O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti


Download 0.55 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/6
Sana23.08.2017
Hajmi0.55 Mb.
#14073
1   2   3   4   5   6

Mustahkkamlovchi savollar 

1. Sinf

  rahbarining tashkilotshilik kursi  haqida tushunsha bering. 



2.Klass oqiwshilari jamaatin  sholkemletsiriw ham tarbiyalawda qanday usillar bar? 

3. Klass basshisinin jumis xizmetin atap ko’rsetin’? 

4. Oqitiwshiliq ka’sibine ta’n paziyletler qanday? 

……………………………………….. 

 

Usinilg`an a`debiyatlar 

1.  A.Embergenov,  T.  Seytniyazov,  T.  Kulmuratov,  Z.  Baltasheva,  Sh.  Arzuova,  IBM 

kompyuterleri ha`m WINDOWS sistemasi. No`kis 1998. 

2. S.I.Rahmonqulova, IBM PC shaxsiy komp`yuterlarida ishlash, T.-1998.,224 b. 

3. www.ziyonet.uz/informatika_asoslar.zip  

4.  www.informika.ru/informatika.zip  

 

  

 



 

2

−−−−


MAVZU. MAKTABDAGI TARBIYaVIY IShLAR TIZIMIDA SINF 

RAhBARINING  FAOLIYaTI, TAShKIL ETISh MeTODIKASI 

 

R e J A  

::::


 

1. Sinf rahbari  wquvchilarning birinchi tarbiyachisi va  

murabbiysi. 

2. Sinf rahbari ishning asosiy qismlari. 

3. Darsdan va sinfdan  tashqari  tarbiyaviy ishlarni tashkil  

etish va ularni  wtkazish. 

4

 



wquvchilarning ota

onalari bilan olib boriladigan ishlar. 



              5.Tarbiyaviy ish faoliyatini tashkil etish.  

6.Sinf burchagi. wquvchilar bilan individual ish olib borish.  

7.Sinf rahbarining ishlab chiqarish jamoalari bilan aloqasi. 

 

TAYaNCh TUShUNChALAR 

wquvchilar ota

onalari bilan ishlash,   sinf burchagi,  individual ish olib borish,   ishlab 



chiqarish jamoalari bilan aloqa,  tarbiyaviy ishni    tashkil  etish. 

 

Hozirgi vaqtda maktab va uydagi  wquv



tarbiya ishlarini amalga oshiraëtgan pedagogik 

jamoa  oldiga  katta  vaizfalar    qwymoqda.  Maktab  ësh  avlodning  dunëqarashini  tarkib  toptirish, 

goyaviy, siesiy jihatdan  chiniqtirish, yuksak axloqiy  fazilatlarga  ega qilish,  mehnatga va ongli  

kasb tanlashga tayërlash lozim. Bu vaziflaarni hal qilishda   sinf rahbari muhim rol` wynaydiyu 

Chunki,  u  bir  sinf  sharoitida  tarbiyaviy  vazifalarni  amalga  oshirishga  qaratilgan  ishlarni  tashkil 

etadi va boshqaradi. 

Sinf rahbari  quyidagi vazifalarni bajaradi 

:

 

1.  wziga      yuklatilgan    sinfdagi  tarbiyaviy  ishlarni  amalga  oshiradi.  Bu  vazifani 



bajaraëtganda u  ëlgiz  emas, shu sinfda dars beraëtgan turli fan wqituvchilari bilan hamkorlikda  

va  ularga  suyangan  holda    wquvchilarda    milliy  dunëqarash  asoslarini  shakllantiradi,  axloqiy 

tarbiyasini rivojlantiradi. wquvchilarni darsdan tashqari tadbirlarni tashkil etadi va sinf jamoasini 

mustahkamlaydi. 

2.wquvchilarning bilimga bwlgan qiziqish va qobiliyatini wstirish har bir wquvchining 

individual

psixik  xususiyatlairni hisobga olgan holda kasbga ywnaltirish va haëtiy maqsadlarini 



shakllantirish  sinf  rahbarining  alohida  vazifasidir.  Ayni    paytda  har  bir  wquvchinitng  sogligini  

mustahkamlashga  ham e`tibor beradi. 

3.  Sinf  rahbarining  diqqat  markazida    wquvchilarning  yuqori    darsda  wzlashtirishini 

ta`minlash  masalasi  turadi.  Buning  uchun      u  har  bir  wquvchining  kundalik        wzlashtirishida 

voqif bwlib turadi. Orqada qolaëtgshanlarga wz vaqtida, kechiktirmay ërdam uyushtiradi. 

4.  Sinfdagi  wquvchilarning  wz

zini  boshqarish  ishlarini    ywnaltiradi,  ular  ishtirokida 



sinf  jamoasining  ijtimoiy  foydali  ishlardagi    ishtirokini  ta`min  etadi,  maktab  miqësida  

uyushtirilaëtgan muhim tadbirlarda  wz sinfining faol qatnashishini ta`minlaydi. 

5.Sinf  wquvchilarining  ota

onalari,    wquv  kuni    uzaytirilgan  guruhlarining 



tarbiyachilari,    korxonalar  va  muassasalardagi,  turar  joylardagi    otaliqqa  oluvchilar  bilan  yaqin 

aloqa  wrnatadi. 

6.Sinf  rahbari    shu  sinfda  dars  beraëtgan  barcha  fan  wqituvchilari    wrtasida 

wquvchilarga  nisbatan  yagon  talablar  wrnatilishiga  erishadi,  ota

onalarga    pedagogik  bilimlar 



tarqatib, oila bilan maktab wrtasidagi aloqani mustahkamlaydi. 

7. Sinf rahbari  wz sinfidagi turli hujjatlarini, sinf jurnali, wquvchilarning kundaliklari, 

tabelar, shaxsiy ma`lmuotlari, turli xil reja va hisobotlarni yuritadi. 

Kwrinib  turibdiki,  vazifa  keng  va  murakkab,  ularni  muvaffaqiyatli  hal  qilish  sinf 

rahbarining  shaxsiy  sifatlariga  ham  bogliqdir.  Sinf  rahbarining    shaxsiy  sifatlariga  qwyiladigan 

talablari  wqituvchiga    qwyiladigan  talablardan  farq  qilmaydi.  Lekin,  sinf  rahbari  asosiy 

tarbiyachi,  bolalar  ma`naviy  jihatdan  andoza  oladigan  shaxs  bwlganligi  uchun  ham,  bu  talablar 

uning  shaxsiy      fazilatiga    aylanib  ketishi  bilan  tarbiyada  alohida  rol`    wynaydi.  Tarbiyaviy 

ishlarning    sifat  va  samaradorligi,  avvalo  tarbiyasining  goyaviy  ishonchiga  va  siësiyligining 

darajasiga bogliq. Buning uchun sinf rahbari fan yangiliklarini muntazam, egallab  borishi bilan 

wzining bilimini, ongini oshiradi. 


Sinf  rahbarining  axloqiy  obrwsi  goyat  darajada    yuqori  bwlishi  ham  bu          wrinda 

muhimdir.  Sinf  rahbari  ana  shundagina  tarbiyaviy  ta`sir    kwrsatishga    ega  bwladi. 

Tarbiyachining  shaxsiy  fazilatlari,  ma`naviy    qiëfasi  wquvchilar  ongining  va  xulqining 

shakllanishiga katta ta`sir  kwrsatadi. Sinf rahbari   uchun malaka va kwnikmalarga ega bwlishni  

wzi  etrali  emas.U  wz  tarbiyaviy  faoliyatida      yuksak  darajadagi  insonparvarlik  fazilatlari,  wz 

ishiga  sadoqati,  intizomi,  odamiyligi,  axloqiy  sifatlari  bilan  ham  ta`sir  wtkazadi.  Chunki, 

tarbiyachilik  qobiliyati  juda  kwp      sifatlarni 

:

  chuqur  bilim,  keng  fikrlilik,  ishga  jon    djildan 



kwngil    qwyish,  bolalarga    bwlgan  cheksiz  muhabbat,  muomala  nazokatlilik,  qalb  ëshligi, 

serzavq temperament, oqil va adolatlilik namunasi, alohida   nazokat   sipolik va vazminlik  kabi  

fazilatlarning  bwlishini  taqozo  qiladi.  Bunga  yana  tarbiyachilik  texnikasi  qwshimacha  ishda 

muvaffaqiyat ta`minlanishi tabiiydir. Tarbiyachilik texnikasi sinf rahbarining asosiy qurolidir. 

Sinf  rahbarlaridan  madaniyat  darajasining  kengligi,  pedagogik  odob  talablariga  rioya 

qilish,  har  bir  bola  shaxsini  inson    sifatida  hurmat  qilish  bilan  unga  nisbatan      talabchanlikni 

unutmaslik, tashkilotchilik  malakalariga  ega bwlish,  wz muomalasini tinimsiz oshirib  borish  

bilan  ishga    ijodiy  ëndashish    talab  qilinadi.  Muhimi  shundaki,  sinf  rahbarining  wzi  bolalarni 

tarbiyalamoqchi  bwlgan  goyaviy

axloqiy    barkamollikka  mos  bwlishi  kerak.  Tarbiyadagi 



xatolarning  kwpchiligiga    asosiy  sabab,  bolaning  oldiga  qwyilaëtgan  talablar  tarbiyachi 

xarakterida hamisha ham namoën bwlavermasligidadir. 

Sinf  rahbarining  faol    jamoatchi  sifatida    hamisha  anmuna  kwrsatishi  muhim 

ahamiyatga ega. Ayni vaqtda u kommunikativ qobiliyatga ega bwlishi, rwy beraëtgan  voqea va 

hodisalarni  faqat  pedagogik  qoidalarga  boglab  baholashgina  emas,  balki  rwy  berishni  sababiga 

qarab hukm  ham chiqarishni, ijod qilish qobiliyatiga ega bwlishi kerak. Sinf rahbari maktabdagi 

eng  etuk pedagog hisoblanib, u bajaradigan mehnatning wlchovi, chegarsi ywq. Uning bilmagan  

ishi uddasidan chiqa olmaydigan sohasi bwlmaydi. Shu bilan bir qatorda, u begaraz, xolis shaxs 

b6lib, jamoatchilik asosida ishlaydi. Sinf rahbari pedagoglar ota

onalar va wquvchilarni  wzaro 



boglovchi shaxs sifatida  barcha tomonlarining nuqtai nazarini hisobga  olishi, harakatlarini  bir 

markazga  birlashtirish,  wzaro    aloqalarning  twgri  bwlishiga  ta`sir  wtkazish  va  ayni  vaqtda  

wzining wrnini aniq ta`minlay olishi kerak. Mana shu fazilatlar sinf rahbarining tarbiyaviy ishlari 

samarasini  oshirishga  va  uning  muvaffaqiyatini  ta`minlashga  garov  bwladi.  Sinf  rahbari 

wquvchilarga  puxta    bilim  berishga,  ularni  fikrlash  qobiliyatini  faollashtirishga  hamisha 

gamxwrlik  qilib boradi. hatto wzlashtirish yuqori bwlgan sinflarda ham bolalarda ilmga bwlgan 

qiziqish   va muhabbatni   wstirishga, ta`lim sifatini oshirishga harakat qilish zarur. 

Ayrim  maktablarda    yuqori  wzlashtirishga  erishishga  wquv.  Didaktik  masala  sifatida 

maktabda  ta`lim

tarbiyani  twgri  ywlga    qwyishga  bogliq  bwladi.  wqish  jaraënida  bolalarda 



mehnatsevarlik,  diqqatni,  matonat  kabi  sifatlarni  tarbiyalash  bilimni  muvaffaqiyali 

wzlashtirishga  ërdam  beradi.  Maktabda    olib  boriladigan  tarbiyaviy  ishlar  sistemasi  twgri  va   

bevosita  sinfda    wzlashtirishni  kwtarishga  ta`sir  etadi.  Sinf  rahbari  wqituvchilar  bilan 

hamkorlikda  bolalarni  wqishga  ongli  munosabatda  bwlishga  wrgatadi.  wquvchilarning 

wqishlarini nazorat qiladi, darslarga  kiradi, kuzatadi va  wz sinfdagi wquvchilar bilan birgalikda 

sinfda  wquv  ishlarining  sifatini  oshirish  chora

tadbirlarini  belgilaydi.      Yuqori  sinflarda  yuqori 



wzlashtirish uchun kwrish susaymaydi, aksincha  u yana kwproq ahamiyat kasb etib boradi. 

1.  wquv  mehnatiga  ongli  munosabatda  va  unga  ma`lumot  bilan  ëndashish    hissini 

tarbiyalash  bilimning  sifatli  bwlishi  bolaning  wqishga  bwlgan    intilishiga,  qiziqishiga  ularning 

harakatchanligiga,  diqqatiga,  faoliyatiga,  tashabbuskorligiga,  mustaqilligiga  bogliqdir.  Bunday 

sifatlarni  wquvchilarda shakllantirishni ularga wquv   mehnatining ijodiy ahamiyati tushuntirish 

va wquv mashgulotlariga mas`uliyat bilan ëndashish  wquvchilardan talab etish sinf rahbarining 

faoliyatiga  muhim  wrin  egallaydi.  Sinf  rahbari    ular  oldida  wqish  bolalarni  ochib  berishga  

ijtimoiy foydali mehnat  bilan boglanish wqish bilan haët wrtasidagi mehnat faoliyati wrtasidagi 

aloqani  kwrsatish, vatanni himoya qilish hissini tarbiyalash orqali erishiladi. 

2. har narsani bilishga qiziqish va bilimga muhabbat uygotish. 

Bola  bilimga  qiziqmay  turib,  wqishga  intilmay  turib,  muvaffaqiyatli  wqiy  olmaydi. 

Birinchi  navbatda      qiyinchilik  bilan  wzlashtirilgan  fanlariga  nisbatan  bolaning  qiziqishini 



uygotish  kerak.  Boladagi    wqish,  mehnatga  nisbatan  havas  va  qiziqish    wqishidagi 

qiyinchiliklarni  engishga.  Bilim  foaliyatini  oshirishga    qiziquvchanlik  va  mustaqilligini  kamol 

topishiga olib keladi. 

3. wquv mehnati madaniyatini oshirish. 

wzlashtirishning  past  bwlishi  aksariyat,  wquv  mehnatini  sistemali  va  rejali  olib  borish 

iqtidorli  bolalarda  shakllanadigan    kelib  chiqadi.  Sinf  rahbarining  va  wqituvchining  asosiy  

vazifasi  har  bir  wquvchining  fikrlashga    wrgatishdan  iboratdir.  Ayniqsa  bolalarda  wqish 

qiyinchiliklarini  engish,  tushunib  wqish  va  kitob  bilan  mustaqil  ishlash    uy  vazifalarini  

bajarishda rioya qilishgi olgan bilimlarini, amalda qwllash kabi bilim  olish uchun zarur bwlgan 

sifatlarini  shaklalntirish  katta  ahamiyatga  egadir.  wquvchilarning  aqliy  va  jismoniy  taraqqiy 

etishga  madaniyatli bwlib harakat qilish va hamisha bu haqda gamxwrlik qilish lozim. 

4. wquvchilarni wquv mehnatida muayyan  rejaga itoat etishga wrgatish. 

wquv mehnati  bilan dam olishni twgri tashkil etish, tashkiliy ravishda  uy vazifalarini 

bajarish  ta`lim  samaradorligini  oshiradi.  wquvchilar  rejimga  itoat    etishlarini  wqituvchi,  sinf 

rahbari  va  ota

onalar  muntazam    ravishda  nazorat  qilib  borishlari  kerak.  Shu  ywl  bilan  ularni 



muvaffaqiyatli wqishga, wquv mehnatida saramjonlikka wrgatish mumkin. 

5.wquv jaraënida  wrtoqlariga ërdam berishni uyushtirish. 

wrtoqlariga wzaro  ërdam, sinfda    ulgurmovchilikni. Ikki yillikni va maktabni tashlab 

ketish  hollarining  oldini olishga  ërdam  beradi.    Shu  bilan  birga  sinfda    wrtoqlik,  dwstlik  va  bir 

jamoa bwlib shaklalnishiga olib  keladi.  

6. Sinf wquvchilari bilan alohida bwlishi va  yaxshi  hamkorlik. 

Sinf rahbari ta`lim

tarbiyaviy ishlarni yakka wzi emas, balki shu sinflarda dars beruvchi 



boshqa  wquvchilar  bilan  hamkorlikda  hal  etadi.  wquv  ishlarida  sinf  rahbarining  va  shu  sinfda 

ishlaydigan  boshqa  wqituvchilarning  bir  ëqadan  bosh  chiqarib  ishlashi,    wquvchilarga  nisbatan 

yagona  talabni    amalga  oshirish  va  wquvchilarning  bir

biriga      wzaro  ërdamlari  ta`lim



tarbiya 


sifatini oshiradi. 

 

Bekkemlew ushin sorawlar 

1. 

1. Klass basshisi  jumisinin’ tiykargi  bo’limleri nelerden ibarat? 



 2. Klass basshisinin’ waziypalarin atap ko’rsetin’? 

3. Sabaqtan ham klasstan tis tarbiyaliq jumislar qanday ta’rtipte sholkemlestiriledi? 

4. Oqiwshilardi oqiw miynetinde  belgili rejege boysiniwindag’i mashqalalar? 

5. Oqiw protsessinde    joldaslarina  jardem  beriwdi  uyimlastiriw waziypalari? 

 

………………………………………….. 



 

Usinilg`an a`debiyatlar 

1.  A.Embergenov,  T.  Seytniyazov,  T.  Kulmuratov,  Z.  Baltasheva,  Sh.  Arzuova,  IBM 

kompyuterleri ha`m WINDOWS sistemasi. No`kis 1998. 

2. S.I.Rahmonqulova, IBM PC shaxsiy komp`yuterlarida ishlash, T.-1998.,224 b. 

3. www.ziyonet.uz/informatika_asoslar.zip  

4.  www.informika.ru/informatika.zip  

 

 

 



3

−−−−


MAVZU 

::::


SINF RAhBARINING  WQUVChILARNI  WRGANISh 

MeTODIKASI 

 

R  e J  A 

::::


 

 

1. Wquvchilarni wrganishda   qwyiladigan umumiy talablar. 

2. Wquvchilarni   wrganishning usul va ywriqlari. 

3. Sinfni  va ayrim wquvchilarni wrganish vazifalari. 



4. Sinfda ulgurmovchilikning oldini olish va uni bartaraf etish. 

            5.Sinfdan tashqari wqishni tashkil etish. 

            6. Wquvchilarni   wrganish dasturi.  wquvchilarni  wrganishning  

        namunaviy dasturi. 

            7.Sinf wquvchilari jamoasini wrganishning namunaviy dasturi. 

 

TAYaNCh TUShUNChALAR 

Jamoani 

wrganish 

namunaviy 

dasturi, 

wquvchilarni 

wrganish 

vazifalari,  

ulgurmovchilikning  oldini  olish,    bartaraf    etish,  wquvchilarni  wrganish  usullari,  ywriqlari,  

wquvchilarni wrganish namunaviy dasturi. 

 

Sinf rahbarining faoliyati  kwp  qirrali va sermazmundir. U wzi rahbarlik qilaëtgan sinf 



wquvchilarini  tarbiyalash  bilan  bir  qatorda  wquv  yili    ëki  chorak  davomida    nimalar  qilish 

kerakligi bolalar haëtini nima bilan band qilish  va tanlangan ish turini qanday amalga oshirishni 

bexato    aniqlash  kabi    ancha  murakkab  muammoni  echadi.  Bu  borada  sinf  rahbariga  turli  xil 

manbalar  ërdam  beradi.  Tarbiyaga      kompleks  ëndoshishi  biror  wquvchini  ham  e`tibordan 

qochirmaslik  sinf  rahbari  uchun  alohida  masaladir.  Tarbiyalash  uchun  sinf    rahbari    tarbiya 

ob`ekti  bwlgan  bolani    yaxshi  bilish,  uni  yaxlit    idrok  etishi  kerak.  Kwpchilik  sinf  rahbarlari 

bolani  darsda    wquvchi,  musobaqada  sportchi  sifatida,    ya`ni    har  bir  aniq  ish  sharoitida    kelib 

chiqib  idrok  etadi  va  shunga  kwra  muomala  qiladi,  bola  shaxsining  boshqa  tomonlari  esa  

hozircha      hisobga  olinmaydi.    Ammo  har  bir  bolaning  wz  tajribasi,  wz  emotsional    madaniyat  

darajasI, qadrlaydigan narsalar, ehtiëtlari, talablari, umidlari, aloqalar, munosabatlari kabi butun 

bir dunësi bor. Tarbiyada ana shular  hisobga olinishi kerak. Sinf rahbari wz wquvchining ichki 

dunësini,        kechinmalarini,  xulqida  vujudga  kelaëtgan  holatlarining  sababini,    irodasini  yaxshi 

bilsagina  uning qalbiga   ywl topa oladi  va bolaga ta`sir etishning twgri ywlini aniqlaydi. Ana 

shunday   sifatlarga e`tibor bergan sinf rahbari tarbiyada  etakchi    wrinni   egallaydi. Shuni ham 

unutmaslik  kerakki,  bolaga  tarbiyaviy  ta`sir  etuvchi  omillar  hozirgi    davrda  goyat      darajada 

kwpaydi 


:

  oila,  keng  jamoatchilik,  radio,  televidenie  kino,  teatr,  kitob,  jurnal  ,  musiqa  va 

boshqalar.  Sinf  rahbarining  bolaga  tapbiyaviy    ta`sir  etishgai  etakchilik  birdamlik  rolni 

tarbiyaviy ta`sirining bu qadar kwp  tarmoqlari orasida saqlab qolish goyat qiyinlashib boryapti. 

Ba`zan bolaga  tarbiyachidan   kwra wrtogi, qwshnisi, kwchadagi dwstlari kuchliroq ta`sir etish 

hollariga  duch  kelamiz.  Ammo  buning    aksi  bwlgan  taqdirdagina  tarbiyada  muvaffaqiyatiga  

erishiladi.  Bunga  esa  tarbiyasining  nuqtia  nazari  ham  wz  ta`sirini    kwrsatadi.  Chunki,  har  bir 

bolada  ma`lum  kurtaklar 

:

  yaxshilik  va  poklik  bilan  bir  qatorda  salbiy,  aktivlik  va    passivlik 



sifatlari mavjud. U munosabatlarga e`tibori jihatidan   ham har xil sifatlarga ega. Agar  tarbiyachi  

unga  optimistik  nuqtai  nazardan  ëndashsa,  bola  yaxshilikka  intilib,  uning  umidini  oqlaydi  va 

aksincha  bolaga  oldindan  noshud,  yalqov,  tartibsiz  deb  qaralsa  hamda        wjarlik  va  terslik 

bolaning sifati hukm  chiqarilsa, u holda tarbiyalanuvchi wzining xuddi shunday qilib kwrsatadi. 

Natijada  u  bu borada ham tarbiyachining «umidini oqlaydi». Sinf rahbari bolalarni yaxshi bila 

olishi uchun ularni wrganish darsda, darsdan tashqari vaqtlarda umuman bolaning haëti wtadigan 

barcha  sharoitlarda  amalga  oshiriladi.    Bolani    wrganish  bilan  sinf      rahbari  uning  individual  

xususiyatlari haqida  aniq ma`lumotga ega bwladi. Bolaning individual xususiyati uning xulqiga, 

wzlashtirishiga  munosabatlariga  jamoadagi    wrniga  ta`sir  etadi.  Shu  boisdan  ham  jamoadagi 

individlar  tarbiyalanaëtiganda  alohida  wquvchini  unutish  yaramaydi.yu  Chunki  sinf  rahbari 

kwpgina tashkiliy ishlarni  uyushtirishda  kimga  suyanish, kimga qanday vazifa yuklash, kimga 

mustaqillik  berish  va  kimga  muntazam      ërdam  berish  kerakligini    faqat      ularning  individual    

xususiyatlarini  yaxshi  bilish  tufayligina  bexato  aniqlaydi.  Demak,  individual  munosabat  bolaga 

tarbiyaviy ta`sir  etishning eng samarali ywlini topish imkoniyatini beradi. 

Tarbiyaviy ishlar jaraënida sinf rahbari butun sinf jamoasini ham wrganishi kerak. Sinf 

rahbari  wziga    berilgan        sinfni  qabil  qilib  olish  bilan  bolalar  haqida  kwpgina  ma`lumotlarni 

aniqlaydi. Bu ma`lumotlar bolaning oilasidan wqituvchilardan, wrtoqlaridan olinadi va tarbiyaga 

yagona  ta`sir  birligi  ham  shu    asosda  vujudga  keladi.  Mana  shu  wrinda  bolalar  ota

onalar  va 



wqituvchilar wrtasidagi wzaro  munosabatlar masalasiga alohida e`tibor berish lozim. Bu uchlik 

markazida  bola, ya`ni wquvchi turadi, maktab va oila esa unga ikki tomondan ta`sir etadi. Ayni 

vaqtda  bola  maktab  bilan  oilasidagi    aloqani  ta`minlovchi    vosita  rolini  ham  bajaradi.  Lekin 

uning  maktab  haqidagi  oilaga    etkazadigan  ma`olumotlari  hamisha  ham  haqiqatga  twgri 

kelavermaydi  va  u        hatto  kundalik  orqali  beriladigan  axborotlarni      ham  wziga  talqin  etib  

boradi.yu  Kwpincha  oila  bilan  maktab  wrtasida  vujudga  keladigan    anglashinmovchilik      ham 

mana  shu  tufayli  rwy  beradi.  wquvchi  kattalarning      wzi  bilan  muomala    qilaëtgan  vaqtdagi  

pozitsiyasini solishtirib kwrish orqali ma`lum   xulosaga keladi va wziga xukm chiqaradi. Xuddi 

shu  hol  uning xuqida  wz aksini topadi va u bir gal wqituvchining, boshqa vaqt ota

onasining 



tarbiyasini  oladi.  hatto  eng  vijdonli  bolada      ham  bu  holni  rwy  berishi    tabiiydir.  Ana  shu  

holatning vujudga kelmasligi uchun ota

onaga ërdam berish, wqituvchi bilan ota



ona wrtasidagi 

hamkorlikning  twgri  bwlishida  oila  tarbiyasiga  rahbarlik  qilish  zarur.  Buning  uchun      u  har  bir 

oilani  guruh  va  har  tomonlama  wrganish  kerak.  Sinf  rahbarining  oilaviy  sharoitni    individual 

munosabat uchun u  quyidagilarni wz ichsiga olgan dasturga  ega bwlishi kerak

:

 



1.  Oila  haqida  umumiy  ma`lumot,  oila  tarkibi,  kattalarning  ish  joyi,  kasbi,  oilaning 

moddiy jihatdan foydalalanganlik  darajasi, uy  joy sharoiti. 

2.  Oilaning  madaniy  darajasi,  oila  a`zolarining  ma`lumoti,  oilaviy  kutubxona  bor  

ywqligi, qanday matbuotga   ëzilishi. An`analari va oilaviy bayramlar. 

3.  Oilaning  tarbiyaviy  imkoniyatlari,  ota

onaning  bolaga  va  bolaning  ota



onaga 


munosabati,  ularning  insoniyetukligi  va  qiëfasi  bolalarning  wz  ota

onalarining  kasbi  haqidagi 



tushunchalari, oilada salbiy ta`sirning bor ywgligi. 

4.  Bolaga  oiladan  tashqarida  kwrsatilaëtgan,  ta`sirlar  va  ota

onalarning  ularda 



munosabati,  wrtoqlari,  hovli,  kwcha,  qwshnilar,  ota

onaning  tanishlari,  qarindoshlar  va 



boshqalar. 

Sinf rahbari tarbiyaviy ishning  muvaffaqiyati kwp jihatdan uning bolalar ichki dunësiga  

chuqur  singib  kirishiga,  ularning  kechinmalari  hamda    xulq

atvorini  tushunishiga  bogliqdir. 



wquvchining nima bilan  yashaëtganligini, uning  qiziqishi va mayillari qandaylpgini irodasining  

wziga xosligi hamda xarakteri  xususiyatlarini wrganish deganimiz, uning qabliga mumkin qadar 

ishonchli   ywl topish, unga tarbiyaviy ta`sir etishning hamda maqbul megodlaridan foydalanish 

demakdir.  Tarbiyachi  wquvchining  individual  xususiyatlarini  yaxshi  wrgangach  va    tushungan 

taqdirdagina,  bu  wquvchi  shaxsini    muvaffaqiyatli  tarbiyalab  etishtira  oladi.  wquvchilarni 

wrganish  wqituvchining,  ayniqsa  sinf  rahbarining  vazifasidir.  U  wquvchilarni  faqat  darsdagina 

emas,  balki  sinfdan    tashqi  vaqtdan  ularga  tarbiya  berish  vaqtida  ham,    wquvchilar      uylariga 

borganda  ham,  har  xil  ekskursiyalar  vaqtida  ham  wrganadi.  Sinf  rahbari  sinfna  qabil  qilib 

olgandan keyin, uning birinchi ishi,  odatda, wquvchilarni wrganishi bilan bogliq bwladi. Bu ish 

uning wzi berkitilgan sinfdagi butun ish faoliyati mobaynida davom etadi va uning tarbiyaviy ish 

sistemasida  muhim  bir    tomonni  tashkil  etadi.  wquvchilarning  wziga  xos  xususiyatlari  ularning 

xulqlari va  mayllarini. Ular olgan tarbiya darajasini bilgan holda, ma`lum  maqsadga qaratilgan 

va  ta`sirchan  reja  tuzish  oson  bwladi.  Ma`lumki,    wquvchi  shaxsining    tarkib  topishi  va 

rivojlanishi    bir  tekis    bormaydi.  Sinf  rahbarining  mazkur  wquvchi  twgrisida  kelgan  belgileri 

bugunga kelib etarli bwlmay qolishi mumkin. Twgri, wquvchilarni wrganish  kwp  vaqt va kuch 

talab  etadi.  Ammo  keyinchalik  bular  hammasi  katta  natijalar  beradi.  Sinf  rahbari  wquvchilarni, 

ularning xususiyatlarini bilgan holda, ular kamoloti jaraënini  muvaffaqiyatli tarzda  ywlga solib 

etishish mumkin bwladi. wquvchilarni  wrganishga boshqa wquvchilar, etakchilar va ota

onalar 


jalb    etiladi.  Bunda  wqituvchilar  hamda  sinf  rahbarlari  ishidagi  munosiblikka  rioya  qilish  juda 

muhimdir.  wquvchilarni  wrganishni  natijalari  bilan  barcha  wqituvchilarni  tanishtirib  borish 

zarur. Shu bilan birga ularning har qaysi wquvchi twgrisida bilganlarini ham hisobga olish lozim. 

Bular  wquvchilarga  tarbiya  berish  jaraënida    ularga  bir    xilda  talablar  qwyish  va  ularga  bir  xil 

muomala qilishga erishishga ërdam beradi. wquvchilarni wrganish ularga individual ëndashishni 

zarur  shartidir.  wquvchilarni  ularga  ta`lim  va  tarbiya  berish  jaraënida  har  qaysi    wquvchiga 

individual  ëndashishga  erishish  maqsadida  wrganmoq  lozim.  wquvchilar  wz  xarakteriga 

qiziqishiva mayliga kwra bir xil emas. Ulardan bir xillari bir muncha  chaqqon, boshqa bir xillari 



esa  sustkash,    uquvsiz,  ba`zi      wquvchilar  jasur  va  shijoatkor,  boshqa  birlari      esa  uyatchan  va 

tortinchoq  bwlishadi.  Ba`zi  bir  wquvchilar    wz  tashkilotchiligi  va  qat`iyligi  bilan  ajralib  tursa, 

boshqa  birlarida  esa  bu  xususiyatlar    mavjud  emas.    Xullas,  sinf  bir  biriga    wxshamagan  ,  turli 

xususiyatdagi  bolalardan  tashkil  topgan  bir  gruppadir.  Sinfda    tashqi  kwrinish  jihatidan 

bir



biriga      wxshash  bolalar  bwlmagan  singari,  wz  ichki  xususiyatlari  jihatidan  bir  biriga 



wxshaydigan  bolalar  ham  bwlmaydi.  Ularning  xarakteri,  qiziqishlari,  kayfiyatlari  va  xohishlari, 

ularning    xulq

atvorlari  sabablari,  kwnikma  va  malakalari,  odatda,  turlicha  bwladi.  har    qaysi 



wquvchi    wziga  xos,  boshqalarga    wxshamaydigan  xususiyatga  ega  bwladi.  U  alohida  shaxs 

sifatida kamol topib boradi. 

Odatda sinf rahbari sinfdagi  barcha wquvchilarga nisbatan yagona tarbiyaviy vazifalar 

qwyadi  va hal etadi. Masalan, u wzining barcha wquvchilarni mehnatsevarlikka, bir jon  bir tan 

bwlishiga,  haqqoniylikka  wrgatishga  harakat  qiladi.  Ammo  bu  vazifalarning  hal  etish  ywllari, 

vosita  va  metodlari  wquvchilarning  individual  xususiyatlariga  qarab  turlicha  bwlishi  mumkin. 

Ularning  ba`zilarini    wz  vaqtida  ragbatlantirish,  ba`zilariga  buyurish    xulq

atvor  qoidalarini 



buzgan  wquvchilarni  jazolash  darkor.  Binobarin,  wquvchilarga  twgri  tarbiya  bermoq  uchun 

tarbiya jaraënida ularga individual ëndashishni amalga oshirmoq kerak. Buning uchun esa ularni  

chuqur  va  har  tomonlama  wrganmoq  zarur.  Sinf  rahbari      wz  wquvchilarini  bilmasa,  u 

wquvchilarga ëndashishda, pedagogik ta`sir  kwrsatish metodlarini tanlashda katta xatolarga ywl 

qwyishi  mumkin.  wquvchilarga  individual  ëndashishning    amalga  oshirishi  tarbiya  va  ta`lim 

berish  printsiplaridan  biridir.  Bu  tamoyil  wquvchilar  va  sinf  rahbarliklarining  wquv

tarbiyaviy 



ish  tajribalaridan  bolalarni  sevish  va  hurmat  qilishning  namoën  bwlishi,  ularning  kamoloti 

twgrisida  kundalik  gamxwrlik  qilish  asosida  keng  qwllanadi.  Tarbiyachi  wquvchilar  jamoasini 

tarbiyalar  ekan,  hech  qaysi  wquvchini  nazardan  sokit  qoldirmasligi  darkor.  wquvchilarning 

xulq


atvori  tartib  intizlomi,  wzlashtirish  kwp    jihatdan  ularning  individual    xususiyatlariga 

bogliqdir.  Ba`zi  bir  wquvchi    wzining  wqishga  bardoshsizligi  tufayli    darslarga  ulgurmaydi, 

ikkinchi birining darsda yaxshi javo berishga  wz jur`atsizligi, tortinchoqligi halaqit beradi, yana 

birining yaxshi wqishiga  wzlashtirilmaganligining  sabablarini bilgan taqdirdagina, uning oldini 

olish borasida, real va  ta`sirchan tadbirlar  qwllash mumkin bwladi. 

1.  wquvchilarning  individual  xususiyatlarini  hamisha  va  hamma  holda    hisobga  olmoq 

zarur.  wquvchilarga  individual  ëndashish  bu  har  qaysi  wquvchining  xususiyatlariga  faol  tarzda 

moslashish emas. Bu eng avvalo har qaysi  wquvchining individual xislatlarini, uning psixologik 

taraqqiëti    xususiyatlarini,  uning  shaxsiy  tajribasini  hisobga  olgan  holda  unga  tarbiyaviy  ta`sir 

kwrsatishning  yanada  samarali  ywllarini  faol  ravishda  qidirib  topishdir.  Bunday      ëndashishga  

faqat  tarbiyalash  va  wqitish  qiyin  bwlgan  wquvchilargina  emas,  balki  istisnosiz    hamma 

wquvchilar muhtojdir,  tarbiyasining wqituvchining vazifasi  faqat  qoloqlarni va intizomsizlarni      

ilogrlar  va  intizomlilar  qatoriga  etkazib  olishdagina  iborat  emas,  balki  shu  bilan  barcha 

wquvchilarning,  jumladan    eng  yaxshi    intizomli,  bilimli  san`atga    havasmand  bolalarning  ham 

aqliy,  ham  quvvatlarini  va  tashkilotchilik      qobiliyatlarini  har  tomonlama  rivojlantirishdan 

iboratdir.  wquvchilarga  tarbiya  berish  jaraënida  ularga  individual  tarzda    ëndashish  har  qaysi 

wquvchini  wz  nazar

e`itborida  tutishdan,  uning  xususiyatlarini  bilishdan,  uning  ijobiy 



xislatlariga tayanishdan, unga ogir  paytlarda muntazam ërdam kwrsatib borishdan va uni yaxshi 

xatti


harakati uchun ragbatlantirish turishdan iboratdir. 

2.  wquvchildarni  wrganib,  ularga  tarbiyaaiy  ta`sir    kwrsatish.  wquvchi  shaxsini 

wrganish  ham  piravord    maqsad  emas,  balki  ulargi  ta`lim

tarbiya  berish  uchun  zaruriy  



shart

sharoitdir.  Odatda  tajribali    sinf  rahbarlari    wrganaëtib  tarbiya  berish,  tarbiyalaëtib   



wrganib  borish  qoidasiga  amal  qiladilar.  wquvchilarni  wrganishi    bu  tarbiyachilar  uchun  

muvaffaqiyatli  tarbiyalashning  zaruriy  shart

sharoiti  bwlib  xizmat  qiladi,    tarbiyalash  esa  wz 



navbatida  wquvchilarni  kamol  toptirish  jaraënida  ularni  wrganishning  aslosiy  ywllaridan  biri 

sifatida  foydalaniladi.  wquvchilarni  wrganish  borasidagi  ishlar  shaxsini  kamol  topshirishning 

tabiiy  tarzda    faol  ishtirok    etish  bilan,  wquvchilarda  zaruriy  ma`naviy  xislatlari  va  xarakter 

xususiyatlarini  tarkib  topish  bilan  organik  ravishda    qwshilib  ketadi.Sinf  rahbari  wquvchilar 



xulq

atvoridagi  ijobiy  xislatlarini  rivojlantirish,  salbiy  xususiyatlarga  barham  berishni 



«loyihalashtiradi». 

3.  wquvchilarni  wrganishni  rejali  tarzda  va  muntazam  olib  borish  darkor.  wquvchi 

xulq



atvoridagi  yakka



yarim  uchraydigan  va  tasodifiy  voqealarni  emas,  balki  uning    shaxsida 

juda  kwp    uchraydigan    tipik    xususiyatlarini  wrganmoq  kerak.  Shuni  hisobga  olish  kerakki 

wquvchilar hamma vaqt  wsib kamol topib boradilar. Ularning qiziqishlari doim  wzgarib boradi, 

ularning  ichki  dunëlari  doimo  boyib  boradi.  Shuning  uchun  ham    wquvchilarni  faqat 

rivojlanishiga  wrgatmoq  va bu  rivojlanishni faol  boshqarib borish zarur.  wquvchilarni     yanada 

yaxshi,      har  tomonlama  wrgatmoq  uchun  qilinadigan  muommolarning  barcha  imkoniyatlarida 

foydalanmoq      lozim.  Faqat    wquvchilarning  ayrim  xatti

harakatlariga  bu  xatti  harakatlar 



namoën  bwlishlarini  tashkil  etish  tajribalarini  wrganish  va  tahlil  qilish  asosida  wquvchilarni 

wrganishda  amal  qilishi  lozim  bwlgan  talablarni    shunday  ifodalamoq    mumkin.  Bolalarni 

wrganish  ularga  tarbiya  va  ta`lim  berish  sifatini  oshirishga  bwysindirmogi  lozim.  wquvchilarni 

muntazam  tarzda  wrganish  asosida  boshlangich    jamoaga    hamda  alohida    wquvchilarga 

tarbiyaviy  ta`sir  etishning  yanada  samarali  usul  va  metodlarini  tanlab  olishga  ijodiy  ëndashish  

mumkin  bwladi.  wquvchilarning  individual  xususiyatlari,  mayllari  hamda  qiziqishlarini  qayd 

qilib  berish  bilangina  cheklanib  qolish  notwgri  bwlur  edi.      Bu  wrganish    asosida  

wquvchilarnigng  wziga  xos xususiyatlarini  hisobga  olib,  bular  bilan  olib  boriladigan  tarbiyaviy 

ishini tashkil etish muhimdir.  wz wquvchilarini yaxshi wrganish demak, tashqi tomoniga emas, 

balki ular xulq

atvor  sabablarini wrganishga e`tibor bermoq  darkor. 



4.  wquvchilarni  tabiiy    haët  va    ish  faoliyati  sharoitida  wrganish.  wquvchi  ta`lim 

jaraënida  ijtimoiy  foydali  maslahatga      va  jamoat    ishiga    jalb  qilish  lozim.  wqituvchilarning 

wqituvchi  va  wquvchilar  jamoasi  bilan,  ota

onalar  va  tevarak



atrofdagi  kishilar  bilan 

kirishadigan    munosabatlaringi  wrgatish  juda  muhim    ahamiyat  kasb  etadi.  Bu  munosabatlar 

jaraënida   shaxsning  yanada twla ochiladi. wquvchilarni tibbiy ish va  kundalik  xatti 

harakat 


jaraënida  wrganish    wquvchiga  haqiqiy  baho  berishga  ërdam  beradi.  wquvchilarni      xilma  xid 

metodlar  va  usullar  bilan  wrgatish.  wrganish  metodlari  qanchalik  turli  tuman  bwlsa, 

wquvchilarni  shunchalik  twla  va  asosli  wrganishi  mumkin  bwladi.  wquvchi  shaxsini 

wrganishining  asosiy  metodlaridan  biri  uning  ish  faoliyati  va  xatti

harakatlarini  wrganishdan 



iboratdir.  Ayni  bir  vaqtda  qwshiacha  metodlar  sifatida  wquvchilar  bilan  ,  mazmun    sifatida  ish 

olib boradigan   wqituvchilar bilan wquvchilarning ota

onalari bilan suhbatlardan  foydalaniladi. 



wquvchilar  insonlarni  tahlil  qilish  va  ular  ish  aoliyatlari  natijalari  tahlil  qilish  singari  metodlar 

ham  qwllanadi.  wquvchilarni  wrganish  metodikasi  ta`sirchan  bwlmogi  kerak.  wquvchini 

wrganish  asosida  uning  xarakteri  va  xulq

atvoridlagi  salbiy  xususiyatlarining  oldini  olish  ham 



ijobiy xislatlarni mustahkamlash  ywllarini belgilab olishda muhim ahamiyat kasb etdi. 

5.  wquvchilarni  wrganib,  ular  haëti  va  turmush      sharoitlari  bilan  tanishish. 

wquvchilarning  axloqiy  xislatari,  uning    yutuqlar  va  kamchiliklari,  eng  avvalo    uning  ta`lim  va 

tarbiya  olish  jaraënida  ijtimoiy  uy  sharoiti,  tevarak

atrofi  ham  ahamiyat  kasb  etmaydi. 



wquvchilarni  wrganish  dasturi  ularni    faqat  maktabdagina  emas,  balki  shu  bilan  birga    uy 

sharoitida. Oilada ham wrganishni nazarda tutmogi darkor. 

6. Shaxsning alohida xususiyatlarini emas, balki butun shaxsni  wrganmoq darkor. Sinf 

rahbari  tarbiyaviy  ishning  turli  bosqichlarida  wquvchi    xulq

atvorining  ayrim  tomonlarini 



wrgatishga  e`tiborini qaratishi mumkin. wquvchini har tomonlama wrgatishga  erishmoq uchun 

dasturni  oldindan  yaxshi  wylab  tuzish,  wquvchilarni  wrgatish  rejasini,  suhbat  savollarini  , 

insholar  mazularini tayërlab olish  zarur. 


Download 0.55 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling