O`zbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik pedagogikaliq instituti
Download 484.86 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tu`rkmenstan Respublikasinin` ekonom-geografiyaliq rayonlari
- Orayliq Amudar`ya ekonomikaliq rayon
- Ta`kirarlaw ushin sorawlar
- 3.Orayliq Aziya ellerinin` awil xojalig`i geografiyasi. 4.Orayliq Aziya ellerinin` transporti ha`m sirtqi ekonomikaliq baylanislari
|
Xojalig`i. Tu`rkmenstan xojalig`inin` qa`nigelesken tarawlari neft` ha`m gazdi o`ndiriw ha`m qaytay islew, ta`biyiy ximiyaliq shiyki zatlar, jin`ishke talshiqli paxta, jipek, qarako`l terilerin jetistiriwden ibarat.
Gaz sanaati ma`mlekettin` otin-energetikaliq kompleksinde jetekshi taraw bolip esaplanadi. Ta`biyiy gazdin` zapasi ha`m oni o`ndiriw boyinsha Tu`rkmenstan Respublikasi Orayliq Aziya elleri arasinda 1-orinda turadi. Aytarliqtay iri gaz ka`nleri - Shatliq ha`m May-respublika gaz sanaatinin` iri oraylarina aylang`an. Tu`rkmenstan gazi Ukraina ha`m Zakavkaz`e ellerine eksport qilinadi.
Neft` sanaati Tu`rkmenstannin` batisinda rawajlang`an. Neft` penen birge jo`nekey ta`biyiy gazde o`ndiriledi. Neft` o`ndiriw sanaatinin` orayi Nebit-Dag` qalasi bolip, al neftti qayta islewshi zavod Tu`rkmenbashi qalasinda jaylasqan.
Elektroenergetika sanaatinin` negizin
ta`biyiy gaz
tiykarinda islewshi jilliliq elektrostantsiyalari quraydi. En` quwatli elektrostantsiyalari Mari, Bezmein GRESleri bolip esaplanadi.
paydalaniladi. Charjow qalasinda fosfor to`ginin islep shig`aratug`in zavod qurilg`an bolip, ol Qazaqstan fosforiti (Qarataw) tiykarinda isleydi.
Ekonomikasinda jetekshi orindi jen`il ha`m aziq-awqat sanaati iyeleydi. Jen`il sanaati jipek ha`m paxta gezlemeler, gilem, kiyiy tigiw tarawlarin o`z ishine aladi. Bul tarawdin` iri ka`rxanalari Ashxabad, Charjow, Mari, Tashawiz qalalarinda jaylasqan.
mal sharwashilig`i rawajlang`an. Suwg`armali aymaqlarda tiykarg`i qa`niygelesken taraw paxtashiliq bolip esaplanadi. Qaraqum kanali qazilg`annan keyin paxtashaliq egislik maydani keskin artti. Tejen ha`m Murg`ab oazislerinde jin`ishke talshiqli paxta jetistiriledi. Paxtanin` uliwma o`nimi boyinsha Tu`rkmenstan Orayliq Aziya respublikalari arasinda O`zbekstannan keyin 2-orinda turadi.
Kopetdag` eteklerindegi oazislerde ta`biyiy sharayat suwg`armali diyqanshiliq miywe, paliz ha`m da`nli (biyday, tari, ma`kke) eginlerdi o`sirip rawajlandiriwg`a mu`mkinshilik beredi.
Respublikanin` Qaraqum sho`linde qarako`l qoylarin bag`iwg`a ka`nigelesken iri xojaliqlar du`zilgen. Tu`rkmenstannin` qarako`l terileri du`n`ya ju`zilik bazarda joqari bahalanadi. Sonday-aq, 46
bul jerde mamiq ju`nli qoylar ha`m tu`yeler bag`iladi. Kopetdag`tin` etekleri ataqli Axalteke atlarinin` watani esaplanadi.
Respublikanin` awil xalqi a`yyemgi da`wirlerden-aq pilleshilik penen shug`illanadi. Jetistiriletug`in pillenin` mug`dari boyinsha Tu`rkmenstan Orayliq Aziyada O`zbekstannan keyin 2- orinda turadi.
jol transporti jetekshi orindi iyeleydi. Tu`rkmenstannin` tu`slik bo`limin XIX a`sir aqirinda Patsha Rossiyasi ta`repinen qurilg`an Kaspiy arti temir joli (Tu`rkmenbashi-Ashxabad-Mari-Charjow- Samarqand) kesip o`tedi. Uristan keyingi jillarda Charjaw-Tashawiz-Qon`irat-Makat temir jol liniyasi qurilip, ol respublikani “MDA elleri menen baylanistiradi.
Tiykarg`i avtomobil` jollari temir jol magistrallari boylap jaylasqan. A`hmiyetli avtotransport magistrali Tu`rkmenbashi-Ashxabad-Charjaw trakti bolip esaplanadi. “a`rezsizlik jillari da`wirinde Tashawiz ha`m Ashxabad qalalarin baylanistiratug`in avtomobil` joli salindi.
Respublikanin` ju`k aylanisinda ten`iz ha`m da`r`ya transporti da aytarliqtay orindi iyeleydi. Tu`rkmenbashi-Baku ten`iz paromi respublikani Azerbayjan menen baylanistiradi. Da`r`ya transportinda A`miwda`r`ya u`lken a`hmiyetke iye bolip, ol arqali 1000 km araliqqa ju`kler tasiladi. Kemeshilik maqsetlerinde Qaraqum kanalinda paydalaniladi.
Respublikada ken` rawajlang`an neft` ha`m gaz truboprovodlari sistemasi qurilg`an. Tu`rkmenstan gazi Zakavkaz`e ellerine ha`m Ukrainag`a eksportqa shig`ariladi.
Avialiniyalar Ashxabad qalasin respublikanin` basqa qalalari ha`m sirt ellerdin` bir qansha qalalari menen baylanistiradi. Bul jerde u`lken xaliq-araliq aeroport qurilg`an. Sonday-aq respublikanin` iri qalalarinda respublikaliq ha`m jergilikli a`hmiyettegi aeroportlar qurilg`an. Jergilikli aviatsiya Tu`rkmenstannin` bariw ushin qiyin orinlarg`a xizmet ko`rsetiwde qollaniladi.
Tu`rkmenstan Respublikasi 5 ekonomikaliq rayong`a ajiratiladi. Bular tiykarinan walayatlar bo`liniwine ham tuwra keledi. Kaspiy boyi (Tu`rkmenbashi), Kopetdag` etekleri (Ashxabad walayati), Qubla Tu`rkmenstan (Mariy walayati), Orayliq Amudar`ya (Chorjaw walayati), Arqa Tu`rkmenstan (Tashawiz walayati.
1.Batis Tu`rkmenstan (Kaspiy boyi) respublika territoriyasinin` u`lken bo`limin (28%), yag`niy 138,5 min` kv.km-di quraydi. Bul aymaqta Tu`rkmenstannin` tiykarg`i neft` ha`m gaz zapaslari jaylasqan. Sonday-aq Kaspiy shelplerinen neft` qazip alinadi. Territoriyada ag`in suwlar derlik joq. Sonin` ushin xaliqtin` sani az. Ma`mleket xalqinin` 1/10 bo`limi usi jerde jasaydi. Lekin sanaat rawajlang`anlig`i sebepli xalqinin` tiykarg`i bo`limi qalalarda jasaydi. Ma`mlekette urbanizatsiya da`rejesi en` joqari zonadir. Xalqinin` milliy quraminda Evropa milletlerine tiyisli adamlar ko`pshilikti quraydi. Xojaliqta neft`, gaz qazip shig`ariw, neftti qayta isleytug`in sanaat 47
tarmaqlari ha`m baliqshiliq, qoyshiliq jaqsi rawajlang`an. Bunnan basqa zonada rekreatsion resurslardi rawajlandiriw ushin u`lken imkaniyatlar islendi.
2.Kopetdag` etekleri - Ashxabad walayati. Bul zona Respublika territoriyasinin` 1/5 bo`legin iyelegen. Maydani 95,4 min` kv.km. Respublikanin` tiykarg`i xalqi usi jerde jaylasqan (25%). Xalqinin` tig`izlig`i 1 kv.km.ge 10 adam.
Xalqinin` 3/5 bo`legi qalalarda rayon territoriyasinda iri gaz ka`nleri, tsement shiyki zatlari tabilg`an. Kopetdag` eteklerinde shirayli dem aliw orinlari jaylasqan. (Feruza) Qaraqum kanali tiykarinda paxtashiliq, baqshiliq, ju`zimshilik, paliz eginleri rawajlang`an, sho`l jaylawlarinda qoyshiliq penen shug`illanadi. Sanaat tarmaqlarinan toqimashiliq, aziq-awqat sanaati, qurilis materiallari ha`m ayna islep shig`ariw rawajlang`an (Ashxabat). Bul jerde ma`mlekettin` ilim-pa`n, ma`deniy, siyasiy orayi Ashxabad qalasi jaylasqan.
territoriyasinin` 18%-in, xalqinin` 23%-in quraydi. Xalqinin` tig`izlig`i 1 kv km.ge 9 adam. Bul jerden Qaraqum kanalinin` o`tiwi ha`m basqada ko`plep ta`biyiy ga`z ka`nlerinin` tabiliwi (Shorali, Qora Chop, Shotlik) ken` jaylawlar (Qaraqwm qoylari bag`iladi) rayon xojalig`in rawajlandariwg`a u`lken ja`rdem beredi. Ha`zirgi ku`nde Tu`rkmenstannin` tiykarg`i jin`ishke talali paxtasinin` (2/5), qarako`l terinin` (1/2), jilqishiliqtin` (axoltekin) jetkizip beredi. Moriy qalasinda jen`il ha`m aziq-awqat sanaati, azot to`ginler zavodi islep tur. Maxalliy ta`biyiy gaz tiyk-da Tu`rkmenstandag`i iri GRES-i iske tu`sirildi. Bayram-Alida paxta tazalaw ha`m may ekstraktsiya zavodi jaylasqan. Bunnan basqada sanaat oraylari Iolotan`, Tedjen, Kushka qalalari bar.
20%-ne jaqin bo`legin, xalqinin` 21%-in iyeleydi. Xalqinin` tig`izlig`i 1 kv.km.ge 8 adam. Rayon Amudar`yanin` ha`r eki jag`asinda jaylasqan. Tiykarinan suwg`armali diyxanshiliq penen shug`illanadi. Sho`l zonasinda Qarako`l qoylari bag`iladi. Respublikada jetistiriletug`in paxtanin` 20%-in, paliz eginlerinin` 25%-in jetkerip beredi. Rayonnin` qubla bo`liminde joqari sapali altin- gu`girt ka`nleri (Gourdak), borit, mineral duzlar (kaliy) ka`nleri tabilg`an. Ren`li metallar ka`nleri rux qazip alinadi. Chordjwy qalasi temir jol ha`m dar`ya joli boyinda jaylasqan. Sonin` ushin bul jerde keme ha`m ekskavator remont zavodi, neftti qayta islew, superfosfat zavodi h.t.b. jaylasqan.
xalqinin` 20%-in iyeleydi. Xalqinin` tig`izlig`i 1 kv.km-ge 9 adam. Rayon respublikanin` tiykarg`i paxtasinin` 1/3 jetkerip beredi. Tiykarinan awil-xojaliq o`nimlerin jetkeriwge iykemlesken. Paliz eginleri, pilleshilik, ma`kke (jwxori) jetistiriw ha`m qara ko`l qoyshiliq bag`iw jaqsi jolg`a qoyilg`an. Sanaati tiykarinan awil-xojaliq o`nimlerin qayta isleydi. Paydi qazilmalar derlik joq.
48
1. Respublikanin` tiykarg`i ta`biyiy resurslarin aniqlan` 2. Tu`rkmenstannin` xaliq xojalig`inin` jetekshi tarawlarin belgilen` 3. Paxtashiliq rayonlari respublikanin` qaysi aymaqlarinda jaylasqan 4. Qaraqum kanalinin` respublika awil-xojalig`inda a`hmiyetin ko`rsetip berin` 5. Qaraqum kanalinin` iske qosiliwina baylanisli qanday ekologiyaliq mashqalalar kelip shiqti.
49
10 O`ZBEKSTAN RESPUBLIKASI (4-saat) Reje: 1.Geografiyaliq jaylasqan orni, ta`biyiy sharayati ha`m resurslari 2.Relefi ham klimati 3.Xojaligi ham sanaati 4.Ekonomikaliq-geografiyaliq rayonlari Territoriyasi - 447,4 min` km 2
Paytaxti - Tashkent qalasi
Geografiyaliq jaylasqan orni, ta`biyiy sharayati ha`m resurslari.
O`zbekstan Orayliq Aziyanin` orayliq bo`liminde jaylasqan. Arqa ha`m arqa-batista Qazaqstan, shig`ista, qubla-shig`ista Qirg`izstan ha`m Ta`jikstan menen, qubla-batista ha`m qublada Tu`rkmenstan ha`m Awg`anstan menen shegaralasadi.
Rel`efi tiykarinan tegislikten (Turan oypatlig`i uliwma territoriyasinin` 80% in iyeleydi) ibarat. Shig`ista Tyan`-Shan` ha`m Pamir-Alay tawlarinin` batis dizbekleri jaylasqan. Klimati keskin kontinentalli qurg`aq. Jawin-shashinlar mug`dari ju`da` az, tegisliklerde onin` mug`dari jilina Orayliqsha 80-200 mm a`tirapinda (Qizilqum sho`li ha`m U`stirt plotasi). Sonin` ushin diyqanshiliq tiykarinan suwg`armali jol menen alip bariladi. Tawlarda jawin-shashinlar mug`dari jilina Orayliqsha 1000 mm ge shekem jetedi. Topirag`i ha`r qiyli bolip, tiykarinan boz topiraqlar basim keledi.
Da`r`yalari Sirda`r`ya, A`miwda`r`ya, Zarafshan da`r`yalari basseynlerine tiyisli bolip, olar biyik tawli u`lkelerden baslanadi. Da`r`yalardin` suw resurslari tiykarinan diyqanshiliq ushin jerlerdi suwg`ariwg`a ha`m elektroenergiya aliwda paydalaniladi.
O`zbekstan Respublikasi jer asti paydali qazilmalarg`a og`ada bay. Ta`biyiy gaz (Gazli, Jarg`aq, Mubarek, U`stirt h.t.b.), neft` (Ferg`ana alabinda), qon`ir ko`mir (Angren ka`ni), altin, vol`fram, mis rudasi, polimetall o`ndiriledi. Ha`zirgi waqitta tek g`ana rudali ka`nlerdin` o`zi bir neshe ju`zlegennen artiq. Olardin` ayirimlarinin` zapasi ha`m o`ndiriw boyinsha respublika du`n`yada aldin`g`i orinlardi iyeleydi (altin, mis h.t.b.).
Xalqi. O`zbekstannin` xalqi ko`p milletli, xaliqtin` basim ko`pshiligin o`zbekler (74%), bunnan basqa ruslar, tatarlar, qaraqalpaqlar, koreetsler, ta`jikler, ukrainlar h.t.b. millet wa`killeri jasaydi. Xaliqtin` Orayliqsha tig`izlig`i 1 kv km ge 54 adamnan tuwra keledi. Qala xalqinin` salistirma 50
u`lesi 40% a`tirapinda. Iri qalalari - Tashkent, Samarqand, Namangan, Andijan, Buxara, Ferg`ana, Qoqand, No`kis. Respublikanin` 16 qalasinda 100 min`nan artiq adam jasaydi: sonin` ishinde bir qalada 2 mln.nan aslam (Tashkent), 3 qalada 300 min` adamnan aslam xaliq jasaydi. Xaliqtin` basim ko`pshiligi oazislerde jaylasqan bolip (Ferg`ana, tashkent, Samarqand) bul aymaqlarda 1 km 2 300
adamnan ko`birekten tuwra keledi, al U`stirt ha`m Qizilqum qusag`an sho`l zonasinda xaliq ju`da` siyrek (10 kv km ge 1-5 adam).
Xojalig`i. O`zbekstannin` tiykarg`i sanaat tarawlari mashina sog`iw, gaz ha`m ximiya, ren`li metallurgiya, elektro-energetika, jen`il ha`m aziq-awqat sanaati bolip tabiladi. Bunnan tisqari ha`zirgi zaman qurilis materiallari sanaati tarawi da qa`liplesken.
Respublikada mashina sog`iw sanaati aytarliqtay rawajlang`an taraw bolip, ol paxtashiliq kompleksi menen tig`iz baylanisli. Tiykarg`i qa`nia`gelesiwi-paxtashiliq ushin mashinalar (traktor, paxta teriw mashinalari h.t.b.) ha`m paxta tazalaw u`skenelerin jetkerip beredi. Sonday-aq ol toqimashiliq ha`m irrigatsiya tarawlari ushin da mashinalar islep shig`aradi. Basli ka`rxanalari Tashkent, Qoqand, Andijan, Asaka, Samarqand, Shirshiq h.t.b. qalalarinda qurilg`an. Aviatsiya, elektrotexnika, avtomobil` ha`m pribor sog`iw tarmaqlari qa`liplesken. Mashina sog`iw ka`rxanalari metalldi (shiyki zattti) Bekabad qara metallurgiya zavodinan aladi.
Otin-energetika sanaati. Gaz sanaati aytarliqtay rawajlang`an. Ol tek O`zbekstan xojalig`in qanaatlandirip qoymastan, Qirg`izstan, Qazaqstan, Ukraina, Rossiya
ha`m Zakavkaz`e respublikalarina eksport qilinadi. O`zbekstan Respublikasi ta`biyiy gaz o`ndiriw boyinsha Orayliq Aziyada Tu`rkmenstannan keyin 2-orindi, al du`n`ya ju`zi elleri arasinda 8- orinda turadi.
Neft` sanaatinin` tiykarg`i orayi Ferg`ana alabi ha`m Qarawilbazar bolip esaplanadi. Bul orinlarda neftti qayta islew ka`rxanalari qurilg`an. Ko`mir sanaati respublikanin` otin-energetika balansinda onshelli u`lken rol` oynamaydi. Tashkent oblastinda ashiq usil menen alinatug`in Angren qon`ir ko`mir ka`ni bolip, ol Angren GRES ushin janilg`i jetkerip beredi. Respublika elektroenergiyasinin` ko`pshilik bo`limi jilliliq elektrostantsiyalarda o`ndiriledi (Tashkent, Sirda`r`ya, Angren, Nawayi, Taqiyatas GRES-leri). Tiykarg`i otini retinde ta`biyiy gaz ha`m ko`mir paydalaniladi. Shirshiq da`r`yasinda Sharvaq GES i, Sirda`r`yada - Farxad GESi, Bozsuw GES-ler kaskadi qurilg`an.
Ximiya sanaati. Ta`biyiy gazdi ximiya sanaatinda ken`nen paydalaniw, onnan ximiyaliq talshiq ha`m mineral to`gin aliwdi arttiriwg`a imkaniyat berdi.
Shirshiq qalasinda ta`biyiy gazden paydalanip azot to`gini, Nawayi, Qoqan, Samarqand ha`m Ferg`ana qalalarinda superfosfat ha`m basqa azotli to`ginler alinadi. Azot to`ginin islep shig`ariw ko`lemi boyinsha O`zbekstan Respublikasi Orayliq Aziya elleri arasinda I-orindi, al “MDA da Rossiya ha`m Ukrainadan son`g`i 3-orindi iyeleydi. O`simliklerdin`, a`sirese paxtanin` ha`r qiyli
51
ziyankeslerine qarsi ximiyaliq da`ri-da`rmaq islep shig`armaqta. Sonday-aq respublikada g`a`rezsizlik jillari da`wirinde farmatsevtika sanaati aytarliqtay rawajlang`an.
Ren`li metallurgiya. O`zbekstannin` territoriyasinda bir neshe onlag`an ren`li metallar ka`nleri belgili bolip, olardan ren`li metallurgiya ka`rxanalari shiyki zat ken`nnen o`ndirilmekte.
Almaliq qalasinda mis ha`m polimetall, vol`fram ha`m molibden eritiwshi kombinat jumis islep tur. Murintaw altin ka`ninen altin o`ndiriw jaqsi jolg`a qoyilg`an. Altin o`ndiriw boyinsha respublika du`n`ya ju`zinde 7-orinda, al onin` zapasi boyinsha -orinda turadi. Mis o`ndiriw boyinsha da du`n`yada aytarliqtay orindi iyeleydi. Uran rudasinin` da iri sanaatliq zapaslari aniqlang`an. Shirshiq qalasinda qiyin eriwshi ha`m legerlewshi metallar eritiwshi ka`rxana jumis islemekte.
Jen`il sanaat. Bul sanaat tu`ri O`zbekstan ekonomikasinda aytarliqtay salmaqti (40% ke shamalas) iyelep, ol o`z ishine paxta tazalaw, paxta ha`m jipek gezleme, gilem toqiw, ayaq kiyim, teri iylew, kiyim tigiw kompleksin aladi. Paxta talshig`in jetistiriw boyinsha O`zbekstan Orayliq Aziyada 1-orindi, du`n`yada 4-orindi iyeleydi. Toqimashiliq sanaatinin` tiykarg`ii oraylari - Tashkent, Samarqand, Buxara qalalari.
Aziq-awqat sanaati. Un, nan, makaron, su`t ha`m go`sh o`nimlerin, baqsha-paliz, miywe, baliq konservalari, paxta shigitinen tayarlang`an o`simlik mayin o`ndiriw, qurg`atilg`an miywe qaqalari, ju`zim vinosin, mineral ha`m ishimlik suwlarin jetistirip beriwden ibarat.
Awil-xojalig`inin` jetekshi tarawi - paxtashiliq. Ol derlik barliq wa`layatlarda jaqsi rawajlang`an.
Tu`slik zonada (Buxara, Qashqada`r`ya, Surxanda`r`ya wa`layatlarinda) bahali, jin`ishke talshiqli paxta sorti jetistiriledi. Paxtadan basqa da texnikaliq eginler (kenaf, temeki) egiledi. A`miwda`r`yanin` to`mengi bo`liminde sali aytarliqtay maydang`a egiledi. Taw eteklerinde ha`m alablarinda bag`shiliq ha`m ju`zimgershilik ken` rawajlang`an.
O`zbekstan Orayliq Aziya elleri ishinde qarako`l qoylarinin` bas saninin` ko`pligi menen ajiralip turadi. Ol tiykarinan Qizilqum sho`lindegi ha`m adirlardag`i ta`biyiy jaylawlarda bag`iladi. Qarako`lshilik penen bir qatarda mamiq ju`nli, go`sh-su`t bag`darindag`i qoy o`siriwshilik, iri qara mal bag`iw rawajlandirilg`an. Sonday-aq, jilqishiliq ha`m tu`yeshilikte aytarliqtay orindi iyeleydi.
Respublikada pilleshilik tarawi da jaqsi rawajlang`an. Jetistiriletug`in pillenin` tiykarg`i bo`limi Ferg`ana ekonomikaliq rayonina tuwra keledi (barliq o`nimnin` 2/3 bo`limi).
Transporti. O`zbekstanda derlik barliq transport tu`ri rawajlang`an. Rel`efinin` qolaysizlig`i menen baylanisli ju`k tasiwda avtomobil` transportinin` roli u`lken. En` a`hmiyeti avtomobil` jollari: U`lken O`zbekstan trakti (Tashkent, Samarqand, Termez), Zarafshan trakti (Samarqand-Chardjaw), Ferg`ana aylanba joli.
Temir jol transportinin` bir neshe imkaniyatlari bar. temir jollar arqali respublika “MDA elleri menen baylanisadi. Ju`k ha`m passajir tasiwda hawa transporti, Neft`, gaz tasiwda truboprovod 52
transportinan paydalaniladi. Tashkent qalasi du`n`yanin` bir neshe onlag`an iri qalalari menen aviatsiya liniyalari arqali tutasqan. Tashkent, Samarqand, Buxara ha`m U`rgench qalalarinda xaliq araliq aeroportlar qurilg`an. Sonday-aq, bulardan basqa 8 u`lken qalada regionalliq aeroportlar qurilg`an.
Ta`kirarlaw ushin sorawlar: 1. O`zbekstan Respublikasi qanday ta`biyiy bayliqlari menen belgili 2. Respublika territoriyasi boyinsha xaliqtin` jaylasiw o`zgeshelikleri qanday 3. O`zbekstanda paxtashiliqtin` rawajlaniwina qanday faktorlar ta`sir etedi 4. O`zbekstanda sanaattin` qaysi tarawlari o`z shiyki zati menen ta`miyinlengen 5. Respublika ushin qanday ekologiyaliq mashqalalar xarakterli
11 ORAYLIQ AZIYA ELLERININ` XOJALIG`I HA`M TRANSPORT- EKONOMIKALIQ BAYLANISLARI (2-saat) Reje: 1.Orayliq Aziya ellerinin` xojalig`ina uliwma sipatlama. 2.Orayliq Aziya ellerinin` sanaat geografiyasi. 3.Orayliq Aziya ellerinin` awil xojalig`i geografiyasi. 4.Orayliq Aziya ellerinin` transporti ha`m sirtqi ekonomikaliq baylanislari Orayliq Aziya ellerinin` milliy doxodinda, xojalig`inda birinshi orindi awil xojaliq o`nirisi, ekinshi-sanaat, keyin tarnsport, sawda, reakratsiya tarawlar turadi. Tiykarg`i taraw araliq qurami sanaat- oljen`il ha`m aziq-awqat sonday-aq awir sanaatqa qa`nigelesken. Jen`il sanaat tiykarinan toqmashiliq bolip hayal-qizlar ba`nt. Uristan son`g`i da`wirde qayta islew sanaati rawajlandi - ximiya (usinnan mineral to`ginler o`nirisi, sintetikaliq talshiq) ren`li metallurgiya (mis, polimetall o`nirisi, sinap, sur`ma, vol`fram, molibden) ha`m jan`a alyuminiy o`nirisi rawajlandi. Bul tarawlardin` rawajlaniwi buring`i Soyuzliq a`hmiyetke iye boldi. Mashina sog`iw sanaati ishki rayon talabin qanaatlandiriw menen birge, tiykarg`i bag`dari - awil xojaliq mashinalarin sog`iwdan ibaratollardin` uzinlig`i 1913-1987 j.j aralig`inda 2,7 min` nan 6,4 min` km o`sti. Qon`irat - Biynew - Maqat temir jol qurilisi Orayliq Aziya ha`m Qazaqstan ushin jan`asha basqish boldi. Temir jol poromi Krasnovodsk - Baku joli Orayliq Aziya ellerin Zakavkaz`e elleri menen baylanis jasawg`a mu`mkinshilik berdi. Ishki ju`klerdi tasiwda avtotransporttin` u`lesi joqari. Avtojollardin` uzinlig`i 1940-1985 j.j 7,3 min` km den 123,3 min` km 53
shekem jetti. Buring`i Soyuzliq temir jollardin` 10% in quraydi. Iri magistrallari Tashkent - Chimkent - Djambul - Bishkek - Alma-Ata. Download 484.86 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|