O'zbekiston tarixi

1
 Батманов H. Басмачество и борьба с ним. «Красная армия», 1921, № 9. 
2
 0‘zR. MDA, 17-fond, 1-ro‘yxat, 45-ish, 379-varaq.
103 

---

Ayniqsa Sho„ro askarlarining «Qo„qon muxtoriyati»ni, Qo„qon shahri 
aholisini vahshiylarcha qirg„in qilishlari va xunrezliklari xalq ommasining 
ko„zini moshdek ochdi. «Bunday shafqatsiz qirg„inni ko„rgan Farg„ona ahli, 
muxtoriyatchilaming bolsheviklar talonchi, bosqinchi, ular hech narsani tan 
olishmaydi, xudoga ham qarshi borishadi, degan gaplariga ishonch hosil 
qilishdi»
1
. Buborada Madamin qo„rboshining hayot yoii yorqin namunadir. 
Shermuhammadbek qo„rboshi esa Turkiston aholisiga quyidagi chaqiriq 
bilan murojaat qilgan edi: 
«Bolshevoylar aldaydilar va oidiradilar. Barcha davlatlar ulami tugatish 
uchun bolshevoylarga qarshi bormoqda va Turkistonga huquq berilganda 
edi, biz kurashmagan boiardik, balki Turkistonga o„z huquqi berilmas ekan, 
huquq va vijdonimiz uchun so„nggi tomchi qonimiz qolguncha 
bolshevoylarga qarshi kurash olib boramiz»
2
. Shermuhammadbekning 
fikricha «...bosmachilik» Umumturkiston istiqloli uchun bir yoqadan bosh 
chiqargan vatanparvarlaming harakatidir. 
Bu harakat - Temuriylaming, Ulug„beklarning, Navoiylaming yurtini 
Moskov tahdididan ozod etish demakdir»
3
. 
Shermuhammadbekning ukasi Nurmuhammadbek qo„rboshi ta‟rificha, 
«bosmachilar» «mudofai vatan, mudofai din, mudofai millat» shiori ostida 
harakat qildilar»
4
. 
Turkistontarixiningbilimdoni,«bosmachilikurushi»ning,bevosita 
ishtirokchisi 3.V.To„g„on xulosalariga qaraganda «Bosmachilik» harakati 
Turkistonda 1918-1923-yillar oxirida faol harakatlarga ega holda butun 
quwatini o„ziga jalb etib o„rtaga chiqqan muazzam ozodlik harakatidir»
5
. 
Q.Otaboev «bosmachilik» deb nom olgan harakatni «Xalq isyoni» deb 
ataydi. Sho„ro hukumati, uning xulosasiga ko„ra, Turkistonda shunday 
iqtisodiy-siyosiy va milliy siyosat olib boradiki, «Natajada barcha dehqonlar 
va hunarmandlar sho„ro tuzumiga, sho„ro tartiblariga qarshi qo„zg„aldi va 
bosmachilar tarafiga o„tib ketdi, dastlabki davrlarda bosqinchilik ruhidagi bu 
harakat endilikda