O‘zbekiston respublikasining maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi qashqadaryo viloyati pedagoglarni yangi metodikalarga o‘rgatish milliy markazi aniq va tabiiy fanlar ta’limi metodikasi kafedrasi umumiy o‘rta ta’lim muassasalarining pedagog xodimlari

Ijtimoiy tarmoqlar
Ijtimoiy tarmoqlar raqamli axborot vositalarining bir qismidir. Biroq, ular murakkabligi sababli alohida alohida aytib o'tishga loyiqdir, chunki ular barcha ommaviy axborot vositalarida, ham shaxslararo, ham ijtimoiy tarmoqlarda mavjud: smartfonlar, kompyuterlar, radio va televideniedagi o'zaro ta'sir usullari va boshqalar.
Ijtimoiy tarmoqlar hamma narsani qamrab oladi. Ular tezkor va shaxsiylashtirilgan xabarlarni uzatish, shu bilan birga tasvirlarni, video, audio va matnlarni keng yoki ommaviy ijtimoiy sharoitda ishlab chiqarish va uzatish bilan ta'minlaydigan kanallardir. Ular avvalgilarining barcha funktsiyalarini kesib o'tib, asosiy elementni qo'shib, foydalanuvchi tomonidan tarkibni ishlab chiqarish orqali aloqani tasavvur qilish yo'lida butunlay inqilob qildilar.
Shunday qilib, ijtimoiy tarmoqlar yoki RRSS loyihalarni, qadriyatlarni, g‘oyalarni, kontseptsiyalarni, ramzlarni, e'tiqodlarni, tovarlarni va turli xil turdagi xizmatlarni targ‘ib qilish uchun makonga aylandi. tarixi, joylashuvi, faoliyati, ta'lim darajasi, e'tiqodi va boshqalar).
Ular orasida quyidagilarni aytib o'tishimiz mumkin:

• 
  Instagram;
  
• 
  Google Plus;
  
• 
  Snapchat;
  
• 
  Twitter;
  
• 
  Facebook;
  
• 
  Facebook Messenger;
  
• 
  Belgilangan;
  
• 
  Whatsapp;
  
• 
  Skype;
  
• 
  Chiziq;
  
• 
  MySpace;
  
• 
  Telegram.
  

Muqobil ijtimoiy media
Muqobil axborot vositalari yoki oddiygina muqobil ommaviy axborot vositalari bularning barchasi mustaqil aloqa kanallari va ijtimoiy axborotdir, ya'ni ular yirik korporativ guruhlarga yoki davlatga tegishli emas yoki ular tomonidan nazorat qilinmaydi.
Ushbu turdagi ommaviy axborot vositalari odatda o'z kun tartibi yoki sababi bilan aniqlanadi (ijtimoiy shikoyat, atrof-muhit, ma'naviyat, fuqarolarning ishtiroki, sektorning madaniy hayoti va boshqalar). Ular bozorda yoki siyosiy manfaatlarga asoslangan holda odatda ishbilarmon guruhlar yoki davlat tomonidan ko'rinmas holga keltiriladigan yoki ochiq tsenzuraga uchragan ehtiyojlar, muammolar, yondashuvlar va istiqbollarni aks ettirish uchun joylar yaratishni maqsad qilishadi.

3. 
   Ta'lim jarayonida aktdan foydalanish xavfsizligi, mas'uliyati va axloqiy normalari.
   

Mamlakatimizda internetdan foydalanuvchilarning asosiy qismi yosh avlod vakillariga to‘g‘ri kelmoqda. Internet qulay axborot manbai ekanligi, istagan narsangizni undan bir zumda topa olishingiz mumkinligi, soniyalar ichida dunyoning narigi chekkasi bilan bog‘lanish imkoniyati mavjudligi muhim omil sanalsa-da, masalaga ikkinchi tomondan qaraydigan bo‘lsak, tarmoqda odob-axloq qoidalariga muvofiq bo‘lmagan (parnografik, tajovuzkorona, jangari, qotillik ruhidagi va boshqa) axborot resurslarining mavjudligi, shuningdek, buzg‘unchi kuchlar tomonidan ma’naviy tahdidga, yoshlar ongini egallashga qaratilgan axborotlarning mavjudligi bilan xarakterlanadi.
Demakki, Internet makonida uchraydigan xavf-xatar, tahdidlar va tahlikalar haqida so‘z yuritilgani natijasida o‘quvchida Internetning zararli va buzg‘unchi vosita ekanligi haqida noto‘g‘ri tasavvur uyg‘onish ehtimoli ham mavjud. Aslida esa unday emas. Internetda juda ko‘p foydali, ma’rifiy va qiziqarli axborotlar mavjud bo‘lib, ulardan to‘g‘ri va samarali foydalangan shaxsda turli sohalar bo‘yicha bilimi oshib boradi. Ota-onalarning vazifasi “virtual olamning” barcha ijobiy jihatlari bilan farzandlarini tanishtirish va o‘rgatib borish hisoblanadi. Buning uchun barcha axborotlarni ota-onalar, avvalo, chuqur tekshirishi va buni farzandlariga ham o‘rgatishi, ularni chinakam ulkan ilm va yuksak san’at namunalari bilan tanishtirib, ularda dunyo qiyofasiga mos bo‘lgan qadriyatlar tizimini shakllantirishi lozim bo‘ladi.
Shunday ekan, bugungi yoshlarimiz hamma sohaga qiziquvchan, yangiliklarni bir zumda o‘zlashtirib oladigan, har qanday axborotni tez qabul qiladigan xislatlarga egaligini hisobga olib, ularni turli manbalardan, yot maqsadlarni ko‘zlab tarqalayotgan axborotlardan munosib himoyalay olishimiz darkor. Bu borada maktablarimizda internetning salbiy oqibatlari va uning oldini olishga qaratilgan turli ma’naviy tadbirlarni tashkil etish, tarbiyaviy soat darslarida ham bu borada tavsiyalar berish orqali o‘quvchilarda Internetdan foydalanish madaniyatini shakllantirish va rivojlantirish o‘ta muhim ahamiyat kasb etadi.
Internet - madaniyat - har qanday manba va mazmundagi axborotni iste’mol qilish, o‘zlashtirish va uzatishni nazarda tutadi. Internet-madaniyati - bu Internet tarmog‘idagi ijtimoiy ongga salbiy ta’sir etuvchi, jumladan, amaldagi davlat tuzumiga qarshi qaratilgan noxolis xarakterdagi, diniy-ekstremistik, terroristik, hayosizlik, shafqatsizlik va boshqa mazmundagi axborotlardan foydalanishning ongli ravishda cheklanishi demakdir. Internet - madaniyatning zamirida muloqotga nisbatan umumqabul qilingan axloqiy talablar, shuningdek, har bir insonning betakrorligi va qadr-qimmatining bevosita tan olinishi mujassam bo‘lgan.
Internet-madaniyatni bilmaslik foydalanuvchi tomonidan Internet va ijtimoiy tarmoqlarda cheklanmagan miqdorda muloqot qilishga, “anonim” foydalanuvchilar bilan tekshirilmagan va tasdiqlanmagan axborotlar almashinuviga olib kelishi mumkin. Bunday tendensiya foydalanuvchilarning Internet olamida ommalashayotgan kiberjinoyatchilik, kiberbulling ta’siriga tushib qolishlariga sabab bo‘lishi ham mumkin.
Ba’zan internet, media deyilganda qovog‘imiz solinadi. Bular albatta yomon-da, deymiz. Aslida ham shundaymi? «Media» - lotinchada vosita, o‘rtada turuvchi, degan ma’nolarni beradi. Media m a ’ n a v i y (axborot, bilim) e h t i yo j l a r i n i qondirish vositasi.

INTERNET (media) - Pichoq, olov, suv kabi xolis vosita. Vrachning qo‘lidagi pichoq bemorni sog‘ qiladi. Jinoyatchining qo‘lidagi pichoq esa sog‘ni bemor qiladi. Olovning yo‘g‘i odamni muzlatsa, ko‘pi kuydiradi. Ko‘p suv g‘arq qilsa, suvsizlik qaqratadi. INTERNET ham shunday. Agar meyorda, kompetentli foydalanilsa, INTERNET donolar uchun - bilimlar manbai. Nodonlar uchun - balolar manbai. Demak, gap mediada emas, undan foydalanuvchilarda, aniqrog‘i - har bir yigit-qizning mediama’naviyatiga bog‘liq bo‘lib chiqayapti.

Britaniyalik mediapedagog D.Bukingemning fikrida jon bor. U “axborotlashgan jamiyatda” yoshlar albatta mediamahsulotlarni passiv qabul qilishadi va albatta mediamateriallarning qurbonlariga aylanishadi”, deyishadi. Biroq, mediapedagogika bolaning o‘zini markazga qo‘yadi. Boladagi mediabilim va tajribaga tayanadi”, deydi.
INTERNET - ma’naviy mahsulotlarning virtual bozori desak bo‘ladi. Ammo bu bozorda hech kim “ma’lumotlar noto‘g‘ri” yoki “molim yomon”, demaydi. Buzg‘unchilar, jinoyatchi, johillar ham o‘z g‘oya-mahsulotini “eng yaxshi”, deydi. Unda bunyodkorlik, taraqqiyot uchun zarur manbalar ham ko‘p. Gap odamning ana shu virtual bozor taklif etayotgan mahsulotlarni xarid qilishda adashmasligida.
Yigit-qizlarimiz INTERNET ma’lumotlarini o‘qiyotgan, tomosha qilayotganlarida ularni qabul qilish, tahlil qilish, baholash va yaratish; zamonaviy jamiyatda internet ma’lumotlar va mediamahsulotlarning ijtimoiy ma’naviy, mafkuraviy, madaniy kontekstini tushunishlari kerak. Bu esa odamning mediamadaniyati qandayligiga bog‘liq.
Shunday ekan mediaxavfsizlikdan saqlash uchun yoshlarga media mahsulotlarni tanlash va foydalanishni o‘rgatish bugungi kunning asosiy shartlaridan biriga aylandi. Biroq, muammo shundaki, ota-onalar, hatto ba’zi o‘qituvchilar ham o‘z bolalariga mediamadaniyatni (kattalarga salom berish, choy quyib uzatish, sochni turmaklash va h.k kabi) o‘rgata olmaydilar. Buning ustiga axborot texnologiyalarining shitobi shunchalar tezki, unga yoshlarning o‘zlari ham zo‘rg‘a yetib olishayotir.
MEDIMADANIYAT — turli media asarlarni tahlil qilish, baholash, yaratish uchun zarur bo‘ladigan bilim, ko‘nikma va malakalar yig‘indisi. Mediamadaniyatli yigit-qizning o‘z himoya qobig‘i, “zirhi” bo‘ladi. Ular media mahsulotlarni o‘z “ma’naviy filtri”(mafkuraviy immuniteti) orqali ko‘ra olishadi, o‘qib, tomosha qilishadi. Mediamatnlardagi targ‘ibot-tashviqotni, biryoqlamalikni va buning sabablarini, ma’lumot tarqatuvchining niyatlarini ko‘rib turishadi.(Stakan ichidagi baliqchaning harakatlarini kuzatgandek). Bunda mediamadaniyat mediamahsulotlarga tanqidiy yondashuvini belgilab beradi. Aldanishlardan asraydi.
MEDIABOZORda tayyorlovchi, axborot(mahsulot), yetkazib beruvchi va iste’molchi ishtirok etadi. Tayyorlovchi bu - g‘oya muallifi, materiallarni to‘playdi, tahlil qiladi, mediamatnni tayyorlaydi, uzatadi; Mahsulot(axborot) - matn, belgi, surat va ramzlarda ifodalangan ma’lumot; yetkazuvchi(kanal) — axborotni uzatish vositasi(media); iste’molchi - axborotni oluvchi, o‘rganuvchi, talqin qiluvchi shaxs.
Globallashgan dunyoda yoshlar manipulyatorlarga, bo‘yidan, enidan, vaznidan uruvchi sotuvchi, odam savdogarlari, diniy ekstremistlar, firibgarlar bilan birga yashashlariga to‘g‘ri keladi. Bunday sharoitda har bir yosh yigit-qiz ularga nimani qarshi qo‘yishi kerak? O‘zini qanday himoya qilishi kerak? Buning uchun ular firibgarlar bilan qanday gaplashishga, hayotda uchraydigan qaltis vaziyatlarda eng to‘g‘ri, mustaqil qaror qabul qilishga tayyor bo‘lishlari kerakmi?

Mashhur xitoylik donishmand sarkarda, mohir stratagemachi Sun Szining “Yuzta jangda g‘alaba qilish emas, balki dushman armiyasini jangsiz yengish - san’atdir”, degan edi. Bu fikr bugungi mafkuraviy kurashlar uchun aytilgandek tuyuladi. Chunki virtual hududdagi firibgarliklar, aldovlar, qo‘rqitishlar, psixologik va refleksiv o‘yinlar, siyosiy fitnalar, mistifikatsiya, manipulyatsiya, gij-gijlashlar, targ‘ibot, psixologik urushlar, odamni boshqarish, reklama kampaniyalari, siyosiy va tijorat reklamalari, dezinformatsiya, bularning barchasi real odamni sezdirmay boshqarishning usullarini tashkil qiladi.
MANIPULYATSIYA
Internetga kirgan har bir kishi o‘zi uchun tayyorlab qo‘yilgan “kun tartibi”ni ko‘radi. Kimlardir, o‘zlari topgan asoslaridan kelib chiqib “yulduz”lar hayoti, siyosat, iqtisodiyot, texnologiya yangiliklaridan axborot dastasini tutadi. Ana shunda shaxsning mediasavodxonligi qanday namoyon bo‘ladi? Mediamatnlarni (muayyan tanqidiy avtonomiyada turib) baholash, talqin, tahlil qilishida namoyon bo‘ladi. Bu juda muhim.
Mediamanipulyatsiya bu - internetdan foydalanuvchilarga u yoki bu g‘oyalarni tiqishtirib, ularni o‘z yo‘llaridan chalg‘itish, adashtirishga qaratilgan ta’sir ko‘rsatish mediapriyom va usullar tizimi. Bunda jo‘natuvchi mediadezinformatsiyadan (yolg‘on ma’lumot kiritilgan mediamatnlardan) foydalanadi.
MAFKURAVIY POLIGONLARDA
Turli xorijiy saytlardan tarqatilayotgan medimatnlarga qanday munosabatda bo‘lish kerak? Bu borada Milliy g‘oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi tadqiqotlar olib bormoqda. Xorijlik mediapedagoglar Gart Djovett va Viktoriya Donellar ham bizning tadqiqotlarimiz ko‘rsatkichlariga yaqin natijalarni qo‘lga kiritishgan.
Odam har kuni turli mafkuraviy(fikrni o‘zgartiruvchi) ta’sirlarga duch keladi. Biroq, yolg‘onni haqiqatdan ajratish, qarshisida turgan, yoki internet matnidagi yashirin qabih niyatni tanish oson emas. Chunki ba’zilar ziyrak, ba’zilar sodda. Pedagoglar Kettel faktorlari asosida odamning o‘ziga qaratilgan yashirin mafkuraviy ta’sirlarni tanib olish, tushunish va foydalanish qobiliyatlarini o‘lchashgan. Natijada odamning “ogohlikdan soddalikkacha” bo‘lgan ziyraklik darajalari aniqlangan. Natijada sun’iylik, hisob-kitoblilikka (aqlga) qurilgan xulqning tabiiy, samimiylikka (ko‘ngilga)qurilgan xulqqa qarshi turishi aniqlangan.