O’zbekiston respublikasi xalq ta`limi vazirligi

 
Foydalaniladigan asosiy darslik va oquv qollanmalar royxati 
  
Asosiy darslik va oquv qollanmalar 
1.Ozbekiston  Respublikasining  “Ta`lim  tog’risidagi”  Qonuni.  –  “Barkamol    avlod – 
Ozbekiston taraqqiyotining poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
2.Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – “Barkamol   avlod – Ozbekiston taraqqiyotining 
poydevori” kitobida. – T.: Sharq, 1997.  
3.Mavlonova R va boshq. Pedagogika. – T.: Oqituvchi, 2001. 
4.Podlasiy I. P. Pedagogika. V 2-x kn. – M.: VLADOS, 2003. 
5. Lixachev B. T. Pedagogika. - M.: Yurayt, 2003. 
6.Slastenin  V.A.,  Isaev  I.  F.,  Shiyanov  E.  N.  Obshaya  pedagogika.  V  2-x  kn.  –  M.: 
VLADOS, 2003. 
7.Toxtaxodjaeva M., Nishonova S., Hasanboev J., Mad`yarova S., Kal`dibekova A va 
bosh. Pedagogika. – T.: Moliya, 2008. 
8. Pedagogika. Q.Qosnazarov, A.Pazilov, A.Tilegenov Nukus, Bilim, 2009 y. 
Qoshimcha adabiyotlar 
1.Barkamol avlod orzusi / Tuzuvchilar: Sh. Qurbonov va b. T.,1999 
2.Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. – T.:Ozbekiston, 2001. 
3.Kaldibekova A.S., Xodjaev B.X. Oquvchilarning bilish faolligini oshirish yollari – 
T., 2006. 
4.Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi – T.: Oqituvchi, 1994. 
5.Inomova M. Oilada bolalarning ma`naviy-axloqiy tarbiyasi. – T., 1999. 
6.Axliddinov  R.Sh.    Ozbekiston  Respublikasida  maktab  ta`limi  tizimini  boshqarish 
xususiyatlari. – T.: OzPFITI nashriyoti, 1997. 
7.Djuraev  R.X.,  Turg’unov  S.T.  Umumiy  orta  ta`lim  muassasalarini  boshqarishda 
menejmentning asosiy tushunchalri. – T.: «Fan» nashriyoti, 2006.   
8.www. pedagog. uz. 
 
 
 
 

 
62
 
Ma`ruza №11.O`quvchilarning bilim, konikma  va malakalarini  tashxis etish 
REJA: 
    1.Ta`lim olganlikni tashxis etishning mohiyati. 
    2. Oquv jarayonida nazorat va hisobga olish funktsiyalari.  
    3.Ta`lim olganlikni natijalarini tekshirish va baholash tamoyillari. 
    4 Oquv faoliyati natijalarini hisobga olish turlari, shakllari va metodlari.  
    5.Bilim, konikma va malakalarni baholash mezonlari. 
Tayanch  tushunchalar:  Bilim,  konikma  va  malakalarni  baholash  mezonlari,  oquv 
jarayonida nazorat va  hisobga  olish  funktsiyalari,  ta`lim  olganlikni  tashxis  etishning 
mohiyati. 
  
O`quvchilarning  o`quv  materialini  uzlashtirilishini  tekshirish  va  baholash    bu 
ularning  o`quv  va  malakalarini  shakllantirishdagi  ta`lim  jaraenining    muhim 
komponenti  bulib  hisoblanadi.  Bu  faqat  o`qitish  natijalarinigana  emas,  balki  ta`lim 
jaraenida o`quvchilarning bilish vazifasini bosshilik qilish deganimizdi anglatadi. 
 
Bilimni  tekshirish  va  baholashning  bilim    beruvchanlik  ahamiyati  shundan 
iboratki,  o`qituvchi  ham,  o`quvchilar  ham  o`quv  materialini  uzlashtirishda 
muvafaqqiyatli  ma`lumot  oladi.  O`quvchining  nimani  bilishi,  nimani  tushunmasligi, 
qaysi  materialni  yaxshi  uzlashtirishining  darajasi  eki  uzlashtirilmaganlik  darajasi 
o`qituvchiga  aen    buladi.  Bu  o`quvchilarning  bilish  vazifasini  tashkillashtirish  va 
boshkarishga asos bula oladi. Bilim o`quv va malakalarni tekshirish va baholashning 
tarbiyaviy  ahamiyati  shundaki,  o`quvchilarning  uqishda  erishilgan  yutuqlari  va 
kamchiliklarini his qilish tuyg’usi shakllanadi. Berilgan baho o`quvchiga hamma vaqt 
shaxs  sifatida  belgili  bir  munosabat,  qarashni  ifoda  etadi.  Bilimni  tekshirish  va 
baholash belgili bir didaktik talablarga javob berishi kerak. 
Birinshidan,  tekshirish  va  baholash  tizimli  tartibda  bulishi  kerak.  Wquvchilar 
darsga kundalikli  tayerlanishi  zarur,  buni esa  o`qituvchi  tartibli  turda  nazorat qilishi 
zarur buladi.  
Ikkinchidan  bilimni  baholash  yakka  xarakterga  ega  bulib  har  bir  o`quvchi 
uzining bilimi ukubi va malakalarining baholanishini anglashi kerak. 
Uchinchidan  o`quvchilarning  bilimi,  ukubi    va  malakalari  davlat    ukuv  
dasturlarining urinlonish darajasidan tekshiriladi. 
Programmaning  mazmunini  uzlashtirilish  natijasi  bilimga  kuyiladigan      bahoning 
qiymati hisoblanadi. 
 
Tu`rtinchidan,  bilimdi  tekshirish  o`qituvchiga  o`quvchining  rivojlanish 
jaraenidagi aqlliy, moral va emotsional rivojlanishini aniqlashga erdam beradi. 
Beshinchidan,  o`quvchilarning  bilimini,  uqubini  va  malakasini  tekshirish  har  xil 
formalari  o`quvchilarning  uzining  egallagan  ilmiga,  bilganlarini  qayta  aytib    berish 
imkonini beradi.   
 
Ayniqsa  boshlangich  sinflarda    tekshirishning  har  xil  formalarini  qullanish 
kerak.  O`qitishda  tekshirishning  kundalikli,  yakuniy  va  mavzuiy    turlari  keng 
tarqalgan.  Bular  og’zaki  va  ezma  ish  turinda  eki  va  frontal`  umumiy  savol-javob 
formasida baho quyish orqali yuritiladi. 
 
Bilimni  kundalikli  tekshirish  (K  T)  har  bir  darsda  utkaziladi.  K.T. 
urganiladigan  materialni  tushuntirishda  mustahkamlashda  takrorlanadigan  ta`lim 
jaraenining  zarur  komponenti  hisoblanadi.  Ilmni  (K  T)    ayrim  vaqtda  og’zaki-

 
63
surovnoma  kurinishda  uyga  vazifa    mustaqil  ishlarni  bajarishni  yuritadi.  Mavzui 
tekshirish orqali mavzularni uzlashtirilganligini nazorat etishdan iborat. Darsga qisqa 
vaqt    ichida  o`quvchiga  mavzuning  mazmuni  asosiy  g’oyasini  baen  etishi  uchun 
savollar eki topshiriklar  beriladi. Tekshirishning bunday kurishi mantiqiy fikrlashga 
o`quv materialidagi eng asosiy ular orasidagi bog’liqliqni esda soqlashni urgatadi. 
 
Yakuniy  tekshirish  esa  bilimni  har  bir  chorakda  va  yil  oxirida  utkaziladi. 
Buning    ahamiyati  o`quvchining  erishganligi  darajasiga  tug’ri  ob`ektiv  baho  berish 
bor bilimni kundalikli va  mavzui tekshirishda ayrim fanlarni uzlashtirilishiga diqqat 
berilsa,  yakuniy  nazoratda  barcha  o`quv  fanlarning  natijalarining  yig’indisini  uz 
ichiga oladi. 
 
Bilimni  tekshirishning  asosiy  formalariga    ezma  kurinishdagi  nazoratga  ezma 
va  mustaqil  ishlar  kiradi.  Yaxshi  natija  kuproq  quloy  tekstlarni  tanlashdan  va  
o`quvchilarning  diqqatini  bir  joyga      tuplashga  bog’liq.  Kontrol`  topshiriqning 
mazmunini  belgili  va  ma`nosi  aniq  bulishi  kerak.  Agar  kontrol`  yaki    mustaqil 
ishlarga  ikkinchi  darajali    quchimcha  topshiriqlar  berilsa  masalan  grammatik  tahlil 
uchun  juda  keng    kulamdagi  tekst  eki    matematik  hisoblashga  murakkab  savollar 
beriladi.  O`quvchilar  uchun  hamisha    qiyinchiliqlar  tug’diradi.  Bilimni  kundalikli 
mavzuiy va yakuniy tekshirishning eng kup  tarqalg’an shakli o`quvchilarning yakka 
va    frontal`  surash  hoqlagan  o`quvchiga    hattoki    eng  kuchli  uqiydigan  o`quvchiga  
uqish  imkoniyatlari  tushuntirib  unda  qobiliyatlarini  tushintirib  berish  kerak.  Har  bir  
o`quvchiga  bahoga  bulgan  fikrini  uyg’otib  bilish  imkoniyatlarini  orttirish  kerak. 
Ayrim paytda olgan  qoniqarsiz  bahosini kutarib rag’batlantirish kerak. 
 
Hozirgi  paytda  o`quvchilarning  bilim,  uqub  va  malakalarini  tekshirish  va 
baholashning  yangicha test orqali va reyting ball quyish amalga oshirilmoqda. 
 
Testda  har  bir  bobni  utib  bulgandan  keyin  eki  chorak  oxirida  olinib  
o`quvchining topgan tug’ri javobgiga binoan 5 ball sistemada baholanadi. Reytingda 
esa o`quvchining  har kungi darsdagi javobining aktivligini hisobga olinib har biriga 
alohida ball  quyilib keyin hammasi tuplangan ball kuyiladi.  
 
Ta`lim  tizimida  tekshirishning  ahamiyati  ta`lim  muassasalaridagi  natijaviy 
darajani kursatadi. 
II.  Umumiy urta  ta`lim beradigan maktab o`quvchilarining bilim tayergarligi 
darajasining reytingi. 
 
Reytingni tashkil qilish va amalga oshirish tamoyillari. 
O`zbekistan  Respublikasi  umumiy  ta`lim  beradigan  maktab  o`quvchilarining  bilim 
tayergarligining reytingi kuyidagi   tamoyillarga asoslangan holda tashkil qilinadi va 
amalga oshiriladi. 
 
DTS da belgilangan bilim minimumlari asosida har bir predmet buyicha ishlab 
chiqilgan  majburiy      standart  tekshirish  ishlari  (MSTI)  komplektlari  Reytingining 
normativ  metodik  asosi  bulib  hisoblanadi.    Har  bir  majburiy  standart  tekshirish  
ishalri  (MSTI)  va  ularning  komplektlari  uchun  beriladigan  standart  reytingi  ballari 
(SRB) reytingning hisoblash asosi hisoblanadi. 
Har  bir  majburiy  standart  tekshirish  ishlari  (MSTI)  uchun  standart  reyting 
ballari (SRB) ushbu tekshirish (MSTI) ishlari jaraenida aniqlanishi quyilaetgan, bilim 
kunikma uqub va malaklar belgilanadi. 
O`quvchining  haqiqiy  chorak  reyting  ballining  asosiy  komponentleri    maqsad 
va vazifalari. 

 
64
O`quvchining  bilimini  bahalashda  5  balli  sistemaning  kamchiliklarini, 
o`qituvchining sub`ektivligini yuqotish. Reytingning yuqori darajadagi ob`ektivligini 
va  odilligini ta`minlovchi vaziyat yaratib berish. 
O`quvchilar  tamonidan  uzlashtirilgan  majburiy  bilim  minimum  elementleri 
buyicha  ob`ektiv  hisobga  olinishini  tashkil  qilish.  Wquv  fanidan    majburiy  bilim, 
kunikma  va  malakalarni  uzlashtirishda  o`quvchi    tamonidan  amalda  erishilgan 
darajasini  baholash  va  DTS  da  kuzda  tutilgan  (BKM)  elementlarining  soei  va  sifati 
urtasida bogliq urnatish. 
Tuqqiz  yillik  maktab    bitiruvchilarining  urta  maxsus  kasb-hunar 
muassasalarida ob`ektiv  yakuniy reytingiga asoslangan holda odilana  bulishtirishni 
ta`minlash. 
 
Nazorat turlari va formalari.  
O`quvchilarning bilim tayergarlik darajasining reytingi, G`WzRes-da Umumiy 
urta  ta`lim  haqidaG`  gi  rejada  (4-bandida)  belgilangan  talablarga  muvofiq  amalga 
oshiriladi va kuyidagi nazorat turlarini nazarda tutadi. 
-oraliq nazorat-O.N. 
-
 
kundalik nazorat _K.N. 
-
 
-Maxsus nazorat-M. N 
-
 
Bosqichli nazorat _B.N. 
-
 
Yakuniy nazorat-Ya N  
Oraliq  nazorat  (O.N)-mazmunan  shu  fan  buyicha  DTS-da  nazarda  tutilgan    asosiy 
majburiy    va  uzlashtiriladigan  bilim,  kunikma  va  malakalar  elementlarining 
yig’indisini  kamrab  olgan,  soni  aniq  berilgan  MSTI  ri  orqali  amalga  oshiriladi.  Har 
bir  MSTI  o`quvchilarning  bilimida  uzlashtirilmagan  bulimini  aniqlash  va  ular 
tomonidan  o`quv  fanidagi  bir  bulim  eki  mavzular  guruhining  majburiy  bulimining 
uzlashtirilishining  haqiqiy  darajasini  nazorat  qilishni  maqsad  qilgan  quygan.  MSTI 
larining  turlari  O.N  ning  maqsad  va  vazifalaridan  kelib  chiqqan  holda,  har  bir  fan 
buyicha  ta`limni  tashkil  qilishning    uziga  xosligi  va  o`quvchilarning  esh  psixologik 
xususiyatlarini  hisobga  olgan  holda  belgili    K.N  ning  asosiy  yunalishlaridan  biri 
o`quvchilarning  bilimida  bushliq  paydo  bulishning  oldini  olish  va  ularni 
muvofiqlashtirish  maqsdida  amalga  oshiriladigan  majburiy  tuliqtiruvchi  savollar 
(MTS). 
 
Bundan  tashqari  (MSTI)  lar  oralig’ida  dasturiy  turda  utkaziladigan  K  N 
urgatuvchi  harakatga  ega  bulib,  o`quvchilarning  shakllanaetgan  bilim,  kunikma  va 
malakalarni korrektsiyalash    mustahkamlash.  Suz,  edda saqlash,  mustaqil  fikrlashini 
rivojlantirish  ularning  potentsial  imkoniyatlarini  yuzaga  chiqarish  va  ta`lim 
jaraenidagi (inta) hoqishini amalga oshirish maqsadida utkaziladi. 
 
Reyting  miqesida  barcha  o`quvchilarga  majburiy  bulmagan  qushimcha 
topshiriqlar orqali ijodiy ishlarning  ixtieriy urinlanishi tufayli hoqishiga kura tashkil 
qilinadigan maxsus nazorat amalga oshirilishi mumkin. 
 
Ijodiy  topshiriq  va  ishlarning  shakllari  o`quvchi  bilan  kelishilgan  holda 
o`qituvchi  tomonidan  belgilanadi  va  dasturiy  (olimpiadalar,  musoboqalar,  sport 
musoboqalari,  referat  himoyasi,  baenot,  model`  va  maket  yasash,  mavzuiy 
boshkotirmalar  tuzish,  badiy  adabiy    ishlar  va  boshkalar)  dasturiy  emas  (belgili  bir 
mavzu  buyicha  ilmiy  ish  (pribor)  kursatmalilik  vosita    bulishi  mumkin.  Qushimcha 
topshiriq  odatda  va  vazifa    turiga  tegishli  bulgan  MSTI-lar  yig’indisida  nazarda 

 
65
tutilmagan.  Individual  (yakka)  kushimcha  topchiriqlarning  turi  orqali  mazmunini 
belgilab beradi. 
 
Bosqichli  (ichki  va  tashqi)  nazorat  o`quv  yilshi  yakunida  eki  zaruriyat 
tug’ilganda  chorak  (yarim  yillik)  yakunida  test  sinovi  (zachet  va  imtixon)  shaklida 
utkaziladi. 
 
Nazoratning  bu  turi  o`quvchilarning  choraklik  (yarm  yillik0  eki    yillik 
reytingining    ob`ektivligini  aniqlash  eki  choraklik  (yarm  yillik)  standart  reyting 
balligacha  differentsiallashgan  sinov  (zachet)  eki  kuzgu  imtixon  natijalariga 
asoslangan holda tultirishni maqsad qilib quyadi. 
 
Yillik  bosqichli  nazoratni  utkazish,  uning  turri  bilan  mazmunini  belgilash 
haqidagi  qaror  ta`limni  boshqarish      ayyrim  vaqtda  maktab  ped.kengash  tamonidan 
qabul qilinadi. 
 
Choraklik  (yarm  yillik)  bosqichli  (ichki)  nazorat.  Odatda  maktab  rahbariyati 
tomonidan  eki  uning  topshirigi  buyicha  o`qituvchi  tamonidan  utkaziladi.  Yakuniy 
nazorat,  umumiy  urta  ta`lim    beradigan  maktablarda  bilimning  `tuliq  kursi 
tamomlangandan keyin Davlat attestatsiyasi  shaklida ishga oshiriladi. 
 
Nazoratni  oz  turi  o`quvchilarning  tuliq  o`quv  kursi  davomida  erishgan  bilim 
tayergarligi  darajasi  reytingining  ob`ektivligini  uning  umumiy  urta  ta`lim  DTS  
talablariga mos kelganligini aniqlash maqsadida utkaziladi. 
 
Yakuniy  nazoratning  mazmuni  va  uni  utkazishning  tarkibi  Vazirlar 
kabinetining    normativ  hujjatlar  va  shular  asosida  qabul  qilingan  Wzbekiston 
Respublikasi  xalq    ta`lim  Vazirligining  hujjatlari  talabi  asosida  belgilanadi.  Reyting 
tizimida o`quvchilarning bilimini baholasht  tartibi. Har bir MSTI ni  baholash uchun 
tekshirish  ishining  standart  balli  (TISB)  belgilanadi,  standart  ball  bul  ishni  
tekshirilgan    taklif  qilingan  bilan  kunikma  va  malaka    elementlarining  soni  va   
shartni tug’ridan-tug’ri muvofiqlashtirilag holda quyiladi. 
 
Bu sinfda  belgili bir o`quv fani buyicha standart chorak reytingi balli (SChRB) 
shu  chorak  (yarim  yillik)  da    utkazilishi  nazarda  tutilgan  barcha  TSTI  ning  standart  
ballarining (TISB) yig’indisi sifatida aniqlanadi. SChRB=Ep(TISB) Bunda E yig’indi 
belgisi  p-  har  bir  ayrim  hollarda  majburiy  standart  tekshirish  ishlarining  aniq 
belgilangan soni (1-qushimcha). 
 
Yilliy standart  reyting balli (YSRB) choraklik (yarim yillik) standart  reyting 
ballarining  yig’indisi  sifatida  aniqlanadi.  YSRB=SChRB+SChRB+SChRB+SChRB 
eki YSRB=Ep SChRB (2 qushimcha), 
              1          2         3        4 
har  bir  MSTI  ni  bajargani  uchun  o`quvchiga  tekshirish  ishining  haqiqiy  balli 
(TIB)  quyiladi.  Bu      ball    shu  MSTI  da  tekshirish  uchun  nazarda  tutilgan    bilim 
kunikma  va  malakali  elementlaridan  nazorat  utkazish    vaqtni  o`quvchi  tamonidan 
uzlashtirilishining haqiqiy (soni va sifatini kursatadi). 
 
Chorak yarim yillik oxirida o`quvchining barcha standart majburiy  tekshirish 
ishlarini    bajarganligi  uchun olingan  haqiqiy  ballari    jamlanadi  va  kuyidagi  formula 
bilan belgilanadi Ep (TIHB) Ushbu yig’indi o`quvchining haqiqiy choraklik ballining 
asosiy  komponentlaridan biri va shu chorakda shu fandan ta`lim standartining bilim 
minimumida urganilishi nazarda tutilgan bilim. Kunikma  va malakalarning majburiy 
elementlari  soni  va  sifatini  (MSTI  ni  utkuzgan  vaqtda  uning  uzlashtirilganligini 
kursatadi). 

 
66
 
Maqsadga  yunaltirilgan  majburiy  tuliqtiruvchi  savol  asosida  o`quvchiga 
tuliqtiruvchi  ball (TB) quyiladi. Ushbu ball ayrriqcha bir standartli majburiy nazorat 
ishining  utkazish  davrida  uning  bilim  kunikma  va  malakalarinda    aniqlangan 
kachiliklarni  majburiy  tuldiruvchi  o`qitish  orqali  tultirilgan  kulamini  kursatadi.  har 
bir  ayriqcha  tekshirish  ishi  uchun  olinadigan  tuliqtiruvchi  ball  (TB)  nazorat 
ishining  standart  balli  (NISB)  va  uni  bajarishda  o`quvchi  olgan  haqiqiy  balli 
(NISB) ning miqdoridan oshmasligi kerak. Ya`niy TBB. 
Chorak  oxirida  o`quvchining  olgan  barcha    tuliqtiruvchi  ballari  (TB)  yig’iladi. 
Tuliqtiruvchi  ballarning  bu  yig’indisi  o`quvchining  choraklik  reyting  ballining  
ikkinchi  komponenti  hisoblanadi  va  chorak  davomida  berilgan  o`quv  fani  buyicha 
utkazilgan  barcha  majburiy  standart  tekshirish  ishlarida  uning  bilimi  kunikmasi  va 
malakalarindagi  uzlashtirimagan  bilimlarini  tuliqtirgan  kulamini  kursatadi.  Umumiy 
ballar yig’indisi Ep(TIHB)+Ep(TB) majburiy tekshirish ishining  bajarilgandan keyin 
va    tuldiruvchi  savoldan  oldin  aniqlangan  kamchiliklar  tuliqtirilgandan  keyin 
o`quvchining  chorak  davomida  uzlashtirgan  bilim,  kunikma  va  malakalarining 
majburiy elementlarining haqiqiy soni  va sifatini  kursatadi. 
 
Oquvchining  haqiqiy  choraklik  reyting    ballining  navbatdagi  komponenti-
uning kundalik nazorat jaraenida turli shakllarda vazifalarni bajarishda  yiqqan, erkin 
ballari (EB) 
 
Kundalikli  nazoratning    har  xil  shaklining  maqsadi,  vazifasi  va  natijalaridan 
kelib  chiqqan  holda  o`quvchining    har  bir    bajargan  topshirig’i  uchun.  Keyin  shu 
daftarining tekshirilgan natijasiga kura 0 dan 3 ballgacha kuyiladi. Erkin ballar (EB) 
o`quvchilarning  o`quv  mehnati  malakasini  shakllantirish  va  ularning  o`quv 
materialning  qismlarini  uzlashtirish  darajasini  dastlabki    baholash  uchun  xizmat 
qiladi,  darslarda  yakka  bilim  faolligiga    bog’liq  bulgan  o`quvchilarning  real  uchun 
vaziyat  ta`minlaydi. Chorak   davomida  olingan  erkin ballar   ballar  yig’indisi  yuqori  
va  urta  bilim  chorak  davomida  olingan  erkin  ballar  yig’indisi  yuqori  va  urta  bilish 
laeqatiga  ega  bulgan  o`quvchilarga  choraklik  standart  reytingi  ballidan  oshib 
ketishiga  kafillik  beradi,  bilim  laeqati  past  bulgan  o`quvchilarga  choraklik  standart 
balligacha  imkoniyat yaratib beradi. 
 
 Kundalik  nazorat  jaraenida    reyting  baholashni  qullanish  tarkibi  Wzbekistan 
Respublikasi  Xalq  ta`limi  vazirligi  tamonidan  tasdiqlangan    tegishli  metodik 
kursatma belgilanadi. Murakkabligi yuqori bulgan qushimcha topshirmalar va ijodiy 
ishlarni  bajarganligi  uchun  o`quvchilarga  qushimcha  (QB)  va    ijodiy  ballar  (IB) 
quyiladi. 
 
Qushimcha  topshiriqlar  odatda  o`quv  fani  buyicha  kup  balli  baholash 
ulchamini  nazarda  tutilgan  reyting  materiallarining  murakkab  bulishidan  iborat. 
Majburiy standart  tekshirish ishlarida (MSTI) nazarda tutilmagan ahvolda qushimcha 
topshiriqlar  qullanilsa  ularga  mazmuni  bilan  qiyinchilik  darajasi  davlat  ta`lim 
standartlari  talablaridan  yuqori  bulgan  bilim,  kunikma  va  malakalarini  kup  balli 
baholash  ulchamlari  ishlab  chiqiladi.  Bajarilgan  talablarga  muvofiq  bajarilgan  bir  
ijodiy  ish  uchun  shu  fanning  standart  chorak  reyting  ballining  (SChRB)  10  foyzi 
nima tug’risi keladigan ijodiy ballar (IB) quilishi mumkin.. 
 
O`quvchilarning  har    xil  fan  olimpialdalarida,  sport  musobaqalarda  va  ijodiy 
kuriklarda  erishilgan  muvofaqqiyatli  va  tegishli  fanlarning  standart  chorak  reyting 

 
67
ballariga  foiz  hisobida  kursatilgan  kuyidagi  joriyda  ijodiy  ballar  (IB)  bilan 
baholanadi. 
 Bajariladigan boskich (turlar) 
Egallagan urni 
Maktabda 
a’0 
h 
u` 
n` 
g’ 
a’ 
Rayon 
a’o`  a’g’ 
9 
u` 
q 
a’ 
Oblast` tashkilot shahri KR 
g’0 
a’u` 
a’g’  h 
n` 
a’ 
O`zbekiston Respublikasi buyicha 
g’o`  g’0 
a’o`  a’0 
o` 
a’ 
 Chorak (yarim yillik) yakunida o`quvchining olgan qushimcha (QB) va ijodiy ballari 
(IB) har bir  o`quv fani buyicha alohida tuplanadi va kuyidagi formuladagi kursatiladi 
Ep(QB+IB). 
 
Shu guruhdagi  ballar DTS minimumlarda nazarda talablardan o`quvchilarning 
bilim  tayergarligi  darajasining  yuqoriligini  ijodiy  qobiliyatlarining    darajasining 
intelektual talablari va aniq bir kasb hunarga qiziquvchanligini kursatadi. 
 
O`quvchining  choraklik  haqiqiy  reyting  ballini  (IHRB)  hisoblash  kuyidagi 
formula buyicha amalga oshiriladi. 
IHRB=Ep(TIHB)+Ep(TB)+Ep(EB)+Ep(QB+IB) 
ChHRB o`quvchi tomonidan aniqlangan belgili bir fanning chorakli standart reyting 
balliga  foiz  hisobida  kursatilgan  (ChHRB  100/SChRB).  O`quvchining  bilim 
tayergarligining haqiqiy yakka  darajasini kursatadi va chorak natijalari buyicha shu 
fandan  o`quvchilarni  tanlaydi  ular  egallagan  urinlarini  aniqlaydi  (3  qushimcha). 
O`qituvchining  yillik  haqiqiy  reyting  bali  (YHRB).  Ushbu  o`quv  fani  buyicha 
choraklik (yarim yillik)  reyting  ballarining yig’indisi sifatida aniqlanadi. 
YHRB=M 1XRB+4 2 X1RB+4 3 XRB+4 4X1RB.  
YXRB  o`qituvchi  tamonidan  aniqlangan  shu  fanning  yillik  standart  reyting    balliga 
foiz  hisobida  kursatilgan  (IXRB  X  100  foiz  YSRB)  o`quvchining  bilim 
tayergarligining  haqiqiy  yakka  darajasini  kursatadi  va  o`quv  yili  natijalari  buyicha 
ushbu fandan o`quvchilarni tanlashda ular egallagan urinlarini aniqlaydi. 
 
O`quvchilarni  sinfdan  sinfga  utkazish  va  urta  maxsus  kasb-hunar  o`quv 
muassasalarida bulishtirishning tashkil qilish tartibi. 
 
 
Bosqishli  nazorat    (BN)  yakunlariga  kura  o`quvchiga  bosqichli  tekshirish 
ishining  reyting  balli  (BTIRB)  quyiladi.  O`zbekiston  Respublikasida    umumiy  urta 
ta`lim  Haqidagi  rejaning  bandiga  muvofiq  yillik  bosqishli  nazoratning  natijalariga 
asoslanib  yillik  bosqichli  nazorat    reytingi  aniqlanadi  va  kursatilgan  hujjatning 
bandiga muvofiq o`quvchini sinfdan-sinfga utkazish haqida qaror qabul qilindi. 
O`zbekiston  Respublikasida  urta    ta`lim  haqidagi  rejaning  (4.17  bandi)    va  urta 
maxsus  kasb-hunar  bilimi  haqidagi  reja  (3.1  bandi)  ga  asoslanib  davlat  attestatsiya 
natijalariga  kura  maktab  bitiruvchilarini  yakunlovchi  attestatsiyaning  test  natijalari 
har  bir  uqitilgan  fan  buyicha  yillik  haqiqiy  reyting  balli  (YHRB)  va  o`quvchining 
reyting urni kursatilgan davlat attestati  topshiriladi. 
 
O`zbekiston  Respublikasida  umumiy  ta`lim  haqidagi    rejasining  bandiga  
asoslanib  bitiruvchiga  attestat  bilan  bir  vaqtda  o`quvni  akademik  litsey  eki  kasb-
hunar  kolledjida  davom  etish  haqidagi  tasvis  topshiriladi.  Ushbu  tasvis  reyting 
muhokama natijalarini hisobga olgan holda tayerlanadi. 
Ta`lim jaraenida qatnasuvchilarning huquq va vazifalari. 

 
68
O`qituvchi  o`quvchilarning  tayergarlik  darajasini  baholash  buyicha  uz  ishida  ushbu 
reja  va  nazorattti  turlarining  amalga  oshirilishi  haqidagi  metodik  tvsiya  va 
kursatmalarga tayanadi. o`qituvchining vazifalariga kuyidagilar kiradi. 
-MSTI larning mazmuni, utkazish tartibi va vaqti  haqida o`quvchilar va ota-onalarni 
oldindan xaborlash, 
-Tuldiruvchi ta`lim va tuldiruvchi savolni tashkil qilish, 
-har bir nazorat  turini amalga oshirishda barcha o`quvchilarga bilim olishda laexatini 
va tuplagan bilimlarini yuzaga chiqarish uchun keng ahvol yaratib berish, 
-o`quvchilarning ishini ularning ish daftarlarini uz vaqtida tekshirish, 
-o`quvchilarning  barcha  turdagi  ishlarini  tekshirishda  ularning  haqiqiy  bilim, 
kunikma  va  malakalarini  aniq  va  odil  hisobga  olish  va  tekshirish  natijalarini  uz 
vaqtida sinf jurnaliga tushirish. 
-
 
laekatli ballarni tanlash va  o`qitishni ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish va kasbiy 
tug’ri  tanlashni  shakllantirish  uchun  maqsadga    yunaltiruvchi  ishlarni  amalga 
oshirish. 
-
 
Tekshirish  ishining  standart  reyting  ballini  saqlagan  holda,  uning  kulami, 
qiyinchilik  darajasi  va  unda  kamrab  olingan  va  tekshirishga  muljallangan  bilim, 
kunikma  va  malakalarni  elementlari  buyicha  xalq  ta`limi  vazirligi  tomonidan 
tasdiqlangan ushbu MSTI ga ekvivalent bulgant uning al`ternativ variantini ishlab  
chiqish. 
-
 
Wqituvchilar  tamonidan    ishlab  chiqilgan  MSTI  larning  al`ternativ  variantidan 
ularni belgilangandan tizimda tasdiqlangannan keyin foydalonish. 
-
 
Har  bir  o`quvchining  bilim,  kunikma  va  malakalarida  aniqlangan  kamchiliklarni 
tuldirish  maqsadida  tuldiruvchi  savolning  mazmunining  pedagogik  maqsadga 
muvofiq optimal` formalarini tanlash, 
-
 
har  bir  MSTI  dan  keyin  tuldiruvchi  surovni  utkazishning  optimal`  muddatini 
belgilash, 
-
 
MSTI  da  nazarda  tutilgan  quchimcha  topshiriqlarni  shakli  va    mazmunini 
belgilash, 
-
 
O`quvchilarga ijodiy ishlarining tizimi, turi va mazmunini tavsiya etish, 
-
 
pedagogik  kengash  tasdiqlanishiga  o`quv  fanlaridan  bosqichli  nazorat  utkazish 
haqida tavsiya berish, 
-
 
O`quvchilarning bilim tayergarligidan reytingi va o`qitishning uzgartirishi haqida 
maktab ped.kengashida kurib chiqish uchun asoslangan tavsiyalar tayerlash.