O`zbеkistоnrеspublikаsi оliy vа o`rtа mахsus tа`lim vаzirligi islоm kаrimоv nоmidаgi toshkеnt dаvlаt tехnikа unеvirsitеti tеrmiz filаli

1.2.2. Стабилизаторлар
Ёғочли мастикли асфалт-бетон аралашмаларини оралиқ сақлаш ва ташиш жараёнида минерал материалларнинг доналари юзасида иссиқ битумни сақлаб туриш учун уларнинг таркибига махсус тузилмалаш (стабиллашадиган) қўшимчалар киритилиб, боғловчи филмларнинг қалинлигини оширади.
Ушбу қўшимчаларнинг турини ва хусусиятларини талаб қилувчи мажбурий таркибни ва аралашманинг сифатини яхшилаш учун катта аҳамиятга эга. Стабиллашадиган таъсири юқори жараёнлар ҳароратида битумга боғловчи ажратиш ва ажралишини олдини олиш қобилиятида намоён бўлади.
Дастлаб, асбест толаси ва кичкина каучук стабиллаштирувчи қўшимчалар сифатида ишлатилди [1], бу СМА аралашмасига битумнинг 7% гача қўшиб олиш имконини берди. Кейинчалик, техник, иқтисодий, тадқиқот ва атроф-муҳитга оид масалалар бўйича стабиллашадиган қўшимчалар оралиғи кенгайтирилди. СМА учун тселлюлоза, полимер ва минерал толалар, махсус термопластик полимерлар ва кремний кислотали эритмалар қўшилди.
Ушбу материаллар, шунингдек, турли даражаларда, аралашманинг катта ҳажмдаги битумини сақлаб қолиш ва уни деламинатсиядан ҳимоя қилиш имконига эга эканлигини исботлади.
Аралашмалар ишлаб чиқаришга ва асфалтбетон қопламалар сифатини оширишга яроқли самарали стабиллашадиган қўшимчаларни қидириш бугунги кунгача давом этмоқда, чунки ушбу нашрда кўзда тутилмаган янги турғун стабилизаторлар турларининг пайдо бўлиши.
Ҳозирги вақтда селüлозик эляфлара асосланган стабиллашадиган ҳисса моддалар, иşленебилирлиğи ва нисбатан паст нархлардаги самараси туфайли кенг тарқалган бўлиб қўлланилмоқда.
Маълумки, тселлюлоза қайта ишлов берувчи ўсимлик маҳсулотларидан иборат бўлиб, сувда эрийди бўлмаган а ёки б-тселлюлоза молекулаларидан ташкил топган занжирли тузилишдир. Соф тселлюлозанинг ҳақиқий зичлиги 1,58 г / см3 ни ташкил қилади.
Йўл қурилиши учун махсус ишлаб чиқарилган тселлюлоза толасига асосланган қўшимчалар ВИАТОП, ТОПCЕЛ, ТЕЧ-НОCЕЛ 1004, ИТЕРФИБРА, АНТРОCЕЛ, ГАСCЕЛ ва бошқалар.
Яқин вақтгача акрил лиф бозорда мавжуд бўлган ва ДОЛАНИТ, ДCРЕТ ва ФОРТА каби асфалт бетон аралашмаларида қўшимчалар сифатида фойдаланиш учун таклиф қилинган.
Стабиллашадиган қўшимчалар кўпинча иссиқликка чидамлилик, намлик ва бир хиллик учун техник талабларга эга. Баъзида толалар геометрик ўлчамлари, узунлиги бўйлаб толанинг ўзига хос юзаси ва ўлчамлари бўйича тавсиялар берилган. Стабиллашадиган қўшимчаларнинг таъсири асфалт аралашмаларининг сифатини ва тенглигини таъминлайдиган битум плёнкаларининг қалинлигини оширишдан иборат.
СМА аралашмаларида стабиллаштирувчи қўшимчалар сифатида 0,5 дан 1,9 мм гача бўлган камида 50% толалар таркибига эга бўлган бир ҳил қисқа эляфли тселлюлозали тола ишлатиш тавсия этилади. Тасдиқланмаган толалар (акрил, минерал, шиша ва ҳоказо), шунингдек, бошқа қўшимчалар (каучук чанг, полимер ва бошқалар) нинг яроқлилиги лаборатория текширувлари билан олдиндан тасдиқланиши керак.
Еляф қўшимча моддаси 220 ° С ҳароратгача иситишга чидамли ва намлик миқдори 8% дан кўп бўлмаган намликларга эга бўлган, кирлардан тозаланган бўлиши керак [14]. Ишлаб чиқарувчининг тегишли техник ҳужжатларининг талабларига мувофиқ бўлиши керак, келишилган ва тасдиқланган усулда. Счмаъда ишлатиладиган айрим стабиллаштирувчи қўшимчаларнинг техник хусусиятлари қуйида келтирилган.
"Виопоп-66" (ВИАТОП 66) ва "Виопоп-премиум" (ВИАТОП мукофоти) силиндрсимон, кулранг, ҳидсиз гранулалардир. Техник спетсификатсияга мувофиқ ВИАТОП 66 АРБОCЕЛ ЗЗ 8-1 (66,6%) ва битум (33,4%) селüлоз эляфларıндан ташкил топган гранüллü бир аралаш ва ВИАТОП Премиум гранüллü аралаш, 90 % АРБОCЕЛ ЗЗ 8-1 тселлюлозали толали ва 10% битумдан иборат. Улар токсик бўлмаган, физиологик ва портлаш хавфи йўқ.
ТОПCЕЛ - битум бўлмаган синтетик тселлюлозали толалар зарралари бўлиб, 10-15% парафинларни ўз ичига олади ва қуйидаги кўрсаткичлар билан ифодаланади:
Кўрсаткич қийматининг номи
Гранулаларнинг кўриниши кулранг;
Қолдиқ 15% ёндирилганда; Намлик 6%; Водород пН 7 ± 1;
Тавсия этилган дозалар миқдори 0,3-0,4% ни ташкил қилади, ҳозирда тселлюлоза толалари асосида стабиллашадиган қўшимчалар уларнинг ишлаши ва нисбатан арзонлиги туфайли кенг қўлланилади.
Маълумки, тселлюлоза қайта ишлов берувчи ўсимлик маҳсулотларидан иборат бўлиб, сувда эрийди бўлмаган а ёки б-тселлюлоза молекулаларидан ташкил топган занжирли тузилишдир. Соф тселлюлозанинг ҳақиқий зичлиги 1,58 г / см3 ни ташкил қилади.
Йўл қурилиши учун махсус ишлаб чиқарилган тселлюлоза толасига асосланган қўшимчалар ВИАТОП, ТОПCЕЛ, ТЕЧ-НОCЕЛ 1004, ИТЕРФИБРА, АНТРОCЕЛ, ГАСCЕЛ ва бошқалар.
Яқин вақтгача акрил лиф бозорда мавжуд бўлган ва ДОЛАНИТ, ДCРЕТ ва ФОРТА каби асфалт бетон аралашмаларида қўшимчалар сифатида фойдаланиш учун таклиф қилинган.
Стабиллашадиган қўшимчалар кўпинча иссиқликка чидамлилик, намлик ва бир хиллик учун техник талабларга эга. Баъзида толалар геометрик ўлчамлари, узунлиги бўйлаб толанинг ўзига хос юзаси ва ўлчамлари бўйича тавсиялар берилган. Стабиллашадиган қўшимчаларнинг таъсири асфалт аралашмаларининг сифатини ва тенглигини таъминлайдиган битум плёнкаларининг қалинлигини оширишдан иборат.
СМА аралашмаларида стабиллаштирувчи қўшимчалар сифатида 0,5 дан 1,9 мм гача бўлган камида 50% толалар таркибига эга бўлган бир ҳил қисқа эляфли тселлюлозали тола ишлатиш тавсия этилади. Тасдиқланмаган толалар (акрил, минерал, шиша ва ҳоказо), шунингдек, бошқа қўшимчалар (каучук чанг, полимер ва бошқалар) нинг яроқлилиги лаборатория текширувлари билан олдиндан тасдиқланиши керак.
Еляф қўшимча моддаси 220 ° С ҳароратгача иситишга чидамли ва намлик миқдори 8% дан кўп бўлмаган намликларга эга бўлган, кирлардан тозаланган бўлиши керак [14]. Ишлаб чиқарувчининг тегишли техник ҳужжатларининг талабларига мувофиқ бўлиши керак, келишилган ва тасдиқланган усулда. Счмаъда ишлатиладиган айрим стабиллаштирувчи қўшимчаларнинг техник хусусиятлари қуйида келтирилган.
"Виопоп-66" (ВИАТОП 66) ва "Виопоп-премиум" (ВИАТОП мукофоти) силиндрсимон, кулранг, ҳидсиз гранулалардир. Техник спетсификатсияга мувофиқ ВИАТОП 66 АРБОCЕЛ ЗЗ 8-1 (66,6%) ва битум (33,4%) селüлоз эляфларıндан ташкил топган гранüллü бир аралаш ва ВИАТОП Премиум гранüллü аралаш, 90 % АРБОCЕЛ ЗЗ 8-1 тселлюлозали толали ва 10% битумдан иборат. Улар токсик бўлмаган, физиологик ва портлаш хавфи йўқ.
"ДОЛАНИТ АC" (ДОЛАНИТ) - кўплаб эрувчан моддалар (бензин, минерал мойлар, спиртли ичимликларни ва бошқалар) ва гидроксиди, кислоталар ва гидролиз маҳсулотларига кимёвий қаршилик кўрсатишда суюқлик ва суюқлик этишмовчилиги билан ажралиб турадиган юқори қувватли акрил толаси. Қўшимчалар УВ нурларига чидамли бўлиб, ажралиб чиқмайди ва эримайди. 240 ° С дан юқори ҳароратларда, у аста-секин бир жигарранг сояни олади ва 515 ° С да ёнади. Қатламнинг хусусиятлари қуйида келтирилган.
Етказиб бериладиган "пакетлар" 1 дан 3 кг гача бўлган полиетилен пакетларга жойлаштирилади.
Стабилизатсиялаштирувчи қўшимчалардан фойдаланиш самарадорлиги, уларнинг ШМА нинг физик-механик хусусиятларининг бир қатор кўрсаткичларига таъсири билан баҳоланади, шу жумладан, боғловчи қатлам учун иссиқ аралашманинг натижалари.
Ушбу усул тош мастикли асфалт тоннаси қоришмасининг сақлаш қутиларида ва ташишда сақлаш пайтида мавжуд бўлган битумли бириктиргични сақлаб қолиш қобилиятини баҳолашга имкон беради. Турли селüлозик ҳисса моддаларининг бетон тош-мастик асфалт аралашмасида битум оқим тезлигига таъсири мисолида кўрсатилган. 9
Тақдим этилган маълумотлардан маълум бўлишича, 1-сонли қўшимчага фақат битумнинг керакли оқим тезлигини таъминлаш учун 0,19% керак, 4-сонли қўшимчанинг бир хил таъсирини олиш учун эса 0,45% миқдорида талаб қилинади.
ГОСТ 31015-2002 томонидан назарда тутилган СМА нинг физик-механик хусусиятларининг кўрсаткичлари тўпламига иккита турғунлаштирувчи қўшимчаларнинг таъсирини солиштириш мисоллари жадвалда келтирилган.



Шакл. 9. Ҳар хил стабиллаштирувчи қўшимчаларнинг тош мастик аралашмасида битумнинг шишишига таъсири
Кўрсаткичлар номи Стабилизатор талаблари ГОСТ 31015-2002
Узоқ муддат билан бир хил. сув тўйинганлиги 0,77 0,85 0,85дан кам эмас
Хулоса: Берилган таркиби СМА-15 нинг макадамий-мастик аралашмасида танланган гранулогид РТЕП (каучук термопластик эластомер) намунаси ВИАТОП-66 машҳур тселлюлоза қўшимчасига нисбатан ГОСТ 31015-2002 га мувофиқ битум бириктирувчининг керакли тезлигини таъминламади. РТЕП 50 ° C даражасида кесиш вақтида сиқишни кучини ва амални яхшилайди, лекин асфалтбетоннинг сувга чидамлилигини оширмайди.