O`zbekiston Respublikasi xalq ta`limi vazirligi Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar

bet	7/7
Sana	19.12.2017
Hajmi	485.95 Kb.
	#22603

1 2 3 4 5 6 7

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar.

Individning shaxsiy va kasbiy sifatlari munosabatlari?

Etnik muammolarni psixodiagnostik metodikalar bilan bog`liqligi haqida.

Etnik muammolarni individni huquqlarini ta`minlanganligi bilan bog`liqligini diagnostika

qilish.

Shaxsiy sirni ta`minlash haqida.

Maxfiylik, psixologo-diagnoz mutaxassisning asosiy-ijtimoiy psixologik etnik qoidalari

haqida.

Ma`lumot natijalarini shartlashganligi haqida.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar

73.

Burlachuk L.F., Morozov S.M. “Slovar`-spravochnik po psixodiagnostike” – SPb.: Piter

Kom, 1999 god. -528 c.

74.

Gamezo M.V., Domashenko I.A. “Atlas po psixologii”. Inform.-metod. posobie k kursu

“Psixologiya cheloveka”, “Pedagogicheskoe obщestvo”, - M.: 2001 god. -448 c.

75.

Djek Palmer, Linda Palmer. Evolyutsionnaya psixologiya. Sekretы povedeniya HOMO

SAPIENS. - SPb.: Praym-eVROZNAK, 2003 god. -384 c.

76.

Drujinin V.N. Eksperimental`naya psixologiya.- 2-e izd., dop.- SPb.: Piter, 2001 god. -320 c.

77.

eliseev O.P. Praktikum po psixologii lichnosti. 2-e izd., ispr. i pererab.- SPb.: Piter, 2002

god. -512 c.

78.

Nishonova Z.T. va boshqalar Psixodiagnostika o`quv qo`llanma T.: TDPU 2008

14-ma`ruza

Bilish faoliyati diagnostikasi

Reja:

Bilish jarayonlariga umumiy tavsif.

Diqqat psixodiagnostikasi.

Xotira, tafakkur diagnostikasi.

Tayanch tushunchalar:

Bilish jarayonlariga umumiy tavsif, diqqat psixodiagnostikasi, xotira, tafakkur diagnostikasi.

14.1.Bilish jarayonlariga umumiy tavsif.

Turli yosh davridagi bolalar guruhini tekshirishda psixodiagnostika metodikalari o`z

xususiyatlariga ega. Masalan: chaqaloqlik davridagi bolalarni tekshirishda sensamotor

xarakatlarni o`rganishga mo`ljallangan metodlar qo`llaniladi. 3 yoshdan 6 yoshgacha bo`lgan

bolalarni tekshirishda sodda xarakatlarni yoki og`zaki qo`llanmalarni bajarishga qaratilgan

topshiriqlar beriladi. Qalam, qog`oz, plastilin va boshqa o`quv vositalari qo`llaniladigan

topshiriqlar bola katta bo`lgan sayin qiyinlashtirib boriladi.

Bolalarni psixologik tekshiruvda chet va sobiq sovet psixologlari foydalangan an`naviy

metodikalarni ko`rib chiqamiz.

Insonning sensamotor sohasi asosiy nerv jarayonlari xarakatchanligi tipini, ixtiyoriy dikkat

darajasini, ishga qobiliyatlik sur`atini xarakterlaydi. Ma`lumki bola xayotining dastlabki yillarida

jismoniy va ruhiy sifatlarining rivojlanishda sensamotor faollik bosh miya faoliyatida shartli

reflektor aloqalarining mustahkamlanishiga imkon beradi. (Ya.P.Frumkin, S.M.Livishin,1979).

Ular shu bilan birga temperament, iroda, xissiyot xususiyatlarining hamda bilish psixik

jarayonlarining rivojlanishiga imkon beradi. (E.A.»olubeva,1980:E.B.Ayurova.1986).

Masalan 1-2 yoshli bolalar sensamotor soxasini tekshirishda an`anaviy metodlardan

foydalanib, u yoki bu xarakat malakalarining qanday shakllanganligiga, ular ma`lum yosh

davridagi o`rtacha ko`rsatkichga qanchalik mosligiga e`tibor beriladi. Ko`pincha bu tadqiqotlar

bolalar motor xarakati rivojlanishidagi kechikish mavjudligi keyinchalik bolaning barcha psixik

taraqqiyotida kechikish sodir bo`lishining ob`ektiv zamini sifatida qaralishi kerak. Shu bilan

birga, erta yurgan bola o`z tengdoshlarini barcha tomondan qoldirib ketadi, deb faraz qilish ham

xatodir. Bola xayotining birinchi ikki yilidagi umumiy jismoniy taraqqiyot bolaning keyingi

aqliy taraqqiyotini belgilamaydi.(R.N.Myussen,1987).

Bolaning sensamotor sohada rivojlanish darajasi xaqida uning atrofidagi turli predmetlar,

jumladan, o`yinchoqlar bilan xarakat qilish xususiyatlari darak berib turadi. O`yinchoqdan

diagnostik qurol sifatida foydalanish uning tevara-atrofidagi xodisalarni bilishga intilishi va

faollik darajasi hamda predmetlardan foydalanishda amaliy ko`nikmalarning mavjudligini

aniqlab beradi.

Kattaroq bolalarni tekshirishda konkret psixologik metodikalardan foydalanish mumkin.

Chunki xuddi shu davrdan boshlab, so`zli topshiriqlarni bajarish bo`yicha yo`l-yo`riqlarni

tushuna boshlaydi, unda zarur shaxsiy sifatlar shakllangan bo`ladi, bilishga qiziqish rivojlangan

bo`ladi, u kattalar bilan birga eksperimental psixologik tadqiqotlarda nisbatan uzoqroq ishtirok

etish xolatida bo`ladi.

38

Shakllarni joylashtirish bo`yicha topshiriqlarni bajarish qarori.

DoskaQ

Sinaluvchi xarakatlari

Ko`rsatil gan yordam

turi

Topshiriqni bajarish vaqti

Bu metodika juda sodda bo`lib, 3 yoshdan katta bolalarni tekshirishda foydalanish

mumkin. Bolalar figuralarni o`yin deb qabul qilib,bu topshiriqlarni qiziqib o`ynaydilar.

14.2.Diqqat psixodiagnostikasi

LINK KUBI.

Bu metodika diqqat barqarorligini, ziyrakligini, xissiy reaktsiyani aniqlashga imkon

beradi. Tajriba o`tkazish uchun 3H3sm, kattalikda bir xil 27 kichik kubchalardan iborat kub

kerak. Kichik kubchalarning tomonlari 3 xil (qizil, yashil, sariq) ranglarga bo`yalgan bo`ladi,

ulardan tashqi tomonidan bir xil rangdagi katta kubik yasash mumkin bo`lsin.

Bolaga bir xil rangli kub kursatiladi (masalan qizil), so`ngra buzib tashlab, xuddi

shundayini yana kurish kerakligi aytiladi. Eksperimentator qo`shimcha ravishda bolaga, agar u

qizil tomonini ichkarida qoldirsa, unda qizil rang tashqari tomonda etishmasligi aytiladi.

Topshiriqni bajarish vaqtida sinaluvchining ziyrakligiga, tez bajarishiga, xissiyotiga axamiyat

beriladi.

14.3.Xotira, tafakkur diagnostikasi

R.Meyli testi 1961 yilda ishlab chiqarilgan bo`lib, 7-14 yoshli bolalar va kattalarning

ko`rish va eshitish xotirasini o`rganishda qo`llaniladi. Tadqiqot ikki bosqichdan iborat:

Birinchi bosqichda rasmda tasvirlangan predmetlarni xotirada olib qolish xotirasi

o`rganiladi.

Ikkinchi bosqichda tadqiqotchi o`qib bergan so`zlarni, predmetlarini eshitib esda olib

qolish qobiliyati o`rganaladi. Bu tadqiqotlar bir kunda o`tkazilmaydi. Xotiraning o`rganilayotgan

Meyli testi uchun qo`zg`aluvchi material –6 jadval,

Tadqiqot bosqichlari

Rasmlar-ning

1 seriyasi

Rasmlar-ning

II-seriyasi

So`zlar-ning

qatori

So`zlarning

2 qatori

Nuxat

Chig`anoq

Karton

jadval

Eshak

Krovat`

Vagon

Xafta

Kalit

Truba

Dexqon

So`m

Arava

Nok

Pianino

qarg`a

Qo`ng`iroq-cha

Supurgi

Botinka

Dom na pech`

va xakozo hammasi bo`lib 6-ta so`zlar tuplami mavjud.

Tajriba o`tkazish uchun turli predmetlar tasvirlangan 60 ta rasm ikki seriyada va 60 ta

so`zlar to`plami – 2 qatorda kerak bo`ladi.

Ko`rish xotirasi o`rganilayotganda qo`yidagi qo`llanma beriladi: «`Xozir men sizga turli

predmetlar tasvirlangan rasmlarni ko`rsataman, siz ularning nomini istalgan tartibda aytasizlar ..

«`Rasmlarning har biri 2 soniya ko`rsatiladi, 10 soniya tanaffusdan keyin sinaluvchi

predmetlarni ham, rasmda yo`q bo`lgan qo`shib qo`yilgan predmetlarning nomini yozib boradi.

Rasmlarning 2-seriyasi boshqa kuni, so`zlar qatori bo`yicha tajribalar ham boshqa kunlar

o`tkaziladi. Sinaluvchiga quyidagi qo`llanma beriladi: «`Men hozir sizga so`zlar qatorini o`qib

beraman, siz bo`lsa eshitib bo`lganingizdan so`ng, ularni istalgan tartibda menga aytib berasiz»`..

Tadqiqotchi tadqiqot qatoriga sinaluvchi aytgan barcha so`zlarni takrorlanganlarini ham, yo`q

so`zlarini qo`shib qo`yganlarni ham yozib boradi. Olingan natijalar foizlarda miqdoriy o`lchash

orqali qilinishi mumkin.

KO`RIB ESDA OLIB QOLINGAN NARSANI QAYTA TIKLASh.

Ko`rish xotirasi xusuiyatlarini D.Veksler (1945)taklif etilgan metodika yordamida

o`rgani mumkin. Bu metodika xotira shkalasini o`rganish subtestlaridan biridir. Sinaluvchiga

turli geometrik shakllar tasvirlangan rasmlarga qarash taklif etiladi. Xar bir rasm sinaluvchiga 10

soniya ko`rsatiladi. Keyin sinaluvchi toza oq qog`ozga ko`rgan narsasini qayta esga tushirib,

chizishi kerak. Tajriba natijalarini miqdoriy tahlil qilish mumkin.

Shakl A: 1) ikki kesishgan chiziq va ikki bayroq-1 ball:

2) to`g`ri joydlatirilgan bayroq-1 ball.

Chiziqlar kesishda to`g`ri burchak-16 ball. Eng yuqori –3 ball.

Shakl B: 2) katta kvadrat ikkita diametri bilan –1 ball: 2) katta kvadartda 4ta, kichik

kvadratda 4ta kichik kvadrat -1 ball: 3) ichki diametr barcha kvadrat ichki kvadratchalar bilan 1-

ball: 4) kvadaratchalardagi 4ta nuqtalar –1ball:

5) aniq taqsimlangalik –1ball: Sinaluvchi olish mumkin bo`lgan eng yuqori baho 5-ball va o`ng

yoki chap tomonlari esga tushirilganda eng yuqori baho 3 ballga teng xisoblanadi.

Shakl G: 1) katta to`g`ri burchak ichida kichik to`g`ri burchak –1ball: 2) ichki to`g`ri

burchakning hamma uchlari tashqi to`g`riburchak uchlari bilan birlashtirilgan-1ball: 3) kichik

to`g`ri burchak katta to`g`ri burchakda aniq joylashtirilgan-1ball: Eng yuqori baho 3 ball: Eng

yuqori natija –14 ball.

Bu metodikadan bolalar bog`chalarining katta va tayyorlov guruhi bolalarini hamda

boshlang`ich sinf o`quvchilarini tekshirishda foydalanish mumkin. Bu topshiriqlarni

bajarganlaridan so`ng bolalarni nafaqat geometrik shakllarni xotirada olib qolishi va uni esga

tushirish qobiliyatlari haqidagina emas, balki xotira bo`yicha rasm chizish malakalarining

shakllanganligi, sesamator faoliyat xolati haqida ham bila olishga imkon beradi.