O`zbekstan Respublikasi Xaliq t a`lim wa`zirligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik


Download 0.54 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/7
Sana03.08.2017
Hajmi0.54 Mb.
#12674
1   2   3   4   5   6   7

Ikrom Akbarov. 

O`zbek  professional  muzikasinin`  rawajlaniwina  salmaqli  u`les  qosqan 

belgili  kompozitor  Ikrom  Akbarov  1921-jili  Tashkent  qalasinda  isshi-xizmetker 

shan`arag`inda  tuwiladi.  Ol  mektepte  oqip  ju`rgen  jillarinda-aq  muzikag`a  iqlas 

qoya basladi. 1939-jili pedagogika bilim jurtin tamamlaydi. Usi oqiw orninda oqip 

ju`rip  Hamza  atindag`i  muzika  bilim  jurtinda  oqip,  sonni  pitkeredi,  keyin  ala 

Tashkent 

konservatoriyasinin` 

kompozitorliq 

fakul`tetinde 

oqiydi. 

Konservatoriyani oqip ju`rgen jillari fortepiano, skripka ushin syuita ha`m t. basqa 

shig`armalar do`retedi.  

1946-jilda  Akbarov  Peterburg  konservatoriyada  oqiydi.  keyin  usi 

konservatoriyanin` aspiranturasinda oqip oni 1954-jili pitkeredi.  

Akbarov  Tashkentke  qaytip  kelip  konservatoriyada  sabaq  beredi. 

Oqitiwshiliq  xizmeti  arasinda  fortepiano,  orkestr  ushin  kontsert,  tarli  kvartet, 

simfoniyaliq  orkestr  ushin  syuita,  O`zbekstan  atli  kontata  tag`i  basqa  da 

shig`armalar  jazdi.  I.K.Akbarovtin`  G`OrzuG`  atli  baleti  saxnag`a  qoyiladi.  Ol 

1960-65-jillarda  iri  ko`lemli  formadag`i  shig`armalardan  G`NigorG`  baleti 

G`PochtaG`  muzikali  drama,  simfoniyaliq  orkestr  ushin  G`RaqsG`,  G`Epik 

poemaG` skripua ha`m orkestr ushin kontsertler jazdi.  

Xor,  solist  ha`m  orkestr  ushin  G`ToshkentnomaG`  arotoriya,  ballada,  tarli 

kvartet  ushin  bir  neshshe  romans,  sonday-aq  balalar  ushin  ko`plegen  qosiqlar 

do`retti.  

Ikrom  Akbarov  kinofil`mlerge  muzika  jaziw  u`stinde  unamli  miynetler 

issledi,  na`tiyjede  G`HamsaG`,  G`SinchalakG`,  G`Jalin  a`tirapindag`i  adamlarG`, 

G`Sen  jetim  emessen`G`,  G`El  perzentiG`,  G`Senin`  jollarin`G`  qusag`an 

kinofil`mlerge muzika jazdi. 

 I.K.Akbarov  1966-71-jillar  dawaminda  G`La`yli  ha`m  Ma`jnu`nG`, 

G`Mamo  erG`,  G`Kumush  toyG`,  G`kwzi  buloqG`  muzikali  dramalar,  poema-

ballada,  G`HamsaG`,  G`Samarqand  haqqinda  odaG`.  Vokal  simfoniyaliq 

shig`armali  simfoniyaliq  syuita  ekinshi  tarli  kvarteti,  sonday-aq  onnan  aslam 

qosiqlar o`zbek xaliq sazlari a`spablari ushin orkestr ha`m xor ushin vokal syuitasi, 

bulardan  tisqari  G`Juldizlardi  ko`remenG`,  G`ZmanaG`  darmasi,  G`Ywlchi 

yulduzG`,  G`Tabassum  ug`rilariG`  menen  bir  qatarda  G`Mashaqatli  ywlG`, 

G`Aziya  u`stinde  boranG`,  G`Ar  –namis  ha`mri  menenG`,  G`Eki  ashiqlar 

da`staniG`,  G`Qara  konsullik  halokatiG`  atli  kinofil`mlerge  muzika  jazdi.  Ikrom 



 

25 


Akbarovqa  1959-jili  hu`rmet  belgisi  ordeni,  1964-jili  O`zbekstanda  xizmet 

ko`rsetken san`at arbobi atag`i beriledi. 



Doni Zakirov 

Doni Zakirov 1914-jili Samarqand qalasinda tuwildi.Jaslayinan baslap xaliq 

saz  a`spablarinda  muzika  shertiwdi  u`yrene  basladi.  Doni  Zakirov  1977-jili 

Tashkent  ma`mleketlik  konservatoriyasinin`  kompozitorliq  fpakul`tetine  oqiwg`a 

kirip 1953-jili tamalaydi. 

D.Zakirov  kompazitsiya  boyisha  B.B,  Nadejdin,  professor  Yu.N.  Tyulin, 

professor  A.F,  Kozlovskiydan  bilim  aladi.  Ol  1930-jili  samarqandta 

sho`lkemlestirilgen muzikala drama teatrindag`i orkestrinde gidjakshi bolip issledi. 

Aradan u`sh jil o`tkennen keyin sol teatrdag`i xaliq sazlari orkestrge basshiliq ete 

basladi.  1936-jili  D.Zokirov  Tashkentke  kelip  muzikali  drama  teatrda  muzikant 

bolip isledi. 1937-jildan 1940-jilg`a shekem o`zbek filarmoniyadan ashilg`an xaliq 

sazlari orkestrinin` kontsertlitori lawaziminda isledi. 1940-jildan baslap orkestrdin` 

dirijerliq  xizmetinde  bolip  ol  1948-jilg`a  shekem  Muqumiy  atindag`i  muzikali 

darma  ha`m  komediya  teatrinda  1948-jil  1953-jilg`a  shekem  O`zbekstan  radio 

esittiriw  kometitinde  o`zbek  xaliq  sazlari  orkestrinin`  bas  dirijeri,  1957-jilg`a 

shekem  D.Zokirov  O`zbekstan  filarmoniyasindag`i  o`zbek  qosiq,  oyin 

ansamblinin`  ko`rkem  basshisi  xizmetlerin  atqardi.  Sonnan  o`mirinin`  aqirina 

shekem  O`zbekstan  radio  esittiriw  kometetinde    o`zbek  xaliq  sazlari  orkestrinin` 

bas  dirijeri  wazyipasin  atqarip  kelgen.  D.Zakirov  muzikanin`  tu`rli  janrlari 

do`retiwshilik    isi  menen  shug`illanip  simfoniyaliq  orkestr  ushin  bir  neshshe 

shig`armalar, xaliq sazlari orkestri ushin o`zbekshe repsodiya, B.F.Gionko menen 

avtorliqta  G`So`nbes  shiraqlarG`  p`esasina  S.Babaev  penen  G`Dalada  bayramG`, 

G`YariltoshG`  muzikali  dramdag`i  muzikalar  jazdi.  B.F.Gionko  menen  birge 

G`OynisaG` baletine, sonday-aq G`Zaynab va OmanG` operasina muzika jaziwda 

qatnasti.  D.Zakirov  o`zbek  muzika  ko`rkem-o`nerin  rawajlandiriwdag`i  Minalz 

xizmetleri  ushin  O`zbekstang`a  xizmet  ko`rsetken  artist,  O`zbekstang`a  xizmet 

ko`rkestken  san`at  arbobi    degen  hu`rmetli  ataqlarg`a  iye  boldi.  D.Zokirov 

balalardin`  su`yikli  kompozitori  sipatinda  ko`plegen  qosiqlar,  xorlar,  G`Kitap 

menin`  dostimsan`G`,  G`Jaz  jaqsi  u`lkenler  ushindaG`,  G`Paxtakorlar  qosig`iG`, 

G`Chupon  yigitgaG`,  G`Tong  kushig`iG`,  G`KurmadimG`,  G`Ey  saboG` 

romanslarin jazdi.  

Kompozitor  D.Zokirovqa  xaliq  aldinda  etken  xizmetleri  ushin  G`hu`rmet 

belgisiG`,  G`Mehnat  qizil  bayroqG`  ordenleri,  O`zbekstang`a  xizmet  ko`rsetken 

san`at arbobi, O`zbekstan xaliq artisti degen hu`rmetli ataqlari berilgen. 



Mutavakkil. (Mutal) Burxanov. 

N.Nazarovich  Miranovtin`  basshilig`inda  Samarqandtan  muzika  ha`m 

xoreografiya  ilimiy  izertlew  instituti  1928-jili  ashiladi.  Professional  muzikashi 

boliw maqsetinde M. Burxanov usi institutqa kiredi.  

M.Burxanov  1916-jili  Buxara  qalasinda  xizmetker  shan`arag`inda  tuwiladi. 

Institutta  bilim  alip  atirg`an  Burxanov  –  Ota  Jamoliddin  Nazirov,  Doma  Halim  

Ivadov,  Abduraxman  Umarov,  Axladjan  Umurzakov,  Abdukadir  Ismaylov 

qusag`an  ataqli  xaliq  talantlilari,  sazendelerdin`  basshilig`inda  o`zbek  xaliq 

muzikasin u`yrene baslaydi.  


 

26 


Mutal  Muzaynovich  Burxanov  1932-jili  tamamlag`an.  Keyin  da`slep 

Tashkenttegi  Hamza  atindag`i  muzikali  drama  teatrinda,  son`in  ala  Laxutiy 

atindag`i  drama  teatrinda  muzikant  bolip  isleydi.  1935-jildan  1939-jilg`a  shekem 

Moskva  konservatoriyasinin`  janindag`i  opera  studiyasinda,  son`in  ala 

konservatoriyada  kompozitsiya  klassi  boyinsha  Sergey  Nikiforovich  Vasilenkoda 

oqiydi.  

1941-jilg`i  Watandarliq  uris  M.Burxanovtin`  konservatoriyada  oqiwin 

dawam  ete  almay  u`ziliske  tu`sip  qaladi.  xaliqtin`  basina  tu`sken  awir  ku`nlerde 

o`z  watanin  sag`iniw,  den-sawlig`i  to`men  boliwina  baylanisli  tashkentke  qaytip 

keledi.  Uris  tuwrali  bir  qatar  massaliq  qosiqlar  do`retti.  1947-jili  Moskva 

Konservatoriyasinin` kompozitorliq fakul`tetinde oqip S.N. Vasilenko, dirijerliqtan 

G.A.Stolyarovtan  oqip    konservatoriyani  1949-jili  tamamlaydi.  Ol  G`Gu`llengen 

O`zbekstanG`  kontata  simfoniyaliq  orkestr    ushin  kamer  vokal  shig`armalar 

do`retti.  1948-jili  O`zbekstan  kompozitorlar  awqami  pravleniesine  ag`zasi  ha`m 

baslig`i,  M.sultanov  penen  Uyg`unin`  G`Alisher  NavoiyG`  dramag`a  muzikalar 

do`retti. 

M.  Burxanov  bay  ha`m  xizmetshi  Abu  Ali  inb  Sino  I.  Akbarov,  M. 

Levievlar  menen  birge  G`MaftuningmanG`,  G`Aral  baliqshilariG`  kino  filmlerine 

muzikalar  jazdi.  M.  Burxanovtin`  tvorchestvasinda  vokal  shig`armalari  tiykarg`i 

oring`a  iye.  Qaraqalpaqstan  a`debiyati  iskusstvasinin`  Tashkenttegi  ma`deniyat 

ku`nlerine  G`Aq  altinG`  val`si  G`Biybigu`lG`,  G`Aq  qayiqG`  qaraqalpaq  xaliq 

qosiqlari  A-kapella  ushin  jazdi.  G`MaftuningmanG`  kino-fil`mge  G`Qiz 

munayimG` qosiqlarin qayta islep saxnag`a jan`latti. 

M.  Burxanov  O`zbekstan  Respublikasinin`  ma`mleketlik  gimnin  A.  Oripov 

so`zine  muzika  jazdi.  M.  Burxanov  1967-jili  O`zbekstanda  xizmet  ko`rsetken 

san`at  arbobi,  Xamza  atindag`i  ma`mleketlik  siyliqtin`  laureati  qatarinda,  Berdaq 

atindag`i ma`mleketlik siyliqtin` laureati siylig`ina miyasar boldi. 

Reyngol`d Moritsevits Glier. 

Ataqli  kompazitor  ko`rkem-o`ner  ilimlerinin`  doktori,  professor  Reyngol`d 

Moritsevich  Glier  a`jayip  kompazitorliq  uqibi  menen  muzika  ma`deniyati 

tariyxinda u`lken oring`a iye. R. M. Glier 1875-jili Kiev qalasinda tuwiladi. Onin` 

a`kesi  muzika  saz  a`sbaplarin  sog`iwshi  ha`m  on`lawshi  usta  qoli  gu`l  adam 

bolg`an.  Ol  vol`torna,  truba,  fllita  ha`m  kolornet  siyaqli  umlep  dertiletug`in 

a`sbaplardi  sherte  bilgen.  Sonin`  ushin  da  jas  R.  M.  Glier  muzikanin`  sho`zzal 

du`n`yasi menen jaqinnan tasnis boladi. Kapel`meytr ha`m skripka shertiw o`nerin 

u`yretedi.  A`kesinin`  ku`shi  balasi  Reyngol`ttin`  muzika  menen  shug`illaniwin 

qa`lemeytug`in  edi.  Sonda  da  ol  14-jaslarinda  skripka  ha`m  fortepiano  ushin  bir 

neshshe  p`essalar  jaza  baslaydi.  Reyngol`ttin`  a`kesinin`  doslari  onin`  muzikag`a 

bolg`an  qa`biliyetin  jaqsi  sezgenlikten  oni  Kiev  muzika  blim  jurtina  oqiwg`a 

bariwg`a ma`sla`ha`t beredi. Na`tiyjede bul oqiw orindi 1891-jili tabisli pitkeredi. 

1893-jili  Kievke  P.  I.  Chaykovskiy  kelip  o`z  shig`armalarinan  kontsertler 

beredi.  Glierge  u`lken  ta`sir  jasaydi.  Bunday  a`jayip  talant  iyesinin` 

shig`armalarinan  ilhamlanip  Glier  1894-jili  Moskva  konservatoriyasina  oqiwg`a 

kiredi.  Konservatoriyanin`  professorlari  S.  Taneev,  A.  Arenskiy,  m.  Ippolitov-

Ivanov qusag`an ataqli kompazitorlardan muzika teariyasinan bilimler aladi. Glier 



 

27 


konservatoriyada  oqip  ju`rgen  jillarinda  6-jil  dawaminda  2  skripka,  eki  al`t  ha`m 

eki  violonchel`  ushin  bir  neshshe  shig`armalar  jazadi.  Glier  1899-jili  tarli  kvartet 

ha`m  birinshi  simfoniyasin  jazip  pitkeredi.  Glier  Moskva  konservatoriyasinin` 

taniqli  skripka  shig`armalarinin`  jetik  mamani  sipatinda  altin  medal`  menen 

pitkeredi. 

Konservatoriyanin`  kishi  zali  aldindag`i  diywalg`a  qag`ilg`an  miramor 

taxtag`a  Tanaev,  Raxmaninov,  Skrobinler  qusag`an  ko`rkem-o`ner  arbaplari 

qatarina  jazip  qoyilipti.  Glier  1900-jili  konvervatoriyani  pitkergennen  keyin, 

Moskva muzika bilim jurtina garmoniya ha`m muzika analizi pa`nlerinen oqitiwshi 

bolip  isleydi.  R.  M.  Glier  pedagogikaliq  xizmeti  menen  birlikte  do`retiwshilik 

o`nerin  taslamaydi.  Da`slep  vokal  shig`armalarin  jaziw  u`stinde  jumis  alip  barip 

Pushkin, Bayron, A. Tolstoy, Tyuchev so`zlerine romanslar, hayal-qizlar ushin xor, 

fortepionog`a  p`essalar  do`retti.  1904-1905-jillarda  ekinshi,  u`shinshi  sekstetlerin 

ha`m  ekinshi  tarli  kvartetin  jazdi.  Onin`  G`Insan  ku`z  eshlariG`,  G`Qayg`ili 

kechG`,  G`Go`zzal  ha`m  musaffo  bahorG`,  G`Yashaymiz-yashaymizG`,  siyaqli 

romanslar  ha`m  qosiqlari  sol  da`wirde  Rossiyanin`  belgili  qosiqshilari  Nejdanov, 

Sabinov, Shalyapinler ta`repinen sheber atqarilip keldi. 

1902-1904-jillarinda  muzika  ko`rkem-o`nerinin`  ataqli  g`ayratkerlerinen  N. 

Myaskovskiy  ha`m  S.  Prkof`ievler  Gilerden  ta`lim  aladi.  1905-1907-jillar 

aralig`inda  Glier  muzika  bilimin  jetilistiriw  maqsetinde  Berlinde  bolip  ol  jerde 

ataqli kompazitorlar menen ushirasip ekinshi simfoniyasi mart ayinda atqariladi. 

1908-1911-jillarda kompazitor G`SirenlerG` atli simfoniyaliq poemasi ha`m 

G`I`lya  MurmetsG`  atli  ushin  simfoniyasi  jariq  ko`redi.  Joqaridag`i  ata  atalg`an 

shig`armalari ushin kompazitorg`a glinka atindag`i siyliq beriledi. 

Glier 1913-jili Kiev konservatoriyasinin` kompazitsiya fakul`tetine professor 

oqitiwshi bolip jumis alip baradi. Sol da`wirde paytaxttin` ataqli kompazitorlardan 

B.  Lyatoshinskiy,  A.  Revutskiy  muzika izzertlewshisi  A.  Al`shvan  ha`m  basqalar 

Glierden  bilim  aladi.  Glier  rus  klassik  muzika  ja`miyetlik  g`ayratkerlerden 

Borodin, 

Chaykovskiy, 

Rimskiy-Korasnakovlardin` 

shig`armalarin 

u`git-

na`siyatlap ayanbay xizmet atqaradi. 



Glier  Kiev  konservatoriyasinin`  direktori  sipatinda  muzika  ma`deniyatin 

rawajlandiriwda oni jolg`a qoyiwdi bir qansha jumislar atqaradi. Kompazitor 1920-

jildan  baslap  Moskva  konservatoriyasinin`  professori  waziypasin  atqarip  islegen 

waqitlari  I.  Aleksandrov,  A.  Davidenko,  N.  Ivanov  Rodkevich,  L.  Knipper,  A. 

Novikov, N. Rakov, A Xachaturyan muzika izzerlewshileri A. Mutli, V. Sokolov,i. 

Sposobin h.t.b ta`lim aladi. 

1923-jili Glier Azerbaydan hu`kimet basshilari o`tinishi boyinsha azerbayjan 

xaliq muzikasin tonlaw ha`m milliy muzika ma`deniyatin rawajlandiriw islerin alip 

bariw  menen  birge  1923-1925-jillarda  G`ShaxsanemG`,  atli  azerbaydan  operasin 

jazadi.  Bul  opera  1926-jili  Baku  opaera  balet  teatrinda  saxnag`a  qoyiladi. 

Operanin`  xaliqqa  tu`sinikli  boliwi  ushin  Azerbayjan  xaliq  namalarin  ha`m 

kosiqlarin, saz a`sbaplarin qosadi. Glier 1934-jili operanin` jan`a variyantin jazadi. 

Sonin`  ushinda  og`an  Azerbayjan  xaliq  artisti,  aradan  bir  jil  o`tkennen  keyin, 

RSFSR xaliq artisti degen ataq beriledi. 



 

28 


Glierdin`  do`etpeleri  ishinde  pu`tkil  jurtishiliqqa  tanilmali  bolg`an  1926-

1927-jillarda  jazg`an  G`Qizil  lolaG`  baleti  boldi.  Ol  bul  baletke  Qitay 

miynetkeshlerinen  ekspluatatsiyag`a  ushirag`an  zulimliqtan  azap  shekken 

ja`brkesh xaliqtin` turmisi su`wretlenedi. 

Balet  tez  arada  elimizdin`  barliq  teatrlarinda  qoyila  baslaydi.  A`sirese 

ondag`i G`YablochkaG` oyini pu`tkil ja`ha`nge belgili bola baslaydi. O`zbekstanda 

professional saxna shig`armalarinin` ju`zege keliwinde Glierdin` xizmetleri og`ada 

ulli.  Glier  30-jillardan  baslap  O`zbekstan  muzika  ma`deniyati  menen  qizig`a 

baslaydi.  Ol  1935-1936-jillar  dawaminda  Twxtasin  Jalilov  toplag`an  ha`m  T. 

Sodikov notag`a jazip alg`an namalari tiykarinda G`GulsaraG`  muzikali dramasin 

jazadi.               

G`Gu`lsaraG` muzikali dramasin 1936-jili 31-mart ayinda Tashkentte, keyin 

Moskvada  o`tkerilgen  dekada  ku`nlerine  u`lken  teatr  filialinin`  saxnasinda 

qoyiladi.  Glier  1940-jili  T.  Sadikov  penen  birlikte  G`Layli  MajnunG`  operasin 

1949-jili  G`Gu`lsaraG`  operasin  jazadi.  Kompazitor  o`zbek  xaliq  namalari 

tiykarinda  G`Fergana  bayramiG`  simfoniyaliq  uvertyurasi  G`Chamanda  gulG`, 

G`AndijanG`, 

G`Xilla-xilla 

erimG` 

xaliq 


qosiqlarin 

iqlas 


penen 

o`z 


shig`armalarinda paydalanadi. 

R. M. Glier 1956-jili iyun` ayinda 81 jasinda Moskvada qaytis boladi.  



B. F. Gienko.  

Boris  Fedorovich  Gienko  1917-jili  Kavkazdin`  Dzaudjikau  qalasinda 

tuwiladi.  1836-jili  Tashkent  ma`mleketlik  konservatoriyasinin`  kompazitorliq 

fakul`tetine oqiwg`a kirip oni dotsent B. B. Nadejdinnin` klassi boyinsha pitkeredi. 

Diplom  jumisi  ushin  u`sh  bo`limnen  ibarat  simfoniya  jazadi.  1938-jildan  B.  F. 

Gienko  Takeshnttegi  oqiwshilar  sarayi  qasindag`i  balalar  muzika  mektebinde 

muzika toeriyasi ha`m garmoniya pa`nlerinen sabaq beredi. 

1945-jili Xamza atindag`i muzika oqiw ornina kompazitsiya klassi boyinsha 

oqitiwshi  bolip  islewi  menen  bir  qatarda  Tashkent  konservatoriyasinin`  O`zbek 

xaliq sazlari fakul`tetinde Orkestrovka bo`limi ha`m partetura oqiwi boyinsha ag`a 

oqitiwshi  bolip  isleydi.  Ol  qizil  armiya  qatarina  shaqirilip  ol  jerde  qosiq,  oyin 

ansambl`inde  islep  ju`rip  watandi  o`z  xalqin  su`yiw  ruwxinda  ha`r  tu`rli 

tematikada G`Watan ushin alg`aG`, G`U`sh gvardiyashi haqqinda balladaG`, ko`p 

g`ana qosiqlar do`retti. 1948-jili O`zbekstan kompazitorlar awqamina ag`za bolip, 

awqamdag`i ayrim sektsiyalardin` birine basshiliq etedi. 

 B.  F.  Gienko  do`retiwshilik  islerinin`  arqasinda  muzikanin`  ha`r  tu`rli 

janrlari  boyinsha  kishi  shig`armadan  baslap  u`lken  ko`lemli  shig`armalar  jazdi. 

1941-jildan  1951-jillar  aralig`inda  u`lekn  eki  simfoniya  jazadi.  Kompazitor  xaliq 

oyinlari  tiykarinda  bir  neshshe  syuitalarin  jazdi.  Olardin`  arasinda  1951-jili 

O`zbekstan  a`debiyati  ha`m  ma`deniyati  Moskvada  o`tkerilgen  dekadasinda  u`sh 

bo`limnen ibarat G`Xorezm syuitasiG`, G`O`zbekstannin` lirikasiG` /1954-jil/ dep 

atalatug`in programmasi syuitasi salmaqli orindi iyeleydi. Tag`i da onin` 7-bo`limli 

syuitalari  to`mendegishe  ataladi:  G`ErtelepG`,  G`Qosiq  aytip  atizg`a shig`ayiqG`, 

G`Salma  boyindaG`,  KeshqurinG`,  G`OyinG`,  G`Ha`yyiwG`,  G`BayramG`. 

Kompazitor  A`bdireyim  Sultanov  penen  birge  xaliq  sazlari  orkestri  ushin  xaliq 

qosiqlari  tiyikarinda  syuitalar  jazdi.  B.  F.  Gienkotarli  kvartet  ushin  1949-jili 



 

29 


jazg`an  kameraliq  a`sbaplar  shig`armasi  do`retpesi  ishinde  u`lken  orindi  iyeleydi. 

B.  F.  Gienko  bir  neshshe  dramalarg`a  da  muzikalar  jazdi.  Ol  jas  tamashago`y 

teatirina  S.  Mixalkovtin`  G`Maqtanshaq  qoyanG`,  G`Pavlik  MorozovG`,  G`Sirli 

sandiqG` p`essalarg`a muzika jaziwi menen bir qatar G`Balalar kalendariG` degen 

qosiqlar tsiklin jazdi. Bulardin` qatarinda fortepiano ushin da bir qansha p`essalar 

do`retti. 



 

Tolibjan. Sadikov. 

Tolibjan  Sadikov  1907-jili  Tashkent  qalasinda  tuwiladi.  1928-jilda  ol 

muzika  ha`m  xoreografiyani  u`yreniw  u`stinde  jumis  alip  bariwshi,  Samarqand 

ilimiy-tekseriw  institutina  kiredi.  Sol  jerdegi  ataqli  xaliq  muzikalarin  jaqsi 

biletug`in  Xaji  Abdulaziz  Abdurasulov,  Levi  Boboxonov,  Yunus  Rajabiy,  Oti 

Jaloliddin Nazirov, Xoji Abduraxmon Umarovlar onin` ustazlari boldi. 

Olar menen birge T. Sadikov o`zbek xalq saz a`sbaplari, duwtar ha`m tanbur 

shertiwdi  u`yrenip  aladi,  xaliq  namalarin  ha`m  instrumental  muzikalar  menen 

teren`nen  tanisadi.  O`zbek  professional  muzikasinin`  iri  ko`lemdegi  shig`armalari 

G`ShashmaqomG`di qunt penen u`yrenedi. 

T.  Sadikov  muzikanin`  elementar  teoriyasi  boyinsha  N.  N.  Mironovtan 

sabaq  aladi.  Ol  ko`plegen  kontsertlerge  qatnasip,  ha`weskerler  do`geregine 

basshiliq etedi ha`m oqitiwshi bolip isleydi. 

1928-jildan  1930-jilg`a  shekem  Samarqand  qalasindag`i  muzikali  drama 

teatrinda  isleydi.  Onin`  kompazitorliq  uqibi  sol  da`wirden  baslanadi.  Xamza 

atindag`i  Akademik  teatrinda  muzikaliq  jaqtan  basshisi  bolip  isleydi.  Sol  jillarda 

K. Yashinnin` G`YondiramizG` p`essasina muzika jazadi. T. Sadikov 1933-jildan 

baslap O`zbek muzikali teatrda dirijer bolip isleydi (keyin bul teatr Alisher Nawayi 

atindag`i opera ha`m balet teatrina aylanadi). 

T.  Sadikov  muzika bilimin  jetilistiriw  maqsetinde  Moskva konservatoriyasi 

qasindag`i o`zbek studiyasinda u`sh jil oqiydi. Bul jerde ol  kompazitsiya boyinsha 

R.  I.  Glierden  bilim  aladi.  Keyin  ala  Glier  menen  birlikte  en`  iri  muzikaliq 

drammalarg`a  shig`armalar  do`retedi.  T.  Sadikov  A.  f.  Kozlovskiy  menen  birge 

G`Davron otaG` dramasina muzika jazadi. 

Bul  shig`armadag`i  waqiya  Tashkent  toqimashiliq  kombinatinda  bolip 

o`tedi.  1951-1954-jillarda  T.  Sadikov  O`zbekstan  radio  komtetinde,  ko`rkem 

basshi bolip isleydi. 

T.  Sadikov  respublikanin`  ja`miyetlik  jumislarina  belsene  qatnasadi.  Ol 

1934-jildan  1948-jilg`a  shekem  O`zbekstan  kompazitorlar  awqaminin`  baslig`i, 

1939-1948-jillari 

buring`i 

sovet 


da`wiri 

kompazitorlar 

awqaminin` 

sho`lkemlestiriw 

komitetine 

ag`za, 


1948-jil 

O`zbekstan 

kompazitorlar 

pravleniesine ag`za bolip saylanadi. 

Kompazitordin`  do`retiwshiik  xizmeti  30-jillardan  baslanip  A.  Nawayinin` 

da`stani  tiykarinda  G`La`yli  ha`m  Ma`jnu`nG`  p`essasina  muzika  jazdi.  Bul 

spektakl`de simfoniyaliq orkestrdin` qatnasiwi o`zbek xaliq qosiqlari ha`m maqom 

shig`armalarinin` atqariliwi, o`zbek muzika ma`deniyatinin` rawajlaniwina qosqan 

ayriqsha  u`lesi  boldi.  Sebebi  sol  da`wirge  shekem  muzikaliq  drammalarda  xaliq 

sazlari  ansambl`  menen  atqarilip  keler  edi.  T.  Sadikov  1939-jili  G`La`yli  ha`m 



 

30 


Ma`jnu`nG`  p`essasi  tiykarinda  opera  jazip,  bul  operag`a  o`zbek  xaliq  qosiqlari 

ha`m  maqomlardi  kiritti.  Og`an  R.  M.  Glier  basshiliq  etip  ekewi  birge  jazadi. 

Operada  jeke  atqarilatug`in  qosiq  ko`p  dawisli  ansambl`  ha`m  xorlar  ken` 

orinlang`an.  Orta  Aziya  xaliqlarinin`  u`rp-a`detlerin  ma`deniyatin  jaqsi  bilgen 

ataqli kompazitor R. M. Glierdin` puxtaliq penen qayta islengen namalari koloritti 

saqlap  qalg`anliqtan  G`Layli  ha`m  Ma`jnu`nG`  20-jildan  aslam  opera  teatr 

saxnasinda  qoyilip  kelgen.  1950-jili  T.  Sadikov  R.  M.  Glier  menen  birlikte 

G`Gu`lsaraG` operasin jazadi. Fol`klor namalari xaliq namalari, qosiqlari ken` orin 

alip  tamashago`ylerge  tu`sinikli  bolg`anliqtan  1955-jili  A  Nawayi  atindag`i  opera 

balet  teatrinda  100  ma`rtebe  qoyilg`anlig`in  belgilegen.  T.  Sadikov  G`Bag`ban 

qizG`,  G`Davron  otaG`,  G`Sovg`aG`  qusag`an  muzikali  dramalar  ha`m 

G`SevamanG` muzikali komediyag`a muzikalar jazdi. 

T.  Sadikovtin`  do`retpeleri  arasinda  xaliqqa  ken`nen  tanis  bolg`an  qosiq 

ha`m romanslardan G`Bu`lbu`lG`, G`BaxorG`, G`SarvigulG`, G`Janon kwrinurG` 

shig`armalari salmaqli oring`a iye. 

Kompazitor  o`mirinin`  aqirg`i  jillarinda  B.  I.  Zeydman  menen  birge 

G`Zaynab  ha`m  OmonG`  operasin  jazadi.  Buni  toliq  tamamlay  almag`anliqtan 

1958-jili  Yu.  Rajabiy  ha`m  D.  Zokirovlar  jazip  saxnag`a  shig`aradi.  T.  Sadikov 

O`zbekstan  xaliq  artisti  atag`ina  iye  boladi.  T.  Sadikov  awir  kesellikten  1957-jili 

qaytis boladi. 



Aleksey Fedrovich Kozlovskiy. 

Aleksey  Fedrovich  Kozlovskiy  1905-jili  Kiev  qalasinda  tuwiladi.  1923-

jildan  1927-jilg`a  shekem  Moskva  muzika  texnikuminda  oqiydi.  Ol  1928-jili 

Moskva  konservatoriyasinin`  kompazitorliq  fakul`tetine  oqiwg`a  kirip  oni 

professor  N.  Ya.  Myaskovskiy  klassi  boyinsha  1931-jili  pitkeredi.  Onin` 

G`Qaharmanliq  uvertyurasiG`  diplom  jumisi  boladi.  Sol  waqitlardan  baslap 

do`retiwshilik  xizmeti  baslanadi.  1931-jili  K.  S.  Stanislavskiy  ha`m  V.  I. 

Nemirovich-Donchenko  atindag`i  muzkaliq  teatrdin`  orkestirine  dirijer  boladi. 

Rejssierliq o`nerdi teren` iyelegen. Bunday ka`sip iyesinen kompazitor og`ada ko`p 

na`rselerdi u`yrenedi. 

1936-jidi  A.  F.  Kozlovskiy  Tashkentke  ko`ship  keledi,  bul  jerde  dirijer 

ha`im  kompazitorliq  xizmetin  dawam  ettiredi.  1938-jildan  1941-jilg`a  shekem  A. 

Nawayi  atindag`i  opera  balet  teatrinda  dirijer  bolip  isleydi.  1949-jildan 

Kozlovskiy,  O`zbekstan  ma`mleketlik  filarmoniyanin`  simfoniyaliq  orkestirinin` 

bas  dirijeri  ha`m  ko`rkem  basshisi  dawaziminda  isleydi.  A.  F.  Kozlovskiy 

filarmoniyada  islegen  jillari  Tashkentke  basqa  tuwisqan  respublikalardin`  ja`du` 

ko`p  kontsertleri  berilip  turar  edi.  Ol  o`zbek  muzikasin  ko`pshilikke 

propagandalawda jan ku`yer sipatinda xizmetler isledi. 

1944-jildan  A.  F.  Kozlovskiy  Tashkent  konservatoriyasinda  kompazitsiya, 

orkestrovka,  ha`m  dirijerliq  boyinsha  da`slep  dotsent  lawaziminda  oqitiwshi 

boladi.  Ol  tayarlag`an  kompazitorlardan  D.  Zokirov,  D.  Soatkulov,  I.  Akbarov,  I. 

Xomraevlar,  dirijerlardan  S.  Aliev,  F.  Shamsuddinov,  B.  In`yatovlar  bolip 

esaplanadi.  1949-1954-jillari  A.  F.  Kozlovskiy  Tashkent  konservatoriyasinin` 

kompazitsiya kafedrasina basshiliq etedi. 



 

31 


1950-jili  A.  F.  Kozlovskiy  O`zbekstan  kompazitorlar  awqami  ken`esinin` 

ag`zasi  ha`m  iri  ko`lemli  shig`armalar  sektsiyasinin`  baslig`i  bolip  isleydi.  A.  F. 

Kozlovskiy  en`  iri  operalardan  G`Ulug`bekG`  atli  operani  1942-jili  teatr 

saxnasinda  qoyadi.  S.  N.  Vasilenko  ha`m  M.  Ashrafiy  menen  birge  G`SheraliG` 

muzikali  dramasin  jazadi.  A.  F.  Kozlovskiy  G`LalaG`  atli  syuita,  xind  xalqi 

temasina  G`Xind  poemasiG`,  o`zbek  lirikaliq  namasi  G`TanovarG`di  qayta  islep 

simfoniyaliq poema do`retti. 

1956-jili  qaraqalpaq  xaliq  namalari  tiykarinda  simfoniyaliq  orkestr  ushin 

syuitalar  jazdi.  Kompazitor  muzika  etnografiya  jumislari  menen  de  shug`illanadi. 

Ol  Ukrayna  ha`m  O`zbekstannin`  barliq  qalalarinda  bolip  100  den  artiq  ukrayn 

ha`m 300 ge jaqin o`zbek xalqi qosiqlarin notag`a tu`sirip jazip aldi. 

A.  F.  Kozlovskiy  eki  kontata  jazg`an,  A  Nawayi  so`zine  G`Dushpanlarg`a 

nasixatG`  bug`an  Buxara  shashmaqomlarin  tema  etip  alg`an.  Sonin`  menen  birge 

ol  simfoniyaliq  orkestr  ha`m  duwis  ushin  G`Gul  yuz  uzraG`,  G`Fig`onG`  ha`m 

G`WzganchaG` atli xaliq qosiqlarin qayta isledi. 

O`zbekstanda  muzika  ma`deniyatin  rawajlandiriwda  ko`p  jilliq  jemisli 

xizmetleri ushin A. F. Kozlovskiyge O`zbekstan xaliq artisti degen hu`rmetli ataq 

beriledi. 



Download 0.54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling