O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi
Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Qoshimcha adabiyotlar
- TAYaNCh TUShUNChALARI
- Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va wquv qwllanmalar
- Maruza №4. Pedagogika fanining barkamol insonni tarbiyalashdagi orni
- Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati
Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va oquv qollanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim twg’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6. Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 7. Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. Qoshimcha adabiyotlar 9. Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 10. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 11. Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 12. Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 13. Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 14. Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 15. Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 16. www. pedagog. uz. 18 Maruza №3. Shaxs rivojlanishining qonuniyatlari Reja 1.Shaxs xaqida tushuncha. 2.Shaxs rivojlanishi. 3.Shaxs rivojlanishining omillari. 4.Bola shaxsi tarbiya ob`ekti va sub`ekti sifatida. 5.Shaxs faolligi. TAYaNCh TUShUNChALARI Individa, shaxs, rivojlanish, muxid, faoliyat, irsiyat, Esh xusuiyatlar gudaqlik davri, maktabgacha tarbiya davri, kichik maktab eshi davri, usimlik davri, uspirimlik davri. 1. Du`niega kelgan shudak ma`lum eshka qadar individ sanaladi. « Individ»- lotincha individium suzidan kelib chiqqan bulib, (bulinmas), «ayrim shaxs», «yagona» ma`nolarni anglatadi. Individ biologik turga kiruvchi alohida tirik mavjudotdir. Shaxsning shaqllanishida harakat uziga xos omil sanaladi. Gudak (chaqaloq) ham turli xarakatlarni tashkil etadi. Biroq bu xarakatlarsiz keyinchalik shartli reflekslar bulib, ongli ravishda emas, balki shartsiz va shartli quzg’otuvchilarga javob tarzida yuz beradi. Gudakda nutq bulishi, shuningdek u tomonidan tashqil etilaetgan xarakatlar ongli ravishda sodir bula boshlashi va olbatda, ijtimoiy munosabatlar jarayonidagi ishtiroqning ruy berishi shaxs shaqllanishning dastlabki bosqichi sanaladi. Har bir odam shaxs sifatida turlicha namoen buladi. U uzining xarakteri, qiziqishi, obiliyati, aqliy rivojlanganlik darajasi, ehtieji va mehnat faoliyatiga nisbatan shaxsiy munosabati biloan boshqalardan farqlanadi. Odam bolasining shaxs sifatida rivojlanishi, uning har tomonlama kamolga etishining samarali bulishini ta`minlash bulishini ta`minlash uchun pedagogika fani shaxs rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini, unga ta`sir etadigan omillarni, rivojlanish jarayonida alo kador bosqichlarni aniqlashi kerak. Shuningdek, bola shaxsning faoligining urni va riloni ham urganishi lozim. Har bir odam shaxs sifatida turlicha namoen buladi. U uzining xarakteri, qiziqishi, obiliyati, aqliy rivojlanganlik jarajasi,ehtieji va mehnat faoliyatiga nisbatan shaxsiy munosabati bilan boshqalardan farqlanadi. Ular shaxsning uziga xos xususiyatlari bulib,mazkur xususiyatlar rivojlanib ma`lum bir bos kichga etsakgina u kamol topgan shaxs sifatida namoen buladi. Shaxs ijtimoiyi munosabatlar jarayonida qaror topadi. Odam bolasining shaxs sifatida rivojlanishi, uning har tomonlama kamolga etishining samarali bulishini ta`minlash bulishini ta`minlash uchun pedagogika fani shaxs rivojlanishining umumiy qonuniyatlarini, unga ta`sir etadigan omillarni, rivojlanish jarayonida aloqador bosqichlarni aniqlashi kerak. Shuningdek, bola shaxsning faolligining urni va riolani ham urganishi lozim. Shaxs- Biologik omillar(irsiyat)- ijtimoiy olimlar (muhit)-Tarbiya. Odam biologik mavjudod sanaladi, uning rivojlanishiga tabiiy qonunlar, biologik va ijtimoiyi qonuniyatlar ta`sir etadi, insonning kamol topishga zamin 19 yaratadi. Anatomik va fiologik xarakterdagi uzgarishlar jismoniy rivojlanishiga taalluqlidir. Odam buyining usishi, gavda og’irligining ortib borishi, gavda tuzilishining uzgarishi, qon bosimi, upka mig’ishi, tayanch-xarakat apparatning holati va boshqalar jismoniy rivojlanish kursatkichlaridir. Shaxs rivojlanishida u eki bu faoliyat turlari (uyin, uqish, mehnat va boshqalar)ning, turli eshdagi faoliyat mazmuni (maqsadga yunaltirilganlik, xarakatning ongli, rejali bulishi, ularning samaradorligini va h.k) shuningdek, (muomalar hamda kishilar urtasidagi ijtimoiy-ahloqiy me`erlarga buysunish, ijtimooiy burchini anglash, unga nisbatan mas`ullik kabi xususiyatlar ham muhim ahamiyatga ega buladi.) Irsiyat-bu otaqoni eki ajdodlarga xos bulgan biologik xususiyat va uxshashliklarning naslga (bolaga) utish jarayonidir. Nasldan-naslga utadigan xususiyatlarga quyidagilar kiradi: anatomik-fiziologik tuzumi (misol uchun.Yuz tuzilishi), organlar holati, qaddi-qomat, asab tuzimi xususiyatlari, teri, soch hamda kuzlarning rangi. Shuningdek, nutq, tafakkur. Muhit- deganda shaxsning shaqllanishiga ta`sir etuvchi tashqi olam majmui tushuniladi. «Muhit» tushunchasi uzida geografik-hududiy, ijtimoiy va mikromuhit (oila) xususiyatlarini ifoda etadi. Mikromuhit ozida qisman ijtimoiy muhitning qiefasini aks ettiradi. Ayni chog’da u nisbatan mustaqillikka ega. Mikromuhit bu ijtimoyi muhitning bir qismi bulib, oila, maktab, dustlar, tengqurlar, yaqin kishilar va ush kabi unsunlari uz ichiga oladi. Tarbiya- biror maqsadga yunaltirilgan jarayon bolib, u muayyan reja, dastur g’oyaldari asosida maxsuskasbiy tayergarlikka ega bulgan kishilar tomonda tashqil etadi. Tarbiya ijtimoiy muhit orqali keladigan tarbiyaviy ta`sirlarning barchasi bilan bog’lik holda ta`sir qiladi. Bunda qulay, samarali omillardan foydalanadi, salbiy ta`sirlarning kuchini ma`lum darajada kamaytiradi. Tarbiya jarayonidagi kuydagi holatlar yuzaga keladi. 1. Tarbiya jarayonida kishi organizmning usishi sodir buladi, muhitni stixiyali ta`siri beraolmaydigan narsalarni urniladi. Masalan: Bola, uz ona tilini atrofni urab turgan muhitning ta`sirida urganib olishi mumkin. Lekin uqish va ezishni mahsus ta`lim yuli bilangina urganadi. Ma`lum bilim, kunikma va malakalar faqat tarbiya jarayonida egallanadi. 2.Tarbiya erdamida hatto kishining ba`zi tug’ma kamchiliklarini ham keraqli tomonga uzgartirish mumkin. Chunonchi, ba`zi birbolalar ayrim kamchiliklar bilan tug’iladi (kar, kur, soqov va hokazo) lekin maxsus tashqil etilgan tarbiya erdamida ularning aqli tul taraqmiy qiladi, tuma kamchiligi bulmagan kishilar bilan barobar faoliyatda bulishi mumkin. 3. Tarbiya erdamida muxitning salbiy ta`siri natijavsida yuz bergan kamchiliklarni ham tugatish mumkin (bolalarni karta uynashi, sukishi, . . .) 4. Tarbiya istiqbol maqsadini belgilaydi. Shu bois u shaxs kamolotini ta`minlashda ilg’or rol uynaydi. Tarbiyaning muvfaaqiyati kup jixatdan bola shaxsining uziga xos xusisiyatlari, u yashaetgan muxmining ta`sirini hisboga olishga bog’liqdir. Bola va kattalar urtasidagi aloqa faol jarayondir. Mazkur jarayonda kattalar faqatgina urgatuvchi bulib 20 qolmasliklari lozim. Bolaninng bu jarayondagi faol ishtirokini ta`minlashga alohida axamiyat berish lozim. Shundagina u uz xarakatlarini uzi iroda qilishga, uz faoliyati mazmunini tahlil qilishga urganadi. Bola fikr qilar, uylar ekan, uning ongi usadi. Ijtimoiy munosoblar jarayonida nutq rivojlanadi. Mana shu vaziyatda bola savollar beradi, kuzatadi, muloxaza yuritadi. Haetiy voqiea- hodisalarni tushunishga, yaxshi emidan ajratib olishga uz xarakatlarini davr talabiga moslashtiriishga urinadi. Har bir ijtiomiy jamiyatda tarbiyaning maqsad va vazifalari, ahloq me`erlari, madaniy boyliklar, jamiyan a`zolarining didi, ahloqiy qarashlari, duneqarashlari, e`tiqodlari uzgarib boradi va ular tarbiya vositasida bolalar ongiga singdirib boriladi. Bola shaxsning rivojlanishi uchun faol kundalik. Faoliyat zarur. Faloiyat erdamidagina bola atorf-muhit bilan munosabatni tashqil etadi, shu orqali uning bilish qobiliyati rivojlanadi, xarakter sifatlari takomillashib, kamol topadi. 3. Insonning kamol topishning takomillashning jarayonini faqat irsiyat, ijtimoiy muhit va ta`lim-tarbiyaga bog’lab urganish, talqin kishi ham qaqiqatga unchalik tug’ri kelmaydi. Chunki ijtimoiy taraqqietda shaxsning uzi ham ishtiroq etadi. Qobiliyat va iste`dodning ruebga chiqishida insonning muayyan faoliyatiga qiziqishi bilan bir qatorda uning uz ustida ishlashi ham muhim ahamiyat kasb etadi. Iste`dodli kishilar uz iste`dodlari-iqdor kuchini tula ruebga chiqarish uchun uz ustalarida tinmay ishlashlari, mehnat qilishlari shart. 4. Shaxsning shaqllanishida uniga berilaetgan ta`lim tarbiyaning mazmuni, metodlari va vositalari bolaning esh xusisiyatlariga muvofiq qilishi muhim sanaladi. O`qituvchilarning ruhiy hususiyatlari bilan birga his hususiyatlarini ham bilishi mal`um hisdagi o`quvchilarning diqqat, xotira, tafakkur laeqatlirini inobatga olish asosida faolat tashkillashtirrish lozim. Shaxsning aqliy va jismoniy kamoloti karor topib borar ekan, bir qancha bosqichoarni bosib utadi. Tibbiet, odam anatomiyasi esh fizioligiyasi va maktab gigenasi, psixologiya hamda pedogogika fanlari asoslariga kura bolaning esh davrlarini quyidagicha ta`riflashimiz mumkin. Mal`um bir yosh davrdagi xos bulgan anatomik. fiziologik (jismoniy) va psixologik xususiyalar esh xususiyatlari deb ataladi. Yosh davrlari shartli ravishda guruhlanadi. Chunki muayyan davrning boshqasidan ajrataygan chegara yuq. Esh davrlarining guruhlanishi bolaning rivojlanish hususiyatlarini inobatga olish-bu bola hususiyatlariga moslashishi degani emas, balki, mazkur esh davrida bola imkoniyatlarini hisobga olgan ta`lim va tarbiya ishini tashkil etish demakdir. Quyidagi esh davrlariga qisqacha ta`rif berib utamiz. Gudaqlik davri. Yangi tug’ilgan bolada barcha sezgi turlari mavjud boladi, ushbu sezgilar murakkab bolmay, oddiy holatdadir. Chaqaloq bir qatar faol bulib, bu faollik avvalo, qul aeqlarining refleks yuli bilan harakatlanib turishida kurinadi. Huddi shunday reflektor harakatchanlik bolaning chinqiriqlarida ham namayon buladi. Bolada vujudga kelgan shartli reflekslar 5-6 haftalarda yaqqol namayon bula boshlaydi. Gudaqlik davrida bola bir muncha tajriba tuplashi bilan uning idrok va tasavvurlari tarkib topa boshlaydi.Odatda, besh olti oylik bola utiradigan buladi, sunga emaqlab, tik yurishiga harakat qila boshlaydi, bir eshiga tulgach eki ikki eshga qadam kuygach yura boshlaydi. 21 Suz yuritilayotgan davrida bolaning hissiy kechinmalari yuzaga kela boshlaydi. Dastlab ta`m bilish hamda teri sezgilar orqali qabullarga nisbatan organik hisslar namoen buladi. Maktabgacha tarbiya davri. Ushbu yoshdagi bolaning emotsionalligi (hissietga beriluvchanligi) uning faolligida,xarakatchanligida kurinadi. Bu esh davri bolalari haetida uyin tutadi,uyinlar, asosan, katta eshdagi kishilar eki bolalarning xarakatlariga nisbatan taqdiddan iborat buladi.Bolaning uyinning mazmunidan kura uynalaetgan buyumlar (uyinchoq va qug’irochoqlar) xamda uzining harakatlarini kuproq zavqlantiradi. Maktabgacha tarbiya yoshdagi bolaning tafakkuri-aniq taffakur bulib, u nimalar idrok etsa eki tasavvur qilsa, usha narsalar haqida fikr yuritadi. Shu bois bola ularning u avval uzlashtirishga muvaffaq bulgan voqea- hodisalarga nisbatan qieslab tushuntirish maqsadga muvofiqdir. Kichik maktab o`quvchilarida ixtieriy diqqat, xotira va idrok, tafakkurli ixtieriy idora qilish, nutq, his-tuyg’u, iroda kabi ruhiy jarayonlar, rivojlanadi. Shu bois ular bilim olishga, urganishga intiluvchan buladilar. Uspirimlarning barcha intilishlari muayyan maqsad bilan bog’lanadi. Ularning uupchiligi yaxshi xulqi inson bulish vatanga, xalqqa xizmat qilishga intiladilar. Ammo ayrim uspirinlar nosog’lom muhit ta`siriga tushib qoladilar,natijada ular shaxsiy manfaatlarini hamma narsadan ustun quya boshlaydilar. Usmir shaxsning rivojlanishija jamoa muhim urin tutadi. Jamoa uspirimnni uziga jalb etar ekan, uning fikri, uspiringa nisbatan kursataetgan munasobati katta ahamiyattga ega. Shu sababli sinfdan tashqari sharoitda tashqil etilaetgan ijtimoiy mazmundagi tarbiyaviy tadbirlarni jamoa ishtiroqida tashkil etish, o`quvchilarning birgalikdagi xarakatlari kuchiga tayanib, uspiringa ta`sir kursatish yaxshi natiyealar beradi. Usmir o`quvchilar urtasida ijtimoiy bilimlarni targ’ib etishda erkin muloqot, baxs tashqil etish maqsadga muvofiqdir. Chunki ular uz fikirlarini ilg’ori surish, uni himoya qilishlaekatlarini namoen etisha intiladilar. 1. Shaxs ongli faoliyat bilan shug’ullanuvchi ijtimoiy mavjudod bulib, ijtimoiy munosabotlar mahsuli sanaladi. 2. Shaxsning, shaqllanishi biologik (irsiy) ijtimoiy omillat hamda tarbiyaga bog’liqdir. 3. Shaxsning shaqllanishida faoliyat uziga xos, muhim xususiyatga egadir. Zero, shaxs faoliyat erdasidagina ijtimoiy borliq bilan buladigan munasabatni yulga quyadi, shu asosda uni bilish qobiliyati rivojlanadi. 4. Shaxs jismoniy va psixologik jixatdan kamol topib boror ekan, fiziologiya. Pedagogika va psixologiya fanlarida « yosh davrlari» deb nomlangan bosqichlarni bosib utadi. Yosh davrlari shaxsning yosh va psixologik xususiyatlariga kura quydagicha guruxlanadi. : gudalik davri, yali davri, maktabgacha tarbiya yoshi, kichik maktab yoshi, usmirlik davri va uspirinlik davri. SAVOLLAR: 1. «Individ», «shaxs», «shaxs shaqllanishi» tushunchalari mazmunini izoxlab bering?. 2. Shaxsning shaqllanishiga ta`sir etuvchi asosiy omillar nimalarda iborat?. 3. Kichik maktab eshi, Usmir va uspirinlarning esh xususiyatlariga tavsif bering?. 22 4. Shaxsiy kuzatishlar asosida muayyan o`quvchining individual xussiyatlarini aniqlang, uning esh va psixologik xusisiyatlari yuzasidan tavsifnoma tayyorlashga urinib kurining?. Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Asosiy darslik va wquv qwllanmalar 1.Ozbekiston Respublikasining “Ta`lim twg’risidagi” Qonuni. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol avlod – Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997. 3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 6.Slastenin V.A., Isaev I. F., Shiyanov E. N. Obshaya pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. Qoshimcha adabiyotlar 1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – T., 2006. 4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 6.Axliddinov R.Sh. Ozbekiston Respublikasida maktab ta`limi tizimini boshqarish xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 7.Djuraev R.X., Turg’unov S.T. Umumiy orta ta`lim muassasalarini boshqarishda menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006. 8.www. pedagog. uz. 23 Maruza №4. Pedagogika fanining barkamol insonni tarbiyalashdagi orni R E J A: 1. Pedagogikaning barkamol avlodni tarbiyalashdagi orni 2. Pedagogika fanining barkamol insonni tarbiyalashdagi maqsad va vazifasi 3. Pedagogikaning metodologik asosi 4. Pedagogik tushunchalar (kategoriyalar) 5. Pedagogika faning tizimi 6. Pedagogika fanining ilmiy-tadqiqot metodlari. T A Ya N Ch T U Sh U N Ch A L A R I: Pedagogika, pedagogikaning maqsadi va vazifasi, pedagogikaning metodologik asoslari, pedagogik kategoriyalar, pedagogika fanlari tizimi, pedagogikaning ilmiy -tadqiqot metodlari. Pedagogika tarbiyashunoslik fani ekanligi. Insoni xar tomonlama tarbiyalash, insoniyatining azaliy orzusi bolib, ajdodlarimiz ma`rifat va madaniyatni qanday qilib esh avlodga wrgatish, olarni komillikka etaklash yollari, qonun-qoydalarini izlaganlar. Darhaqiqat insonning ma`rifatli va ma`naviy komilligini erishish pedagogika fanining etakchiligida amalga oshiriladi. Pedagogika tarbiya haqidagi fandir. «Pedagogika» grekcha soz bolib, «paydogogos»-«bola etaklovchi» ma`nosini anglatadi. Insonlarni ma`rifiy va ma`naviy barkamollikka munosabatlarining ozgarib borishi natijasida pedagogika- ( Bolani tog’ri haetta boshqarish san`ati) fani xalq orasida oz mavqiega ega boldi. Shu tariqa insonni tarbiyalovchi- fan sifatida dune fanlari tizimi qatorida alohida orin egalladi. Pedagogikaning bosh masalasi-tarbiyadir. Tarbiyadagi keng ma`no ta`lim, rivojlanish, ma`lumot bilan bog’langan holda barkamol insonni voyaga etkazishdir. Inson tarbiyasidagi g’oyalar, qoida, qonunlar dastlab g’issalarda, pandnomalarda, ezma edgorliklarda, hadislarda asoslanib berilgan. Pedagogikaning fan sifatida shakllanib, boyib borishida Sharq va Garb qomusiy olim- pedagoglarning orni kattadir. Faylasuf Farobiy ozining «Fozil shahar qishlarining qarashlari» asarida tarbiya orqali insonga beriladigan 12 fazilatni sharhlab berdi. «Tarbiya. Pedagogika» ya`ni- bola tarbiyasining fani demakdir. Ilmi ahloqning asosi tarbiya. . . Bolaning salomati sadoqati- uchun yaxshi tarbiya qilmoq tanini pok tutmaq, esh vaqtida maslakni tuzamtak, yaxshi xulqlarni orgatmaq emon xulqlardan saqlab ostirmaqdir: Pedagogika komil insonni tarbiyalashda haetiy tajriybalarga suyangan holda yuksak ma`naviy mafkurani shakllantiruvchi, qonun-qoida, tamoyil va metod usullarini wrganuvchi hodislar doirasidagi fandir. Pedagogika fani ijtimoiy fanlar tizimiga kirib, ozining nazariy, milliy va amaliy asoslariga a’ga. 24 Pedagogikaning nazariy asoslari: Pedagogikaning nazariy asoslari inson kamolotiga qaratilgan, xalq yaratgan boy tajriba, ilmiy tadqiqotta doir nazariy va metodik manbalargi Orta Osie va jahon marifatparvar, mutafakkir olimlariningasoslariga suyangan xolda komil insonni tarbiyalash, wqitishning qonun- qoida va tamoiyllarining umumiy qonuniyatlariga asoslanadi. Pedagogikaning milliy asoslari: Pedagogikaning milliy asosi ta`lim-tarbiya muammolarini har bir millatning milliy merosi bilan birga umumbashariy, umuminsoniy qadiriyatlar bilan bog’langan holda amalga oshirishdir. Xar bir millatning oziga xos meros va qadiriyatlariga suyangan holda tarbiyashunoslik masala-larini milliy asosida esh avlodga etkazish mazmuni, shakl, usuli, metod va tamoyillarini milliylashtirishdir. Pedagogika fanining maqsad va vazifasi. Kelajak bugundan boshlanadi,- deydi dono xalqimiz. Esh avlodni kelgusi haeti uni inson qilib korsatuvchi ruxiy va ma`naviy jaraenning qay maqsadga yonaltirib, kelib chiqadigan muhim vazifalarni bajarishiga bog’liq. Pedagogika fanining maqsadi tarbiyachi-oqituvchilarning ongli faoliyatida oz oldiga aniq maqsad qoyib, uning wz ustida ishlashi, intilishi, izlanishi tanlangan vosita va usullarining qollanishi natijasini kora bilish kabi tarbiyachilik san`atini orgatishga qaratiladi. Pedagogika faning maqsadi: Respublikamizda komil insonni voyaga etkazishning bir butun holatdagi muammolarini hal qilish: Ta`lim-tarbiya samaradorligini tinmay oshirish va dune talabalari darajasiga olib chiqish masalalariga ijodiy endoshish: Umuminsoniy qadiriyat va milliy madaniyatining asoslarini e`tiborga olib, ta`lim-tarbiya mazmunini, milliy mafkurani shakllantirib borish imkonini yaratish. Pedagogika-tarbiyashunoslik qoida, qonunlarini ilg’or tajribalar asosida boyitib borish va yangi ish shakllarini izlashga tadbirlar belgilash: Bolajak oqituvchi va tarbiyachilarni voyaga etkazish masalalari: Uzluksiz ta`lim tizimini yanada rivojlantirish muammolarimni hal qilish: Kadrlar tayerlash milliy dasturini amalga oshirish. Pedagogika fanining vazifalari: Sharq va G`arbda xalq yaratgan xalq og’zaki ijodieti, pedagogikasi, mutafakkir, ma`rifatparvar, pedagog va olimlarning tarbiyashunoslikka doir ilg’or g’oyalarini organib tahlil qilib komil inson tarbiyalash jaraenini organish: Komil inson tarkib toptirishning qonuniyat, qoida va zaruriy sifatlarini aniqlash: Pedagogika- tarbiyashunoslikdagi ta`lim tarbiya nazariyasini hozirgi davr xususiy metodikasi bilan uzviy muammolarini ishlab chiqish va yangi pedagogik texnologiya qonunlariga amal qilish: Ta`lim-tarbiya nazariyasidagi qoyda qonun, tamoyil, metod va usullarini maktab amaliy haeti bilan bog’lab, bolajak oqituvchilarga orgatish: Xalq ta`limining boshqarish va rahbarlik masalalarini chuqur organib bolajak oqituvchilarni qanday tayerlash muammolarini hal qilish. Pedagogika metodologik asosi. Pedagogikaning fan sifatida shakllanib borishi ijtimoiy iqtisodiy zaruriyat mahsuli sifatida turli fanlar bilan qadim-qadim zamonlardan bog’liqdir. Olloh eru 25 osmonni yaratib insonni er yuziga ozidan xalifa etib yaratdi. Wzining mavjudligi har bir ishga qodirligini ilmda tengsizligini mehru-muruvvatda beqiesligini bildirdi. Islomda ilm berishda bir- biriga bog’liq bolgan din va dune haqida tushuncha mavjud ular alohida tushunchalar emasligi Qur`oni Karim ta`limoti bilan bog’liqdir. Shuni ta`kidlamoq kerakki, pedagogika fanining metologik asosi diniy va duneviy fanlar tarkibida rivojlangan. Qur`onda «Ilm» sozi turli xollarda 765 marta takrorlanadi. G`arb faylasuf olimlari ham Islom falsafasiga suyangan holda ijod etganlar. Pedagogika fani metodologiyasining yaratilishida qomusiy mutafakkir va pedagoglarning orni diqqatta sazovardir. Al-Xorazmiy, Ibn Sino, Abu Rayxon Beruniy, Rudakiy, Firdavsiy, Alisher navoiy, Voiz Koshfiy, chex olimi Yan Amos Komenskiy, shveytsariyalik pedagog Iogann Genrix Pestolotstsi, nemis pedagogi Adol`f Disterverg, rus pedagogi K.D. Ushinskiy kabilar oz ijodietlarida pedagogikaninig metodologik asosini yaratib, komil inson tarbiyalashdagi qonun- qoidalarni asosladi-lar. Yangicha sharqona pedagogikanining metodo-logiyasi otmish ajdodlarimizning barkamol inson tarbiyasidagi g’oya va mafkurasini mustahamlash va unga amal qilishdir. Pedagogika fanining mazmuni, maqsadi, vazifalari, tamoiyl, usul va vositalari, umuman, har bir inson uchun zarur bolan tarbiyaviy ta`sirlar yangicha asosiga ega bolishi kerak. Prezidentimiz I.A.Karimov bu borada shunday degan edi: Ozbekistonning yangilanish va rivojlanish yoli tortta asosiy negizga asoslanadi: -Umumiy qadiriyatlarga sodiqliq: -Xalqimizning ma`naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish: -Insonning oz imkoniyatlarini erkin namoen qilish: - Vatanparvarlik (I.A.Karimov Ozbekistan oz istiqlol va taraqqiet yoli. T-Ozbekiston 1992y 65bet). Pedagogik tushunchalar Pedagogika fanida bir-biri uzviy bog’langan quyidagi tushunchalar mavjud: Tarbiya, ta`lim, ma`lumot. Tarbiya ijtimoiy haet zarur bolgan hodisalardir. «Tarbiya - Haet va momot» degan edi Abdulla Avloniy. Tarbiya yuksak ma`naviy, jismoniy barkamollik, yaxshining emondan farqlash, yuksak insoniy barkamollik, yaxshining emondan farqlash. Tarbiya kishilik jamiyatining hamma bosqich-larida rivojlanib, osib avloddan-avlodga vorsilik vazifasini. Lekin har bir jamiyatda tarbiyaning maqsadi, vazifasi, mazmuni oziga xoslik bilan farq qiladi. Xalq iqtisodiy, siesiy va ma`naviy zaruriyatidan kelib chiqib, esh avlodni tarbiyalash muammolari dastlab xalq og’zaki ijodieti, pedagogikasi ezma edgorlik, pandnomalarda, tafakkur va ma`rifatparvarlikning asarlarida bosh mavzu bolib komil inson uchun zaruriy hodisa sifatida talqin etilgan. Halq og’zaki ijodietida tarbiya bosh masala siftaida taviflangan. Tarbiya va odob, vatanga cheksiz muxabbat, adolat, insof, adolatsizlik, botirlik, qorqoqlik, mehnatsevarlik, ilm, bilimdonlik kabi g’oyalar tarbiya vosiasi hamdir. Vatan qadirini bilmagan oz qadirini bilmas, Vatanga kelgan iymonga kelar. Bola tuqqanniki emas tarbiyalaganniki. Ota g’ayratli bolsa, Bola ibratli bolar. Mustaqil Ozbekiston Respublikasining milliy pedagogika fanida tarbiya- inson muammolari, adabiet ajdodlarimiz g’oyalariga suyanib, qoidagi qonunlarga asoslanishi zarur deb hisblanadi: 26 Tarbiya inson faoliyati jaraenida tartibli ta`sir zuvchi mahsul bolib, natijasini insonning yashab turgan ijtimoiy sharoiti belgilaydi. Inson kamolatining xarakterlovchi kuch ortasidagi qarama-qarshiliklarni mavjud-ligi uning shaxsiy haetida namoen boladi. Inson faoliyati jaraenida atrofida-gi narsa va hodisalarga qiziqishini uog’otish va uni e`tiqodga aylantirish. Tarbiya jaraeni eshlarni kattalar bilan, kattalarning eshlar bilan qonuniy munosabati natijasida amalga oshiriladi. Tarbiya jaraenining qonun, qoida, tamoyil, metod usullarini pedagogikaning tarbiya nazariyasi qismi chuqur atroflicha organadi. Ta`lim inson aqliy kamolotini yuzoga chiqaruvchi pedagogika- tarbiyashunoslikning bir qismidir. Pedagogikaning didaktika qismi uni atroflicha organadi. Pedagogik ma`lumot orta va oliy darajali bolib,orta ma`lumot maxsus akademik litsey, pedagogik kollejlarda bosqichli shaklda beriladi. Natijada orta ma`lumot haqidagi oqish davrida olgan mutaxassisligi haqida guvohnoma beriladi. Pedagogika fanining tizimi Pedagogika fani komil insonda jahon tajribalarida sinalgan tizim bolgan bozor munosabatlarini shakllantirish, milliy meros, an`analar, milliy va umuminsoniy qadiriyatlarning boy manbalari bolgan ma`naviy-ma`rifiy tushunchalar haqida bilim, malaka hosil qilishda pedagogikaning kop fanlar bilan aloqadorligi bilan ulug’dir. Pedagogika fanlar tizimida etnopedagogik, maktabgacha ta`lim pedagogikasi, maktab pedagogikasi, kasbiy ta`lim mehnat pedagogikasi jismioniy kamolot pedagogikasi, harbiy pedagogika, maxsus pedagogika, kar, soqov (surdo) pedagogika, korlar (Tiflo) pedagogika, aqliy jihatdan orqada qolgan (oligrofeno) pedagogika, pedagogik mahorat kiradi. Pedagogika fanining boshqa fanlar bilan aloqasi. Pedagogika fani inson tarbiyasi bilan shug’ullanganligi sababli unga hamma fanlar komak-lashishi tabiydir. Pedagogikaning metodik asosi, bilim nazariyasi va tarbiyadagi qonun-qoidalar bevosita falsafa fanining ta`sirida amalga oshiriladi. SAVOLLAR 1.Pedagogikaning barkamol avlodni tarbiyalashdagi ornini ayting?. 2. Pedagogika fanining barkamol avlodni tarbiyalashdagi maqsad va vazifalarini sharhlab bering 3. Pedagogik tushunchalar, ularning mohiyati nimada. 4. Pedagogik tadqiqotning asosiy metodlarini aytib bering. 27 Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling