O’zbekiston respublikasi yuqori va órta tálim ministirligi berdaq nomidagi qoraqolpoq davlat universiteti

II.2.Asosiy apparat haqida malumot
Absorbsiya stantsiyasida oldindan tozalangan namakob distillyatsiyadan kelayotgan, ammoniylangan namakobni karbonlashdan ajraladigan va biokarbonatni filtrlashda ajraladigan ammiak bilan to„yintiriladi (qisman CO₂ bilan hám) Ammoniylashda ajralayotgan issiqlikni muzlatgichdagi suv yordamida qaytariladi. Ammiak absorbtsiyasi barbotanli apparat-absorber (AB-1 va AB-2) larda Havo yuvuvchi filtrlar (PVFl) va gaz yuvuvchi kolonka (PGKL) larda kechadi. Bosim bakidan tozalangan tuz eritmasi (namakob) 2 oqimga ajratiladi. Tuz eritmasining katta qismi (-80%) Havo yuvuvchi filtr (PVFl) va 2-gaz yuvish kolonnasi (PGKL-2) orqali 1-absorber (AB-1) ga keladi. Qolgan qismi (-20%) absortin gazlarini yuvish (PTAB) ga va 1-absorberga keladi. Absorber (AB-1) dan namakob tóyintiruvchi xalodilnikka (muzlatgich) va undan 2-absorberga (AB-2) keladi. 2-absorberdan oqib chiqayotgan ammoniylangan namakob to„yintiruvchi muzlatgichda 300C gacha sovutiladi va ammoniylangan namakob yig„gichga (SAR) keladi. Namakob (tuz eritmasi) ammiak bilan asosan distillyatsiya kondensatoridan 1-2 absorberlar tóyinadi. (KDS). Gaz oldindan distillyatsiya gazi sovutgichlarida (XGDS) sovutilib, sóng 2-absorberning quyi qismiga keladi. 2-absorberdan gaz 1-absorberga, (AB-1), absorbtsiya gazlarini yuvish qurilmasiga (PGAB) va vakuum nasoslar yordamida soda pechlari (PGSP) gaz yuvish qismiga haydaladi.
Filtratsiya bólimidan va 1-karbonlangan gaz yuvish kolonnalaridan keladigan gaz Havo yuvish filtrlarida yakuniy tozalanadi. Bu apparatlardan sóng gaz atmosferaga tashlanadi.
Ammoniylash bólimiga kelayotgan gaz tarkibida ammiak bilan bir qatorda málum miqdorda CO₂ ham beradi. Shuning uchun bu yerda namakobni (tuz eritmasini) qisman karbonlash amalga oshadi. Ammoniylangan namakob yiģgichdan karbonlash bo„limiga keladigan namakob (tuz eritmasi) odatda quyidagi tarkibga ega bóladi: 100∙106 normal nisbat NH₃, 30-35 nor nisb CO32-, 88-90 normal nisbat Cl-.
Agar namlik yóqotilmasa, 80,7 g/dm³ kontsentratsiyaga tóyintiriladigan namakob (tuz eritmasi) qanday xaroratgacha istishi mumkin? Berilgan qiymatlar. Distillyatsiya stantsiyasidan ammiak bilan birga 1000 kg ammiak hisobiga 400 kg miqdorda suv buģi keladi. Ammiak bilan bir vaqtda 1m³ namakob 49,1 kg CO₂ ni yutadi.
Namakobning issiqlik siģimi C=327 kDj / (kg ∙ k)
Ammoniylangan namakob zichligi 1175 kg/m³
Erish xaroratlari: NH₃ – 35400 kDj / mol
CO₂ – 24700 kDj / mol
Neytrallanish xarorati
CO₂ – (NH₄)₂CO₃ gacha – 70500 kDj / kmol
Shartli ravishda suv bug„i absorberda 550C da kondensatlanadi deb qabul qilinadi; suv buģi kondensatining 550C dagi issiqligi 2360 kDj / kg. Namakob (tuz eritmasi) ning boshlang„ich xarorati 250 °C. Hisobni 1000 kg absorbilanadigan ammiakka nisbatan olib boramiz.
Yechish: 80,7 g/dm3 (yoki kg/m3) ammiak kontsentratsiyasida namakob miqdori 1000 / 80,7 = 12,4 m³ ni tashkil etadi.
Tarkibida taxminan 14% suv bo‘lgan natriy gidrokarbonat pichoq 5 bilan ajratib olinadi, transportyorga kelib tushadi va uni kalsinatsiya uchun pechga yuboriladi.SHunday filtrning unusdorligi sutkasiga 160-200 t sodani tashkil etadi.
Filtrdan so‘rib olingan havo tarkibida karbonat angidrid va ammiak bo‘ladi, uni absorberga (filtr havosini yuvadigan) yuboriladi va u erda gazdan NH₃ va CO₂ tutib qolinadi. Filtrat suyuqligi disstilyasiyaga uzatiladi.
Yuvish suvning harorati 45°C va miqdori oshgan holda hamda filtrlash to‘sgich butunligi buzilganda filtrlash jarayonida yo‘qolishlar miqdori ko‘payib ketishi kuzatiladi. Kalsinatsiya stadiyasida gidrokarbonat natriy tarkibidagi namlikga issiqlik sarflanishi va bug‘lanayotgan namlikning mikdorlariga bog‘likligi quyidagi jadvalda keltirilgan.
Trubalar orqali karbonizatsion kolonnalardan suspenziya katta diametrli trubaga (1) yuboriladi. Undan keyin suspenziya umumiy truba orkali filtrning saqlangichiga (2) beriladi. Suspenziyaning miqdori drossel to‘sgichlari (3) bilan regulirovka qilinadi. Suspenziyaning ajaratilishi barabanli vakkum-filtrlarda amalga oshiriladi. Filtr barabanidan olingan cho‘kma transporter bilan natriy gidrokarbonatni kalsinatsiya etish bo‘limiga yuboriladi. Filtr to‘sgichdan o‘tgan havo va filtrning suyuq faza aralashmasi separatorga (4) kelib tushadi va bu erda bir biridan ajratiladi. Seperatordan (4) filtrning suyuq fazasi yiggich kollektoridan o‘tib, filtr suyuq faza yig‘gichiga (6) beriladi va undan nasos (5) yordamida distillyasiya bo‘limiga yuboriladi. Separatorlardan (4) havo umumiy vakkum-kollektor orqali vakkum-nasos (10) bilan atmosferaga chikarib yuboriladi.

Havo tarkibidagi ammiak va doksid uglerodni ushlab qolish uchun vakkum-filtr separatorlari va vakkum-nasoslar orasida filtrlar havosi yuvitgichi (11) o‘rnatilgan bo‘ladi.
Filtrdagi natriy gidrokarbonat cho‘kmasini yuvish uchun yig‘gichni (9) suyuq fazasi ishlatiladi. Filtr gazmollarini regeneratsiya qilish uchun vozduxoduvkalar bilan filtrlarga siqilgan havo beriladi. Filtrga ortiqcha miqdorda suspenziya beriladi, chunki trubkasida doyimiy satx saqlab turish uchun ortiqcha suspenziya trubadan truboprovod orqali buferli yig‘gichga (7) kelib tushadi. Buferli yig‘gichning ichida aralashtirgich joylashgan bo‘ladi. Suspenziya yig‘gichdan (7) nasos orkali dastlabki yig‘gichga (1) beriladi. Yig‘gichga (7) minimal miqdorda suspenziya kelib tushishi uchun ma’lum sharoitlarda jarayonni olib borilishi zarur. Qisman yuvitish suvlari erigani va uning mayda kristallari filtrdan o‘tganligi sababli gidrokarbonat natriyning yo‘qolishlari kuzatiladi. Bundan tashqari qisman qaytar reaksiya o‘tganligi uchun ham gidrokarbonat natriyning yo‘qolishi bo‘ladi:
NaHCO3+NH4Cl⇄NaCl+NH4HCO3
Yuvish suvning harorati 450C va miqdori oshgan holda hamda filtrlash to‘sgich butunligi buzilganda filtrlash jarayonida yo‘qolishlar miqdori ko‘payib ketishi kuzatiladi. Kalsinatsiya stadiyasida gidrokarbonat natriy tarkibidagi namlikga issiqlik sarflanishi va bug‘lanayotgan namlikning miqdorlariga boglikligi quyidagi jadvalda keltirilgan.
Uzluksiz ishlaydigan barabanli vakkum-filtrlar filtrlash bulimining asosiy apparati bo‘lib hisoblanadi.
Soda ishlab chiqarish texnologiyasida BC-5, 6-1, 8/1 tipli barabanli vakkum-filtr keng qo‘llanilmoqda.
Quyida BS-5, 6-1, 8/1 barabanli vakkum-filtrning texnik ko‘rsatgichlari keltirilgan:
Filtrlash yuzasi, m2………………………5,6
Baraban diametri, m ………………………..1,8
Baraban uzunligi, m………………………….1,0
Burchak,grad:
Barabanning suspenziyaga cho‘kishi…………...130
Filtrlash zonasi………………………..53
Kuritish va yuvish zonasi……………………189
Suyuqlik tortilish va gazmolning
regeneratsiya zonasi…………………………...48
1 minutda aralashtirgichning ikkilamchi
tebranishlar soni…………………………….35
barabanli vakkum-filtr 18 ta yacheykaga bo‘lingani va taqsimlash qurilmasi bilan ta’minlangani uchun, uning yuzasida bir vaqtda bir necha jarayonlar o‘tadi. Filtrning barabanida o‘tayotgan jarayonga ko‘ra shartli ravishda uni quyidagi zonalarga bo‘lish mumkin:
-o‘zi filtrlash zonasi; vakkum sharoitida filtrli suyuqlik barabanga tortilib, natriy gidrokarbonat kristallari filtrlash gazmol yuzasida ushlanib qoladilar va cho‘kma hosil qiladilar;
-dastlabki quritilish zonasi; bu paytda barabaning yuzasi suspenziya ustida joylashgan buladi va cho‘kmadan baraban ichiga filtrli suyuqlik tortiladi;
-cho‘kma yuvilishi zonasi; baraban yuzasiga yuvish suvi beriladi; ushbu suv cho‘kma ichidan barabanga o‘tadi va cho‘kmaning kristallararo maydonidan filtrli suyuklikni siqib chikaradi;
-asosiy quritish zonasi; bu erga havo beriladi va u natriy gidrokarbonatning cho‘kma qatlamidan o‘tib, cho‘kmaning kristallararo maydonidan yuvish suvini sikib chiqaradi va cho‘kmada namlik miqdorini kamaytiradi;
-yopiq zona; baraban yuzasidan maxsus pichoq yordamida natriy gidrokarbonat cho‘kmasi olib tashlanadi, shuning bilan birgalikda barabanning ichidagi maxsus pichok va filtr suyuqlik tortilish zonasi orasiga havo o‘tilishiga yo‘l qo‘yilmaydi (havo o‘tgan holda sistemada vakkum yo‘qolishi mumkin);
-filtr suyuqlik tortilish zonasi; filtrli gazmolning xizmat muddatini oshirish uchun siqilgan havo bilan uflashdan oldin gazmolning «xo‘l» uflanishi;
-uflanish zonasi; filtrlash gazmolni regeneratsiya qilish uchun aralashmasining yurishiga qarshi baraban yacheykasiga sikilgan havo beriladi. Gazsuyuqlik aralashma vakkum bo‘lmagan sababali barabanga kelib tushadi.
Filtrli suyuqlikni tortib olish zonasi kelib tushgan filtrli suyuqlikni siqilgan havo yacheykalaridan siqib chiqaradi. Gazmoldan utayotgan filtrli suyuqlik gazmol teshikchalaridan natriy gidrokarbonat mayda kristallarini sikib chiqarishdan tashqari ularni o‘zida eritib oladi. Bu o‘z navbatida regeneratsiya jarayonini tezlashtiradi. Undan keyin filtrli gazmolning teshikchalari sikilgan havo bilan tozalanadi:
- o‘tish zonasi; uflanishga berilgan siqilgan havo barabaning vakkum qismiga o‘tmasligi uchun mo‘ljallangan.
Barabanning bir aylanishida filtrlash jarayonining to‘liq sikli amalga oshadi va har bir yacheyka barcha zonadan o‘tadi. Baraban vakkum-filtr unumdorligini quyidagi formula bo‘yicha aniqlash mumkin:
Qf.l.=60F((gnW(
Qf.l – standartli maxsulotga mo‘ljallangan baraban vakkum-filtrning unumdorligi, t/s
G‘ – filtrlash yuzasi, m2 (G‘=(dL, D-vakkum-filtrning diametri, m; L-filtrdagi natriy gidrokarbonat katlamining kengligi, m); (-cho‘kma qalinligi, m; (g-vakkum-filtrda zichlashgan natriy gidrokarbonatning zichligi, t/m3; odatda 1,32 t/m3 deb qabul qilinadi; n-vakkum-filtrning aylanish soni; W-natriy gidrokarbonatdan sodaning chiqishi (W=0,52); (-olinish koeffitsienti.
Odatda filtrdagi pichoqning tegida 5-8 mm kesilmagan natriy gidrokarbonatning qatlami qoladi. Agar u 6 mm deb qabul qilinadi.
Yuqoridagi tenglamani quyidagicha yozish mumkin:
Qf.l.=129,3DL((-6)n
Oxirgi paytda soda zavodlarida 32m2 filtrlash yuzali barabanli vakkum-filtrlar qo‘llanilmoqda.
Quyidagi barabanli vakkum-filtrning asosiy texnologik va texnik ma’lumotlari keltirilmoqda:
CHo‘kma namligi,% …………………………...13-18
Natriy gidrokarbonatdagi xlorid-
ionlarining miqdori,%…………………....0,25
Filtrlashdagi yo‘qolishlar, %…………….3,5 gacha
Filtrlash yuzasi,m2…………………………32
Unumdorligi, t/sut………………………....650
Uzunligi, m……………………………….....9,2
Kenligi, m ……………………………….....4,0
Balandligi, m…………………………….....4,1
Massasi, kg ………………………………....21500
Baraban aylanishi soni ………........0,3-1,69
Konstruksion materiali……………….....po‘lat OX17N13MZT
Belgilangan unumdorligi, kvt……………11,4


Quyida AB-2 absorberining moddiy balansi keltiriladi:
Kelish kg / 1000 kg Na2CO3 Sarf kg / 1000 kg Na2CO

Oldindan tóyintiruvchi yuvitgichda 300C gacha sovutilib AB-1 dan AB-2 ga kelayotgan suyuqlikning yuqoridagi misol sharoitida (AB-2) absorberdan chiqishdagi ammoniylangan namakob xaroratini hisoblang. AB-2 ga kirayotgan gaz xarorati 500C, apparat devori xarorati 550C, tashqi havo xarorati 150C, AB-2 dan oqib chiqayotgan suyuqlik issiqlik siģimi 3,27 kDj / (kg-k). AB-2 diametri 2,8 m, balandligi 7,4 m soda bo„yiga absorber unumdorligi 17,6 t/soat. Hisob 1000 kg sodaga olib boriladi. Issiqlikning kelishi: sovutgichdan AB-2 absorberga issiqlik suyuqlik bilan (Q1) gazlar bilan (Q2) va kimyoviy reaktsiyalar hisobiga (Q3) keladi.
Q1=6581,69 ∙ 3,27 ∙ 30 = 645 700 kDj aniqlaymiz.
(6581,69 – AB-2 ga kelayotgan eritma miqdori, kg, 3,27 – eritmaning issiqlik siģimi, kDj / (k2∙k) , 30 – eritma xarorati, 0C)
Q2= QNH3 +QCO2+QH2O+QHavo
QNH3 = G NH3 C NH3 t = 422,1 ∙ 2,18 ∙ 50 = 46 000 kDj
QCO2 = GCO2C CO2 t = 220,8 ∙ 0,92 ∙ 50 = 10156 kDj
QH2O = G H2O t = 212,98 ∙ 2589 = 551405 kDj
QHavo = GHavo CHavo t = 10 ∙ 1,00 ∙ 50 = 500 kDj
Q2 = 608 061 kDj ni aniqlaymiz.
(i – bug„ entalpiyasi)
Q3 = Q(NH4)2CO3 + Q NH4OH ni xisoblash.
Q (NH4)2CO3 = 214,7 322050 96*1000 144,5 kDj
Q NH4OH = * 286,3 287900 35 *1000 35,2 kDj Q3 = 609 950 kDj
Jamlangani hisoblaymiz
(214,7 va 286,3 – hosil bólgan (NH4)2CO3 va NH4OH miqdori, kg;
144,5 va 35,2 – reaksiyalarning issiqlik effekti kDj / mol;
96 va 35 - (NH4)2CO3 va NH4OH larning molekulyar massasi)
Issiqlikning umumiy kelishi (AB-2 ga 1000 kg soda hisobida)
Qkel = 645700+608061+609950= 1863711 kDj.
AB-2 dan issiqlik AB-1 ga ketayotgan gazlar bilan (Q1), apparatning issiqlik yóqotishi hisobiga (Q2) va sovutgichga ketayotgan suyuqlik bilan (Q3) olib keladi.
AB-1 ga gaz olib ketayotgan issiqlik miqdori, kDj; CO2 bilan 122,3 ∙ 0,92 ∙ 50 = 5625,5 (122,3 - CO2 miqdori, (AB-1 ga ketayotgan) kDj; 0,92 – gazning issiqlik siģimi, kDj / (k2-k1);
50 – gaz xarorati, 0C)
NH3 bilan 206,9 ∙ 2,18 ∙ 50 = 22552 (206,9 - NH3 miqdori, kg; 2,18 – ammiakning issiqlik sig„imi; kDj / (k2-k1); 50-xarorat, 0C)
Suv buģi bilan 41,98 ∙ 2589 = 108686
AB-1 gazlar olib ketayotgan umumiy issiqlik miqdori
Q1=5625,5+22552+108686= 136863,5 kDj ni tashkil etadi. .Apparat devori nurlanishni hisobiga yo„qotilayotgan issiqlik quyidagi yaqinlashtirilgan formula asosida hisoblaymiz:
Q2= F [15,29 (T14-T24) ∙ 10-8+25,14 (T1-T2)]
Bu yerda: F – apparatning tashqi yuzasi, m2;
T1 – apparat tashqi devori xarorati, k;
T2 – tashqi Havo xarorati, k;
F = πdH= 3,14 ∙ 2,8 ∙ 7,4 = 65 m2 topamiz
Sóng Q2=65 ∙ [15,29 (3284-2884) ∙ 10-8+25,14 (328-288)] = 111936 kDj / soat 1000 kg sodaga issiqlik yo„qotilishi 111936 / 17,6 = 6360 kDj ni tashkil etadi. (17,6 – soda bo„yicha absorber unumdorligi, t/soat) Eritmani isitishga ketgan issiqlik miqdori (Q3) Q3=Q-Q1-Q2= 1863711 – 136863,5 – 6360= 1 720 487,5 kDj
AB-2 dan chiqayotgan eritma xarorati
1720487,5 / (7066,39 ∙ 3,27) = 74,5 k
(7066,39 – AB-2 dan chiqayotgan eritma miqdori, kg;
3,27 – eritma issiqlik sig„imi, kDj / (k2 ∙ k))
Ammoniylangan namakob (tuz eritmasi) ni karbonlash va natriy bikorbonatni filtrlash.Uglerod oksidi yordamida qayta ishlash ammoniylangan namakobni karbonlash jarayonida qattiq fazaga ajraladigan natriy bikarbonat hosil bóladi. Karbonlash uchun oxak kuydirish pechlari gazi (tark 35-40% CO2 bólgan) va quritgich gazlaridan (80-90% CO2 tutgan) foydalaniladi. Ammoniylangan namakob yig„gichdan (SAR) tuz eritmasi dastlabki karbonlash kolonnasiga yo„naltiriladi, so„ng ishchi kolonnalariga taqsimlanadi. Kolonnalarda (minora) reaktsiyaga kirishmay qolgan CO2 (namakobdan so„rilayotgan ammiak bilan) gaz yuvish minoralari (PGKL – 1) da tutib qolinadi. Bikorbonatning kristall quyqalari rangsiz eritmadan filtrlash yóli bilan ajratiladi.
Karbonizatsion kolonnalardan suspenziya tarkibidagi gidrokarbonat natriyni ajratish uchun filtrlash jarayoni qo‘llaniladi. Hosil bo‘lgan kristallar kalsinatsiyalash-bulimiga beriladi, filtrdan chiqayotgan suyuq faza esa distillyasiya bo‘limiga ammiakni regeneratsiya qilish uchun beriladi. Tarkibida NH4Cl, NH4HCO3, (NH4)2CO3, NaCl tuzlari bo‘lgan eritmadan NaHCO3 kristallarini filtrlash uzluksiz ishlaydigan vakuum-filtrlarda amalga oshiriladi (1-rasm). Vakuum-filtr ochiq baraban ko‘rinishida bo‘lib, uning yon sirt yuzasi metalla to‘rdan yasalgan va filtrlovchi material, tortilgan bo‘ladi. Baraban tegana idish shaklida aylanadi, u eritmadagi natriy gidrokarbonat susperziyasini aralashtirgich 10 ga etkazib beradi.
Vakuum-filtr vakuum yacheykasi 1, surib chiqarish yacheykasi 2, oraliq yacheykalar 3 dan iborat. Filtr barabani 1,1-3,4 ayl/min tezlikda gorizontal val 7 da aylanadi, u orqali havo, gazlar va suyuqlik so‘rib chiqariladi. Uning yuzasi bo‘yicha aylanishda taqsimlovchi golovka 8 ning so‘rish seksiyasida natriy gidrokarbonat qatlami 4 cho‘ktiriladi, baraban aylanganda cho‘kma qatlami yuvish seksiyasi 6 da eriydigan tuzlardan ajratish uchun suv bilan yuviladi. Filtrlovchi material to‘qimalari orasiga cho‘kma tiqilib qolishini oldini olish uchun purkagich 9 yacheykasidan berila digan qisilgan havo bilan filtr tozalanadi.


Natriyning foydalanish darajasi quyidagi formulalardan hisoblanadi; %,


([NH4Cl] va [Cl-] – rangsiz suyuqlikdagi ammoniy xlorid (bog„langan NH3) va xlor ioni kontsentratsiyalari, n nisb)

((NH3) bog„l, (Cl-) va (SO42-) – filtrlangan suyuqlikdagi bog„langan NH3, xlor ioni va sulfat ionlarining kontsentratsiyasi, n nisb) Filtrlashda natriy bikorbonatning yo'qotilishi karbonlash va filtrlashda natriyning ishlatilishi darajasiga asosan hisoblanadi, %,

NH3 ishlatilish darajasi (%) quyidagi formuladan hisoblanadi.



Filtrlangan suyuqlikni ajratilgandan sóng ammiak xom natriy bikarbonat aylanuvchi quritgich pechlarida toblantiriladi. Buning natijasida oxirgi mahsulot –kaltsinatsiyalangan soda hosil bo„ladi. Bunda ajralib chiqayotgan uglerod(IV) oksidini suv bug„ini kondensatlash uchun sovutilib, so„ng soda changidan tozalanadi va ammoniylangan namakobni karbonlash kalonnalariga jo„natiladi. Gazni sovutishda hosil bólgan eritma (kuchsiz suyuqlik) mahlum miqdor soda va ammiak tutadi. Undan distrlash stantsiyalari uchun ammiak ajratiladi va qolgan aralashtirilgan soda eritmasi natriy bikarbonatni yuvish, oxakni sóndirish yoki natriy ishqori olish jarayonlarida ishlatiladi. Tashqi isitishni kalsinatsiya pechlarida 1000 kg natriy bikarbonatni kaltsiyalashga sarflanadigan tabiiy gazni aniqlab issiqlik balansini tuzing.
Dastlabki mahlumotlar.
Natriy bikarbonatdan sodaning chiqishi 63%
Natriy bikarbonatning namligi 14%
Natriy bikarbonatdagi NH₄HCO₃ miqdori 3,5%
Xaroratlar, 0C da, boshlanģich:
Natriy bikarbonat, tabiiy gaz va Havoniki 25, Soda quritgichlardan chiqayotgan 140
Gaz gaz quritgichlardan chiqayotgan 140,
Chiqishda yoqilģi gazlar 380
Tabiiy gazning yonish issiqligi 33430 kDj / kg,
Solishtirma issiqlik sig„imlar, kDj / (k2 ∙ k)
Tabiiy gazniki 0,84
Xom bikarbonatniki 1,84
Sodaniki 1,09
Havoniki 1,26
Yoqilģi gaziniki 0,84
Atrof muhitga issiqlik yóqotilishi
Sarflanayotgan umumiy issiqlikning 25% ni tashkil etadi.
1 kg tabiiy gaz yonishi uchun 17,5 kg Havo sarflanadi.
Sherebe tozalash bo'limida kontsentraciyalı ohak suti bo'lib, ol teriga tiygende kuchli kuyishlikga olib keladi. Namuna olish va uning bilan olib boriladigan yumushlar qo'riqlovchi ko'zlaráyneklerde va qalin gazlamadan tayyorlangan maxsus kiyimlarda ijrosi tiyis. Soda qotishmasining qiznirǵıshı bosim ostida ishlaydi. Xizmat ko'rsatuvchi mutaxassislar qo'riqlovchi qopqoqlarding yaroqliligini tizimli ráwishte tekshirib turishi zarur. Uskunalarning katta harakatlanishchi bo'limlari qamallar bilan xorǵalgan bo'lishi tiyis. Apparatsılar yumush o'rninida olov o'chirish vositalarina ega bo'lishi va o'ndan foydalanib bilishliki tiyis.Kalsinatsiyalangan soda qotishmasi sarflanıwınıń ortishi bosim berivchi aralashishi kaustifikaciyalangan qotishma qadning sekinlashishine olib keladi. Qotishma qadning regulyatori avtomat ravishda kaustifikator aralashtirǵıshına kaustifikaciyalangan qotishma berilishin kóbeytedi. Kaustifikatorda suyuqliktıń qad páseyip boshlaydi. Uni ushlap turish uchun qad regulyatori sodalı qotishma liniyasındagi drossellik zaslonkanı ochıńqıraydı. Soda qotishmasining sarflanuv miqdoriniing ortishi, reagentler nisbatining regulyatori yordamida ohak suti truboprovodındagi zaslonkaga beriladi, mos turda ohak rukning sarflanuv miqdori ko'tariladi.

Xulosa
Natijalar shuni koʻrsatadiki, “Navoiyazot” AJ kaustik soda ishlab chiqarish majmuasida ishlatilgan ikkilamchi sulfat kislotani bir soat vaqt davomida, (-40 C) temperaturada bugʻlatilganda, uning konsentratsiyasi 82,9% ga yetdi. Bu esa texnologik jarayonda hosil boʻlgan ishlatilgan ikkilamchi sulfat kislotadan foydalanish sohalarini kengaytiradi.Turli - tuman maqsadlarda ishlatilishi jihatidan sulfat kislota kislotalar orasida birinchi oʻrinda turadi. Uning eng koʻp miqdori fosforli va azotli oʻgʻitlar olishga sarflanadi. Uchuvchan boʻlmaganligi sababli sulfat kislotadan boshqa kislotalar - xlorid, ftorid, fosfat, sirka kislota va hokazolar olish uchun foydalaniladi. Uning anchagina miqdori neft mahsulotlarini - benzin, kerosin va surkov moylarini zararli qoʻshimchalardan tozalashga sarflanadi. Mashinasozlikda sulfat kislota bilan metallarning sirtini qoplash (nikellash, xromlash va b.) oldidan oksidlardan tozalanadi. Sulfat kislota sun’iy tola, boʻyoqlar, plastmassalar va koʻpgina boshqa moddalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. U akkumulyatorlarga quyish uchun ham ishlatiladi.[5]Bugʻlatish jarayonidan hosil boʻlgan xlor gazini turli maqsadlarda foydalanish mumkin: Polivinilxlorid, plastmassa, sintetik kauchukdan: simlar uchun izolyatsiyalash, oyna profili, qadoqlash materiallari, kiyim-kechak va poyabzal, linoleum va gramplastinkalar, laklar, asbob-uskunalar va polistirol, oʻyinchoqlar, asbob-uskunalar, qurilish materiallari ishlab chiqariladi. Kaustik soda va xlor mahsulotlarini ishlab chiqarishning texnologik jarayoni natriy xloridning suvli eritmasi orqali toʻgʻridan-toʻgʻri elektr tokini oʻtkazishga asoslangan elektrokimyoviy usulda amalga oshiriladi. Natriy xloridning suvdagi eritmasi orqali doimiy elektr toki oʻtkazilganda katodda vodorod, anodda gazsimon xlor, eritmada esa natriy gidroksid toʻplanadi. Filtrlangan suyuqlikni ajratilgandan sóng ammiak xom natriy bikarbonat aylanuvchi quritgich pechlarida toblantiriladi. Buning natijasida oxirgi mahsulot –kaltsinatsiyalangan soda hosil bo„ladi. Bunda ajralib chiqayotgan uglerod(IV) oksidini suv bug„ini kondensatlash uchun sovutilib, so„ng soda changidan tozalanadi va ammoniylangan namakobni karbonlash kalonnalariga jo„natiladi. Gazni sovutishda hosil bo„lgan eritma (kuchsiz suyuqlik) mahlum miqdor soda va ammiak tutadi. Undan distrlash stantsiyalari uchun ammiak ajratiladi va qolgan aralashtirilgan soda eritmasi natriy bikarbonatni yuvish, oxakni so„ndirish yoki natriy ishqori olish jarayonlarida ishlatiladi.