O’zbekiston tarixi 7-sinf

6.Ilk o'rta asrlarga tegishli bo'lgan atama — "pandus" nima?
A.qiya ko'tarma yo'lak B.maxsus ko'tarma
C.suv ustidagi maxsus ko'prik D. qiya ko'tarma yo'lak, maxsus ko'tarma
7.Eftallar davrida xalqaro savdo aloqalarining rivojlanishi bilan ...
A.Sosoniy hukmdorlarining kumush tangalari muomaladan chiqarildi
B.mahalliy oltin tangalar tashqi savdogajoriy etildi
C.mamlakatda tanga pul muomalasi tartibga solindi
D.faqat Buxoro va Samarqandda zarbxonalar barpo etildi
8.Eftaliylar Xitoyga elchi ynborgan yili yana qanday voqea sodir bo'ladi?
A.Sosoniylar shohi Kubod hukmronligi boshlanadi
B.Turklar Vizantiyaga elchi yuborishadi
C.Kidariylar O'rta Osiyoni lark etib, Shimoliy Hindistonga chekinadi
D.Kidariylar Sosoniylardan qaqshatqich zarbaga uchniydi
9.Eftallar xati qaysi yo/nv asosida paydo bo'lgan edi?
A.Sug'd B.Baqtriya C.Xorazm D.Oromiy
10.Eftaliylar davlati tarkibiga kirgan hududlar to'g'ri ko'rsatilgan javobni aniqlang.
A.Shimoliy Hindiston, Eron, O'rta Osiyo, Yettisuv, Afg'oniston
B.O'rta Osiyo, Sharqiy Eron, Sharqiy Turkiston, Shimoliy Hindiston
C.Yettisuv, Kavkazorti, O'rta Osiyo, Shimoliy Afg'oniston
D.Sharqiy Hindiston, Shimoliy Eron, Kavkazorti, O'rta Osiyo
11.V asrda barpo etilgan Darg'om kanali ...
A.Samarqand viloyati shimoliy tumanlarining asosiy suv manbai edi
B.Samarqand viloyati janubiy tumanlarining asosiy suv manbai edi
C.Samarqand viloyati shar­qiy tumanlarining asosiy suv manbai edi
D.Samarqand viloyati g'ar­biy tumanlarining asosiy suv manbai edi


III.Yangi mavzu bayoni:
VI asr o’rtalarida Oltoy va Janubiy Sibirda yashagan turkiy qabilalarni bir­lashtirgan yangi davlat vujudga keldi. Bu davlat tarixga Turk xoqonligi nomi bilan kirgan. Uning asoschisi Bumin edi. 552-yilda Bumin "xoqon" deb e’lon qilindi. Oltoy xoqonlikning markazi qilib belgilanadi. Turklarning g’arbga tomon yurishlariga Istami boshchilik qiladi. Unga "Yabg’u xoqon" degan unvon beriladi. Tez orada Yettisuv va Sharqiy Turkistonga tutashgan yurtlarda yashovchi turkiy qabilalar bo’ysundiriladi. 555­-yildayoq turklar Sirdaryo va Orol dengizi bo’ylarigacha cho’zilgan keng o’lkalarni egallaydilar. Xoqonlik chegarasi Eftaliylar davlati hududlariga borib yondoshadi. 558-yilda turklar Yoyiq (Ural) va Itil(Volga) bo’ylarini zabt etadi. 575-576-yillarda Shimoliy Kavkazning bepoyon yerlarini egallab, Qrim yarim oroliga kirib boradilar. Sosoniylar Toxariston va Chag’oniyonni eftaliylardan tortib oladilar. Turk xoqonligining eftaliylar bilan to’qnashishi muqarrar edi. Bunday murak­kab siyosiy vaziyat xoqonlikni Eron, so’ngra Vizantiya bilan yaqinlashtiradi. Uzoq vaqt eftaliylar tazyiqida yashagan sosoniylar bu davlatning tamomila barbod bo’lishidan manfaatdor edi. Xusrav I Anushervon (531-­579) tashabbusi bilan yuzaga kelgan o’zaro harbiy ittifoq Eron shohining Istamiga kuyov bo’lishi orqali yanada mustahkamlanadi. Eron askarlarining Balxga hujumi ko’magida turklar 563-yilda Eftaliylar davlati yerlariga bostirib kiradilar. Parak (Chirchiq) vodiysi va uning markazi Choch shahri ishg’ol qilinadi. Sirdaryodan o’tib, Zarafshon vodiysiga kirib boradilar. Ular Samarqand, Kesh va Naxshabni egallab, Buxoroga yaqinlashadilar. 8 kun davom etgan shiddatli jangda eftaliylar qo’shini yengiladi. Shunday qilib, janubdan Eron sosoniylaridan, shimoldan esa Turk xoqonligidan 563-567- yillarda zarbaga uchragan Eftaliylar davlati, 1 asrdan oshiqroq hukmronlikdan so’ng, tamomila barbod bo’ldi. Natijada, mag’lub davlatning merosi o’zaro bo’linib, Amudaryoning janubiy qirg’oqlarigacha bo’lgan viloyatlar Eron, uning sohillari bo’ylab Kaspiy dengizigacha cho’zilgan yerlar Turk xoqonligi tasarrufiga o’tadi. Eftaliylar davlati qulagach, vaziyat tubdan o’zgardi. Endilikda o’z chegarasini shimoli-sharqqa tomon kengaytirib olgan Eron Amudaryodan to Suriyaga qadarli Ipak yo’li ustida haqiqiy sarbon bo’lib oldi. Uzoq sharqdan Eron hududlarigacha karvon yo’li nazoratini o’z homiyligi ostiga olgan turklar esa Eron orqali Vizantiya bilan bevosita savdo qiladigan bo’ldi. VI asrning 70-80-yillarida Enasoyning yuqori oqimidan to Amudaryo bo’ylarigacha, Manchjuriyadan to Kimmeriy (Qora dengiz) Bosforigacha cho’zilgan ulkan maydonda Turk xoqonligi tashkil topdi. Bu ulkan davlat Xitoy, Eron va Vizantiya kabi zamonasining yirik davlatlari bilan iqtisodiy va siyosiy munosabatlar o’rnatib, ular qatoridan munosib o’rinni egallaydi. Turk xoqonligi qanchalik katta bo’lmasin, chinakam markazlashgan davlat emas edi. Uning asosi turkiy tilda so’zlashuvchi qabilalar ittifoqidan iborat edi. Bu ittifoqni xoqon boshqargan. Hukmdorning hokimiyati urug’-aymoq udumlariga tayangan harbiy-ma’muriy boshqaruvga asoslangan. Mamlakat ko’chmanchi chorvador va o’troq dehqon aholiga bo’linardi. Ko’chmanchi chorvador aholi “budun” yoki “qora budun” nomlari bilan yuritilgan. Budun o’z navbatida qabilalar ittifoqi birlashmasini tashkil qilgan. U “o’no’q budun” “o’no’q el” deb yuritilgan. O’no’q budun yoki elning hokimi “yabg’u” yoki “yabg’u xoqon” deb ulug’langan. O’no’q el sardori bir tuman (ya’ni 10 ming) suvoriyni safga tortar edi. Bunday harbiy bo’linmaning tumanboshisi “shad” deb yuritilgan. O’rta Osiyoda hukmronlik o’rnatilgan dastlabki davrda turk xoqonlari mamlakatning o’troq aholi yashaydigan obod viloyatlarini ko’chmanchilar ixtiyoriga topshirsalar-da, ammo aholining ichki hayotiga deyarli aralashmaydilar. VI asrda Chirchiq, Zarafshon, Qashqadaryo, Amudaryo havzalarida 10 dan ortiq mayda hokimlar mavjud edi. Ularning iqtisodiy va siyosiy boshqaruvi yerli sulola hukmdorlari qo’lida qoldirib, turklar ulardan faqat boj va yasoq undirib olish bilan cheklanadilar. Turk xoqonligi turli-tuman turkiy qabilalarni kuch bilan birlashtirish natijasida tuzilgan edi. Har bir qabilaning o’zi bir nechta urug’ birlashmasidan iborat bo’lgan. Katta-katta qabilalar yoki qabilalar ittifoqi markaziy hokimiyatga bo’ysunmaslikka intilganlar. Turk xoqonligin tasarrufida bo’lgan hududlardagi hokimlar mustaqil bo’lishni istar edilar. Bu omillar xoqonlikning mustahkam markazlashgan davlatga aylanishiga imkon bermagan. Bo’ysundirilgan hududlarni mahalliy hokimlar orqali boshqaruv tartibi xoqonlikni tobora zaiflashtira borgan. Buning ustiga, Vizantiya, Xitoy va Eron bilan doimiy raqobat xoqonlik ahvolini yanada og’irlashtirgan. Oqibatda, Turk xoqonligi VI asrning 80-yillari oxirlarida 2 ga – Sharqiy turk xoqonligi va G’arbiy turk xoqonligiga bo’linib ketdi.