O'zbekiston tarixi
Karimov Sh. Qafasdagi qush orzusi. - Т.: Fan, 1991, 53-54-betlar
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
- Bu sahifa navigatsiya:
- Turkiston Muxtor Sho‘rolar Respublikasi (TASSR)ning tashkil etilishi
|
1
Karimov Sh. Qafasdagi qush orzusi. - Т.: Fan, 1991, 53-54-betlar. 83 7- §. Turkistonda siyosiy inqirozning kuchayishi Turkiston Muxtoriyatining vahshiylarcha qonga botirilishi va Qo„qon shahrida tub yerli musulmon aholining ommaviy sur‟atda qirg„in qilinishi, mustamlakachilik siyosatiningnatijasioiaroqavj olib ketgan ocharchilik Turkiston o„lkasi mehnatkashlarining Sho„rolar hukumatiga nisbatan mislsiz nafrat va g„azabini kuchaytirib yubordi. Xalq ommasi bolsheviklaming so„zi va ishida osmon bilan yercha farq borligini amalda ko„rib, ochiqdan-ochiq sho„rolardan yuz o„girib, Turkiston istiqlolchilari safini toidira boshlaydilar. 0„lkada siyosiy bo„hron borgan sayin kuchayib bordi. Bolsheviklar hukumati vujudga kelgan siyosiy bo„hrondan chiqish uchun har xil nayranglami ishga sola boshladilar va go„yoki o„zlarini oika xalqlarining himoyachisi va g„amxo„ri qilib ko„rsatishga urindilar. Ana shunday taktik ayyorliklardan biri Turkistonda Sho„rolar muxtoriyatini tashkil etish harakati boidi. Chunki ular mahalliy xalqlaming aksariyati Turkiston muxtoriyati tarafida boiib, unga xayrixohlik ko„rsatganliklarini yaxshi bilar edilar. Bolsheviklar o„z harakatlarini oqlashga urinib, biz har qanday muxtoriyatga qarshi emasmiz, faqat buijuylar manfaatiga xizmat qiluvchi muxtoriyatga (masalan, Turkiston muxtoriyati singari) qarshimiz, xolos. Proletariat, ya‟ni yo„qsillar manfaatini himoya qiluvchi muxtoriyatga esa biz tarafdormiz va huddi shunday muxtoriyatni tashkil etishni o„z maqsadimiz deb bilamiz, deya sodda va avom xalqni laqqillatdilar. Ular maium ma‟noda o„z maqsadlariga erishdilar ham. Turkiston Muxtor Sho‘rolar Respublikasi (TASSR)ning tashkil etilishi Bolsheviklar istak-xohishiga batamom javob bera oladigan Turkiston Muxtor Sho„rolar Respublikasi Turkiston oikasi Sho„- rolarining V qumltoyida tashkil etildi. 0„lka Sho„rolarining V qumltoyi 1918-yil 20- aprelda o„z ishini boshladi. Unda 263 mandatga ega boigan vakillar qatnashdi. Shulardan 86 kishi bolshevik, 70 so„1 eser va 87 kishi partiyasiz edi. Qumltoyda tub yerli xalq vakillaridan bor-yo„g„i 50 ga yaqin kishi qatnashdi. Bu qumltoy vakillarining atigi 20 foizini tashkil etardi. Shu bois qumltoy qabul qilgan qarorlar mahalliy musulmon xalqlarining talab va ehtiyojlarini o„zida toia ifoda etar edi, deb aytish uchun hech qanday asos yo„q edi. 84 23-26-aprel kunlari qurultoy sanoat korxonalarini milliylashtirish, temir yoi transportidagi ishlaming borishi, yer-suvga doir tadbirlarni amalga oshirish, harbiy qurilish, oziq-ovqat ishlarining ahvoli kabi masalalami muhokama qildi va qarorlar qabul qildi. 27-aprelda qabul qilingan «Turkiston Xalq Komissarlari Sho„rosining nav- batdagi vazifalari to„g„risida»gi deklarasiyada ochiqdan-ochiq mustamlakachilik ruhidagi qaror qabul qilindi. Unda: «...Turkiston Rossiya Federatsiyasining tarkibiy qismi bo„lib qoladi» 1 , deyilgan edi. 30- aprelda shaxsan V.I.Leninning ko„rsatmasi asosida qu- rultoy RSFSR tarkibiga kiruvchi Turkiston Muxtor Sho„rolar Respublikasini tuzish to„g„risida qaror qabul qildi va «Turkiston Sho„ro Respublikasi to„g„risida Nizom»ni tasdiqladi. Qurultoy Turkiston Muxtor Sho„ro Respublikasining Markaziy Ijroiya Qo„mitasini va Xalq Komissarlari Sho„rosini sayladi. Markaziy Ijroiya Qo„mita tarkibiga 36 kishi saylandi. Shulardan bolsheviklar va soi eserlardan 18 tadan vakil bor edi. Markaziy Ijroiya Qo„mita raisligiga bolshevik P.A.Kazakov saylandi. Turkiston Respublikasining oliy davlat organlari tarkibiga birinchi marta mahalliy aholi vakillari: Markaziy Ijroiya Qo„mitaga 7 kishi va Xalq Komissarlari Sho„rosiga 4 kishi kiritildi. Turkiston Muxtor Sho„rolar Respublikasining oliy organlariga S.Yusupov, X.Husanboyev, Inog„omxo„jayev, Safo Jo„raboyev, Sanjarbek Asfandiyorov, A.Sha- rafudinov, Sa‟dullaxo„ja Tursunxo„jayev 2 , Sh.Ostonboyev va boshqalar a‟zo boigan edilar. Rahbarlik o„rinlarining 80 foizini 3 tub yerli boimagan millatlar vakillari egallab oldilar. Ana shu tariqa Sho„ro hukumati Turkiston oikasi xalqlarining talab va ehtiyojlarini biz qondirdik, ularga muxtoriyat berdik deb dunyoga jar soldilar. Amalda esa berilgan muxtoriyat tabiatan milliy emas, hududiy edi, xolos. Bu muxtoriyatning barcha samarali mustamlakachi sho„rolar hukumati manfaatlariga bo„ysundirilgan edi. Bu oddiy haqiqatni yana shundan ham bilish mumkinki, 1918- yil 4- iyulda Moskvada to'plangan Sho„rolaming V qurultoyi RSFSRning birinchi Konstitutsiyasini qabul qilishi bilan 1918- Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|