaratish zarur. 3-5 yoshdagi sinaluvchilar uchun bunday topshiriqlarni bajarishda rasm namunasi ham ko`rsatilib turiladi. Bola qo`llanmani qanchalik yaxshi o`zlashtirgani, ilgari idrok etilgan obrazni uning alohida qismlaridan qayta yarata olganini ta`g`idlash muhim.
17 Tadqiqot qarorida bolaning xarakatlari bayon etiladi: tartibsiz «`sinash va xato, qilish»` xarakteriga ega, maqsadga yo`naltirilgan va boshqalar. Bunday topshiriqlarni bajarish xususiyatlari, faqatgina fazoviy ko`rish xayoli, ko`rgazmali tafakkur xolati haqidagina emas, balki tafakkur tanqiydiligini shakllari darajasi haqida ham bilish imkonini beradi.
Metodika A.N.Bernshteyn (1911) tomonidan taklif etilgan bo`lib, tafakkur xususiyatlarini, rasmini, rasmning yaxltiligini taxlil qila olish, uning ba`zi qismlari ketma- ketligini o`rnata olish qobiliyatini o`rganishga mo`ljallangan. Tajriba uchun rasmlar to`plami (murakkabligi ortib boradigan 6 ta rasm) kerak bo`ladi: Birinchi 3 ta rasm 4 qismga bo`lingan bo`lishi kerak, qolganlari ko`proq qismlarga bo`linadi. Bunda birinchi va to`rtinchi rasm bir xil bo`lishi kerak, lekin ular har xil qilib kesilgan bo`ladi. Tadqiqotni bir necha marta takrorlash uchun rasmlarning turli variantlari bo`lishi kerak. Rasmlar namunalari ixtiyoriy ravishda tanlanishi mumkin, masalan, hayvonlarning, alohida predmetlarning rasmlari. Bolaga rasm qismlari tunkarilgan xolda tartibsiz, namunasiz ko`rsatiladi. Tadqiqotchi tadqiqot qarorida topshiriq, uning oxirgi natijasi qancha vaqt bajarilganligini yozib boradi. Sinaluvchining xarakatalarini taxlil qilishga, xarakatning maqsadga yo`naltirlgan rejasi mavjudligi va yuqligini aniqlashga u aqliy faoliyat jarayonida qanday tayanch belgilarga tanlangaligiga e`tiborni qaratish zarur. 3-5 yoshdagi sinaluvchilar uchun bunday topshiriqlarni bajarishda rasm namunasi ham ko`rsatilib turiladi. Bola qo`llanmani qanchalik yaxshi o`zlashtirilgani, ilgari idrok etilgan obrazni uning alohida qismlaridan qayta yarata olganini ta`qidlash muhim. Tadqiqot qarorida xarakatlari bayon etiladi: tartibsiz «`sinash va xato qilish»` xarakteriga ega, maqsadga yo`naltirilgan va boshqalar. Bunday topshiriqlarni bajarish xususiyatlari, fakatgina fazoviy ko`rish xayoli, ko`rgazmali tafakkur xolati haqidagina emas balki, tafakkur tanqidiyligining shakllanish darajasi haqida ham bilish imkonini beradi. Intellektni psixometrik tekshirish Psixometrik asoslangan testlar qo`llaniladigan aniq metodikalardan farq qiladi. Bu testlarni ishlab chiqishda asosan bolaning psixik taraqqiyoti darajasini aks ettiruvchi o`rnatilgan me`yordan chetga chiqishlarni, tengdoshlar guruhini taqqoslovchi miqdoriy ko`rsatkichlarga e`tibor beriladi. (V.M.Bleyxer, L.F.Burlachuk, 1978). Ularning muqarrarligi bir xil yoshdagi sinaluvchining katta guruhlarida amalga oshiriladi (V.V.Stolin, A.».Shmel`ev, 1984). AQLNI O`LChAShNING VEKSLER ShKALASI. Aqlni tekshirishning eng keng tarqalgan metodlaridan biri amerikalik psixolog va psixiatr D.Veksler (1949) tomonidan ishlab chiqilgan bolalar intellektini o`lchash shkalasidir. Bu metodikaga 1974 yilda so`nggi marta 5 yoshdan 15 yoshgacha bo`lgan bolalarni tekshirish uchun o`zgartirishlar kiritildi. Rossiyada birinchi bo`lib Veksler shkalasi V.M.Bexterev nomli Leningrad psixonevrologik ilmiy-tadqiqot institutida moslashtirilgan. Metodika B.G.Anan`ev (1969) maktabi psixologlari tomonidan intellekt taraqqiyotini uzoq yillar o`rganishda, jumladan bolalarda psixik taraqqiyotdan chetga chiqarishlar va orqada qolishlarni differentsial-diagnostika qilishda keng qo`llanilgan. Mavzuni mustahkamlash uchun savollar. 1.
Intellekt nima? 2. Intellekt tuzilishi qanday? 3. Intellekt va intellektual testlar haqida. 4. Hozirgi vaqtda xorij psixologiyasida intellektual testlarni qo`llanilishi. 5. Noverbal intellektual testlar haqida. 6. D.Vekslerni intellektni o`lchash testini o`tkazish tartibi haqida. 7. Mamlakatimizda guruhiy intellektual testlarni qo`llanilishi haqida.. 18
Tavsiya etiladigan adabiyotlar 31.
Burlachuk L.F., Morozov S.M. “Slovar`-spravochnik po psixodiagnostike” – SPb.: Piter Kom, 1999 god. -528 c. 32.
Gamezo M.V., Domashenko I.A. “Atlas po psixologii”. Inform.-metod. posobie k kursu “Psixologiya cheloveka”, “Pedagogicheskoe obщestvo”, - M.: 2001 god. -448 c. 33.
Djek Palmer, Linda Palmer. Evolyutsionnaya psixologiya. Sekretы povedeniya HOMO SAPIENS. - SPb.: Praym-eVROZNAK, 2003 god. -384 c. 34.
Drujinin V.N. Eksperimental`naya psixologiya.- 2-e izd., dop.- SPb.: Piter, 2001 god. -320 c. 35.
god. -512 c. 36.
Nishonova Z.T. va boshqalar Psixodiagnostika o`quv qo`llanma T.: TDPU 2008
1. Ijodkorlik haqida tushuncha. 2. Ijodkorlikni o`rganuvchi testlar. 3. Shaxsda ijodkorlikni tekshirishning turli usullari. Tayanch tushunchalar: Ijodkorlik haqida tushuncha. Ijodkorlikni o`rganuvchi testlar. Shaxsda ijodkorlikni tekshirishning turli usullari.
Kasbiy bilim va konikmalar egallandimi yoki yoqmi, imkoniyat royobga shiqdimi yoki ushalmagan orzu sifatida qolib ketdimi-bularnin` barshasi kopgina omillar va sharoitlarga bog`liqdir. Masalan, atirof-muhitdagi odamlar (oila, maktab, mehnat jamosi azolari, jamotshilik) shaxsnin` u yoki bu bilim hamda konikmalarni egallashiga, oqish, organishga, ularni tashkil qilish, va mustakamlashga masuliyat his qilishi kabilar imkoniyatini roybga shiqarishnin`, uni voqelikka aylantirishnin` kafalotidir. Psixologiya metodologik asosnin` korsatishisha, qobiliatlar imkoniyatlar tizimidan tashkil topgan bolib, u yoki bu faoliyatida zaruriy mahorat darajasi hisoblanadi. Rassomlikni egallashi ushun maxsus talim olishi, tabiatga ozgasha munasabati, idirok qilish xayoloi, boyoqlar, moslama asboblar va boshqalar muhayyo bolishi lozim. Tasviriy sanat qobiliyatlari takidlab otilgan vositalar hamda shart-sharoitlar bolamsa, korinishidayoq sona borishi mumkin. Ijtimoiy tarixiy taraqqiyot pallasida bunday hodisalar son-sonaqsiz bolib otganligi hesh kimga sir emas. Psixologiya fani bilim, ko`nikma va malakalarni qobuliyatlar bilan faoliyatning muhim jabhalari ekanligini rad etdi, ammo ularning birligini etirof qiladi . Shuning ushun qobuliyatlar faqat faolayatda ro`yabga shiqadi, lekin aynan shu qobiliyatlarsiz amalga oshirilishi amri mahol faoliyat ko`rinishlaridagina aks etadi, xolos. Agar shaxs rasm solishga hali o`rganmagan bo`lsa, mabodo u tasviriy faoliyatning malakalarini uddalay olmasa, uning tasviriy san`atga qobiliyati to`g`risida gap bulishi ham mumkin emas. Bularning barshasi bo`lg`usi rassomning ish uslubi, usullari, rang munasabatlarini qanshalik tez va oson o`zlashtirishida hamda borliqdagi go`zallikni idrok qilish, tasavvur etishida yuzaga keladi. O`quvshida kasbiy bilim, ko`nikma va malakalar tizimi, ularning barqarorligi, shakillangan shaxsiy ish uslublari mavjud emasligiga asoslanib, ularni jiddiy tekshirib, ko`rmasdan turib, shoshilinish tarzda unda qobiliyatlar yo`q degan xulosa shiqarish o`qituvshining qupol psixologik nuqsoni hisoblanadi. Bolalik davrida u yoki bu qobiliyatlarningsh atrofdagi odamlar tomonidan tan olinmaganligi, keyinshalik xuddi ana shu qobiliyatlari tufayli jahonda shon- shuhrat qozonishga musharraf bo`lgan juda ko`p allomalarning nomi ma`lum. Masalan,
19 nisbiylik nazariyasi asosshisi Albert Eynshteyn, yangi geometriya yo`nalishi asosshisi Nikolay Lobashevskiy shular jumlasidandir. 7.2. Ijodkorlikni o`rganuvchi testlar. Insonning bilish faoliyatida xayol, tafakkur, nutq va boshqa muhim psixik jarayonlar muhim o`rin egallaydi. Xar qanday aqliy faoliyat bilishga, tajribaga va ijodiy tafakkurga asoslanadi. Tafakkurning muhim operatsiyalari analiz va sintez, umumlashtirish va mavxumlashtirish bo`lib, har qanday aqliy faoliyatida o`zaro bog`lanib keladi. Inson aqliy faoliyati xususiyatlari boshqa oliy psixik funktsiyalar, xotira, iroda, xissiyot hamda shaxsning individual-psixologik xususiyatlari va odatlari bilan chambarchas bog`liq o`ta maxsus usul xisoblanadi. O`yinchoq bolaga to`plangan tajribasini namoyon qilish, uni ijodiy qayta qurish (qurish-yasash), yangilarni yaratish imkonini beradi. Bolada o`yinchoqlar qanchalik ko`p bo`lsa, unda shunchalik ko`p ijodiy kuchlari rivojlanadi, bola shunchalik tez tashqi muhitni o`zlashtirib oladi. A.A.Fayvusovich(1928) tadqiqotlarining ko`rsatishicha, har xil diqqatning ko`chishini va atrofdagi predmetlarga ichki extiyojni shakllantirish maqsadida, bolalar bog`chasidagi o`yinchoqlarni almashtirib turish zarur. Masalan: 6 oygacha bo`lgan bolalarda bir kunda 2-3marta, 1-2 yoshdagi bolalarda bir kunda 3-4 marta, 3 yoshgacha bolalarda bir kunda 4-5 marta amlashtirib turish zarur. Sodda va aniq o`yinchoqlarga, murakkabroq va mavxumroq o`yinchoqlar qurish, ularni bolaning psixik taraqqiyotiga moslab tanlanishi bolada fazoviy va so`z –mantiq tafakkurning rivojlanishiga imkon beradi. Qoidaga ko`ra o`yinchoqlarning diagnostika o`yinchoqlari bo`lib quyidagilar xizmat qiladi: a)o`yinchoqlarni ko`rganda bolada xissiy-qo`zg`alish mavjudligi va ushlab ko`rish istagi: b)xarakatlarning faolligi va ko`proq ushlab ko`rish: v)o`yinchoqni uni bajaradigan funktsiyasiga mos ravishda o`ynash: g)o`yin vaziyatida yangi (almashtiruvchi) elementlarning mavjudligi: d)o`ynning davomiyligi: e)berilgan o`yinchoqda extiyojning saqlanishi. Bu extiyojlar 1-3 yoshdagi bolalarda o`yin vaziyatida faollikni aniqlashga qaratilgan. Kattaroq yoshdagi bolalar uchun dignostik o`lchovlar bir muncha kengayadi. Ularda nutq rivojlanganligi, fazoviy ko`rish tasavvurligining, xayolning, tafakkur operatsiyalarini bajarish usullarinining rivojlanganligi kabi o`lchovlarni kiritish mumkin. Shuning uchun ham maktabgacha tarbiya muassasasida tarbiyachi u yoki bu psixik jarayonlarni rivojlantirish maqsadida didaktik materiallardan foydalanish mumkin. (Rasmlarga qarab hiqoya tuzish, kubiklar yasash, rasmlar chizish va boshqalar) Qismlardan rasm xosil qilish metodikasi A.N.Bernshteyn(1911) tomonidan taklif etilgan bo`lib, tafakkur xususiyatlarini, rasmning yaxlitligini taxlil qila olish, qobiliyatni o`rganishga mo`ljallangan. Tajriba o`tkazish uchun rasmlar to`plami (murakkabligi ortib boradigan 6 ta rasm) kerak bo`ladi: Birinchi 3 ta rasm 4 qismga bo`lingan bo`lishi kerak, qolganlari ko`proq qismlarga bo`linadi. Bunda birinchi va to`rtinchi rasm bir xil bo`lishi kerak, lekin ular har xil qilib kesilgan bo`ladi. Tadqiqotni bir necha marta takrorlash uchun rasmlarning turli variantlari bo`lishi zarur. Rasmlar namunalari ixtiyoriy ravishda tanlanishi mumkin, masalan, hayvonlarning, alohida predmetlarning rasmlari. Bolaga rasm qismlari to`nkarilgan xolda tartibsiz, namunasiz ko`rsatiladi. Tadqiqotchi tadqiqot qarorida topshiriq, uning oxirgi natijasi qancha vaqt bjarilganligini yozib boradi. Sinaluvchi xarakatlarining maqsadga yo`naltirilganligi taxlil qilishga, xarakatning maqsadga yo`naltirilgan rejasi mavjudligi va yo`qligini aniqlashga, aqliy faoliyat jarayonida qanday tayanch belgilarga e`tiborni qaratish zarur. 20 3-5 yoshdagi sinaluvchilar uchun bunday topshiriqlarni bajarishda rasm namunasi ham ko`rsatilib turiladi. Bola qo`llanmani qanchalik yaxshi o`zlashtirgani, ilgari idrok etilgan obrazni uning alohida qismlaridan qayta yarata olganini ta`g`idlash muhim. Download 485.95 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|