O'zbekiston tarixi
Muso Tbrkistoniy. Ulug' Turkiston fojiasi, 165-166-betlar
Download 6.43 Mb. Pdf ko'rish
|
a Sagdullayev uzb tarix
|
1
Muso Tbrkistoniy. Ulug' Turkiston fojiasi, 165-166-betlar. 2 «Sharq Yulduzi» jumali, 1991-yil, 3-son, 187-bet. 3 0‘sha joyda. 4 O'sha joyda. 136 ular tarqatib yuborildi. Chunki o„z ixtiyori bilan Sho„rolarga bo„yin eggan vatanparvarlarga ishonchsizlik bildiriladi. Buning ajablanarli joyi yo„q. Negaki, Turkiston MIQ fraksiyasi, Turkiston KP oika qo„mitasi va Turkkomissiyaning qo„shma majlisida so„zga chiqqan qizil askarlar qo„mondoni M.V.Frunze «Sobiq bosmachilardan tuzilgan brigadalami tarqatib yuborish kerak»'ligini aytgan edi. Madaminbekning taqdiri masalasida tarixiy manbalarda bir- biriga qarama-qarshi maiumotlar beriladi. Jumladan, Sho„rolar davrida yozilgan adabiyotlarda Madaminbekning Shermuhammadbek buyrug„i bilan qo„rboshi Xolxo„ja tomonidan «sotqin» sifatida otib tashlanganligi ta‟kidlanadi. Huddi shu fikmi «0„zbekiston tarixi» (1917-1993-yillar) mualliflari ham ilgari suradilar. Ingliz tarixchisi Glenda Frezer o„zining «Bosmachilar» asarida «Madaminbek Shermuhammadbek oldiga tinchlik missiyasi uchun jo„natildi. Shermuhammadbek Madaminni ayg„oqchi sifatida 14-may kuni otib tashlaydi», deb yozadi. Ammo bu fikrlar hech qanday dalilga ega emas. Turk tarixchisi Ali Bodomchi «Qo„rboshilar» asarida ta‟kidlashicha, Madaminbekni Xolxo„ja o„ldirmagan. Madaminbek oidirilgan paytda Xolxo„ja jang maydonida bo„lgan. Ali Bodomchi Madaminbekni Shermuhammadbek o„ldirgan, degan fikmi ham rad etadi. U Madaminbekni oidirish ishini sho„rolar tashkil etganligini asosli dalillar bilan isbotlaydi. Bu ishni qizillarga sotilgan Soyib qori va Lutfulloh Mahdumlar amalga oshirganlar. Ali Bodomchining ta‟kidlashicha, ular Madaminbekni o„ldirib, so„ng Buxoroga qochib ketganlar. Bu fikmi qotillaming o„zlari ham tasdiqlaganlar. Ayni paytda mazkur xulosa Shermuhammadbek yozib qoldirgan xotiralarga hamohangdir: «Muhammad Aminbekning oiganini, - deb eslaydi Shermuhammadbek, - men kech eshitdim. Yorboboga qaytganimizdagina bu haqda xabar topdik. Jang paytida unga hech ko„zim tushmadi. Chunki biz hayot-mamot jangiga kirgan edik. Xolxo„ja Muhammad Aminbekni asir olgan paytda uni askarlaridan Soyib qori va Lutfulloh Mahdumga topshirgan edi. Bular uni oidirib Buxoroga qochdilar. Muhammad Aminbekning men yoki Xolxo„ja tomonidan oidirilgan degan fikr mslar tomonidan bizga qarshi qilingan tashviqot edi. Xolxo„ja Muhammad Aminbekdan xafa edi. Chunki ikki yil avval (Turkiston muxtoriyati vaqtida-mualliflar) u Xolxo„jani Marg„ilonga chaqirib, qurolsizlantirgandi. Buni hamma 1 0„shajoyda. 137 bilar edi. Men shaxsan Muhammad Aminbekning ruslar bilan qo„shilganiga achchiqlangan boisam ham, awal buyuk ishlar qilgani uchun uni hurmat qilar edim. Uning oiimi meni juda parishon qildi. Agar u menga asir tushgan boiganida ham uni o„tmishidagi xizmatlari uchun Afg'onistonga jo„natar edim. Qotil maium va bu voqeada shubhasiz ruslaming qoii bor». Shermuhammadbekning ukasi Nurmuhammadbekning xotirala- riga qaraganda, 1920-yil 3-aprel kuni Shermuhammadbek Oloydan chiqib o„z qo'shini bilan 5-aprelda Qorovul hududida to„xtaydi. Bir kun awal bu yerga Nurmuhammadbek va Xolxo„ja ham kelib jang olib borayotgan edilar. Chunki Qorovulni Shimolda Margilondan, Sharqda Andijondan kelgan sho„ro qo„shinlari o„rab olgan edilar. Vaziyat ogir edi. Shermuhammadbek qo„mondonlami to„plab, kengash o„tkazdi, so„nggi tomchi qon qolguncha jang qilishga qasamyod qilindi. Qizillar to„rt tomondan hujumga o„tdilar. Hujum birinchi boiib Xojagir tarafdan boshlandi. Bu joy Xolxo„ja yigitlari tomonidan mudofaa qilinayotgan edi. Xolxo„ja qizillaming ming kishilik qo„shini ustiga 9-aprel kuni ertalab shiddatli hujum boshladi, dushmandan 500 kishi asir olindi. Ular orasida Madaminbek ham bor edi. Xolxo„ja asirlami qo„rboshilaridan Lutfulla Mahdum va Soyib qori qo„riqchiligida qarorgohga yuboradi. Madaminbek Shermuhammadbek bilan uchrashishni so„raydi. Biroq hali jang olib borilayotganligi sababli buning imkoni boimaydi. Shunda u qarorgohda turgan Nurmuhammadbek bilan uchrashadi. Madaminbek unga xitoban shunday deydi: «Yetar endi, qarshilikni to„xtating. Siz ham yarashing. Boimasa hammangizni oidiradilar. Bekorga qon to„kishning foydasi yo„q. Tamoman o„rab olingansizlar. Quwatlari juda ko„p, qo„shni gamizondan ham yordam oladilar. Ular bilan faqat sizlar kurashayapsizlar, qolgan butun jabhalarda harakat to„xtadi. Bolsheviklarga bas kelaolmaysizlar. Qurol-aslahalari ham juda ko„p, dunyo qadar askarlari bor». Madaminbek yalinib ham ko„radi. Nurmuhammadbek esa biror kalima so„z ayta oladigan darajada emas edi. Nihoyat u shunday javob qiladi: «Bolsheviklar bilan yarashmaymiz, Madaminbek! Oiim uchun ont ichdik. Bunga rozimiz va tayyormiz, boshimizni din va nomus dushmanlari oldida egmaymiz. Quwatimiz bor». Nurmuhammadbek shunday deb jabhaga qaytish zarurligi, hayotidan tashvishlanmasligini aytib chiqib ketadi. 138 |
