O'zbekiston tarixi
Rajabova R.E. va boshqalar 0‘zbekiston tarixi (1917-1993-yillar). - Т.: 0‘qituvchi
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
1
Rajabova R.E. va boshqalar 0‘zbekiston tarixi (1917-1993-yillar). - Т.: 0‘qituvchi, 1994, 66-bet. 130 likni tiklash uchun moddiy mablagiar ajratildi. Bu tadbirlar, albatta, ma‟lum ma‟noda, o„z natijalarini berdi. Aholining g„oyaviy-siyosiy saviyasi past qismi sho„rolaming hiyla-nayrang tuzog„iga ilinib aldandi, istiqlol uchun kurash jabhasidan chetlandi, o„z qurolini tashlab Sho„ro tomoniga o„tdi. Sho„rolar bunday kuchlardan ustalik bilan foydalandilar va tez orada 2- Turkiston o„qchilar diviziyasi tuzildi. Bu diviziya Rossiyadan yetib kelgan qo„shin qismlari bilan mustahkamlandi. Ana shu tariqa Sho„ro hukumati milliy istiqlol uchun kurashayotgan Turkiston vatanparvarlarini ikki qismga bo„lib yubordi va ulami bir-biriga qarshi jangga soldi. Bundan mustaqillik uchun kurash jabhasi zaiflashdi va oxir-oqibatda yutqazdi. Bunday tashviqot-targ„ibot ishlari bevosita qo„rboshilar orasida ham olib borildi, o„z qurolini tashlab Sho„rolar tomoniga o„tgan, Sho„rolami tan olgan qo„rboshilami Sho„ro kechiradi va gunohidan o„tadi, deb qarmoqqa ilintirishga urinishlar ko„p boidi. Bu ishda Sho„rolaming yolg„on va‟dalariga aldanib ular tomoniga o„tgan va ongli sur‟atda milliy xiyonat va sotqinlik qilgan tub yerli aholi vakillari kuchidan foydalanildi. Jumladan, Madaminbek bilan ham ana shunday shaxslar yordamida bir necha marta muzokaralar olib borilganligi maium. Ikkinchi tazyiq esa harbiy tazyiq edi. Sho„ro hukumati og„zaki tashviqotda o„zini tinchliksevar kuch sifatida ko„rsatsa-da, amalda vatanparvar, istiqlolchi kuchlarga qarshi harbiy bosim va tazyiqni tobora kuchaytirdi, yangidan-yangi va dahshatli qirginlami amalga oshiradi. Buni 1920-yil yanvar-fevral oylaridagi jang operatsiyalarida yaqqol ko„rish mumkin. Yanvar oyi o„rtalarida Bachqir qishlogida betaraf turgan Ergash qo„rboshiga hujum uyushtirildi. Uning kuchlari tor-mor qilindi, Bachqir qishlogi kultepaga aylantirildi. Ergash qo„rboshi qochishga ulgurdi, ammo tezda qoiga olindi va qatl etildi. 1920-yil yanvarida Farg„ona istiqlolchilariga qarshi Volga musulmonlaridan tashkil topgan tatar brigadasi tashlandi. Brigada qo„mondoni Yusuf Ibrohimov, harbiy komissar Yoqub Chanishev, siyosiy boiim boshligi Yenikeyev, siyosiy komissar Vafo Bumashev, qarorgoh komissari Mehmet Qosimovlar edilar. Brigada o„zining asosiy zarbasini Madaminbekka qarshi qaratdi. Yanvardan fevral oyi oxirigacha qattiq to„qnashuvlar boiib o„tdi. Tatar brigadasi tarkibiga qizillar xizmatida boigan o„zbek va qozoq musulmon jangchilari ham kiritildi. Natijada kuchlar sho„rolar foydasiga tubdan o„zgarib, Madaminbek qo„shini tobora kuchsizlanib borardi. Ustiga ustak, 131 K.Monstrov o„zgarib borayotgan vaziyatdan sarosimaga tushib 1920- yil 17- yanvarda bolsheviklar tomoniga o„tib ketdi. Madaminbek lashkarida birorta ham oq rus jangchisi qolmadi. Shunday og„ir sharoitda Madaminbek lashkari bilan tatar brigadasi o„rtasida shiddatli janglar bordi. Bu janglarda 4 ming - 5 ming kishi ishtirok etdi. Janglar Andijon, 0„sh atroflarida, G„ulcha, Ergashtom, Paytug„, Asaka, Segizaqum, Tol, Oyim hududlarida olib borildi. Dastlab Madaminbek ustun holatda boiadi, qator g„alabalarga erishadi. Biroq asir olingan tatarlaming istiqlolchilar orasida olib borgan targ„ibot va tashviqotlari, K.Monstrovning kutilmaganda qizillar tomoniga o„tib ketishi Madaminbek qo„shini jangchilari ruhini tushirib yubordi. 2-3 fevral kunlarida Madaminbek Poytug„, ayniqsa, Qoradaryo bilan Norin daryosining qo„shilish joyida boigan jangda o„zining juda katta kuchlaridan mahrum boidi. Albatta, vatanparvar kuchlarga berilgan surunkali bunday shiddatli zarbalar jangchilaming ruhiy holatiga salbiy ta‟sir ko„rsatdi. Madaminbek vujudga kelgan obyektiv va subyektiv vaziyatni oqilona hisobga oldi. U o„zining asosiy jangovar kuchlarini saqlab qolish uchun 2-Turkiston diviziyasining qo„mondonligi bilan yarash bitimi muzokaralarini boshlashga qaror qildi. 1920-yil 6-martda tinchlik muzokaralarida 2- Turkiston o„qchi diviziyasi shtabi tomonidan: 1) diviziya bosh- ligi Verevkin-Raxalskiy, 2) diviziya harbiy komissari Slepchenko, 3) shtab boshligi Xodoranskiy, 4) shtab harbiy komissari Boga- yevskiy, 5) siyosiy komissariyat mudiri Shafranskiy, 6) viloyat inqilobiy qo„mitasining raisi Nizomiddin Xo„jayev, 7) otliq brigada qo„mondoni E.F.Kujello va 8) birigada harbiy komissari Antonov; Madaminbek tarafidan vakil sifatida: 1) Radzevskiy, 2) Sitnya- kovskiy B.N., 3) Mulla Mo„min Karimxo„jayev, 4) Madali Mirza Muhammadjonov va 5) Hayitohun Islomboyev qatnashadilar. Tinchlik bitimida quyidagilami o„qiymiz: «Men Muhammad Aminbek o„z qo„shinim hamda o„zlarining batamom roziliklarini shaxsan menga izhor qilgan qo„rboshivaa‟zolarimbilanbirgalikdatantanaliqasamyod qilamanki, endilikda Sho„ro hokimiyatini tan olaman hamda uning sodiq xizmatkori boiishga so„z beraman, uning barcha buyruq va topshiriqlariga quyidagi shart-sharoitlarda amal qilaman: 1) Sho„ro hukumati Turkiston fuqarolari hayotini yoiga qo„yishda shariat asoslarini saqlab qolib, mehnatkashlaming manfaatlarini himoya etib, ahli islomga mavjud sharoit, ya‟ni musulmonlaming mahalliy shart-sharoiti va urf-odatlariga huquq berganida; 132 2) Otryadning doimiy qarorgohi Namangan shahri etib tayin- langanida; 3) Men, boshqa frontlarga chiqmasdan, vaqtincha Farg„ona tasarrufida, Sho„ro hokimiyatini har tomonlama, ham ichki, ham tashqi dushmanlardan himoya qilishga va‟da beraman; 4) Otryadimda xizmat qilayotgan barcha ruslar toia ozod etiladi va xohishlariga binoan otryadimda xizmatda qolishlari mumkin; 5) Shu yilning 13-martidan kechikmay o„z vakillarim bilan Turkfront Harbiy Inqilobiy Kengashi va Turkiston Markaziy hokimiyatiga sodiq ekanimni bildirish uchun Toshkentga borishga so„z beraman. 2-Turkiston o„qchi diviziyasining boshlig„i Verevkin- Raxalskiy, Harbiy-siyosiy komissar Slepchenko. Islom qo„shining qo„mondoni Madaminbek» 1 . Madaminbek muzokaralar davomida milliy istiqlolchilarga qo„yilgan «bosmachilar», «xalqni talon-taroj qilish bilan shug„ul- langan», «kallakesarlar», «sho„rolar hokimiyatini tan olmadilar» kabi barcha aybnomalaming asossiz ekanligini ochib tashlagan edi. U bunday degan edi: «Men Marg„ilondan chiqqanimda talon- taroj bilan shug„ullanish va qo„mondon bo„lishni maqsad qilgan emasman. Chiqishimga sabab - Sho„ro hukumati vakillarining ahli islomga o„tkazgan munosabatlaridagi adolatsizliklardan anchayin xo„rlanishim bo„ldi. Sizlar o„z ro„znomalaringizda endi Sho„ro hukumati yangilanayotganini, uni nomunosib vakillardan tozalashga kirishayotganlaringizni yozmoqdasizlar. Men o„shandayoq: agar Sho„ro hukumati shu yoiga kirsa, men u bilan birga boiaman, deb aytgan edim. Men Marg„ilondan chiqqanimda yuz berayotgan adolatsizliklardan qahr-g„azabga mingan edim, jon jahdim bilan dushmanlarga qarshi kurashdim. Shuni tan olishim kerakki, qon to„kilayotgani, shuningdek, bu kurashda xo„rlangan Farg„ona xalqi xonavayron boiayotgani menga ogir botardi. 0„ylashimcha, biz bu urushni davom ettiraversak, xalq deqqonchilik bilan shug„ullana olmay qoladi, battar qashshoqlashadi va ochlikdan nobud boia boshlaydi. Sizlar bilan kurashayotganimga ikki yil boidi. Ana shunda Sho„ro hukumati o„zgargani, g„oyali odamlar bilan yangilanayotganini bilib, Sho„ro hukumati bilan murosa qilib yashashni xohladim. Download 6.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|