O`zbekstan Respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrligi A`jiniyaz atindag`i
Download 458.77 Kb. Pdf ko'rish
|
Suugarilgan su`r tu`sli kon`ir topiraklar Malik xAm Karshi sholinde, wmiudAr`yanin` orta
xAm tomengi agislari xAm de Orta Aziyanin` kubla-batis bolimindegi tau eteklerinde xAm baska orinllarda ushiraydi. Demek, sur tu`sli topiraklar shirindige kambagal, kobinese shorlak topiraktin` u`stingi boliminde kaltsiy karbonat, pAski boliminde tis toplanadi. Osimlik ju`dA siyrek oskeni ushin mayda mallardi bagiu mu`mkin. Shirindige aylanatugin bir jillik osimlik kaldigi wo`-a`n`0 g/m g` ti
kuraydi. Kumli shol topiraklar kum massivleri arasinda ushiraydi. Bul topiraklarda jer betindegi 0-h sm ge shekem shamilma kumlardan ibarat bolip osimlik tamirlari bul jer shakalamaydi. Strukturali gorizont h-a`g` sm de jaylaskan bolip onda osimlik tamirlari shakalaydi xem sur ren`degi daglar ushiraydi. Kumli shol topiraklarda shirindi xAm aziklaniu zatlari kem. Shirindi mugdari 0,q-0,u`O` ti kuraydi. Bunday topiraklardan diyxanshilikta tiyisli agrotexnika sharalarin kollaniu arkali onimdarligin asirip paydalaniu mu`mkin. Kumli shol topiraklarda shirindegi aylanatugin bir jillik osimlik kaldiklari qwg` g/m g` ti kurauina karamastan shirindige jarli, sebebi bul topirakta biologik protsessler ju`dA tezlik penen otedi. Takirli topiraklar Orta Aziyada tiykarinan tau aldi tegisliklerinde, dAr`ya alaplarinda xAm del`talarda, kum araligindagi pAstegislik maydanlarinda, kAdimgi allyuvial tegisliklerde tarkalgan. Bul topiraklardin` u`lken maydanlari wmiudAr`ya, KashkadAr`ya del`talarinda, Murgab xAm Tejen kollerinde, SirdAr`yanin` orta boliminde xAm Kopetdag tau aldi kiya tegisliklerinde jaylaskan. Topirak ana jinisi xAr tu`rdegi jatkiziklar bolip, kopshiligin ilayli-kumli xarakterdegi jatkiziklar kuraydi. Bul topirak tu`ri osimliklerge jarli. Shirindegi aylanatugin bir jillik osimlik kaldiklari a`0h g/m g` ti kuraydi. Takirli topiraklar payda boliu sharayatina karay otlakli-takirli, kaldik shirindili, tipik takirli. Shorlaniu dArejesine karap shorlanbagan. Takirli topiraklarda shirindi katlaminin` uliuma kalin`ligi g`0-q0 sm ge baradi, shirindi 0,o`- a`0O` ti kuraydi, ayirim allyuvial-otlakli-takirli topiraklarda a`,g`-a`,o` O` ke shekem baradi, azot 0,0g`-0,0wO`, fosfor 0,a`o`O`, kaliy g`O` ke shekem baradi. Shorlangan takirli topiraklarda shorlaniu dArejesi 0,q-g`,0O`. Takirlar da shol zonasinin` jaralmalarinin` biri. Takirlar osimlik ospeytugin, beti tu`rli bagdardagi jariklar menen kaplangan tigiz katkalakli (jok etiuge karsi) suusiz sazli tegislik. Takirlar kAdimgi allyuvial tegisliklerde, wmiudAr`ya, SirdAr`ya, Murgab dAr`yalari eteklerinde, kumliklar arasindagi sazli pAsliklerde delyuviy menen kaplangan pAslik jerlerde u`lken maydanlardi iyelep jatadi. Ashik tu`sli boz topiraklar q00-o`00 (g`o`0-n`00) metr bAlentliktegi tau eteklerinde tegis jerlerde xAm kAdimgi allyuvial tegisliklerde ushiraydi xAm bul jerler tau-shol regionina kiredi.
Topirak katlami kobinese less siyakli kumaklardan du`zilgen, u`stki katlami ashik boz ren`de bolip, shirindi mugdari a`0-a`o` sm teren`likke shekem a`-a`,o`O` boladi, keyin ju`dA kemeygen xalda q0- n`0 sm ge shekem baradi. Ashik tu`slik boz topiraklar arasinda tu`rli dArejede shorlangan tu`rleri de ushiraydi. Tipik xAm tok tu`sli boz topiraklar tau, yarim shol regioninda tarkalgan. Tipik boz topirak ornina karap q00-u`00 m bAlentlikte bolgan tau eteklerindegi bAlent tegislikler, kirlar, tau shleyfleri xAm pastik taularin iyeleydi, ayirim orinlarda h00 m bAlentliklerde de ushiraydi. Bul topirakta ashik tu`sli boz topirakka karaganda shirindi kobirek -a`,o`O`-g`,o`O` bolip, tomengi katlamda shirindi kem bolsa da u`0-h0 sm teren`likke shekem tarkalgan boladi, du`zli xAm glisli katlam Adeuir teren`de jatadi. Tok tu`sli boz topirak u`00-a`000 m ayirim jagdaylarda a`g`00-a`n`00 m absolyut bAlentlikte bolgan tau kiyaliklarin iyeleydi. Bul topiraktin` beti jaksi juuilgan, sol sebepli shorlangan topiraklar ushiramaydi, gipsli katlam da ju`dA teren`de (g`-q m) jatadi. Tok tu`sli boz topiraktin` jokari katlaminda shirindi kobirek (q-n`O`) bolganinan Adeuir tok ren`de xAm shirindi tarkalgan katam h0-a`g`0 sm ge baradi. Boz topiraktagi igallik rejimi vegetatsiya dAuiri uzak bolatugin egisler ushin kolay emes, sebebi bunday eginlerinin` xAuiji jetisetugin paytta topirakta da pitip kaladi. Sol sebepli boz topirakta suugarip diyxanshilik etiu lazim yaki vegetatsiya dAuiri kiska bolgan eginlerdi jetistiriu mu`mkin. Bul tArepten tipik boz topirak, tok tu`sli boz topirak lalmi eginler ushin ju`dA say. Agrotexnika kagiydalari tuuri jAriya etilse xAm kobirek oz uaktinda mineral xAm organik toginler menen aziklandirip turilsa eginlerden mol onim aliu mu`mkin. Boz topiraklar regioninda otlak, batpak-otlak, batpak topiraklar xAm shorlaklar da ushiraydi. Olardin` kuraminda shirindi xAm kol topirak strukturasi jaksi xAm de shorlaniu mugdari kem. Tau kurgak dalalar regioni topiraklar. Ortasha bAlentliktegi taulardi iyelegen bul regionda bauir ren` xAm kon`ir tau-togay topiraklari ken` tarkalgan. Bul region a`000-a`g`00 m baslanip. Tyanshan taularinda g`000-g`g`00 m ge shekem, Xisor xAm Pamirda q000-qo`00 m absolyut bAlentlikke shekem tarkalgan. Bauir ren` topirak otlak dala topiragi bolip, derek xAm putalar osken jerde payda boladi. Topirak payda etiushi jinislar dellyuvial sargish-kon`ir tu`stegi gil xAm kumaklardan, bazi jaylardi lessdan ibarat. Boz topiraklar provintsiyada a`o`,u`o` mln ga di kuraydi. Provintsiyada suu talap etpeytugin jerler a`h,a`a` mln ga bolsa sonnan o`,h mln gektarinda dAnli eginlerden tolik onim aliu mu`mkin. Turan provintsiyasinda suugarip egin egiuge jaramli jerlerdin` jalpi maydani g`n`q00 min` ga ten`. Sonnan melioratsiya talap etpeytugin I gruppa jerlerinin` maydani - u`o`n`a` min` gaN` juuiu xAm drenaj talap etetugin II-gruppa topiraklar - n`g`hw min` gaN` juuiliuina xAm shorlaniuina karsi gu`resiu talap etetugin III - gruppa topiraklar - n`0u`g` min` gaN` shorlaniuina karsi gu`resti xAm onimdarligin asiriudi talap etetugin IV gruppa topiraklar - u`0g`o` min` gaN` xAm V meliorativ gruppani kuraushi takirlar, miflar - qu`9n` min` gektardi kuraydi. Turan provintsiyasinda jalpi maydaninin` a`0a`,o` mln gektari jaylaularga tuura keledi. Sonnan wo` mln ga - ri shol zonasina tuura keledi. Tau togaylari maydani o`,9u` mln gektarga ten`. Orta Aziyanin` tegislik boliminde topiraktin` juuiliui ju`dA kem, absolyut bAlentligi q00-h00 m jaylaskan aymaklarda juuiliu a`00-g`00 m q /jil-km
g` N` a`o`00-g`o`00 m absolyut bAlentliktegi aymaklarda jerler suugarilmaui xAm lami zonasi bolganligi ushin juuiliu keskin kemeyip o`0m q /jil- km g` kuraydi. g`o`00-q000 metrdegi denudatsiyanin` tezligi Aste-akirin artip juuiliu wo` m q /jil-km
g`
kuraydi. Orta Aziya aymaginda suugarilatugin jerler suu xAm samal eroziyasi sebepli anik ziyan kormekte. Misali Ozbekstannin` ozinde su`rilgen jerlerdin` a`n`g`q min` gektarinda suu eroziyasi ju`z bermekte.
Orta Aziya osimlikleri XAzirgi ku`nde bizge mAlim osimlikler tu`ri o`0 min`nan artip ketti. Olar jer sharinin` tu`rli bolimlerinde tu`rli topirak-klimat sharayatinda ospekte. Orta Aziya osimlik du`n`yasi da xAr tu`rli, bul jerde 9000 ga jakin osimlik tu`ri bar. Birak olar u`lke aymagi boylap tegis emes bolistirilgen 90O` osimlik taularda osedi. Orta Aziya aymagi u`lken maydandi iyelegenligi, jer betinin` kubla-shigiska, shigiska xAm kublaga karay koterilip bariui nAtiyjesinde sol bagdarda tAbiyati ozgerip ken`lik xAm bAlentlik regionlarin payda etedi. Olardin` xAr birinde ju`z beretugin tAbiyiy geografik protsessler bir- birinen park kiladi, uliuma tAbiyiy sharayat ozgerip, ozine say osimlik kaplaminin` kAliplesiuine alip keledi. Orta Aziyada bAlentlik regionlarinin` payda boliui xAm olardin` sebepleri, ol menen baylanisli bolgan nizamliklar akademik K.Z.Zakirov tArepinen u`yrenip shigilgan. Bul alim usinis etken tortU` shol, adir, tau xAm jaylau regionlarinin` xAm biri ozine say klimat, topirak katlami, osimlik xAm xayuanat du`n`yasina iye. Bauir ren` topiraktin` jokari katlaminda shirindi kop bolganinan ol kon`ir-bauir ren` yaki tok kon`ir tu`ste boladi. Shirindi mugdari a`o` sm teren`likke shekem orta esapta n`-o`O` bolip, ayirim payitta h-a`0O` ke da baradi. a` metr teren`de bolsa 0,o`O` ke tu`sip kaladi. Rel`efinin` kuramaliliginan bauir ren` topirakli jerlerden diyxanshilikta paydalanik kiyin. Kon`ir tau-togau topiraklari tau kurgak dalalar regioninin` Adeuir igalli, ken` japirakli togay osetugin bAlentleu
jerlerinde du`zilgen. Bunda shirindi a`g`O` ge shekem baradi, ximiyalik xAm morfologiyalik ozgeshelikleri tArepinen bauir ren` topiraktan park kilmaydi. BAAlent-tau-otlak dalalar regioni topiraklari. Bul regionda temperatura pAs bolip regionina tuura keledi xAm Zaili Alatauinda a`o`00-a`u`00 m den, Batis Tyanshanda xAm Fergana tau diziminde g`o`00-g`u`00 mertden, Alay alabinda bolsa qa`00-qg`00 absolyut bAlentliklerden baslanadi. Kalin` otlaklar astinda ashik tu`sli kon`ir, karbonatsiz topirak payda boladi. Shirindi mugdari onin` jokari katlaminda ortasha n`O` ti kuraydi. Bul regionda vegetatsiya dAuiri kiska bolganinan diyxanshilik kiliu kuramali, lekin jazgi jaylau sipatinda paydalaniu ushin sharayat kolayli. Bul regionda kara topirak siyakli, tau-otlak, xakiykiy tau-otlak xAm dala topiraklari da ushiraydi. Al`p regionlari topiraklari. Bul region q000-qo`00 m absolyut bAlentliktegi terek xAm putaliklardin` jokari shegarasinan taudin` tobesine shigip baradi. Bul regionnin` al`p tipindegi maysazarlardi jaksi jazgi jaylau. Al`p otlaklari tu`binde shirindili xAm torfli maydalangan tau-otlak topiraklar payda bolgan. Olar ju`dA juka xAm xAmme jerde bir tu`rde tarkalgan emes. Bul regionda topirak payda boliu protsessi ushin sharayat ju`dA kolaysiz. Bugan temperaturanin` pAsligi, vegetatsiya dAuirinde suuiklardin` bolip turiui xAm sol sebepli osimlik kemligi xAm siyrekligi sebep boladi. Orta Aziya u`lkesinin` jer resurslari xAm olardan akilga muuapik paydalaniu, Orta Aziyadagi n` respublikanin` maydani a`g`ww min` km g` , Kubla Kazakstan menen g`n`00 min` km g` di kuraydi. Ozbekstan, Orta Aziya, TAjikstan, Kirgizstannin` jalpi maydani a`g`w,w mln gektar jerdin` 90 mln gektari auil xojaliginda isletiliui mu`mkin. a`9hh jilda Orta Aziyadagi o` mAmlekette suugarip egin egiletugin jerler maydani 9qo`n` min` gektardi kuraydi. N.G.Minashina xAm S.A.Shuvalovlardin` (a`9u`w-j) esaplarina karaganda Orta Aziyadagi n` mAmleket aymaginda shol tegislikleri topiraklari wg`,a` mln ga, tau aldi shol dala topiraklari a`o`,a` mln ga, tau topiraklari qg`,n` mln gektardi iyeleydi. Topirak izertleushiler Orta Aziya aymaginda Turan, Oraylik Kazakstan xAm Jungariya- Tyanshan topirak-klimatprovintsiyalarin ajiratadi. Bular ishinde maydanina karay en` u`lkeni Turan provintsiyasi bolip onin` maydani A.S.Genusov (a`9hq) boyinsha - a`a`w,h mln ga, sonnan hn`,9 mln ga regionina tuura keledi. Onin` n`g`,g` mln gektari kumlarga, g`u` mln ga-ri sur tu`sli kon`ir topiraklarga, u`,q mln gektari kumli shol topiraklarga, q,g` mln gektari otkinshi xAm gidromorf topiraklarga q,o` mln gektari shorlaklarga tuura keledi. Orta Aziya osimliklerinin` bAlent regionlari Jungariya Alataui xAm Arka TyanshandaU` Batis-Tyanshan-Kapetdag-Xisor-AlaydaN` Ishki Tyan-Shan-Pamirde bir kiyli emes. Bugan tiykargi sebep tau sistemalarinin` geografiyalik orindagi, bAlentligindegi igal xaua massalarina on`ligi, gidrometrik rejimdegi xAm baska parklar. Misali, Orta Aziya aymaginin` tau jan bauirlarinda Sar§z koli meridianinan Fergana xAm Karataudagi batista xAm kubla-batista osimlikler ozine tAn bAlentlik regionlari payda etilgen. Oni alimlar ozine tAn tip - Turan tipi bAlentlik regionlari dep ataydi. Bul tiptin` ozine tAn ozgesheligi ot osimliklerinin` ken` tarkalganligi. Olar tiykarinan tau aldi tegisliklerinde xAm tau araligindagi batiklarda, adirlarda, adir aldi tegisliklerinde, pAs taularda xAm ortasha bAlentliktegi taularda ken` tarkalgan xAm bul osimlikler mAkani “yarim savanna” yaki “suptropik dala” ati menen ataladi. Juumaklap aytkanda Orta Aziya tAbiyatinin` kuramaliligi, rel`efinin` xAm bul rel`efi payda etiushi tau jinislarinin` klimat, gidrologik xAm gidrogeologik, topirak sharayatlarinin` xAr kiyliligi bul u`lkede ju`dA tu`rli osimlikler payda boliuina sebep bolgan. Sonin` ushin dala, yarim shol, shol, alap, togay, shokpe plato, sirt xAm taularda osimlik kAliplesiui ushin ekologo-geografik sharayat bir-birine uksamaydi xAm bul aymaklardin` osimlik kaplami bir-birinen u`lken park kiladi. Orta Aziyada osimliklerdin` jasap atirgan sharayatina karay bir neshe osimlik zonalari bar. wdette tegislik bolimi zonalari, tauli bolimi regionlarga bolingen. Orta Aziyanin` tegislik boliminin` ju`dA issi xAm kurgakshil klimat sharayatinda bul jerde dala, yarim shol, shol zonalari payda bolgan. Bul zonalar eki ortasha xAm subropik regionlarda jaylaskan. Bul eki regionga tAn uliumalik ozgeshelik olardin` klimatin issiligi, kurgakshilligi xAm ju`dA kontinentalligi bolip esaplanadi.
Ken`lik zonalari osimlikleri Dala osimlikleri Orta Aziyada Mugadjar, Torgay platosi, Kazakstan pAs taularinda o`0-o`g`° sh.k. ten arkadagi jerlerde tarkalgan. Mugajarda taslak-shagallik kashtan topiraklarda shuuak osedi. Torgay u`lkesinin` kumli xAm kumlak topirakli dalalarda shuuak-chalau, kebir topirakli jerlerinde sarsazan, burgan, kukpak tarkalgan. Bul zonada kem gumusli kara topiraklar xAm tok kashtan topiraklar u`stinde masakli ot osimliklerden kizgin chalau, betaga, jiltirbas, kon`irbaslar osimlik negizin kuraydi. Tau janbauirlarinda kargayzarlar, kayin`zarlar menen birge tau terek tallar ushiraydi. Orta Aziyada tAbiyiy dala kem saklangan. Jerler atizlarga aylandirip jiberilgen. Dalalarda jer betin osimlik penen kaplanganligi a`o`- a`wO` ti kuraydi. Chasha shol osimlikleri o`0-o`g`° xAm n`h-n`u`° arna ken`lik arasindagi jerlerde tarkalgan. Yarim shol dala menen shol ortasindagi aralik zona bolganinan onin` osimlikleri dala xAm shol tipindegi osimlikler. Yarim shol shuuakli otlar osetugin dalalardan bolsada, lekin onin` arkasinda masakli osimlikler kop, olar kublaga karay kemeye baslaydi. Shuuak otlar bolsa kobeyip baradi. Yarim sholdin` arnasinda betaga, kiltapak, chalay siyakli masakli osimlikler xAm tu`rli otlar osedi. Azirak shor kumli jerlerde pAs boyli puta-on` shuuak, shorshil topirakli jerlerde bona kara shuuak osedi. Shuuaklarda efir mayi kop bolganinan shala sholde shuuaktin` jagimli iysi burkirap turadi. Ayirim jerlerde shuuaklar arasinda izen osedi. BAxArde shala sholde jauin kop bolganinan bir jillik efemeroidlar osedi, lekin kurgak xAm issi jaz basinan-ak gu`llep son` dArxal kuurap kaladi xAm vegetatsiya dAuiri tamamlanadi. Shol osimlikleri du`n`yasi da baska zonalardagi osimlikler siyakli omir sharayatlarina xAm ozine tAn ozgesheliklerge iye. Shol osimliklerinin` omiri, tiykarinan, uliuma klimat sharayatina, igallik penen tAmiyinleniu dArejesine baylanisli. Shol zonasi osimlik osiui ushin kanshelli kolaysiz bolmasin, ol jerde osetugin osimlik tu`rleri xAr kiyli gruppa uAkillerinen kuralgan. Bular tiykarinan kserofitler, mezokserofit, efemerler xAm mezokserofit efemeroidlar siyakli ekologik gruppalar bolip esaplanadi. Orta Aziya shollerinde bir jillik osimliklerdin` a`o`0 ge jakin tu`ri bolip olar efemerler gruppasin kuraydi. Bul gruppa osimlikleri jazirama issilar baslangansha oz turmis protsesslerin tolik etip tamamlaydi. Ememeroid osimlikler gruppasina jazgi jazirama issilar baslanganda vegetatsiyasin dauam ettiriushi kop jillik osimlikler kiredi. Lala, baysheshek, jabayi piyaz xAm kon`ir bas efemeroidlarga misal bola aladi. Mezokserofit osimlikler gruppasina jazgi jaziyrama issi baslanganda oz omirin anabayz xalda, yagniy mAjbu`riy tinim jagdayinda otkiziuine sAykeslengen osimlikler kiredi. Psammofitler yaki kumli ortalikta osiushi osimlikler gruppasina bazi bir masakli (selen) xAm dukpakli (astragal) osimlikler kiredi. Barlik shol osimliklerinin` japiragi xAm denesindegi kletkalarda suudi artiksha puulaniudan saklaushi zatlar-efir maylar, suuda eriushi duzlar bar. Orta Aziyada arna ortasha klimatli shollerde tiykarinan shuuakli, biorgunli shollerinen tarkalgan. Sholler topiragi shorlanbagan ilay topirak bolip, osimliklerden tiykarinan ak shuuak, izey, keyreuk, ju`dA siyrek xalda Chalau xAm bir kansha efemerler osedi. Sholler topiragi shorlangan yaki gipsli bolip keledi (Arka Balxash boyi). Sonday-ak arna shollerde kokpekli, itatchekli, bollimli sholler de ushiraydi. Shollerde osimlikler gruppalar da payda etedi. MsU` Man`gishlak u`stirttin` su`r-kon`ir topiraklarinda shuuak-shora-gruppasi, kumli xAm gilli Aral boyi tegisliklerinde misakli otlar-shora- shuuak gruppasi, Betpakdalanin` kon`ir xAm su`r kon`ir topiraklarinda shuuak xAm ballish gruppasi, Chu alabinda ajirik otlar-shuuak, mayli kumnin` Kubla Balxash boyinin` kum tobelerinde ak sekseuil-juzgun, pAstegisliklerinde tegisliklerde shoralar, Ili alabinda dAr`ya boylarinda togay osimlikleri, terrasalarinda otlaklar u`stemlik etedi. Juumaklap soni aytiu lazim arka shol osimlikleri ushin kserofit yarim butalarinin` edifikator ekenligi, siyrek katlam payda etiui, tek kista tinish jagdayina otiui xAm kumli shollerden baska arka shollerde efemer osimliklerdin` kem mugdarda ushiraui xarakterli.
Kubla subtropik klimatli sholde shuuakli, tatirli, efemer xAm efemerand sholler ken` tarkalgan. Geobotanikler alimlar Orta Aziyanin` shol zonasinda tiykarinan tomendegi n` tu`r shol osimlik tipi bar ekenligin korsetti. a`. Gipsofil yarim buta osimlik tipindegi osimlikler ushin topirakta xAr kiyli duzlardin` barligi, gipstin` kop mugdarda ushiraui, rel`efinin` tegislikler xAm kishi tobelerden kuralgani say. Bunday jaylar tiykarinan u`stirt, Korsakpay, Betpandala, Man`gishlak, Karakus, Kizilkumda ushirap, gipsli yaki taslak sholler dep ataladi. Gipsli sholde n`00 den artin` osimlik tu`ri bar. Olardan tu`yetaban, shuuak, kermek, tasbaxatal, kovrak siyakli bir kansha dizbeklerdin` uAkilleri xAm tiykarinan shoradaslar sem`yasinin` shugan, iyitsiygek du`rkimli uAkiller kop ushiraydi. g`. Galofil osimlikler tipi. Orta Aziyadagi kebirli shollerde negizgi orindi tutadi. Kebirli shollerde - Aydar min`bulak, Barsakelmes shorli sholleri Karakumnin` arka-shigis xAm onin` oraylik bolimindegi jaylar kiredi. Sonin` ushin bunday jerler kebirli shollerden ataladi, bunday sharayatda osiushi osimlikler bolsa galofil osimlikler dep ataladi. Bunday osimlikler dAr`ya alaplarinda, ten`iz kurgaklarinda janli xAm jer asti suulari jakin jaylaskan shorlangan jerlerde kop ushiraydi. Bul tiptegi osimliklerdi Murgab, Tedjen, SirdAr`ya, wmiudAr`ya alaplarinda, Zarafshannin` tomengi agisinda ushiratiu mu`mkin. Ayirim jagdaylarda galofil osimliklerdin` kuramindagi duzlar osimliktin` auirligina salistirganda n`o`O` ti kuraydi. Galofil osimlikler kara sekseuil, buyurgun keyreuk, shuuak iytsiygek siyakli formatsiyalarin kuraydi. Kebirli shollerdin` takirlarinan ibarat maydanlarinda suu otlar - lishaynikler formatsiyasin kuriu mu`mkin. Oni kuraushi suu otlar, lishaynik xAm zamburuzlardin` kopligi uAkilleri katnaskan. q.Psamofil osimlikler tipi - Orta Aziyanin` kumli shollerinde maylikum, Karakum, Kizilkumda tarkalgan. Bul jerlerde topirak kuraminin` h0-90O` i kumlardan ibarat. Suudi jaksi otkizedi. Sonin` ushin kumli shollerde topiraktin` q0-n`0 sm kalin`liktagi u`stirt bolimi kurgak bolip, keyin u`0-h0-a`g`0 sm kalin`liktagi katlami igal boladi. Kumli shollerde qu`0 tu`rden ibarat gu`lli osimlikler ushiraydi, en` xarakterli osimlikler kandim, koyansu`yek, kizilsha, ayragal, singrek, shuuak, kovrak, sekseuil, tu`yetaban, pechak, seleu, kon`irbas siyaklilar. Kumli sholler bir jillik osimliklerge ju`dA bay - a`n`q tu`ri bar. Kop jillardin` a`0u` tu`ri ushiraydi. n`. Efemer osimlikler tipi - kremer sholler, efemer otlaklarda savannalar ati menen, yarim savannalar ati menen u`yrenilgen. K.Z.Zakirov bolsa bul tipti ren`li osimlikler dep atagan. Efemer osimlikler Orta Aziyada Mirzasholde, Karshi sholde, Kapetdagda, Murgab-wmiudAr`ya araliginda, Kalas massivinde ushiraydi. Kravin efemer osimlikler tipine q ren` efemer osimlikler, kon`irbas shoraldi osimlikler xAm ren` xAr kiyli otlar gengle tipine bolip korsetedi. a) ren` efemer osimlikler - Mirzasholde, Karshi sholde, Kapetdag eteklerinde, Badkizde ushiraydi. Ayiu taban, kovrak, cheyir, kiyikot, lala kizgaldak ushiraydi. b) Kon`irbas - shorali osimlikler tiykarinan Vaxsh xAm |
ma'muriyatiga murojaat qiling