Oʻzbekistonda sport oʻzbek madaniyatining elementlaridan biri. Oʻzbekistonda sport bilan professional va havaskor tarzda shugʻullanishadi; havaskor sport turlari jismoniy tarbiya tushunchasi bilan chambarchas bogʻliq

Oʻzbekistonda sport — oʻzbek madaniyatining elementlaridan biri. Oʻzbekistonda sport bilan professional va havaskor tarzda shugʻullanishadi; havaskor sport turlari jismoniy tarbiya tushunchasi bilan chambarchas bogʻliq.

Oʻzbekiston Respublikasida sport sohasini tartibga solish Oʻzbekiston Respublikasi Turizm va sport vazirligi tomonidan amalga oshiriladi. Sport turizm sohasi bilan oʻzaro bogʻliq. O‘zbekiston poytaxti Toshkent 2025 yilgi yoshlar o‘rtasidagi Osiyo o‘yinlariga mezbonlik qiladi.

Oʻzbekistonda sportni rivojlantirishning asosiy maqsad va vazifalari yosh avlodni sogʻlom voyaga yetkazish, xalq oʻyinlari va sport turlarini jahon miqyosida ragʻbatlantirish va rivojlantirish, aholining eng keng qatlamlarini jismoniy tarbiya harakatiga faol jalb etishdan iborat.

Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, eʼtiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeidan qatʼi nazar, jismoniy tarbiya va sport bilan shugʻullanish, jismoniy tarbiya va sport jamoat birlashmalarini tashkil etish, jismoniy tarbiya va sport birlashmalarini tuzish, jismoniy tarbiya va sport birlashmalarini tashkil etishda ishtirok etish huquqiga ega. Jismoniy tarbiya va sport harakatini boshqarish, chet el fuqarolari va fuqaroligi boʻlmagan shaxslar jismoniy tarbiya va sport sohasida Oʻzbekiston Respublikasi fuqarolari bilan teng huquqlarga ega.

Oʻzbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi, madaniyat va sport sohasidagi davlat organi boʻlib, unga jismoniy tarbiya va sport sohasidagi davlat siyosatining maqsad va vazifalarini amalga oshirish yuklangan.

Futbol O‘zbekistonda eng ommabop sport turi hisoblanadi. Oʻzbekiston Superligasi Oʻzbekistonda oli futbol ligasi boʻlib, unda 2019-yildan buyon 14 ta jamoa ishtirok etadi. Amaldagi chempionlar Toshkentning „Paxtakor“ klubi, eng koʻp chempionlik unvoniga ega boʻlgan jamoa esa 15 ta chempionlik bilan Toshkentning „Paxtakor“ jamoasi hisoblanadi. Joriy 2023-yilning eng yaxshi futbolchisi Jamshid Iskanderov hisoblanadi.

Oʻzbekistondagi eng muvaffaqiyatli futbol klublari „Bunyodkor“, „Paxtakor“, „Neftchi“ va „Nasaf“ klublari hisoblanadi. 2011-yilda „Nasaf“ OFK kubogini qo‘lga kiritdi va xalqaro klublar kubogini qo‘lga kiritgan birinchi O‘zbekiston jamoasi bo‘ldi. Oʻzbekiston klublari hozirda tugatilgan, avvallari har yili oʻtkaziladigan MDH kubogida ishtirok etishgan.[2]

O‘zbekiston U-16 terma jamoasi 2012-yilda U-16 Osiyo chempionatida g‘olib chiqqan. 2018-yilda Xitoy mezbonlik qilgan U-23 Osiyo chempionatida O‘zbekiston U-23 terma jamoasi chempion bo‘ldi. Oʻzbekiston terma jamoasining Osiyo Kubogidagi eng yaxshi yutugʻi 2011-yilgi Osiyo Kubogida toʻrtinchi oʻrinni egallashi boʻldi.[3][4]

Ravshan Ermatov ketma-ket toʻrt yil davomida (2008, 2009, 2010, 2011 va 2014) Osiyoning eng yaxshi hakami deb topildi. 2015-yilgi Globe Soccer Awards marosimida u yilning eng yaxshi hakami sifatida taqdirlangan.

„Bunyodkor“ stadioni 34 000 tomoshabinga moʻljallangan boʻlib, asosan futbol oʻyinlari uchun moʻljallangan. 

O‘zbekistonda milliy sport turi — kurash. IKA (Xalqaro Kurash Assotsiatsiyasi) saytida yozilishicha, Kurash oʻzbekcha soʻz boʻlib, „maqsadga eng adolatli va adolatli yoʻl bilan erishish“ degan maʼnoni anglatadi. Bu ikki raqib bir-biridan ustunlik qilish uchun kurashadigan kurash sportidir. Gʻolib raqibni orqasi bilan erga uloqtirgan kishidir. Bunga faqat yuqori tanadan foydalanish orqali erishish mumkin, zarbalar va zarbalarga yoʻl qoʻyilmaydi. Oyoqlarga hujumlar ham taqiqlanadi. Bu gʻalabaga erishish uchun iroda va inson kuchidan foydalanish bilan ajralib turadigan sport turidir.

2022-yilda Hindistonning Chennay shahrida o‘tkazilgan shaxmat olimpiadasida O‘zbekiston kutilmaganda g‘alaba qozondi..[12] Oʻzbekiston terma jamoasi magʻlubiyatsiz oʻynadi, yuqori oʻrindagi Armaniston va Gollandiya jamoalarini magʻlub etdi va birinchi oʻrinlarni Hindiston va AQSH bilan durang oʻynadi. O‘zbekiston jamoasi 2022-yilning noyabr oyida Quddusda bo‘lib o‘tgan jamoaviy jahon chempionatida ikkinchi o‘rinni egallab, o‘zining mustahkam kuchini isbotladi.[13] O‘zbekistonning eng yaxshi futbolchisi, Nodirkbek Abdusattorov tezkor shaxmat bo‘yicha amaldagi jahon chempioni bo‘lib, 2021-yilgi tezkor jahon chempionatining pley-off bahsida g‘olib chiqdi. Rossiyalik grossmeyster Yan Nepomniachchi.[14]
Mustaqillikka erishganizdan beri erkaklar ham, ayollar ham bir qancha turlar darajasiga yetgan futbolchilarni yetishtirdilar, erkaklar uchun esa 1990-2000-yillarda faol ishtirok etgan Oleg Ogorodov „Katta Dubulgʻa“ turkumiga kiruvchi oʻzbek millatiga mansub erkaklar va ayollar oʻrtasidagi birinchi yakkalik bahslarida ishtirok etgan sportchi boʻldi. 2000-yillarning oʻrtalarida Ogorodov nafaqaga chiqqanidan soʻng paydo boʻlgan mamlakatning birinchi xalqaro miqyosdagi tennischisi sifatida tanilgan Denis Istomin 2012-yilgi Uimbldon chempionatining erkaklar oʻrtasidagi yakkalik bahslarida toʻrtinchi bosqichga chiqqan ilk oʻzbekistonlik boʻldi. Osiyo, u Ogorodovdan ancha oshib ketdi va faol faoliyat olib bordi. [15][16]

1994-yilda Osiyo tennis federatsiyasiga aʼzo bo‘lib, erkaklar o‘rtasidagi Devis kubogi milliy musobaqasida ishtirok eta boshlagan „Devis Cup Uzbekistan“ milliy terma jamoasi Osiyo mintaqasida tez kuchayib, aynan mana shu ikkisiga to‘g‘ri keldi. Poygaga kirganidan uch yil o‘tib, Osiyodan ko‘chib o‘tdi. Okeaniya zonasi III guruhi, eng past toifa, Osiyo/Okeaniya zonasi I guruhi, mintaqadagi eng yuqori toifa. Oʻshandan beri u 2013-yilgacha bu zonadan tushmadi va mintaqaviy kuchlardan biri hisoblanadi. Qolaversa, Ogorodov 1998-yildan 2001-yilgacha to‘rt yil, Istomin esa 2009 va 2012-yillarda jami olti marta jahon guruhining pley-off bosqichida eys sifatida yetakchilik qilgan. Asosiy bosichlarda magʻlubiyatga uchragan va 2013-yildan boshlab ular eng yuqori toifa boʻlgan Jahon guruhiga koʻtarilmagan.[17]

Ayollar o‘rtasida 1990-yillarning oxiridan 2000-yillarning boshlarigacha faol bo‘lgan Iroda Toʻlaganova WTA yakkalik reytingida 16-o‘rinni egallab, mintaqadagi birinchi to‘laqonli professional tennischi bo‘ldi. Oqgul Omonmurodova ham faol. 2013-yilda Toʻlaganovadan keyin ikkinchi oʻrinni egalladi.

SPORT

O‘zbekiston Respublikasining milliy sport jamoasi xalqaro maydonlarda mustahkam va baland cho‘qqilarni zabt etgan holda o‘z tarkibiy sonini yildan-yilga ko‘paytirib bormoqda. Sportchilarimizning yuqori cho‘qqilarga erishishi yosh respublikamizning xalqaro maydondagi obro‘sini mustahkamlashda shubhasiz ko‘maklashadi. Nufuzli anjumanlarda milliy bayrog‘imizni himoya qiluvchi yoshlar mahsus yakka va o‘yin sport turlarining professionallari o‘z tayyorgarliklarini va mahoratlarini namoyish etib mamlakatimizning boy sport ana’nalariga egaligini namoyon etmoqdalar va tasdiqlamoqdalar.

Jismoniy tarbiya va professional sport sohasida yuqori cho‘qqilarga erishish jiddiy yondoshishni, katta mehnatni va moddiy xarajatlarni talab qiladi. Mana shularning barchasi mavjud bo‘lgandagina sportning bir me’yorda doimiy rivojlanishiga erishish mumkin.

Ko‘pgina mamlakatlarning tajribalariga qaraganda, milliy sport va jismoniy tarbiya taqdirlari haqida davlat tomonidan g`amxo‘rlik qilinishi hech shubxasiz juda katta foyda keltirmoqda. Ijtimoiy sohadagi ushbu moddalarni qo‘llab-quvvatlashda birinchi navbatda o‘smir bolalarni va jamiyatning yosh muhitini ruhiy-jismoniy sog`lomlashtirish maqsadida barcha qulay sharoitlarni yaratmoqda.

Shuni ta’kidlash muhimki, O‘zbekiston mazkur yo‘nalish bo‘yicha uning yuksak ahamiyatini tushunadigan mamlakatlar qatoridan joy egallagan va uni tark etmay kelmoqda. Mamlakatning hukumat tuzilmalari, jamoat tashkilotlari va sport muassasalari sport va jismoniy tarbiya sohasida moddiy-texnik bazasini rivojlantirish, ommaviylikka erishish, professional sportni kuchaytirish kabi muhim muammolarni har doim birgalikda yechishda hamjihat faoliyat olib bormoqda.

Sportni qo‘llab-quvvatlashga yo‘naltirilgan kompleks chora-tadbirlar o‘zining samarasini bermoqda. Mustaqillik yilarida O‘zbekistonning sport delegatsiyasi jami 5ta Olimpiya va 9 ta Osiyo o‘yinlarida vatanimiz sporti sha’nini munosib himoya qildilar. Olimpiya o‘yinlari davomida O‘zbekiston vakillari tomonidan 6 ta oltin, 5 ta kumush va 11 bronza medallari, Osiyo o‘yinlarida esa 54 ta oltin, 76 kumush va 93 ta bronza medallari qo‘lga kiritildi. Bu yutuqlar shundan dalolat beradiki, O‘zbekiston yil sayin sport sohasi jadal sur’atlar bilan rivojlanayotgan davlatlar qatoridan joy olmoqda.

Respublikada sportni rivojlantirish bo‘yicha asosiy faoliyatni O‘zbekiston Respublikasi madaniyat va sport vazirligi olib boradi va muvofiqlashtiradi. Shu bilan bir qatorda olimpiya xarakatini kelgusida rivojlantirish tadbirlarini va ularda respublika sportchilarini ishtirok etishini ta’minlash 1993-yilda Xalqaro Olimpiya xarakatiga a’zo bo‘lgan Milliy Olimpiya Qo‘mitasi zimmasidadir.

Bugungi kunda O‘zbekiston milliy sport federatsiyalari 32 sport turi bo‘yicha xalqaro federatsiyalarning a’zosi hisoblanib, ular xalqaro musobaqalarda ishtirok etish huquqiga egadirlar.

Jismoniy tarbiya va sport bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlashni O‘zbekiston davlat jismoniy tarbiya instituti amalga oshiradi. Unda har yili 2 mingga yaqin talabalar tahsil olmoqda. Oliy o‘quv yurti jismoniy tarbiya o‘qituvchilarini va sport bo‘yicha murabbiy-o‘qituvchilarni tayyorlamoqda.

Respublikada keyingi yillarda sportning alohida turlari rivojlanmoqada, hamda ularning moddiy-texnik bazasi jahon talablari asosida mustahkamlanmoqda. Shu qatorda 36 nafar jamoadan iborat o‘zbek futbolining bazasini misol qilib ko‘rsatish mumkin. Uning ixtiyorida 231 ta stadion, 5231 futbol maydonlari, shuningdek kichik-futbol va futzal o‘ynaydigan ko‘p sonli maydonlar mavjud. Respublikada keng tarqalgan sportning ushbu turi bo‘yicha O‘zbekistonda Chempionati va birinchiligi, hamda Respublika kubogi o‘tkaziladi.

Sportning katta tennis turi ommaviylig bo‘yicha «birinchi o‘rin»dagi sport turidan qolishmaydi. Respublikada tennisining rivojlanganlik darajasini O‘zbekiston tennischilarning muvaffaqqiyatlari orqali ko‘rish mumkin. 1994 yildan buyon mamlakatning barcha yirik shaharlarida har yili jahonning kuchli tennischilari ishtirokida xalqaro turnirlar o‘tkazilmoqda. Respublika poytaxtining asosiy tennis musobaqasi «Prezident sovrini» bo‘lgan yillik turniri hisoblanadi.

O‘zbekiston boks bo‘yicha Osiya chempionati, taekvando bo‘yicha Osiya va Okeaniya chempionati, erkin kurash bo‘yicha «A» darajali xalqaro turnir kabi nufuzli musobaqalar va turnirlarning o‘tkazish joyi bo‘lib kelmoqda.

Olimpiya o‘yinlari turkumiga kiruvchi sport turlari bo‘yicha terma jamoalar oily sport ta’lim muassasalarida tayyorlanmoqda. Bu sport dargohlarida oily toifali 2000 nafar sportchilar 150 nafar malakali mutahassislar qo‘l ostida tayyorlanishmoqda. Ular 32 ta sport turlari bo‘yicha milliy jamoa asoslarini tashkil etadilar. Mazkur maktablar qoshidagi Olimpiyaga tayyorlov markazlarida istiqboli porloq va iqtidorli atletlar shug‘ullanmoqdalar.

Yosh mamlakatning hayotida katta miqdordagi 6,5 mln aholi band bo‘lgan jismoniy tarbiya o‘ziga hos o‘rin tutadi. Ular 145000 jamoa asoslarini tashkil etadi.

Respublikada paraolimpiya sportlarini rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Uning bazasini kengaytirishda nafaqat muassasa va jamoat tuzilmalari, balki O‘zR ijtomoiy taminoti Vazirligi, Respublika nogironlar jamiyati, Xalqaro Qizil Xojning hududiy vakolatxonalar faoliyatlarining asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lmoqda.

Milliy sport

O‘zbek halqi ko‘p asrlardan beri o‘zining O‘zbekiston Milliy sporti bo‘lmish kurash, belbog‘li kurash, turon va boyqo‘rg‘on asoschilari bo‘lgan jangchi polvonlari va afsonaviy chavandozlari bilan fahrlanadi. Mustaqillik tufayli, jahonga bizning madaniy merosimiz bo‘lgan milliy sport turlarimizni tanishtirish imkoniyati tug‘ildi.

Agarda Yaponiya millionlab sport ishqibozalari uchun dzyudo, karate, sumo, Hitoy – ushu va kung-fu, Korea – taekvondo va sirim, Angliya – futbol, Kanada – shaybali hokkey, AQSh – beysbol, basketbol, amerika futbolining vatani deb hisoblansa, endi O‘zbekiston milliy sport turlari – kurash, belbog‘li kurash, turon, boyqo‘rg‘on va boshqalar xalqaro sport arenasida bizning davlatimizni dunyo ahliga tanitadi.

Hozirgi kunda Kurash dunyoning 50 dan ortiq mamlakatlarida taraqqiy etdi, shuningdek, chempionatlar va jahon birinchiligi hamda qit’alararo musobaqalar o‘tkazilmoqda. Quvonch bilan shuni ta’kidlash lozimki, Kurashni Osiyo o‘yinlari dasturiga qo‘shilishi, nafaqat O‘zbekistonning balki butun jahon sport taraqqiyotidagi yana bir muhim hodisalardan biri hisoblanadi.

Bolalar sportining O‘zbekistondagi rivoji

Sport — bu so‘glom ijtimoiy-siyosiy muhitni tadbiq etishning eng yaxshi vositasidir.Ayniqsa yoshlar orasida bu muhim ahamiyat kasb etadi.Bugun O‘zbekistonda sport ta’lim va tarbiyaning ajralmas bo‘lagidir.

O‘zbekiston aholisi yosh bo‘lgan davlatdir, O‘zbekiston hudida istiqomat qiluvchilarning qariyb 40 %idan ko‘prog‘ini 18 yoshgacha bo‘lgan yoshlar tashkil etadi. Ularning har tomonlama rivojlanib, ham ma’nan ham jismonan kamolotga erishishlari muhim ahamiyatga egadir. Shuning uchun bolalar sportiga e’tibor va yoshlar orasida sog‘lom turmish tarzini ommalashtirish davlat siyosatining eng asosiy yo‘nalishlaridan biridir.

2002-yildan buyon bolalar sportini har tomonlama qo‘llab – quvvatlash maqsadida bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasi faoliyat yuritib kelmoqda.

So‘nggi yillarda respublikada 1113 zamonaviy bolalar sport obyektlari barpo etildi , shulardan 252 tasi sportkomplekslari, 861 tasi sport zallari, va 110 tasi suzish uchun suv havzalaridir. Bugungi kunda 30 dan ortiq sport turlari bilan doimiy ravishda 1 milion 800 ming bolalar shug‘ullanishmoqda. Qishloq joylaridagi bolalarni erta vaqtlardan sportga jalb qilishga alogida etibor berilmoqda.

Shu bilan bir qatorda sport o‘yinlarinig uch bosqichli tizimi shakllangan bo‘lib, ularga “Umid nihollari”, “Barkamol avlod” va “Universiada” musobaqalari kiradi. Mazkur tizimni, tub ma’noda, yuqori malakali sportchilarni tanlab olish va tayyorlashning milliy va samarali modeli deyish mumkin.

Bu kabi keng ko‘lamli ishlarning natijasida, bugungi kunda bizning o‘g‘il-qizlarimizning 92%i bo‘y va og‘irlik jihatdan Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti standartlariga to‘g‘ri keladi.

Mavzuga oid foydali ma’lumotlar:

O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligiBolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasiO‘zbekiston Respublikasi Olimpiya qo‘mitasiO‘zbekiston Respublikasi Xalqaro Kurash Assotsiatsiyasi

Mening hayotimda sport

Sport har doim insoniyatning sog'lom hayotining ajralmas qismi bo'lib kelgan. Menimcha, bu bizning tanamizni kuchli, faol va sog'lom saqlashga yordam beradi. Shuningdek, bu bizning shaxsiyatimizni tartibli, tartibli va optimistik qiladi. Quvonarlisi, mamlakatimizda sport tobora ommalashib bormoqda. Ko'pchilik haftada bir necha marta sport zaliga boradi, ular yugurishni, futbol, ​​xokkey, voleybol, basketbol yoki tennis o'ynashni yaxshi ko'radilar. Ko'p odamlar muntazam ravishda basseynlarga, chang'i markazlariga va konkida uchish maydonchalariga boradilar.

Bu kulgili, lekin ko'p vaqtini televizor qarshisida futbol kanallari yoki figurali uchish chempionatlarini tomosha qilish uchun o'tkazadigan odamlar bor. Va ular g'urur bilan o'zlarini fidoyi sportchilar deb atashadi. Menimcha, ular shunchaki passiv havaskorlar va ayrim sport jamoalarining muxlislari. O‘z-o‘zidan ma’lumki, sport musobaqalarini tomosha qilish va sport bilan shug‘ullanish bir xil narsa emas.

Menga kelsak, bolaligimdan sport bilan shug‘ullanaman. Aytib bermoq haqiqat Men jamoani afzal ko'raman, chunki bunday o'yinlarda sheriklarimni qo'llab-quvvatlashni his qilishni yoqtiraman. Voleybol mening sevimli mashg'ulotim. Siz tezkor bo'lishingiz va to'rning narigi tomonidagi raqiblaringizga kutilmagan to'plar berishingiz kerak. Maktabda voleybol jamoamiz sardori edim va shahar o‘yinlarida qatnashardik. Musobaqa muhiti, g‘alabalarimiz shirin ta’midan bahramand bo‘ldim. Ba'zida yutqazdik, albatta, lekin mag'lubiyatimizni munosib qabul qilishga harakat qildik. Va endi yoz kelganda biz tez-tez plyaj voleybolini o'ynaymiz.

Men hayotimni sportsiz tasavvur qila olmayman. Menga muntazam mashg'ulotlar yoqadi. Bu mening tanamni sog'lom va yosh qiladi.

#1 - Marafon qancha davom etadi?

javob: 42.195 kilometr (26.2 milya)

#2 - Beysbol jamoasida nechta o'yinchi bor?

javob: 9 ta o'yinchi

#3 - JCh-2018da qaysi davlat g'olib chiqdi?

javob: Frantsiya

#4 – Qaysi sport “sport qiroli” hisoblanadi?

javob: futbol

#5 - Kanadaning ikkita milliy sport turi nima?

javob: Lakros va xokkey

#6 - 1946 yilda NBAdagi birinchi o'yinda qaysi jamoa g'alaba qozongan?

javob: Nyu-York Niks

#7 - Qaysi sport turida zarba bergan bo'lardingiz?

javob: Amerika futboli

#8 – Amir Xon qaysi yili boks bo‘yicha Olimpiada medalini qo‘lga kiritgan?

javob: 2004

#9 – Muhammad Alining haqiqiy ismi nima?

javob: Kassius Kley

#10 - Maykl Jordan faoliyatini qaysi jamoada o'tkazgan?

javob: Chikagodagi Bulls