O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi


Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati


Download 5.01 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/17
Sana21.08.2017
Hajmi5.01 Kb.
#13906
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17

Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Asosiy darslik va oquv qollanmalar 
1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim twg’risidagi” Qonuni. – “Barkamol  avlod – 
Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
  2.Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi.  –  “Barkamol      avlod  –  Ozbekiston 
taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.
 
Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. 
– M.: VLADOS, 2003. 
7.
 
Toxtaxodjaeva  M.,  Nishonova  S.,  Hasanboev  J.,  Mad`yarova  S., 
Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
 
                       Qoshimcha adabiyotlar 
9.
 
Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
10.
 
Milliy  istiqlol  g’oyasi:  asosiy  tushuncha  va  tamoyillar.  –  T.:Ozbekiston, 
2001. 
11.
 
Kaldibekova  A.S.,  Xodjaev  B.X.  Oquvchilarning  bilish  faolligini  oshirish 
yollari – T., 2006. 
12.
 
Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
13.
 
Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 
14.
 
Axliddinov  R.Sh.    Ozbekiston  Respublikasida  maktab  ta`limi  tizimini 
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
15.
 
Djuraev  R.X.,  Turg’unov  S.T.  Umumiy  orta  ta`lim  muassasalarini 
boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
16.
 
www. pedagog. uz. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
18
 
Maruza №3. Shaxs rivojlanishining qonuniyatlari 
Reja 
 1.Shaxs xaqida tushuncha. 
 2.Shaxs rivojlanishi. 
 3.Shaxs rivojlanishining omillari.  
 4.Bola shaxsi tarbiya ob`ekti va sub`ekti sifatida. 
5.Shaxs faolligi. 
TAYaNCh TUShUNChALARI 
 
Individa,  shaxs,  rivojlanish,  muxid,  faoliyat,  irsiyat,  Esh  xusuiyatlar  gudaqlik 
davri, maktabgacha tarbiya davri, kichik maktab eshi davri, usimlik davri, uspirimlik 
davri. 
1.  Du`niega  kelgan  shudak  ma`lum  eshka  qadar  individ  sanaladi.  «  Individ»- 
lotincha  individium  suzidan  kelib  chiqqan  bulib,  (bulinmas),  «ayrim  shaxs», 
«yagona»  ma`nolarni  anglatadi.  Individ  biologik  turga  kiruvchi  alohida  tirik 
mavjudotdir. 
Shaxsning  shaqllanishida  harakat  uziga  xos  omil  sanaladi.  Gudak  (chaqaloq) 
ham  turli  xarakatlarni  tashkil  etadi.  Biroq  bu  xarakatlarsiz  keyinchalik  shartli 
reflekslar bulib, ongli ravishda emas, balki shartsiz va shartli quzg’otuvchilarga javob 
tarzida yuz beradi. 
Gudakda  nutq  bulishi,  shuningdek  u  tomonidan  tashqil  etilaetgan  xarakatlar 
ongli  ravishda  sodir  bula  boshlashi  va  olbatda,  ijtimoiy  munosabatlar  jarayonidagi 
ishtiroqning ruy berishi shaxs shaqllanishning dastlabki bosqichi sanaladi. 
Har  bir  odam  shaxs  sifatida  turlicha  namoen  buladi.  U  uzining  xarakteri, 
qiziqishi,  obiliyati,  aqliy  rivojlanganlik  darajasi,  ehtieji  va  mehnat  faoliyatiga 
nisbatan shaxsiy munosabati biloan boshqalardan farqlanadi. 
Odam  bolasining  shaxs  sifatida  rivojlanishi,  uning  har  tomonlama  kamolga 
etishining  samarali  bulishini  ta`minlash  bulishini  ta`minlash  uchun  pedagogika  fani 
shaxs  rivojlanishining  umumiy  qonuniyatlarini,  unga  ta`sir  etadigan  omillarni, 
rivojlanish    jarayonida  alo  kador  bosqichlarni  aniqlashi  kerak.  Shuningdek,  bola 
shaxsning faoligining urni  va  riloni ham urganishi lozim. 
Har  bir  odam  shaxs  sifatida  turlicha  namoen  buladi.  U  uzining  xarakteri, 
qiziqishi, obiliyati, aqliy rivojlanganlik jarajasi,ehtieji va mehnat faoliyatiga nisbatan 
shaxsiy  munosabati  bilan  boshqalardan  farqlanadi.  Ular  shaxsning  uziga  xos 
xususiyatlari bulib,mazkur xususiyatlar rivojlanib ma`lum bir bos kichga etsakgina u 
kamol topgan shaxs sifatida namoen buladi. Shaxs ijtimoiyi munosabatlar jarayonida 
qaror topadi. 
Odam  bolasining  shaxs  sifatida  rivojlanishi,  uning  har  tomonlama  kamolga 
etishining  samarali  bulishini  ta`minlash  bulishini  ta`minlash  uchun  pedagogika  fani 
shaxs  rivojlanishining  umumiy  qonuniyatlarini,  unga  ta`sir  etadigan  omillarni, 
rivojlanish  jarayonida  aloqador  bosqichlarni  aniqlashi  kerak.  Shuningdek,  bola 
shaxsning faolligining urni va riolani ham urganishi lozim. 
Shaxs- Biologik omillar(irsiyat)- ijtimoiy olimlar (muhit)-Tarbiya. 
Odam  biologik  mavjudod  sanaladi,  uning  rivojlanishiga  tabiiy  qonunlar, 
biologik  va  ijtimoiyi  qonuniyatlar  ta`sir  etadi,  insonning  kamol  topishga  zamin 

 
19
yaratadi.  Anatomik  va  fiologik  xarakterdagi  uzgarishlar  jismoniy  rivojlanishiga 
taalluqlidir.  Odam  buyining  usishi,  gavda  og’irligining  ortib  borishi,  gavda 
tuzilishining uzgarishi, qon bosimi, upka mig’ishi, tayanch-xarakat apparatning holati 
va boshqalar jismoniy rivojlanish kursatkichlaridir. 
Shaxs  rivojlanishida  u  eki  bu  faoliyat  turlari  (uyin,  uqish,  mehnat  va 
boshqalar)ning,  turli  eshdagi  faoliyat  mazmuni  (maqsadga  yunaltirilganlik, 
xarakatning  ongli,  rejali  bulishi,  ularning  samaradorligini  va  h.k)  shuningdek, 
(muomalar  hamda  kishilar  urtasidagi  ijtimoiy-ahloqiy  me`erlarga  buysunish, 
ijtimooiy  burchini  anglash,  unga  nisbatan  mas`ullik  kabi  xususiyatlar  ham  muhim 
ahamiyatga ega buladi.) 
Irsiyat-bu  otaqoni  eki  ajdodlarga  xos  bulgan    biologik  xususiyat  va 
uxshashliklarning  naslga  (bolaga)  utish  jarayonidir.  Nasldan-naslga  utadigan 
xususiyatlarga  quyidagilar  kiradi:  anatomik-fiziologik  tuzumi  (misol  uchun.Yuz 
tuzilishi),  organlar  holati,  qaddi-qomat,  asab  tuzimi  xususiyatlari,  teri,  soch  hamda 
kuzlarning rangi. Shuningdek, nutq, tafakkur. 
Muhit-  deganda  shaxsning  shaqllanishiga  ta`sir  etuvchi  tashqi  olam    majmui 
tushuniladi.  «Muhit»  tushunchasi  uzida  geografik-hududiy,  ijtimoiy  va  mikromuhit 
(oila) xususiyatlarini ifoda etadi. 
Mikromuhit  ozida  qisman  ijtimoiy  muhitning  qiefasini  aks  ettiradi.  Ayni 
chog’da  u  nisbatan  mustaqillikka  ega.  Mikromuhit  bu  ijtimoyi  muhitning  bir  qismi 
bulib, oila, maktab, dustlar, tengqurlar, yaqin kishilar va ush kabi unsunlari uz ichiga 
oladi. 
Tarbiya-  biror  maqsadga  yunaltirilgan  jarayon  bolib,  u  muayyan  reja,  dastur 
g’oyaldari  asosida  maxsuskasbiy  tayergarlikka  ega  bulgan  kishilar  tomonda  tashqil 
etadi. 
Tarbiya  ijtimoiy  muhit orqali keladigan tarbiyaviy  ta`sirlarning  barchasi bilan 
bog’lik  holda  ta`sir  qiladi.  Bunda  qulay,  samarali  omillardan  foydalanadi,  salbiy 
ta`sirlarning kuchini ma`lum darajada kamaytiradi. 
Tarbiya jarayonidagi kuydagi holatlar yuzaga keladi. 
1. Tarbiya jarayonida kishi organizmning usishi sodir buladi, muhitni stixiyali 
ta`siri  beraolmaydigan  narsalarni  urniladi.  Masalan:  Bola,  uz  ona  tilini  atrofni  urab 
turgan  muhitning  ta`sirida  urganib  olishi  mumkin.  Lekin  uqish  va  ezishni  mahsus 
ta`lim  yuli  bilangina  urganadi.  Ma`lum  bilim,  kunikma  va  malakalar  faqat  tarbiya 
jarayonida egallanadi. 
2.Tarbiya  erdamida  hatto  kishining  ba`zi  tug’ma  kamchiliklarini  ham  keraqli 
tomonga  uzgartirish  mumkin.  Chunonchi,  ba`zi  birbolalar  ayrim  kamchiliklar  bilan 
tug’iladi  (kar,  kur,  soqov  va  hokazo)  lekin  maxsus  tashqil  etilgan  tarbiya  erdamida 
ularning  aqli  tul  taraqmiy  qiladi,  tuma  kamchiligi  bulmagan  kishilar  bilan  barobar 
faoliyatda bulishi mumkin. 
3.  Tarbiya  erdamida  muxitning  salbiy  ta`siri  natijavsida  yuz  bergan 
kamchiliklarni ham tugatish mumkin (bolalarni karta uynashi, sukishi, . . .) 
4.  Tarbiya  istiqbol  maqsadini  belgilaydi.  Shu  bois  u  shaxs  kamolotini 
ta`minlashda ilg’or rol uynaydi.  
Tarbiyaning muvfaaqiyati kup jixatdan bola shaxsining uziga xos xusisiyatlari, 
u  yashaetgan  muxmining  ta`sirini  hisboga  olishga  bog’liqdir.  Bola  va  kattalar 
urtasidagi aloqa faol jarayondir. Mazkur jarayonda kattalar faqatgina urgatuvchi bulib 

 
20
qolmasliklari  lozim.  Bolaninng  bu  jarayondagi  faol  ishtirokini  ta`minlashga  alohida 
axamiyat berish lozim. Shundagina u uz xarakatlarini uzi iroda qilishga, uz faoliyati 
mazmunini tahlil qilishga urganadi. Bola fikr qilar, uylar ekan, uning ongi usadi. 
Ijtimoiy  munosoblar  jarayonida  nutq  rivojlanadi.  Mana  shu  vaziyatda  bola 
savollar beradi, kuzatadi, muloxaza yuritadi. Haetiy voqiea- hodisalarni tushunishga, 
yaxshi emidan ajratib olishga uz xarakatlarini davr talabiga moslashtiriishga urinadi. 
Har bir ijtiomiy jamiyatda tarbiyaning maqsad va vazifalari, ahloq me`erlari, madaniy 
boyliklar,  jamiyan  a`zolarining  didi,  ahloqiy  qarashlari,  duneqarashlari,  e`tiqodlari 
uzgarib boradi va ular tarbiya  vositasida bolalar ongiga singdirib boriladi. 
Bola  shaxsning  rivojlanishi  uchun  faol  kundalik.  Faoliyat  zarur.  Faloiyat 
erdamidagina bola atorf-muhit bilan munosabatni tashqil etadi, shu orqali uning bilish 
qobiliyati rivojlanadi, xarakter sifatlari takomillashib, kamol topadi. 
3.  Insonning  kamol  topishning  takomillashning  jarayonini  faqat  irsiyat, 
ijtimoiy  muhit  va  ta`lim-tarbiyaga  bog’lab  urganish,  talqin  kishi  ham  qaqiqatga 
unchalik  tug’ri  kelmaydi.  Chunki  ijtimoiy  taraqqietda  shaxsning  uzi  ham  ishtiroq 
etadi. 
Qobiliyat  va  iste`dodning  ruebga  chiqishida  insonning  muayyan  faoliyatiga 
qiziqishi bilan bir qatorda uning uz ustida ishlashi ham muhim ahamiyat kasb etadi. 
Iste`dodli  kishilar  uz  iste`dodlari-iqdor  kuchini  tula  ruebga  chiqarish  uchun  uz 
ustalarida tinmay ishlashlari, mehnat qilishlari shart. 
4.  Shaxsning  shaqllanishida  uniga  berilaetgan  ta`lim  tarbiyaning  mazmuni, 
metodlari va vositalari bolaning esh xusisiyatlariga muvofiq qilishi muhim sanaladi. 
O`qituvchilarning  ruhiy  hususiyatlari  bilan  birga  his  hususiyatlarini  ham  bilishi 
mal`um  hisdagi  o`quvchilarning  diqqat,  xotira,  tafakkur  laeqatlirini  inobatga  olish 
asosida  faolat  tashkillashtirrish  lozim.  Shaxsning  aqliy  va  jismoniy  kamoloti  karor 
topib borar ekan, bir qancha bosqichoarni bosib utadi. 
Tibbiet,  odam  anatomiyasi  esh  fizioligiyasi  va  maktab  gigenasi,  psixologiya 
hamda  pedogogika  fanlari  asoslariga  kura  bolaning  esh  davrlarini  quyidagicha 
ta`riflashimiz mumkin. 
Mal`um  bir  yosh  davrdagi  xos  bulgan  anatomik.  fiziologik  (jismoniy)  va 
psixologik xususiyalar esh xususiyatlari deb ataladi. 
Yosh  davrlari  shartli  ravishda  guruhlanadi.  Chunki  muayyan  davrning 
boshqasidan  ajrataygan  chegara  yuq.  Esh  davrlarining  guruhlanishi  bolaning 
rivojlanish hususiyatlarini inobatga olish-bu bola hususiyatlariga  moslashishi degani 
emas, balki, mazkur esh davrida bola imkoniyatlarini hisobga olgan ta`lim va tarbiya 
ishini tashkil etish demakdir. Quyidagi esh davrlariga qisqacha ta`rif berib utamiz. 
Gudaqlik  davri.  Yangi  tug’ilgan  bolada  barcha  sezgi  turlari  mavjud  boladi, 
ushbu sezgilar murakkab bolmay, oddiy holatdadir. 
Chaqaloq  bir  qatar  faol  bulib,  bu  faollik  avvalo,  qul  aeqlarining  refleks  yuli 
bilan  harakatlanib  turishida  kurinadi.  Huddi  shunday  reflektor  harakatchanlik 
bolaning  chinqiriqlarida  ham  namayon  buladi.  Bolada  vujudga  kelgan  shartli 
reflekslar 5-6 haftalarda yaqqol namayon bula boshlaydi. 
Gudaqlik  davrida  bola  bir  muncha  tajriba  tuplashi  bilan  uning  idrok  va 
tasavvurlari  tarkib  topa  boshlaydi.Odatda,  besh  olti  oylik  bola  utiradigan  buladi, 
sunga emaqlab, tik yurishiga harakat qila boshlaydi, bir eshiga tulgach eki ikki eshga 
qadam kuygach yura boshlaydi. 

 
21
Suz yuritilayotgan davrida bolaning hissiy kechinmalari yuzaga kela boshlaydi. 
Dastlab  ta`m  bilish  hamda  teri  sezgilar  orqali  qabullarga  nisbatan  organik  hisslar 
namoen buladi. 
Maktabgacha tarbiya davri. Ushbu yoshdagi bolaning emotsionalligi (hissietga 
beriluvchanligi)  uning  faolligida,xarakatchanligida  kurinadi.  Bu  esh  davri  bolalari 
haetida  uyin  tutadi,uyinlar,  asosan,  katta  eshdagi  kishilar  eki  bolalarning 
xarakatlariga  nisbatan  taqdiddan  iborat  buladi.Bolaning  uyinning  mazmunidan  kura 
uynalaetgan  buyumlar  (uyinchoq  va  qug’irochoqlar)  xamda  uzining  harakatlarini 
kuproq zavqlantiradi. 
Maktabgacha  tarbiya  yoshdagi  bolaning  tafakkuri-aniq  taffakur  bulib,  u 
nimalar idrok etsa eki tasavvur qilsa, usha narsalar haqida fikr yuritadi. Shu bois bola 
ularning u avval uzlashtirishga muvaffaq bulgan voqea- hodisalarga nisbatan qieslab 
tushuntirish maqsadga muvofiqdir. 
Kichik maktab o`quvchilarida ixtieriy diqqat, xotira va idrok, tafakkurli ixtieriy 
idora  qilish,  nutq,  his-tuyg’u,  iroda  kabi  ruhiy  jarayonlar,  rivojlanadi.  Shu  bois  ular 
bilim  olishga,  urganishga  intiluvchan  buladilar.  Uspirimlarning  barcha  intilishlari 
muayyan  maqsad  bilan  bog’lanadi.  Ularning  uupchiligi  yaxshi  xulqi  inson  bulish 
vatanga, xalqqa xizmat qilishga intiladilar. Ammo ayrim uspirinlar nosog’lom muhit 
ta`siriga  tushib  qoladilar,natijada  ular  shaxsiy  manfaatlarini  hamma  narsadan  ustun 
quya  boshlaydilar.  Usmir  shaxsning  rivojlanishija  jamoa  muhim  urin  tutadi.  Jamoa 
uspirimnni  uziga  jalb  etar  ekan,  uning  fikri,  uspiringa  nisbatan  kursataetgan 
munasobati    katta  ahamiyattga  ega.  Shu  sababli  sinfdan  tashqari  sharoitda  tashqil 
etilaetgan ijtimoiy mazmundagi tarbiyaviy tadbirlarni jamoa ishtiroqida tashkil etish, 
o`quvchilarning  birgalikdagi  xarakatlari  kuchiga  tayanib,  uspiringa  ta`sir  kursatish 
yaxshi natiyealar beradi. 
Usmir  o`quvchilar  urtasida  ijtimoiy  bilimlarni  targ’ib  etishda  erkin  muloqot, 
baxs tashqil etish maqsadga muvofiqdir. Chunki ular uz fikirlarini ilg’ori surish, uni 
himoya qilishlaekatlarini namoen etisha intiladilar. 
1. Shaxs ongli faoliyat bilan shug’ullanuvchi ijtimoiy mavjudod bulib, ijtimoiy 
munosabotlar mahsuli sanaladi. 
2.  Shaxsning,  shaqllanishi  biologik  (irsiy)  ijtimoiy  omillat  hamda  tarbiyaga 
bog’liqdir. 
3.  Shaxsning  shaqllanishida  faoliyat  uziga  xos,  muhim  xususiyatga  egadir. 
Zero,  shaxs  faoliyat  erdasidagina  ijtimoiy  borliq  bilan  buladigan  munasabatni  yulga 
quyadi, shu asosda uni bilish qobiliyati rivojlanadi. 
4. Shaxs jismoniy va psixologik jixatdan kamol topib boror ekan, fiziologiya. 
Pedagogika  va  psixologiya  fanlarida  «  yosh  davrlari»  deb  nomlangan  bosqichlarni 
bosib  utadi.  Yosh  davrlari  shaxsning  yosh  va  psixologik  xususiyatlariga  kura 
quydagicha  guruxlanadi.  :    gudalik  davri,  yali  davri,  maktabgacha  tarbiya  yoshi, 
kichik maktab yoshi, usmirlik davri va uspirinlik davri. 
 
SAVOLLAR: 
1.  «Individ»,  «shaxs»,  «shaxs  shaqllanishi»  tushunchalari  mazmunini  izoxlab 
bering?. 
2. Shaxsning shaqllanishiga ta`sir etuvchi asosiy omillar nimalarda iborat?. 
3. Kichik maktab eshi, Usmir va uspirinlarning esh xususiyatlariga tavsif bering?. 

 
22
4.  Shaxsiy  kuzatishlar  asosida  muayyan  o`quvchining  individual  xussiyatlarini 
aniqlang,  uning  esh  va  psixologik  xusisiyatlari  yuzasidan  tavsifnoma  tayyorlashga 
urinib kurining?. 
 
          Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Asosiy darslik va wquv qwllanmalar 
1.Ozbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  twg’risidagi”  Qonuni.  –  “Barkamol  
avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
2.Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi.  –  “Barkamol      avlod  –  Ozbekiston 
taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – 
M.: VLADOS, 2003. 
7.Toxtaxodjaeva  M.,  Nishonova  S.,  Hasanboev  J.,  Mad`yarova  S., 
Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
                        
Qoshimcha adabiyotlar 
       1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
       2.Milliy  istiqlol  g’oyasi:  asosiy  tushuncha  va  tamoyillar.  –  T.:Ozbekiston, 
2001. 
       3.Kaldibekova  A.S.,  Xodjaev  B.X.  Oquvchilarning  bilish  faolligini  oshirish 
yollari – T., 2006. 
      4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
      5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 
      6.Axliddinov  R.Sh.    Ozbekiston  Respublikasida  maktab  ta`limi  tizimini 
boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
      7.Djuraev  R.X.,  Turg’unov  S.T.  Umumiy  orta  ta`lim  muassasalarini 
boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
     8.www. pedagog. uz. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
23
Maruza №4. Pedagogika fanining  barkamol insonni 
tarbiyalashdagi orni 
 
R E J A: 
1. Pedagogikaning barkamol avlodni tarbiyalashdagi orni  
2.  Pedagogika  fanining  barkamol  insonni  tarbiyalashdagi  maqsad  va 
vazifasi 
3. Pedagogikaning metodologik asosi 
4. Pedagogik tushunchalar (kategoriyalar) 
5. Pedagogika faning tizimi 
6. Pedagogika fanining  ilmiy-tadqiqot metodlari. 
 
         T A Ya N Ch   T U Sh U N Ch A L A R I: 
 
Pedagogika, 
pedagogikaning 
maqsadi 
va 
vazifasi, 
pedagogikaning 
metodologik  asoslari,  pedagogik  kategoriyalar,  pedagogika  fanlari  tizimi, 
pedagogikaning ilmiy -tadqiqot metodlari. 
 
Pedagogika tarbiyashunoslik fani ekanligi. 
Insoni  xar  tomonlama  tarbiyalash,  insoniyatining  azaliy  orzusi  bolib, 
ajdodlarimiz  ma`rifat  va  madaniyatni  qanday  qilib  esh  avlodga  wrgatish,  olarni 
komillikka  etaklash  yollari,  qonun-qoydalarini  izlaganlar.  Darhaqiqat  insonning 
ma`rifatli va ma`naviy komilligini erishish pedagogika fanining etakchiligida amalga 
oshiriladi. 
Pedagogika  tarbiya  haqidagi  fandir.  «Pedagogika»  grekcha  soz  bolib, 
«paydogogos»-«bola  etaklovchi»  ma`nosini  anglatadi.  Insonlarni  ma`rifiy  va 
ma`naviy  barkamollikka  munosabatlarining  ozgarib  borishi  natijasida  pedagogika-  ( 
Bolani tog’ri haetta boshqarish san`ati) fani xalq orasida oz mavqiega ega boldi. Shu 
tariqa  insonni  tarbiyalovchi-  fan  sifatida  dune  fanlari  tizimi  qatorida  alohida  orin 
egalladi. 
Pedagogikaning  bosh  masalasi-tarbiyadir.  Tarbiyadagi  keng  ma`no  ta`lim, 
rivojlanish, ma`lumot bilan bog’langan holda barkamol insonni voyaga etkazishdir. 
Inson 
tarbiyasidagi 
g’oyalar, 
qoida, 
qonunlar 
dastlab 
g’issalarda, 
pandnomalarda, ezma edgorliklarda, hadislarda asoslanib berilgan. 
Pedagogikaning  fan  sifatida  shakllanib,  boyib  borishida  Sharq  va  Garb 
qomusiy olim- pedagoglarning orni kattadir. Faylasuf Farobiy ozining  «Fozil shahar 
qishlarining  qarashlari»  asarida  tarbiya  orqali  insonga  beriladigan  12    fazilatni 
sharhlab berdi. 
«Tarbiya. Pedagogika» ya`ni- bola tarbiyasining fani demakdir. Ilmi ahloqning 
asosi tarbiya. . . Bolaning salomati sadoqati- uchun yaxshi tarbiya qilmoq tanini pok 
tutmaq,  esh vaqtida maslakni  tuzamtak,  yaxshi  xulqlarni orgatmaq  emon  xulqlardan 
saqlab  ostirmaqdir:  Pedagogika  komil  insonni  tarbiyalashda  haetiy  tajriybalarga 
suyangan  holda  yuksak  ma`naviy  mafkurani  shakllantiruvchi,  qonun-qoida,  tamoyil 
va metod usullarini wrganuvchi hodislar doirasidagi fandir. 
Pedagogika  fani  ijtimoiy  fanlar  tizimiga  kirib,  ozining  nazariy,  milliy  va 
amaliy asoslariga a’ga. 

 
24
 Pedagogikaning  nazariy  asoslari:  Pedagogikaning  nazariy  asoslari  inson 
kamolotiga  qaratilgan,  xalq  yaratgan  boy  tajriba,  ilmiy  tadqiqotta  doir  nazariy  va 
metodik 
manbalargi 
Orta 
Osie 
va 
jahon 
 
marifatparvar, 
mutafakkir 
olimlariningasoslariga suyangan xolda komil insonni tarbiyalash, wqitishning qonun-
qoida va tamoiyllarining umumiy qonuniyatlariga asoslanadi. 
 Pedagogikaning  milliy  asoslari:  Pedagogikaning  milliy  asosi  ta`lim-tarbiya 
muammolarini  har  bir  millatning  milliy  merosi  bilan  birga  umumbashariy, 
umuminsoniy  qadiriyatlar  bilan  bog’langan  holda  amalga  oshirishdir.  Xar  bir 
millatning  oziga  xos  meros  va  qadiriyatlariga  suyangan  holda  tarbiyashunoslik 
masala-larini  milliy  asosida  esh  avlodga  etkazish  mazmuni,  shakl,  usuli,  metod  va 
tamoyillarini milliylashtirishdir. 
   Pedagogika fanining maqsad va vazifasi. 
 Kelajak bugundan boshlanadi,- deydi dono xalqimiz. Esh avlodni kelgusi haeti 
uni  inson  qilib  korsatuvchi  ruxiy  va  ma`naviy  jaraenning  qay  maqsadga  yonaltirib, 
kelib chiqadigan muhim vazifalarni bajarishiga bog’liq. Pedagogika fanining maqsadi 
tarbiyachi-oqituvchilarning  ongli faoliyatida oz oldiga aniq maqsad qoyib, uning wz 
ustida ishlashi, intilishi, izlanishi tanlangan vosita va usullarining qollanishi natijasini 
kora bilish kabi tarbiyachilik san`atini orgatishga qaratiladi. 
            Pedagogika faning maqsadi: 
Respublikamizda  komil  insonni  voyaga  etkazishning  bir    butun  holatdagi 
muammolarini hal qilish: 
Ta`lim-tarbiya  samaradorligini  tinmay  oshirish  va  dune  talabalari  darajasiga 
olib chiqish masalalariga ijodiy endoshish: 
Umuminsoniy  qadiriyat  va  milliy  madaniyatining  asoslarini  e`tiborga  olib, 
ta`lim-tarbiya mazmunini, milliy mafkurani shakllantirib borish imkonini yaratish. 
Pedagogika-tarbiyashunoslik  qoida,  qonunlarini  ilg’or    tajribalar  asosida 
boyitib borish va yangi ish shakllarini izlashga tadbirlar belgilash: 
Bolajak oqituvchi va tarbiyachilarni voyaga etkazish masalalari: 
Uzluksiz ta`lim tizimini yanada rivojlantirish muammolarimni hal qilish: 
Kadrlar  tayerlash  milliy  dasturini  amalga  oshirish.  Pedagogika  fanining 
vazifalari: 
Sharq  va  G`arbda  xalq  yaratgan  xalq  og’zaki  ijodieti,  pedagogikasi, 
mutafakkir,  ma`rifatparvar,  pedagog  va  olimlarning  tarbiyashunoslikka  doir  ilg’or 
g’oyalarini organib tahlil qilib komil inson tarbiyalash jaraenini organish: 
Komil  inson  tarkib  toptirishning  qonuniyat,  qoida  va  zaruriy  sifatlarini 
aniqlash: 
Pedagogika-  tarbiyashunoslikdagi  ta`lim  tarbiya  nazariyasini  hozirgi  davr 
xususiy  metodikasi  bilan  uzviy  muammolarini  ishlab  chiqish  va  yangi  pedagogik 
texnologiya qonunlariga amal qilish: 
Ta`lim-tarbiya  nazariyasidagi  qoyda  qonun,  tamoyil,  metod  va  usullarini 
maktab amaliy haeti bilan bog’lab, bolajak oqituvchilarga orgatish: 
Xalq  ta`limining  boshqarish  va  rahbarlik  masalalarini  chuqur  organib  bolajak 
oqituvchilarni qanday tayerlash muammolarini hal qilish. 
                 Pedagogika metodologik  asosi. 
 Pedagogikaning  fan  sifatida  shakllanib  borishi  ijtimoiy  iqtisodiy  zaruriyat 
mahsuli  sifatida  turli  fanlar  bilan  qadim-qadim  zamonlardan  bog’liqdir.  Olloh  eru 

 
25
osmonni yaratib insonni er yuziga ozidan xalifa etib yaratdi. Wzining mavjudligi har 
bir  ishga  qodirligini  ilmda  tengsizligini  mehru-muruvvatda  beqiesligini    bildirdi. 
Islomda ilm berishda bir- biriga bog’liq bolgan din va dune haqida tushuncha mavjud 
ular  alohida  tushunchalar  emasligi  Qur`oni  Karim  ta`limoti  bilan  bog’liqdir.  Shuni 
ta`kidlamoq    kerakki,  pedagogika  fanining  metologik  asosi  diniy  va  duneviy  fanlar 
tarkibida  rivojlangan.  Qur`onda  «Ilm»  sozi  turli  xollarda  765  marta  takrorlanadi. 
G`arb faylasuf olimlari ham Islom falsafasiga suyangan holda ijod etganlar. 
Pedagogika  fani  metodologiyasining  yaratilishida  qomusiy  mutafakkir  va 
pedagoglarning  orni  diqqatta  sazovardir.  Al-Xorazmiy,  Ibn  Sino,  Abu  Rayxon 
Beruniy,  Rudakiy,  Firdavsiy,  Alisher  navoiy,  Voiz  Koshfiy,  chex  olimi  Yan  Amos 
Komenskiy,  shveytsariyalik  pedagog  Iogann  Genrix  Pestolotstsi,  nemis  pedagogi 
Adol`f  Disterverg,  rus  pedagogi  K.D.  Ushinskiy  kabilar  oz  ijodietlarida 
pedagogikaninig  metodologik  asosini  yaratib,  komil  inson  tarbiyalashdagi  qonun- 
qoidalarni asosladi-lar. Yangicha sharqona pedagogikanining metodo-logiyasi otmish 
ajdodlarimizning  barkamol  inson  tarbiyasidagi  g’oya  va  mafkurasini  mustahamlash 
va  unga  amal  qilishdir.  Pedagogika  fanining  mazmuni,  maqsadi,  vazifalari,  tamoiyl, 
usul  va  vositalari,  umuman,  har  bir  inson  uchun  zarur  bolan  tarbiyaviy  ta`sirlar 
yangicha asosiga ega bolishi kerak. 
Prezidentimiz I.A.Karimov bu borada shunday 
degan edi: 
Ozbekistonning  yangilanish  va  rivojlanish  yoli  tortta  asosiy  negizga 
asoslanadi: 
-Umumiy qadiriyatlarga sodiqliq: 
-Xalqimizning ma`naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish: 
-Insonning oz imkoniyatlarini erkin namoen qilish: 
- Vatanparvarlik (I.A.Karimov Ozbekistan oz istiqlol va taraqqiet yoli. T-Ozbekiston 
1992y 65bet). 
                   Pedagogik tushunchalar 
Pedagogika  fanida  bir-biri  uzviy  bog’langan  quyidagi  tushunchalar    mavjud: 
Tarbiya, ta`lim, ma`lumot. Tarbiya ijtimoiy haet zarur bolgan hodisalardir. «Tarbiya - 
Haet  va  momot»  degan  edi  Abdulla  Avloniy.  Tarbiya  yuksak  ma`naviy,  jismoniy 
barkamollik,  yaxshining  emondan  farqlash,  yuksak  insoniy  barkamollik,  yaxshining 
emondan  farqlash.  Tarbiya    kishilik  jamiyatining  hamma  bosqich-larida  rivojlanib, 
osib  avloddan-avlodga  vorsilik  vazifasini.  Lekin  har  bir  jamiyatda  tarbiyaning 
maqsadi, vazifasi, mazmuni oziga xoslik bilan farq qiladi. 
Xalq  iqtisodiy,  siesiy  va  ma`naviy  zaruriyatidan  kelib  chiqib,  esh  avlodni 
tarbiyalash  muammolari  dastlab  xalq  og’zaki  ijodieti,  pedagogikasi  ezma  edgorlik, 
pandnomalarda, tafakkur va ma`rifatparvarlikning asarlarida bosh mavzu bolib komil 
inson uchun zaruriy hodisa sifatida talqin etilgan. Halq og’zaki ijodietida tarbiya bosh 
masala  siftaida  taviflangan.  Tarbiya  va  odob,  vatanga  cheksiz  muxabbat,  adolat, 
insof, adolatsizlik, botirlik, qorqoqlik,  mehnatsevarlik, ilm, bilimdonlik kabi g’oyalar 
tarbiya  vosiasi  hamdir.  Vatan  qadirini  bilmagan  oz  qadirini  bilmas,  Vatanga  kelgan 
iymonga  kelar.  Bola  tuqqanniki  emas  tarbiyalaganniki.  Ota    g’ayratli  bolsa,  Bola 
ibratli bolar. Mustaqil Ozbekiston Respublikasining milliy pedagogika fanida tarbiya-
inson  muammolari,  adabiet  ajdodlarimiz  g’oyalariga  suyanib,  qoidagi  qonunlarga 
asoslanishi zarur deb hisblanadi: 

 
26
Tarbiya inson faoliyati jaraenida tartibli ta`sir  zuvchi mahsul bolib, natijasini 
insonning yashab turgan ijtimoiy sharoiti belgilaydi. 
Inson  kamolatining  xarakterlovchi  kuch  ortasidagi  qarama-qarshiliklarni 
mavjud-ligi uning shaxsiy haetida namoen boladi. 
Inson  faoliyati  jaraenida atrofida-gi narsa va hodisalarga qiziqishini uog’otish 
va uni e`tiqodga aylantirish. 
Tarbiya  jaraeni  eshlarni  kattalar  bilan,  kattalarning  eshlar  bilan  qonuniy 
munosabati natijasida amalga oshiriladi. 
Tarbiya  jaraenining  qonun,  qoida,  tamoyil,  metod  usullarini  pedagogikaning 
tarbiya nazariyasi qismi chuqur atroflicha organadi. 
Ta`lim 
inson 
aqliy 
kamolotini 
yuzoga 
chiqaruvchi 
pedagogika-
tarbiyashunoslikning  bir  qismidir.  Pedagogikaning  didaktika  qismi  uni  atroflicha 
organadi.  Pedagogik  ma`lumot  orta  va  oliy  darajali  bolib,orta  ma`lumot  maxsus 
akademik  litsey,  pedagogik  kollejlarda  bosqichli  shaklda  beriladi.  Natijada  orta 
ma`lumot haqidagi oqish davrida olgan mutaxassisligi haqida guvohnoma beriladi. 
 
                 Pedagogika fanining tizimi 
Pedagogika fani komil insonda jahon tajribalarida sinalgan tizim bolgan bozor 
munosabatlarini  shakllantirish,  milliy  meros,  an`analar,  milliy  va  umuminsoniy 
qadiriyatlarning boy manbalari bolgan ma`naviy-ma`rifiy tushunchalar haqida bilim, 
malaka hosil qilishda pedagogikaning kop fanlar bilan aloqadorligi bilan ulug’dir. 
Pedagogika  fanlar  tizimida  etnopedagogik,  maktabgacha  ta`lim  pedagogikasi, 
maktab  pedagogikasi,  kasbiy  ta`lim  mehnat  pedagogikasi  jismioniy  kamolot 
pedagogikasi,  harbiy  pedagogika,  maxsus  pedagogika,  kar,  soqov  (surdo) 
pedagogika,  korlar  (Tiflo)  pedagogika,  aqliy  jihatdan  orqada  qolgan  (oligrofeno) 
pedagogika, pedagogik mahorat kiradi. 
Pedagogika  fanining  boshqa  fanlar  bilan  aloqasi.  Pedagogika  fani  inson 
tarbiyasi bilan shug’ullanganligi sababli unga hamma fanlar komak-lashishi tabiydir.  
Pedagogikaning metodik asosi, bilim nazariyasi va tarbiyadagi qonun-qoidalar 
bevosita falsafa fanining ta`sirida amalga oshiriladi.  
                  
SAVOLLAR 
1.Pedagogikaning 
barkamol 
avlodni 
tarbiyalashdagi 
ornini 
ayting?. 
2.  Pedagogika  fanining  barkamol  avlodni    tarbiyalashdagi  maqsad  va  vazifalarini   
sharhlab bering 
3. Pedagogik tushunchalar, ularning mohiyati nimada. 
4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib     bering. 
 
 
          
 
 
 
 
 
 

 
27
 Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Download 5.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling