O`zbekstan Respublikasi Xaliq t a`lim wa`zirligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik
Download 0.54 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Doni Zakirov
- Mutavakkil. (Mutal) Burxanov.
- Reyngol`d Moritsevits Glier.
- B. F. Gienko.
- Aleksey Fedrovich Kozlovskiy.
Ikrom Akbarov. O`zbek professional muzikasinin` rawajlaniwina salmaqli u`les qosqan belgili kompozitor Ikrom Akbarov 1921-jili Tashkent qalasinda isshi-xizmetker shan`arag`inda tuwiladi. Ol mektepte oqip ju`rgen jillarinda-aq muzikag`a iqlas qoya basladi. 1939-jili pedagogika bilim jurtin tamamlaydi. Usi oqiw orninda oqip ju`rip Hamza atindag`i muzika bilim jurtinda oqip, sonni pitkeredi, keyin ala Tashkent konservatoriyasinin` kompozitorliq fakul`tetinde oqiydi. Konservatoriyani oqip ju`rgen jillari fortepiano, skripka ushin syuita ha`m t. basqa shig`armalar do`retedi. 1946-jilda Akbarov Peterburg konservatoriyada oqiydi. keyin usi konservatoriyanin` aspiranturasinda oqip oni 1954-jili pitkeredi. Akbarov Tashkentke qaytip kelip konservatoriyada sabaq beredi. Oqitiwshiliq xizmeti arasinda fortepiano, orkestr ushin kontsert, tarli kvartet, simfoniyaliq orkestr ushin syuita, O`zbekstan atli kontata tag`i basqa da shig`armalar jazdi. I.K.Akbarovtin` G`OrzuG` atli baleti saxnag`a qoyiladi. Ol 1960-65-jillarda iri ko`lemli formadag`i shig`armalardan G`NigorG` baleti G`PochtaG` muzikali drama, simfoniyaliq orkestr ushin G`RaqsG`, G`Epik poemaG` skripua ha`m orkestr ushin kontsertler jazdi. Xor, solist ha`m orkestr ushin G`ToshkentnomaG` arotoriya, ballada, tarli kvartet ushin bir neshshe romans, sonday-aq balalar ushin ko`plegen qosiqlar do`retti. Ikrom Akbarov kinofil`mlerge muzika jaziw u`stinde unamli miynetler issledi, na`tiyjede G`HamsaG`, G`SinchalakG`, G`Jalin a`tirapindag`i adamlarG`, G`Sen jetim emessen`G`, G`El perzentiG`, G`Senin` jollarin`G` qusag`an kinofil`mlerge muzika jazdi. I.K.Akbarov 1966-71-jillar dawaminda G`La`yli ha`m Ma`jnu`nG`, G`Mamo erG`, G`Kumush toyG`, G`kwzi buloqG` muzikali dramalar, poema- ballada, G`HamsaG`, G`Samarqand haqqinda odaG`. Vokal simfoniyaliq shig`armali simfoniyaliq syuita ekinshi tarli kvarteti, sonday-aq onnan aslam qosiqlar o`zbek xaliq sazlari a`spablari ushin orkestr ha`m xor ushin vokal syuitasi, bulardan tisqari G`Juldizlardi ko`remenG`, G`ZmanaG` darmasi, G`Ywlchi yulduzG`, G`Tabassum ug`rilariG` menen bir qatarda G`Mashaqatli ywlG`, G`Aziya u`stinde boranG`, G`Ar –namis ha`mri menenG`, G`Eki ashiqlar da`staniG`, G`Qara konsullik halokatiG` atli kinofil`mlerge muzika jazdi. Ikrom 25
Akbarovqa 1959-jili hu`rmet belgisi ordeni, 1964-jili O`zbekstanda xizmet ko`rsetken san`at arbobi atag`i beriledi. Doni Zakirov Doni Zakirov 1914-jili Samarqand qalasinda tuwildi.Jaslayinan baslap xaliq saz a`spablarinda muzika shertiwdi u`yrene basladi. Doni Zakirov 1977-jili Tashkent ma`mleketlik konservatoriyasinin` kompozitorliq fpakul`tetine oqiwg`a kirip 1953-jili tamalaydi. D.Zakirov kompazitsiya boyisha B.B, Nadejdin, professor Yu.N. Tyulin, professor A.F, Kozlovskiydan bilim aladi. Ol 1930-jili samarqandta sho`lkemlestirilgen muzikala drama teatrindag`i orkestrinde gidjakshi bolip issledi. Aradan u`sh jil o`tkennen keyin sol teatrdag`i xaliq sazlari orkestrge basshiliq ete basladi. 1936-jili D.Zokirov Tashkentke kelip muzikali drama teatrda muzikant bolip isledi. 1937-jildan 1940-jilg`a shekem o`zbek filarmoniyadan ashilg`an xaliq sazlari orkestrinin` kontsertlitori lawaziminda isledi. 1940-jildan baslap orkestrdin` dirijerliq xizmetinde bolip ol 1948-jilg`a shekem Muqumiy atindag`i muzikali darma ha`m komediya teatrinda 1948-jil 1953-jilg`a shekem O`zbekstan radio esittiriw kometitinde o`zbek xaliq sazlari orkestrinin` bas dirijeri, 1957-jilg`a shekem D.Zokirov O`zbekstan filarmoniyasindag`i o`zbek qosiq, oyin ansamblinin` ko`rkem basshisi xizmetlerin atqardi. Sonnan o`mirinin` aqirina shekem O`zbekstan radio esittiriw kometetinde o`zbek xaliq sazlari orkestrinin` bas dirijeri wazyipasin atqarip kelgen. D.Zakirov muzikanin` tu`rli janrlari do`retiwshilik isi menen shug`illanip simfoniyaliq orkestr ushin bir neshshe shig`armalar, xaliq sazlari orkestri ushin o`zbekshe repsodiya, B.F.Gionko menen avtorliqta G`So`nbes shiraqlarG` p`esasina S.Babaev penen G`Dalada bayramG`, G`YariltoshG` muzikali dramdag`i muzikalar jazdi. B.F.Gionko menen birge G`OynisaG` baletine, sonday-aq G`Zaynab va OmanG` operasina muzika jaziwda qatnasti. D.Zakirov o`zbek muzika ko`rkem-o`nerin rawajlandiriwdag`i Minalz xizmetleri ushin O`zbekstang`a xizmet ko`rsetken artist, O`zbekstang`a xizmet ko`rkestken san`at arbobi degen hu`rmetli ataqlarg`a iye boldi. D.Zokirov balalardin` su`yikli kompozitori sipatinda ko`plegen qosiqlar, xorlar, G`Kitap menin` dostimsan`G`, G`Jaz jaqsi u`lkenler ushindaG`, G`Paxtakorlar qosig`iG`, G`Chupon yigitgaG`, G`Tong kushig`iG`, G`KurmadimG`, G`Ey saboG` romanslarin jazdi. Kompozitor D.Zokirovqa xaliq aldinda etken xizmetleri ushin G`hu`rmet belgisiG`, G`Mehnat qizil bayroqG` ordenleri, O`zbekstang`a xizmet ko`rsetken san`at arbobi, O`zbekstan xaliq artisti degen hu`rmetli ataqlari berilgen. Mutavakkil. (Mutal) Burxanov. N.Nazarovich Miranovtin` basshilig`inda Samarqandtan muzika ha`m xoreografiya ilimiy izertlew instituti 1928-jili ashiladi. Professional muzikashi boliw maqsetinde M. Burxanov usi institutqa kiredi. M.Burxanov 1916-jili Buxara qalasinda xizmetker shan`arag`inda tuwiladi. Institutta bilim alip atirg`an Burxanov – Ota Jamoliddin Nazirov, Doma Halim Ivadov, Abduraxman Umarov, Axladjan Umurzakov, Abdukadir Ismaylov qusag`an ataqli xaliq talantlilari, sazendelerdin` basshilig`inda o`zbek xaliq muzikasin u`yrene baslaydi.
26
Mutal Muzaynovich Burxanov 1932-jili tamamlag`an. Keyin da`slep Tashkenttegi Hamza atindag`i muzikali drama teatrinda, son`in ala Laxutiy atindag`i drama teatrinda muzikant bolip isleydi. 1935-jildan 1939-jilg`a shekem Moskva konservatoriyasinin` janindag`i opera studiyasinda, son`in ala konservatoriyada kompozitsiya klassi boyinsha Sergey Nikiforovich Vasilenkoda oqiydi. 1941-jilg`i Watandarliq uris M.Burxanovtin` konservatoriyada oqiwin dawam ete almay u`ziliske tu`sip qaladi. xaliqtin` basina tu`sken awir ku`nlerde o`z watanin sag`iniw, den-sawlig`i to`men boliwina baylanisli tashkentke qaytip keledi. Uris tuwrali bir qatar massaliq qosiqlar do`retti. 1947-jili Moskva Konservatoriyasinin` kompozitorliq fakul`tetinde oqip S.N. Vasilenko, dirijerliqtan G.A.Stolyarovtan oqip konservatoriyani 1949-jili tamamlaydi. Ol G`Gu`llengen O`zbekstanG` kontata simfoniyaliq orkestr ushin kamer vokal shig`armalar do`retti. 1948-jili O`zbekstan kompozitorlar awqami pravleniesine ag`zasi ha`m baslig`i, M.sultanov penen Uyg`unin` G`Alisher NavoiyG` dramag`a muzikalar do`retti. M. Burxanov bay ha`m xizmetshi Abu Ali inb Sino I. Akbarov, M. Levievlar menen birge G`MaftuningmanG`, G`Aral baliqshilariG` kino filmlerine muzikalar jazdi. M. Burxanovtin` tvorchestvasinda vokal shig`armalari tiykarg`i oring`a iye. Qaraqalpaqstan a`debiyati iskusstvasinin` Tashkenttegi ma`deniyat ku`nlerine G`Aq altinG` val`si G`Biybigu`lG`, G`Aq qayiqG` qaraqalpaq xaliq qosiqlari A-kapella ushin jazdi. G`MaftuningmanG` kino-fil`mge G`Qiz munayimG` qosiqlarin qayta islep saxnag`a jan`latti. M. Burxanov O`zbekstan Respublikasinin` ma`mleketlik gimnin A. Oripov so`zine muzika jazdi. M. Burxanov 1967-jili O`zbekstanda xizmet ko`rsetken san`at arbobi, Xamza atindag`i ma`mleketlik siyliqtin` laureati qatarinda, Berdaq atindag`i ma`mleketlik siyliqtin` laureati siylig`ina miyasar boldi.
Ataqli kompazitor ko`rkem-o`ner ilimlerinin` doktori, professor Reyngol`d Moritsevich Glier a`jayip kompazitorliq uqibi menen muzika ma`deniyati tariyxinda u`lken oring`a iye. R. M. Glier 1875-jili Kiev qalasinda tuwiladi. Onin` a`kesi muzika saz a`sbaplarin sog`iwshi ha`m on`lawshi usta qoli gu`l adam bolg`an. Ol vol`torna, truba, fllita ha`m kolornet siyaqli umlep dertiletug`in a`sbaplardi sherte bilgen. Sonin` ushin da jas R. M. Glier muzikanin` sho`zzal du`n`yasi menen jaqinnan tasnis boladi. Kapel`meytr ha`m skripka shertiw o`nerin u`yretedi. A`kesinin` ku`shi balasi Reyngol`ttin` muzika menen shug`illaniwin qa`lemeytug`in edi. Sonda da ol 14-jaslarinda skripka ha`m fortepiano ushin bir neshshe p`essalar jaza baslaydi. Reyngol`ttin` a`kesinin` doslari onin` muzikag`a bolg`an qa`biliyetin jaqsi sezgenlikten oni Kiev muzika blim jurtina oqiwg`a bariwg`a ma`sla`ha`t beredi. Na`tiyjede bul oqiw orindi 1891-jili tabisli pitkeredi. 1893-jili Kievke P. I. Chaykovskiy kelip o`z shig`armalarinan kontsertler beredi. Glierge u`lken ta`sir jasaydi. Bunday a`jayip talant iyesinin` shig`armalarinan ilhamlanip Glier 1894-jili Moskva konservatoriyasina oqiwg`a kiredi. Konservatoriyanin` professorlari S. Taneev, A. Arenskiy, m. Ippolitov- Ivanov qusag`an ataqli kompazitorlardan muzika teariyasinan bilimler aladi. Glier 27
konservatoriyada oqip ju`rgen jillarinda 6-jil dawaminda 2 skripka, eki al`t ha`m eki violonchel` ushin bir neshshe shig`armalar jazadi. Glier 1899-jili tarli kvartet ha`m birinshi simfoniyasin jazip pitkeredi. Glier Moskva konservatoriyasinin` taniqli skripka shig`armalarinin` jetik mamani sipatinda altin medal` menen pitkeredi. Konservatoriyanin` kishi zali aldindag`i diywalg`a qag`ilg`an miramor taxtag`a Tanaev, Raxmaninov, Skrobinler qusag`an ko`rkem-o`ner arbaplari qatarina jazip qoyilipti. Glier 1900-jili konvervatoriyani pitkergennen keyin, Moskva muzika bilim jurtina garmoniya ha`m muzika analizi pa`nlerinen oqitiwshi bolip isleydi. R. M. Glier pedagogikaliq xizmeti menen birlikte do`retiwshilik o`nerin taslamaydi. Da`slep vokal shig`armalarin jaziw u`stinde jumis alip barip Pushkin, Bayron, A. Tolstoy, Tyuchev so`zlerine romanslar, hayal-qizlar ushin xor, fortepionog`a p`essalar do`retti. 1904-1905-jillarda ekinshi, u`shinshi sekstetlerin ha`m ekinshi tarli kvartetin jazdi. Onin` G`Insan ku`z eshlariG`, G`Qayg`ili kechG`, G`Go`zzal ha`m musaffo bahorG`, G`Yashaymiz-yashaymizG`, siyaqli romanslar ha`m qosiqlari sol da`wirde Rossiyanin` belgili qosiqshilari Nejdanov, Sabinov, Shalyapinler ta`repinen sheber atqarilip keldi. 1902-1904-jillarinda muzika ko`rkem-o`nerinin` ataqli g`ayratkerlerinen N. Myaskovskiy ha`m S. Prkof`ievler Gilerden ta`lim aladi. 1905-1907-jillar aralig`inda Glier muzika bilimin jetilistiriw maqsetinde Berlinde bolip ol jerde ataqli kompazitorlar menen ushirasip ekinshi simfoniyasi mart ayinda atqariladi. 1908-1911-jillarda kompazitor G`SirenlerG` atli simfoniyaliq poemasi ha`m G`I`lya MurmetsG` atli ushin simfoniyasi jariq ko`redi. Joqaridag`i ata atalg`an shig`armalari ushin kompazitorg`a glinka atindag`i siyliq beriledi. Glier 1913-jili Kiev konservatoriyasinin` kompazitsiya fakul`tetine professor oqitiwshi bolip jumis alip baradi. Sol da`wirde paytaxttin` ataqli kompazitorlardan B. Lyatoshinskiy, A. Revutskiy muzika izzertlewshisi A. Al`shvan ha`m basqalar Glierden bilim aladi. Glier rus klassik muzika ja`miyetlik g`ayratkerlerden Borodin, Chaykovskiy, Rimskiy-Korasnakovlardin` shig`armalarin u`git- na`siyatlap ayanbay xizmet atqaradi. Glier Kiev konservatoriyasinin` direktori sipatinda muzika ma`deniyatin rawajlandiriwda oni jolg`a qoyiwdi bir qansha jumislar atqaradi. Kompazitor 1920- jildan baslap Moskva konservatoriyasinin` professori waziypasin atqarip islegen waqitlari I. Aleksandrov, A. Davidenko, N. Ivanov Rodkevich, L. Knipper, A. Novikov, N. Rakov, A Xachaturyan muzika izzerlewshileri A. Mutli, V. Sokolov,i. Sposobin h.t.b ta`lim aladi. 1923-jili Glier Azerbaydan hu`kimet basshilari o`tinishi boyinsha azerbayjan xaliq muzikasin tonlaw ha`m milliy muzika ma`deniyatin rawajlandiriw islerin alip bariw menen birge 1923-1925-jillarda G`ShaxsanemG`, atli azerbaydan operasin jazadi. Bul opera 1926-jili Baku opaera balet teatrinda saxnag`a qoyiladi. Operanin` xaliqqa tu`sinikli boliwi ushin Azerbayjan xaliq namalarin ha`m kosiqlarin, saz a`sbaplarin qosadi. Glier 1934-jili operanin` jan`a variyantin jazadi. Sonin` ushinda og`an Azerbayjan xaliq artisti, aradan bir jil o`tkennen keyin, RSFSR xaliq artisti degen ataq beriledi. 28
Glierdin` do`etpeleri ishinde pu`tkil jurtishiliqqa tanilmali bolg`an 1926- 1927-jillarda jazg`an G`Qizil lolaG` baleti boldi. Ol bul baletke Qitay miynetkeshlerinen ekspluatatsiyag`a ushirag`an zulimliqtan azap shekken ja`brkesh xaliqtin` turmisi su`wretlenedi. Balet tez arada elimizdin` barliq teatrlarinda qoyila baslaydi. A`sirese ondag`i G`YablochkaG` oyini pu`tkil ja`ha`nge belgili bola baslaydi. O`zbekstanda professional saxna shig`armalarinin` ju`zege keliwinde Glierdin` xizmetleri og`ada ulli. Glier 30-jillardan baslap O`zbekstan muzika ma`deniyati menen qizig`a baslaydi. Ol 1935-1936-jillar dawaminda Twxtasin Jalilov toplag`an ha`m T. Sodikov notag`a jazip alg`an namalari tiykarinda G`GulsaraG` muzikali dramasin jazadi. G`Gu`lsaraG` muzikali dramasin 1936-jili 31-mart ayinda Tashkentte, keyin Moskvada o`tkerilgen dekada ku`nlerine u`lken teatr filialinin` saxnasinda qoyiladi. Glier 1940-jili T. Sadikov penen birlikte G`Layli MajnunG` operasin 1949-jili G`Gu`lsaraG` operasin jazadi. Kompazitor o`zbek xaliq namalari tiykarinda G`Fergana bayramiG` simfoniyaliq uvertyurasi G`Chamanda gulG`, G`AndijanG`, G`Xilla-xilla erimG` xaliq
qosiqlarin iqlas
penen o`z
shig`armalarinda paydalanadi. R. M. Glier 1956-jili iyun` ayinda 81 jasinda Moskvada qaytis boladi. B. F. Gienko. Boris Fedorovich Gienko 1917-jili Kavkazdin` Dzaudjikau qalasinda tuwiladi. 1836-jili Tashkent ma`mleketlik konservatoriyasinin` kompazitorliq fakul`tetine oqiwg`a kirip oni dotsent B. B. Nadejdinnin` klassi boyinsha pitkeredi. Diplom jumisi ushin u`sh bo`limnen ibarat simfoniya jazadi. 1938-jildan B. F. Gienko Takeshnttegi oqiwshilar sarayi qasindag`i balalar muzika mektebinde muzika toeriyasi ha`m garmoniya pa`nlerinen sabaq beredi. 1945-jili Xamza atindag`i muzika oqiw ornina kompazitsiya klassi boyinsha oqitiwshi bolip islewi menen bir qatarda Tashkent konservatoriyasinin` O`zbek xaliq sazlari fakul`tetinde Orkestrovka bo`limi ha`m partetura oqiwi boyinsha ag`a oqitiwshi bolip isleydi. Ol qizil armiya qatarina shaqirilip ol jerde qosiq, oyin ansambl`inde islep ju`rip watandi o`z xalqin su`yiw ruwxinda ha`r tu`rli tematikada G`Watan ushin alg`aG`, G`U`sh gvardiyashi haqqinda balladaG`, ko`p g`ana qosiqlar do`retti. 1948-jili O`zbekstan kompazitorlar awqamina ag`za bolip, awqamdag`i ayrim sektsiyalardin` birine basshiliq etedi. B. F. Gienko do`retiwshilik islerinin` arqasinda muzikanin` ha`r tu`rli janrlari boyinsha kishi shig`armadan baslap u`lken ko`lemli shig`armalar jazdi. 1941-jildan 1951-jillar aralig`inda u`lekn eki simfoniya jazadi. Kompazitor xaliq oyinlari tiykarinda bir neshshe syuitalarin jazdi. Olardin` arasinda 1951-jili O`zbekstan a`debiyati ha`m ma`deniyati Moskvada o`tkerilgen dekadasinda u`sh bo`limnen ibarat G`Xorezm syuitasiG`, G`O`zbekstannin` lirikasiG` /1954-jil/ dep atalatug`in programmasi syuitasi salmaqli orindi iyeleydi. Tag`i da onin` 7-bo`limli syuitalari to`mendegishe ataladi: G`ErtelepG`, G`Qosiq aytip atizg`a shig`ayiqG`, G`Salma boyindaG`, KeshqurinG`, G`OyinG`, G`Ha`yyiwG`, G`BayramG`. Kompazitor A`bdireyim Sultanov penen birge xaliq sazlari orkestri ushin xaliq qosiqlari tiyikarinda syuitalar jazdi. B. F. Gienkotarli kvartet ushin 1949-jili 29
jazg`an kameraliq a`sbaplar shig`armasi do`retpesi ishinde u`lken orindi iyeleydi. B. F. Gienko bir neshshe dramalarg`a da muzikalar jazdi. Ol jas tamashago`y teatirina S. Mixalkovtin` G`Maqtanshaq qoyanG`, G`Pavlik MorozovG`, G`Sirli sandiqG` p`essalarg`a muzika jaziwi menen bir qatar G`Balalar kalendariG` degen qosiqlar tsiklin jazdi. Bulardin` qatarinda fortepiano ushin da bir qansha p`essalar do`retti. Tolibjan. Sadikov. Tolibjan Sadikov 1907-jili Tashkent qalasinda tuwiladi. 1928-jilda ol muzika ha`m xoreografiyani u`yreniw u`stinde jumis alip bariwshi, Samarqand ilimiy-tekseriw institutina kiredi. Sol jerdegi ataqli xaliq muzikalarin jaqsi biletug`in Xaji Abdulaziz Abdurasulov, Levi Boboxonov, Yunus Rajabiy, Oti Jaloliddin Nazirov, Xoji Abduraxmon Umarovlar onin` ustazlari boldi. Olar menen birge T. Sadikov o`zbek xalq saz a`sbaplari, duwtar ha`m tanbur shertiwdi u`yrenip aladi, xaliq namalarin ha`m instrumental muzikalar menen teren`nen tanisadi. O`zbek professional muzikasinin` iri ko`lemdegi shig`armalari G`ShashmaqomG`di qunt penen u`yrenedi. T. Sadikov muzikanin` elementar teoriyasi boyinsha N. N. Mironovtan sabaq aladi. Ol ko`plegen kontsertlerge qatnasip, ha`weskerler do`geregine basshiliq etedi ha`m oqitiwshi bolip isleydi. 1928-jildan 1930-jilg`a shekem Samarqand qalasindag`i muzikali drama teatrinda isleydi. Onin` kompazitorliq uqibi sol da`wirden baslanadi. Xamza atindag`i Akademik teatrinda muzikaliq jaqtan basshisi bolip isleydi. Sol jillarda K. Yashinnin` G`YondiramizG` p`essasina muzika jazadi. T. Sadikov 1933-jildan baslap O`zbek muzikali teatrda dirijer bolip isleydi (keyin bul teatr Alisher Nawayi atindag`i opera ha`m balet teatrina aylanadi). T. Sadikov muzika bilimin jetilistiriw maqsetinde Moskva konservatoriyasi qasindag`i o`zbek studiyasinda u`sh jil oqiydi. Bul jerde ol kompazitsiya boyinsha R. I. Glierden bilim aladi. Keyin ala Glier menen birlikte en` iri muzikaliq drammalarg`a shig`armalar do`retedi. T. Sadikov A. f. Kozlovskiy menen birge G`Davron otaG` dramasina muzika jazadi. Bul shig`armadag`i waqiya Tashkent toqimashiliq kombinatinda bolip o`tedi. 1951-1954-jillarda T. Sadikov O`zbekstan radio komtetinde, ko`rkem basshi bolip isleydi. T. Sadikov respublikanin` ja`miyetlik jumislarina belsene qatnasadi. Ol 1934-jildan 1948-jilg`a shekem O`zbekstan kompazitorlar awqaminin` baslig`i, 1939-1948-jillari buring`i sovet
da`wiri kompazitorlar awqaminin` sho`lkemlestiriw komitetine ag`za,
1948-jil O`zbekstan kompazitorlar pravleniesine ag`za bolip saylanadi. Kompazitordin` do`retiwshiik xizmeti 30-jillardan baslanip A. Nawayinin` da`stani tiykarinda G`La`yli ha`m Ma`jnu`nG` p`essasina muzika jazdi. Bul spektakl`de simfoniyaliq orkestrdin` qatnasiwi o`zbek xaliq qosiqlari ha`m maqom shig`armalarinin` atqariliwi, o`zbek muzika ma`deniyatinin` rawajlaniwina qosqan ayriqsha u`lesi boldi. Sebebi sol da`wirge shekem muzikaliq drammalarda xaliq sazlari ansambl` menen atqarilip keler edi. T. Sadikov 1939-jili G`La`yli ha`m 30
Ma`jnu`nG` p`essasi tiykarinda opera jazip, bul operag`a o`zbek xaliq qosiqlari ha`m maqomlardi kiritti. Og`an R. M. Glier basshiliq etip ekewi birge jazadi. Operada jeke atqarilatug`in qosiq ko`p dawisli ansambl` ha`m xorlar ken` orinlang`an. Orta Aziya xaliqlarinin` u`rp-a`detlerin ma`deniyatin jaqsi bilgen ataqli kompazitor R. M. Glierdin` puxtaliq penen qayta islengen namalari koloritti saqlap qalg`anliqtan G`Layli ha`m Ma`jnu`nG` 20-jildan aslam opera teatr saxnasinda qoyilip kelgen. 1950-jili T. Sadikov R. M. Glier menen birlikte G`Gu`lsaraG` operasin jazadi. Fol`klor namalari xaliq namalari, qosiqlari ken` orin alip tamashago`ylerge tu`sinikli bolg`anliqtan 1955-jili A Nawayi atindag`i opera balet teatrinda 100 ma`rtebe qoyilg`anlig`in belgilegen. T. Sadikov G`Bag`ban qizG`, G`Davron otaG`, G`Sovg`aG` qusag`an muzikali dramalar ha`m G`SevamanG` muzikali komediyag`a muzikalar jazdi. T. Sadikovtin` do`retpeleri arasinda xaliqqa ken`nen tanis bolg`an qosiq ha`m romanslardan G`Bu`lbu`lG`, G`BaxorG`, G`SarvigulG`, G`Janon kwrinurG` shig`armalari salmaqli oring`a iye. Kompazitor o`mirinin` aqirg`i jillarinda B. I. Zeydman menen birge G`Zaynab ha`m OmonG` operasin jazadi. Buni toliq tamamlay almag`anliqtan 1958-jili Yu. Rajabiy ha`m D. Zokirovlar jazip saxnag`a shig`aradi. T. Sadikov O`zbekstan xaliq artisti atag`ina iye boladi. T. Sadikov awir kesellikten 1957-jili qaytis boladi. Aleksey Fedrovich Kozlovskiy. Aleksey Fedrovich Kozlovskiy 1905-jili Kiev qalasinda tuwiladi. 1923- jildan 1927-jilg`a shekem Moskva muzika texnikuminda oqiydi. Ol 1928-jili Moskva konservatoriyasinin` kompazitorliq fakul`tetine oqiwg`a kirip oni professor N. Ya. Myaskovskiy klassi boyinsha 1931-jili pitkeredi. Onin` G`Qaharmanliq uvertyurasiG` diplom jumisi boladi. Sol waqitlardan baslap do`retiwshilik xizmeti baslanadi. 1931-jili K. S. Stanislavskiy ha`m V. I. Nemirovich-Donchenko atindag`i muzkaliq teatrdin` orkestirine dirijer boladi. Rejssierliq o`nerdi teren` iyelegen. Bunday ka`sip iyesinen kompazitor og`ada ko`p na`rselerdi u`yrenedi. 1936-jidi A. F. Kozlovskiy Tashkentke ko`ship keledi, bul jerde dirijer ha`im kompazitorliq xizmetin dawam ettiredi. 1938-jildan 1941-jilg`a shekem A. Nawayi atindag`i opera balet teatrinda dirijer bolip isleydi. 1949-jildan Kozlovskiy, O`zbekstan ma`mleketlik filarmoniyanin` simfoniyaliq orkestirinin` bas dirijeri ha`m ko`rkem basshisi dawaziminda isleydi. A. F. Kozlovskiy filarmoniyada islegen jillari Tashkentke basqa tuwisqan respublikalardin` ja`du` ko`p kontsertleri berilip turar edi. Ol o`zbek muzikasin ko`pshilikke propagandalawda jan ku`yer sipatinda xizmetler isledi. 1944-jildan A. F. Kozlovskiy Tashkent konservatoriyasinda kompazitsiya, orkestrovka, ha`m dirijerliq boyinsha da`slep dotsent lawaziminda oqitiwshi boladi. Ol tayarlag`an kompazitorlardan D. Zokirov, D. Soatkulov, I. Akbarov, I. Xomraevlar, dirijerlardan S. Aliev, F. Shamsuddinov, B. In`yatovlar bolip esaplanadi. 1949-1954-jillari A. F. Kozlovskiy Tashkent konservatoriyasinin` kompazitsiya kafedrasina basshiliq etedi. 31
1950-jili A. F. Kozlovskiy O`zbekstan kompazitorlar awqami ken`esinin` ag`zasi ha`m iri ko`lemli shig`armalar sektsiyasinin` baslig`i bolip isleydi. A. F. Kozlovskiy en` iri operalardan G`Ulug`bekG` atli operani 1942-jili teatr saxnasinda qoyadi. S. N. Vasilenko ha`m M. Ashrafiy menen birge G`SheraliG` muzikali dramasin jazadi. A. F. Kozlovskiy G`LalaG` atli syuita, xind xalqi temasina G`Xind poemasiG`, o`zbek lirikaliq namasi G`TanovarG`di qayta islep simfoniyaliq poema do`retti. 1956-jili qaraqalpaq xaliq namalari tiykarinda simfoniyaliq orkestr ushin syuitalar jazdi. Kompazitor muzika etnografiya jumislari menen de shug`illanadi. Ol Ukrayna ha`m O`zbekstannin` barliq qalalarinda bolip 100 den artiq ukrayn ha`m 300 ge jaqin o`zbek xalqi qosiqlarin notag`a tu`sirip jazip aldi. A. F. Kozlovskiy eki kontata jazg`an, A Nawayi so`zine G`Dushpanlarg`a nasixatG` bug`an Buxara shashmaqomlarin tema etip alg`an. Sonin` menen birge ol simfoniyaliq orkestr ha`m duwis ushin G`Gul yuz uzraG`, G`Fig`onG` ha`m G`WzganchaG` atli xaliq qosiqlarin qayta isledi. O`zbekstanda muzika ma`deniyatin rawajlandiriwda ko`p jilliq jemisli xizmetleri ushin A. F. Kozlovskiyge O`zbekstan xaliq artisti degen hu`rmetli ataq beriledi. Download 0.54 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling