O’zbekistonda bulutli texnologiyalarni rivojlantirish

O’zbekistonda bulutli texnologiyalarni rivojlantirish
Raximbayev Musobek-Ilmiy rahbar
Norxo’jayeva Irodaxon-TDIU_TF talabasi
Annotatsiya: So’nggi yillarda bulutli texnologiyalar butun jahon bo’ylab dolzarb rivojlanmoqda. Ushbu maqolada bulutli texnologiyalarni zamonaviy sharoitda ularning shakllanishi va rivojlanishining xususiyatlari, shuningdek O’zbekiston Respublikasida bulutli texnologiyalarni yanada rovojlantirish tog’risida fikr yuritilgan.
Kalit so’zlar: bulutli texnologiyalar, tarmoq, Prezident, Microsoft, internet, AKT,
Kirish: 90-yillarda bulutli texnologiyalarning rivojlanishi internetning tarqalishiga turtki bo'ldi. Bu dunyodagi har qanday kompyuter va serverga ulanishga imkon berdi, ammo tobora ko'proq hisoblash quvvati va yuqori kanal o'tkazuvchanligini talab qildi.2006 yilda Zimki va Amazon Web Services birinchi bulutli platformalari paydo bo'ldi, ular hisoblash va ma'lumotlar bilan ishlash uchun xizmatlarga kirishni ta'minladi. 2008 yilda Google App Engine-ni ishga tushirdi. 2010-yillarda Microsoft Azure va Google Cloud bulutli infratuzilmalari paydo bo'ldi. Shu paytdan boshlab biznes uchun bulutli texnologiyalar tarixi boshlandi. [1]
2016-yil 10-noyabrda “Huawei Tech Investment Tashkent MCHJ CHK” kompaniyasi “O‘zbekistonda bulutli texnologiyalar sammiti-2016” xalqaro anjumanini o‘tkazadi. Bu tadbir mazkur sohaning eng yaxshi mutaxassislarini, tahlilchilarni hamda potensial foydalanuvchilarni AKT tarmog‘idagi eng ommabop tendensiyalarga — Bulutli texnologiyalarni o‘zgartirishga oid tajriba, ma’lumot va fikrlar almashish uchun birlashtiruvchi asosiy voqeadir. Shuningdek, yurtimizdagi kichik kompaniyalar o‘z dasturiy ta’minotini bulutli amallar makoniga joylashtirib, o‘z xizmatlaridan o‘zbekistonlik va butun dunyodagi iste’molchilar foydalanishi uchun imkoniyat yaratishi ham mumkin.[2]
Asosiy qism: Axborot texnologiyalar rivojlanayotgan paytda dasturiy ta’minotni o’rni juda ham katta ahamiyatga ega. Bulutli texnologiyalar jadal rivojlanmoqda va tobora ko'proq faoliyat sohalarini qamrab olmoqda. Masalan, elektron pochta mijozlari. Yaqinda ko'pchilik foydalanuvchilar elektron pochtani qabul qilish, yuborish va qayta ishlash uchun ma'lum bir elektron pochta mijozini o'rnatdilar, endi Gmail elektron pochta mijozi rolini o'ynaydi va yahoomail, Webmail, Hotmail kabi xizmatlar moslashuvchan va qulay alternativa sifatida xizmat qiladi.
Ma'lumotni saqlash uchun siz qimmatbaho kompyuter va aksessuarlarni sotib olishingiz shart emas, chunki hamma narsa "bulutda" saqlanadi. Kompyuterning ishlashi yaxshilanadi, chunki ofis ishlarida va boshqa sohalarda bulutli texnologiyalar masofadan turib dasturlarni boshqaradi, shuning uchun kompyuterda juda ko'p bo'sh joy qoladi. Har yili texnik xizmat ko'rsatish bilan bog'liq muammolar kamayadi, chunki jismoniy serverlar soni doimiy ravishda kamayib boradi va dasturiy ta'minot doimo yangilanib turadi. Bulutli texnologiyalar saqlanadigan ma'lumotlar miqdorida cheklovlarga ega emas. Aksariyat hollarda bunday xizmatlar hajmi millionlab gigabaytni tashkil qiladi. Dasturlar avtomatik ravishda yangilanadi, shuning uchun yuklab olingan dasturlarda bo'lgani kabi, bunga rioya qilishning hojati yo'q. "Bulut" dan har qanday operatsion tizimda foydalanish mumkin, chunki dasturlarga kirish veb-brauzerlar orqali amalga oshiriladi.[3]
Yurtimizda ham bulutli texnologiyalarni keng tatbiq qilish ko'p sonli kompaniyalar va xizmatlar tomonidan darhol foydalanilishi mumkin bo'lgan IT infratuzilmasini tashkil qilish zarur. O’zbekistonda bulutli texnologiyalardan har qanday sohada foydalanish, oddiy foydalanuvchilar tomonidan hujjatlarni saqlashdan tortib to yirik biznes tizimlarigacha foydalanishni joriy qilish va katta ma’lumotlar bilan ishlaydigan tashkilotlar tomonidan bulutli texnologiyalardan foydalanishma’lumotlarni qayta ishlash jarayonlari samaradorligini oshirish va uni amalga oshirish uchun qoʻshimcha xarajatlarni kamaytirish imkonini beruvchi istiqbolli yoʻnalish hisoblanadi
Bugungi kunda bulutli hisoblash har bir shaxs deyarli har kuni foydalanadigan narsadir. Bulutli texnologiyalarning tez tarqalishi biz uchun bulutli xizmatlarni ta’lim muassasasi tizimiga integratsiya qilishda qiyinchilik tug’dirmoqda. Bulutli hisoblash ta’lim, tadqiqot va amaliy ishlanmalar va masofaviy ta’limda keng qo’llanilishi istiqbollariga ega. Ta’lim tizimida bulutli texnologiyalardan foydalanish ta’lim maydonini ochiq qilish imkonini beradi. Ta’lim jarayonida bulutli yechimlardan foydalanish imkoniyatini hisobga olgan holda, amalga oshirishning mumkin bo’lgan qiyinchiliklari va mavjud kamchiliklarni ta’kidlash kerak. Talabalarga o’qiladigan fan o’qituvchisi har doim ham ta’lim jarayonini ta’minlash vazifasining bir qismi sifatida bulutli resurslarni boshqarishga qodir emas. Tarmoq ulanishiga bog’liqlik mavjud va muhim ma’lumotlar bilan ishlashda mahalliy kompyuterlarda va portativ ommaviy axborot vositalarida zaxira nusxalarini yaratish kerak. Innovatsion IT-ilovalarga e’tibor qaratish lozim, masalan, hozirda ta’lim jarayonida foydalanish mumkin bo’lgan ko’plab bulutli xizmatlar mavjud. Google korporatsiyasi Internetga ulangan istalgan brauzer (Mozilla Firefox, Google Chrome, Opera, Internet Explorer va boshqalar) oynasida foydalanish mumkin bo’lgan ko’plab ilovalar va xizmatlarni ishlab chiqadi va taqdim etadi. Keling, Google tomonidan ta’lim muassasalari uchun taqdim etiladigan asosiy onlayn bulutli hisoblash xizmatlarini ko’rib chiqaylik.[4]
Shuningdek O’zbekistonda “Bulutli texnologiyalar”ni tatbiq etish sohasida xorijiy ta’lim muassasalarining ilg‘or tajribalarini o‘rganish. 2019-yil. avgust. Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi (I. Madjidov), tasarrufida oliy ta’lim muassasalari bo‘lgan vazirlik va idoralar. Ta’lim jarayoniga “Bulutli texnologiyalar”ni bosqichma-bosqich joriy etish bo‘yicha chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqish togrisida fikr yuritilgan.[5]
Yuqori raqobat va iqtisodiyotning oldindan aytib bo'lmaydiganligi sharoitida bulutlar yirik kompaniyalarga moslashuvchanlikni oshirishga va yangi loyihalarni tezroq amalga oshirishga imkon beradi. Bulutlarga asoslanib, masalan, tahlil va ishlab chiqarishni kompleks boshqarish bo'yicha biznes dasturlarini amalga oshirish orqali butun raqamli ekotizimlarni qurish mumkin. Shu bilan birga, loyihalarda ishtirok etadigan it uskunalari va unga texnik xizmat ko'rsatish bilan bog'liq barcha tashvishlar butunlay bulutli provayderning yelkasiga tushadi. Banklar va chakana savdo kabi yirik korxonalar xizmat ko'rsatish kanallarini rivojlantirib, raqamli mijoz xizmatlarini tobora ko'proq joriy qilmoqdalar. bulutlar mijozlar uchun yangi it xizmatlarini ishlab chiqish va bozorga chiqarish jarayonlarini kamida 1,5 baravar tezlashtirishga imkon beradi. G'oliblarni tezlik belgilaydi. Biznes o'z mahsulotini bozorga qanchalik tez olib chiqsa, u shunchalik tez foyda ko'rishni boshlaydi. Xuddi shu narsa yangi filiallar va vakolatxonalarni ochish uchun ham amal qiladi. Shu bilan birga, qoida tariqasida, tahlilchilar vakolatxonani ochish rejalashtirilgan yangi shahar yoki mintaqada kelajakdagi talabni taxmin qilmoqdalar. Ammo har doim bu hisob-kitoblar "ishlamasligi"ehtimoli bor. Bulutlar kompaniyalarga tashqi kontekstdagi o'zgarishlarga moslashuvchan javob berish va filial tarmog'ini rivojlantirish yoki qisqartirish bo'yicha tezkor qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Innovatsiyalarni amalga oshirish juda qimmat degan fikr mavjud. Bulutli xizmatlarning hozirgi rivojlanish darajasi, masalan, katta ma'lumotlar yoki sun'iy intellekt texnologiyalarini ko'plab kompaniyalar uchun ochiq qilish imkonini beradi.[6]