O'zbekiston tarixi
- §. Farg‘ona Muvaqqat hukumatining vujudga kelishi
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
12-
§. Farg‘ona Muvaqqat hukumatining vujudga kelishi 1919- yil 22-oktabrda istiqlol uchun kurash harakati kuchlarini tiklash va uni yanada mustahkamlash maqsadida Ergashtomda qo„rboshilar qumltoyi chaqirildi. Quraltoyda Farg„ona Muvaqqat hukumatini tuzishga qaror qilindi. Hukumat boshlig„i va Bosh qo„mondonlikka Madaminbek saylandi. Hukumat boshlig„ining o„rinbosarligiga Monstrov nomzodi ko„rsatildi. General Muxanov harbiy vazir, advokat Nansberg Ichki ishlar vaziri, Hakimjon Azizxonov Moliya vaziri boidi. Umumiy tarkibi 24 kishidan iborat boigan mazkur hukumatda 16 kishi tub yerli aholi vakillari boisa, 1 «Sharq Yulduzi» jumali, 1960-yil, 3-son, 15-17-betlar. 128 8 kishi Evropa millatlariga mansub xalqlaming vakillari edilar. Madaminbek shaxsida davlat va siyosiy arbobga hamda harbiy sarkardaga xos sifatlar mujassamlashgan edi. Madaminbek Farg„ona vodiysida Sho„ro hukumati organlariga muqobil boigan siyosiy boshqarish tizimini joriy etdi. «U bizning rahbarlikdagi kamchilik va xatolarimizdan mohirona foydalandi, unda o„z «boshqarish apparati», o„z tribunali, o„z «genshtabi» bor edi, u qonunlar chiqardi», -deb ta‟kidlagan edi uning dushmanlaridan biri boigan Gromatovich. Faqat Ergash va Shermuhammadbekkina shunga o„xshash boshqarish tizimini joriy eta oldilar. Madaminbek istiqlolchilar qo„shiniga yagona, uyushgan harbiy qo„shilma tusini berdi, uning askarlari orasida kuchli harbiy intizom o„matilgan edi. Madaminbek askarlari tinch aholini talovchilar va bosqinchilami o„zlari ushlab, qattiq jazolaydilar. «0„z oldiga Sho„ro hukumatini ag„darib tashlashni va Farg„ona muxtoriyatini tiklashni vazifa qilib qo'ygan Madaminbek mohir siyosatchi va tajribali tashkilotchi sifatlariga ega edi»,-deb ta‟kidlanadi hujjatlaming birida. Farg„ona Muvaqqat hukumati harbiy va moddiy yordam so„rab Buxoro amirligi va Afg„oniston hukumatiga o„z vakillarini yubordi. Ammo ulardan hech qanday amaliy yordam ololmadi. Qumltoyda Sho'rolarga qarshi kurashayotgan vatanparvar kuchlaming harakat birligini tashkil etishga katta e‟tibor berildi. O'sha paytda Farg„ona vodiysida harakatda boigan 150 ga yaqin istiqlolchi gumhlar (otryad)ni Madaminbek, Shermuhammadbek, Xolxo„ja va katta Ergash boshchiligida to„rtta yirik gumh qilib birlashtirishga qaror qilindi. Bu ishda ms ofitserlari yaqindan amaliy yordamlar berdilar. Qo„rboshi otryadlami qaytadan shakllantirish, markaziy rahbarlikni yoiga qo„yish, harbiy komandir kadrlami tarbiyalash va tayyorlash yuzasidan bir qator tadbirlar amalga oshirildi. Ammo bu tadbirlar kutilgan natijani bermadi, istiqlol uchun kurashuvchi barcha kuchlami yagona markaz va jabhada birlashtirib kurashni yoiga qo„yish imkoniyati boimaydi. Bu ishning muvaffaqiyat qozonmaganligining sabablari ko„p boiadi, albatta. Eng asosiy sabab mustaqillik va milliy ozodlik uchun kurash olib borayotgan Turkistonlik vatanparvar kuchlar g„oyaviy-siyosiy va madaniy kurash saviyasining talab darajasida boimaganligi edi. Bu hoi milliy ozodlik kurashiga rahbarlik qilayotgan qo„rboshilar faoliyatida o„z aks sadosini topdi. Ular tajribali va nihoyatda ayyor sho„rolar saltanati mustamlakachiligiga qarshi bir yoqadan bosh chiqarib kurashmoq uchun o„zaro umumiy til topa 5- 1746 129 olmadilar. Yagona maqsad yo„lida birlasha olmadilar. Ko„p hollarda qo„rboshilar birgalashib harakat qilish o„miga o„z bilganlaricha va hech qanday dastursiz o„zlaricha alohida-alohida guruhlarga bo„linib, dushmanga qarshi kurashar edilar. Bundan esa sho„rolar va Qizil askar kuchlari ustalik bilan foydalandilar. Ayni chog„da 1919-yilning kuz oylaridan boshlab Sho„ro hukumati istiqlolchi kuchlarga qarshi kurashda o„z taktik yoiini o„zgartirdi, u mahfiy va hiyla bilan ish olib bora boshladi. Bu borada sentabr oyiga kelib Turkiston bilan Rossiya markazi o„rtasida uzilib qolgan aloqaning tiklanishi, Turkkomissiya ish faoliyatining boshlanishi va nihoyat M.V.Frunze boshchiligida Turkiston frontining tashkil etilishi hal qiluvchi o„rin tutdi. Bu davrda Sho„ro hukumati istiqlolchi kuchlarga qarshi ikki jabha bo „ у lab tazyiqni kuchaytirdi. Birinchisi ma‟naviy tazyiq edi. Turkkomissiya rahbarligida Sho„ro o„z targ„ibotchi va tashviqotchilarini omma orasiga, jang qizib turgan hududlarga yubordi. Ular orqali xalq ommasining ongiga Sho„ro hukumati adolatli, xalqparvar hukumat, u mustamlaka asoratidagi ezilgan millatlaming himoyachisi, bo„- lib o„tgan dahshatli qirg„inlarda uning aybi yo„q, degan g„oya singdirildi. Jumladan, 1919-yil 28-noyabrda boiib o„tgan TKI Oika Qo„mitasining majlisida F.I.Goloshekin «Farg'ona to„g„risida» so„zga chiqib go„yo hech narsadan bexabar kishiday bunday degan edi: «.. .u yerdagi partiya, sovet turmushi va iqtisodiy turmush boshboshdoqlik va dahshat ichida qolgan, xolos. Sinfiy kurash yo„q, balki milliy kurash bor, u ham keskinlashtirilib, rosa avjiga yetkazilgan» 1 . Turkkomissiya g„oyalarini tashviqot qilishda maxsus tayyorgarlikdan o„tkazilgan tatar birgadasidan keng foydalanildi. Ular «Qizil askarlar mehnatkashlar ommasiga qarshi emas, balki boylar, burjuylar tarafida boigan «bosmachilar»ga qarshi kurashmoqdalar» deb va‟zxonlik qildilar. Partiya va Sho„ro idoralari «yot unsurlar»dan «tozalanib», «markazdan» kelgan xodimlar bilan «mustahkamlandi». «Milliy adovatni kuchaytirgan» dashnoqlar faoliyati ham to„xtatildi, Kompartiya oikada yagona hukumron partiya boidi. Xo„jalik hayoti, iqtisodiy va moddiy ta‟minot sohalarida ham «zarur chora tadbirlar» ko„rildi. Masalan, 1920-yil mart oyida TMI qo„mitasi «Yerlarni mehnatkash dehqonlarga qaytarish to„g„risida» dekret qabul qildi. Ommadan olinadigan soliqlar miqdori kamaytirildi, Farg„ona vodiysi «iqtisodiyotini ko„tarish», irrigatsiya va paxtachi- Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|