O‘zbekistonda investitsion muhit jozibadorligini oshirish va xorijiy tajribalardan foydalanish

II BOB. QULAY INVESTITSION MUHIT-BARQAROR IQTISODIY RIVOJLANISHNING MUHIM OMILIDIR
2.1. Investitsiya faoliyatini moliyalashtirish va davlat tomonidan tartibga solish.
Bozor iqtisodiyotida investitsiya faoliyatini moliyalashtirish investorlar tomonidan moliyaviy resurslarni jalb qilish y o‘li bilan kreditlar evaziga, muomalaga, qonunchilikda belgilangan holda, qimmatli qog’ozlar va zayomlar chiqarish hisobiga olib boriladi. Davlat mulkini xususiylashtirish tufayli mamlakat miqyosidagi manbalar tarkibida mablaglarning kamayib borishi kuzatilmoqda.
Aksincha, turli mulk egalarining mablag’lari, yangidan tashkil etilayotgan fondlarning ulushi, chet el investitsiyalarining miqdori ortib boradi. Albatta, bu borada har bir mamlakatning investitsiya siyosati hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Investitsiya manbalarini tashkil etishda mamlakat iqtisodiyotining barqarorligi, milliy valyuta birligini konvertrlanishi, tashqi iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi, aholi ehtiyojining ishlab chiqarish hisobiga qondirilishi va boshqalar
muhim rol o‘ynaydi.
Bozor munosabatlarini rivojlantirish davlat tomonidan olib boriladigan ichki moliya siyosatiga chambarchas bog’liqdir. Moliyaviy resurslarni taqsimlash va qayta taqsimlash hamda u yoki bu y o‘nalishda sarflash va jamg’arish mamlakatda qabul qilingan va amaliyotda faoliyat k o‘rsatayotgan taqsimot tizimiga bog’liqdir.
Qonunchilikni rivojlanishi, adolatli qonunlar qabul qilinishi va ularni hayotga tatbiq etilishi bozor munosabatlarini rivojlantirishga, tadbirkorlik, ishbilarmonlikni keng k o‘lamda tarqalishiga qaratilsa, investitsiya manbalari tarkibida davlat mablag’lari kamayishi hisobiga boshqa mulkdorlar mablag’lari o‘sib boradi. Ishlab chiqarish munosabatlarini t o‘g’ri y o‘lga q o‘yish va davlatning samarali moliya siyosatini yuritish alohida ahamiyatga egadir. Xorijiy kapitalni kirib kelish darajasi ustun darajada mamalakatning olib borayotgan moliya siyosatiga bog’liqdir.
O‘tish iqtisodiyotida investitsiya manbalarining mulkchilik shakllaridan qat’iy nazar quyidagi gurahlarga ajratish mumkin:
- investorlarning o‘z moliyaviy resurslari (foyda, amortizatsiya ajratmalari, pul jamg’armalari, jismoniy, yurudik shaxslarning jamg’armalari va boshqa manbalar);
- investorlarning qarzga olgan moliyaviy mablag’lari (zayom obligatsiyalari, bank kreditlari va budjet ajratmalari);
- investorlarning jalb qilgan moliyaviy mablag’lari (aksiyalar va boshqa qimmatbaho qog’ozlarni sotishdan tushgan mablag’lar, jismoniy va yurudik shaxslaming paylari va turli xil badallar hamda turli хil maqsaddagi nodavlat fondlar, mablag’lari);
- davlat budjetining investitsiya ajratmalari.
Markazlashgan rejalashtirishning rivojlanishini asosiy usul qihb olinishi ashyolar va pul oqinilari orasidagi mutanosiblikni buzflishiga olib keldi. Oxirgi yillarda esa mollar bilan pul o‘rtasidagi nisbatning buzilishi, budjet qoplamalarining o‘sib borishi hisobiga b o‘ldi.
Baho siyosatini o‘z vaqtida tartibga solinmaganligi budjet qoplamalarini talab etilislriga va uning hisobiga korxonalar hamda ahoh daromadlarini tez o‘sishiga olib keldi Ma’muriy rejalashtirish dokasida bu daromadlarga nisbatan moddiy boyliklar yetarli b o‘hnay qoldi.
Umumlashtirib aytganda, xalq x o‘jaligining nomutanosibligini uchta k o‘rsatkich bilan ifodalash mumkin; davlat budjetining kamomadhgi, x o‘jalik tashkilotkrini banklar oldida istiqbolsiz qarzkrining paydo b o‘hshi hamda ahoh daromadlarining xarajatkrga nisbatan k o‘payib borishi aholi daromadlarining o‘sib borish davri ishlab chiqarishni pasayib borishi bkan t o‘g’ri keladi.
Davlat tomonidan olib borilayotgan aholini iqtisodiy muhofaza qilish siyosati esa ushbu jarayonga q o‘shimcha b o‘ldi. Tadbkkorhkni y o‘lga q o‘yilishida esa raqobat muhiti tashkil etihnadi, bu esa asosan tadbkkorkr tomonidan mlrd. s o‘mkb moUyaviy kapitahii hamda noishkb chiqarish mulkni jamg’arishga olib keldi. Inflatsiya asosida jamg’arilgan tijorat kapital ishlab chiqarishga kiritilmadi, bu esa o‘z navbatidagiperinflatsiyarivojlanishigahamdamutlaqmol kamomadligiga olib keldi.
Investitsiya strategiyasining asosi moliyaviy institutlar faoliyatiniag maqsadi va cheklovlari hisoblanadi Samarali iavestitsiyalami tanlash maqsadiai oldindan aniq shakllantirmasdan hal qilib b o‘lmaydi.
Ushbu holat har qanday iavestitsiya boshqaruvchisi uchun ona muhim hisoblanadi “Qaysi qimmath qog’oz eng foydali?” yoki “Qanday portfel eng samarali?” -degan savollarga javob y o‘q.
Vazifani t o‘g’ri q o‘yishni quyidagicha shakllantirish mumkin, maqsadlardan kelib chiqqan holda, rejali istiqbolda, ushbu tashkilot uchun mijozlar oldidagi majburiyatlar nisbati, qonuniy va boshqa cheklovlarga qarab iavestitsiya qarori yaxshi b o‘ladi. Investitsiya institutlarining (iavestitsiya fondi, investitsiya kompaniyalari) strategiyasi, odatda, investitsiya dekJaratsiyasi deb nomlanadigan maxsus hujjat bilan shakJlantiriladi.
Aslida iavestitsiya deklaratsiyasi investitsiya fondining yoki investitsiya kompaniyasi nizom fondiniag bir qismi hisoblanib matbuotda e’lon qilinishi, uni asosiy mazmuni esa aniq tartiblanishi lozim.