O`zbekstan Respublikasi Xaliq t a`lim wa`zirligi A`jiniyaz atindag`i No`kis ma`mleketlik

Komiljon Otaniezov. 

O`zbek 

muzikasi 

ko`rkem-o`nerinin` 

ataqli 

ko`zge 

ko`ringen 

bastakorlarinin`  biri  Komiljon  Otaniezov  1917-jilda  Xorezm  wa`layati  Shavot 

rayoninin`  Doyrashi  awilinda  tuwiladi.  Ol  orta  mektepti  pitkergennen  keyin 

Urgenchtegi  pedagogika  kursinda  oqiydi.  Oqiwdi  pitkergennen  keyin  Urgenchte 

mektepte oqitiwshi bolip isleydi. Komiljon Otaniezov 1936-1942-jillarg`a shekem 

Xorezm  wa`liyatinin`      kolxoz,  sovxoz  teatrinda  isleydi.  1942-jildan  1949-jillar 

aralig`inda  Xorezm  oblastliq teatrda da`slep  qosiqshi  keyin  muzika  basshisi bolip 

xizmet  atqaradi.  Usi  da`wirde  K.Otani§zov  respublikanin`  ha`mme  oblastlarinda 

gostrolda  bolip,  muzika  ishqipazlarinin`  alg`isina  miyasar  boladi.  1951-jilda 

Tashkenttegi  Hamza  atindag`i  muzika  bilim  jurtina  oqiwg`a  kirip  1955-jili 

pitkeredi.  Keyin  ala  Tashkent  konservatoriyada  oqiwdi  dawam  etedi.  Waqittin` 

o`tiwi  menen  G`LyazgiG`  qosiq  ha`m  oyin  ansambline  basshiliq  etedi.  Ol 

birqansha  sha`kirtler  tayarlap  shig`aradi.  1955-jillardan  baslap  Hindstan, 

Afg`onstan,  Birma  ma`mleketliklerinde  gostrolda  bolip,  o`zbek  milliy  san`atin 

 

39 

tanistiradi  ha`m  tamashago`yler  alg`isina  bo`lenedi.  Ol  200  den  aslam  qosiqlar, 

to`rt  muzikali  dramag`a  nama  jazip  muzika  miyrasi  G`Bwlmasa    bwlmasin 

netayG`,  G`Ishqing  wtida  kwygali  keldimG`,  G`Bilip  bwlmasG`,  G`Ayshi 

qamolini  kwringG`,  G`Ayrilmasin  nigordinG`,  G`Oshik  bwlmishamG`,  G`Aziz 

vatanim,  WzbekistonG`,  G`Salom  senga  XorazmdanG`,  G`Hwsh  endiG`  basqada 

ko`plegen qosiqlari xaliq mu`lkine aylandi. 

K.Otani§zov  do`retpelerinde  kolorit  ritmli  saqlanip  awzieki  professional 

muzikag`a su`yene otirip xaliq da`stu`rleri tiykarinda bayitqanin ko`remiz. Misali, 

G`Dog`manG`  original  sa`tli  shiqqan  ishqi  sezim  muxabbat  temasindma  milliy 

koloritke  bay  filosofiyaliq  oydi  bildiriwshi  shig`armalardin`  biri.  Bul  qosiq 

K.Otani§zovtin`  do`retpeleri  ishinde  insang`a  zauiq  bag`ishlaytog`in  tinbay 

izleniwler arqasinda payda bolg`an a`jayip shig`arma. 

K.Otani§zov  ta`jirybeli  bastokarlar  arasinda  u`lgi  bolarliq  ten`i  tayi  joq 

Hofiz  uqipli    sazende,  a`jayip  shayir  fantaziyasi  ju`da`  ken`  ha`zirgi  ku`nnin` 

talabina  ilayiq  ustaz  san`atkor  edi.  Onin`  ataqli  o`ner  iyesi  bolip  jetisiwinde  XX-

a`sirdegi  Xorezm  maqom  muzikasinin`  jetik  ustaz  xofizi,    jasi  u`lken  Xojixon 

Boltaevtin`  tutqan  orni  girewli  boldi.  Onin`  ta`siri  ha`m  bilimi  arqasinda 

K.Otani§zovtin`  artqariwshiliq  xizmeti  du`n`yag`a  ko`z-qarasi  bekkemlendi  ha`m 

bastakorlik  ha`reketi  ulli  boldi.  O`zbekstan,  Tu`rkmenstan  ha`m  Qaarqalpaqstan 

xaliq  artisti  K.Otani§zovtin`  o`tinishi  menen  1957-jili  O`zbekstan  ma`mleketlik 

filarmoniyasi qasinan G`LyazgiG` ansambli du`ziledi. Ansambl` da`slepki jillarda 

Xorezm  muzikasi  san`atin  rawajlandiriwda  milliy  qosiqlar  ha`m  oyinlarg`a 

ayiriqsha  itibar  beredi.  Lekin  biz  bunday  uzaqqa  barmaytug`in  repertuar  menen 

sheklensek alg`a ilgerilew bolmaydi, sonin` ushin da Shig`is xaliqlari muzikasinin` 

en`  jaqsi  g`aziynelerin  repertuarg`a  kiritiwimiz  kerek  degen  edi  K.Otani§zov. 

Onin`  bunday  pikiri  ha`mme  jerde  qollap-quwatlandi.  Ansamblde  tinbay  miynet 

etiw,  tvorchestvoliq  jaqtan  izleniw  na`tiyjesinde  ha`r  tu`rli  repertuarlar  menen 

toliqtirildi ha`m jan`alandi.  

Ansamblde  o`zbek  milliy  qosiqlar  menen  birge  a`zerbayjan,  tu`rkmen, 

qazaq,  ta`jik,  uyg`ir,  qaraqalpaq  xaliq  qosiqlari  ha`m  oyinlari  qatarinda  shig`is 

xaliqlarinan  hind,  avgan,  iran,  arab  ha`m  basqa  xaliqlardin`  muzikaliq 

shig`armalarin u`yrene basladi.  

Ansamblge  O`zbekstan  xaliq  artistleri  Kamuna  Ismaylova,  Quvondiq 

Iskandarov,    Begjon  Otajonov,  Otanazar  Abduniezov  siyaqli  talantli  san`atkorlar 

xaliqqa  endi  g`ana  tanilip  kiyatirg`an  jaslar  da  bolg`an.  Tez  waqit  ishinde 

ansamabl`  o`zinin`  toliq  kollektivine  iye  boladi.  Onda  Olmaxon  Xaytova,  Artiq 

Otajonov,  Sharif  Sultanov,  Gulchehra  Ismaylova,  Ibadulla  Abdullaev  qusag`an 

talantli  jas  qosiqshilar  menen  tolisip  baradi.  G`LyazgiG`  qosiq  ha`m  oyin 

ansamblinin`  basip  o`tken  aydin  joli  tvorchestvoliq  jetiskenlikleri  K.Otani§zovti 

ansambldin` tiykarin saliwshi ustazi ekenligin xaliq ta`n alip kelgen.  

K.Otani§zov  basshiliq  etken  G`LyazgiG`  ansamblinde  Hamza  atindag`i 

ma`mleketlik 

siyliqtin` 

 

laureatlari 

O`zbekstan 

xaliq 

artisleri 

Atajan 

Xudayshukurov,  Kamuna  Ismaylova,  Babamurad    Xamdamov,  San`at  Devonov, 

Olmaxon  Haytova,  Artiq  Atajanov  O`zbekstanda  xizmet  ko`rsetken  artistler 

 

40 

Shariya  Sultanov,  Jumanazar  Bekjanov,  Shermat  Fayzullaev  siyaqli  qosiqshilar 

K.Otani§zovti hu`rmet penen tilge alip ustaz dep biledi.             

Nabijon Xasanov.  

O`zbek  muzkasi  ma`deniyatina  salmaqli  u`les  qosqan  belgili  bastakor 

sa`zende, Nabijon Xasanov 1913-jili Samarqand qalasinda tuwiladi. Ol jaslayinan 

muzkag`a  qatti  iqlasi  ketedi,  degen  menen  ata-anasi  muzika  ka`sibin  iyelewge 

qarsiliq etedi. Muzikag`a shin iqlasi menen berilgen Nabijon 14 jasinda Andijang`a 

kelip  teatrda  muzikant  bolip  isleydi.  Qaytadan  ol  1928-jili  Samarqandqa  qaytip 

kelip,  muzika  ha`m  xoreografiya  institutina  oqiwg`a  kiredi.  Bul  oqiw  ornindag`i 

ta`jiriybeli  sa`zendeler  Abdulaziz  Rasulov,  Domla  Xalim  Ibadov,  Matyusuf 

Xarratovlardan  xaliq  muzika  o`nerin,  G`ShomaqomG`di  qunt  penen  u`yrenedi. 

Instituti  pitkergennen  keyin  Samarqand  muzikali  drama  teatrinda  ko`rkem  basshi 

bolip  isleydi.  Bul  jerde  ol  G`Gu`lsaraG`,  G`G`unchalarG`,  G`Tong  qiziG` 

spektakllerine muzika jazadi.  

Nabijon Xasanov 1935-jildan baslap Tashkenttegi O`zbekstan ma`mleketlik 

felarmoniyasina  girjekshi  sa`zende  sipatinda  jumisqa  shaqiriladi.  Ol  muzika 

ko`rkem-o`nerdi  jaqsi  iyelegen  usta  o`ner  iyesi  qatarinda  1937-jili  Moskvada 

o`tkerilgen  O`zbekstan  dekadasina  qatnasadi.  Uris  jillarinda  Xalima  Nasirovanin` 

kontsert  brigadasinda  islep  A`zerbayjan,  Gruziya,  Armeniya  gospitallarinda 

kontsert bergen. 

Nabijon  Xasanov  G`OfarinG`,  G`Kwrdim  yuzingniG`,  G`SamarqandG`, 

G`Yayra  gwzalG`,  G`Baxt  yallasiG`,  G`Xush  keldingG`,  G`KwribmanG`,  G`Jafo 

qilmaG`  usag`an  qosiqlarg`a  muzika  jazadi.  Nabijon  Xasanov  sa`zendelik  uqibin 

ayriqsha  iyelew  menen  birge  a`sirese  girjek  ha`m  duwtar  saz  a`sbaplarin  sheber 

atqariw  da`rejesine  jetedi.  Nabijon  Xasanov  1946-jildan  baslap  o`mirinin`  aqirina 

shekem O`zbek radio esittiriw komitetinde o`zbek xaliq sazlari orkestrinde jetekshi 

girjekshi muzikant bolip isleydi. 

Nabijon  Xasanov  do`retpesinde  ha`r  tu`rli  janrlar  ken`  orin  alip,  a`sirese 

yallachilik  o`neri  bas  orindi  iyeleydi.  Onin`  qosiq  shig`armasinda  watan,  miynet, 

tuwilg`an  jer  temalari  u`lken  oring`a  iye.  Bastakordin`  o`zbek  qosiqshiliq 

o`nerinin`  G`Altin  g`a`ziynesinenG`  orin  alg`an  lirikaliq  patriotliq  qosiqlarinan 

G`SallamnoG`,  G`SamarqandG`,  G`Jafo  qilmaG`,  G`Baxt  yallasiG`,  G`Kwrdim 

yuzingniG`  h.t.b  u`les  qosqan  xizmetleri  ushin  O`zbekstan  xaliq  artisti  degen 

hu`rmetli ataq beriledi. 

Muxammadjon Mirzaev. 

O`zbek  bastakorlik  o`nerine  salmaqli  u`les  qosqan  jetik  bastakor,  sa`zende 

Muxammadjon  Mirzaev  1913-jili  Tashkent  qalasinda  tuwiladi.  Ol  jaslayinan 

baslap muzikag`a kewil qoyadi. Tashkent toqimashiliq kombinatinda jumis isleydi. 

Kombinattin`  ha`weskerler  do`geregine  katnasadi,  mondalina  ha`m  rubab  sa 

a`zsbaplarin  shertiwdi  u`yrenedi.  1936-jildan  baslap  O`zbekstan  ma`mleketlik 

filarmoniyasi  janindag`i  xaliq  sazlari  orkestrine  komissiyanin`  sinawinan  o`tip 

sa`zende  sipatinda  jumisqa  alinadi.  Xaliq  sazlari  orkestri  M.  Mirzaev  ushin 

da`slepiki bilim oshag`i sipatinda xizmet etedi. Orkestrde qashqar rubabin puxtaliq 

penen  u`yrenedi  ha`m  xaliq  muzika  miyrasi  menen  teren`nen  tanisadi.  Twxtasin 

Jalilov,  Mamadbobo Sattarov, Jwraxon  Sultanovlar  o`nerinen  ilxam  aladi.  Farxod 

 

41 

GES qurilisi qasindag`i xaliq teatrinda muzika basshisi bolip isleydi. Bastakordin` 

birinshi  shig`armalari  G`Mehnat  ahliG`,  G`PwlatG`,  G`JaxonG`  qosiqlari 

jaratiladi.  Ol  1949-jili  Tashkent  ma`mleketlik  konservatoriyanin`  xaliq  sazlari 

a`sbaplari  fakul`tetine  oqiwg`a  kirip  1954-jili  pitkeredi.  Keyin  ala  M. 

Turg`unbaeva  atindag`i  G`BaxorG`  ma`mleketlik  ansambli  menen  tvorchestvaliq 

jaqtan  qatnasta  boladi.  Ol  ansambl`  ushin  ko`plegen  namalar  do`retedi,  solardan 

G`Bahor val`siG`, G`GunozG`, G`DilbarG`, G`Intizor etmaG`, G`Yangi tanovarG` 

qusag`an  sanasa  san  jetpes  shig`armalar  do`retedi.  Onin`  bastakorliq 

tvorchestvasinin`  basli  qa`siyetlerinin`  biri,  xaliq  xafizi  Mamurjon  Uzokov,  xaliq 

artisti  Xanifa  Mavlanovalarg`a  arnap  G`Yor  istabG`,  G`Yakka  bu  Farg`onadaG`, 

G`Bir kelib ketsinG`, G`Parvona bwldimG` siyaqli lirik qosiqlari atqariwshilardin` 

ju`reginen  ken`  orin  alg`an.  G`Tong  malikasiG`,  G`Dil  wynasinG`,  namalardi 

bastakor 

oyinshilardan 

Qizlarxon 

Dwstmuxammedova 

ha`m 

Dilafrwz 

Jabborovalardin`  oynaw  sheberliklerin  esapqa  alip  jazg`an.  Qosiqshi  Dilorom 

Qayumova  aytqan  qosiqlar  ko`pshilik  muzika  ishqipazlarina  ilayiq  boldi. 

G`ShirmonoyG`,  G`Oltin  sandiqG`,  G`Uch  dugonaG`  qosiqlari  da  usilar  qatarina 

jatadi.  

M.  Mirzaevtan  ju`da`  u`lken  muzikaliq  miyras  qaldi.  Onin`  tiykarg`i 

du`retpeleri,  nama  ha`m  qosiqlardan  turadi.  Bulardin`  ayrimlari  O`zbekstan 

radiosinin` fonetikasinda magnit lentalarg`a jazip qaldirilg`an. 

Abduxoshim Ismaylov. 

Ataqli  girjekshi  ha`m  belgili  bastakor  Abduhoshim  Ismaylov  1952-jili 

Ferg`ana oblastinin` Quva rayoninin` diyxan shan`arag`inda du`n`yag`a keledi.  

A.Ismaylov 1967-jili orta mektepti pitkergennen son` Ferg`ana muzika bilim 

jurtina  girjek  saz  a`sbabi  boyinsha  oqiwg`a  kirip  oni  1972-jili  tamamlaydi.  1972-

1975-jillari    armiyaliq  xizmette  bolip  Ikromjan  Buranov  ansamblinde  isleydi. 

1975-jili 

Tashkent 

ma`mleketlik 

konservatoriyanin` 

(da`stu`r 

qosiqlarin 

atqariwshiliq)  Shig`is  fakul`tetine  kiredi.  Oni  1981-jili  pitkeredi.  Ol  1984-jildan 

berli  Yunus  Rajabiy  atindag`i  maqomshilar  ansamblinin`  ko`rkem  basshisi  bolip 

islep  kiyatir.  Onin`  bastokorlik  tvorchestvosi  1983-jildan  baslang`an.  Ferg`ana 

elatinda  nebir  a`jayip  xafiz  ha`m  sazendeler  belgili  bastakorlar  jetilisip  shiqqani 

ha`mmege  ma`lim.  A.Ismaylovta  o`z  do`retpesin  usilarg`a  su`yene  otirip 

rawajlandirg`ani bilinedi.  

Ol ha`zirgeshe Toxtasin Jalilov, G`ulomjon Xajiqulov, G`ulomjan Rwziboev 

siyaqli  talantli  gidjakshi  bastakorlardin`  tvorchestvoliq  mektebinen  ilhamlanip 

nama  do`retiw  uqibin  tinbay  izleniw  arqasinda  eriskeni  ko`rinedi.  Onin` 

do`retiwshilik  islerinde  Tashkent  ma`mleketlik  konservatoriyanin`  Shig`is 

muzikasi bo`limindegi ta`jiriybeli oqitiwshisi Fahriddin Sadikovtan sabaq aliwlari 

og`an ilham berdi.  

A`sirese  ustazinin`  G`O`zbekshe  val`sG`  atli  saz  a`sbabi  ushin  shig`armasi 

bir qatar qosiqlari, bolajaq bastakorg`a unamli ta`sir jasaydi. Buni A.Ismaylovtin` 

gidjak  ha`m  sazendeler  ansambli  ushin  jazg`an  do`retpesi  zamanago`ylik 

polifoniyaliq usillardan puxta paydalang`an dep biliwge boladi.  

A.Ismaylov  tvorchestvosinda  ha`r  tu`rli  janrlar  menen  birge  ko`plep 

qosiqshiliq  o`nerine  ayiriqsha  orin  bergen.  Onin`  qosiqlari  mazmuni  ha`m 

 

42 

tematikasi  boyinsha  ana  u`lkeni,  watan,  muhabbat  haqqindag`i  qosiqlar  u`lken 

a`hmiyetke  iye.  G`Nasib  bwlgayG`,  G`SarvinozG`,  G`Xasta  kwnglimG`,  G`Yor 

emasG`,  G`Yorima  aytingG`,  G`OshiqnomaG`,  G`Tushar  edimgaG`  h.t.b. 

Bastakordin`  sazendelik  uqibi  onin`  atqariwshiliq  sheberliginin`  asiwina  da  ta`sir 

jasadi.  G`TwyonaG`,  G`Buyuk  chinorG`,  G`Al  Farg`oniyG`,  G`HayronmanG` 

shig`armalari  pikirimizdin`  da`liyli  boladi.  Bul  saz  namalari  bastakordin`  o`zbek 

sazendeliginin`  G`Altin  g`a`ziynesinenG`  salmaqli  oring`a  iye.  A.Ismaylovtin` 

o`zbek  muzika  ma`deniyatin  rawajlandiriwdag`i  xizmetin  hu`kimet  basshilari 

1990-jili  O`zbekstan  xaliq  artisti,  1997-jili  Shuhtar  medali,  1997-jili 

G`YuNESKOG`nin` siylig`i, 2000-jili Qaarqalpaqstan xaliq artisti degen hu`rmetli 

ataqlarg`a eristi.  

Sayidjon Kalonov. 

Duwtar,  tanbur,  rubab,  nay  siyaqli  saz  a`sbaplarinin`  shertken  namalarin 

tin`lag`animizda  kewlin`  ko`terilip  yosh  payda  bola  baslaydi.  Xalqimiz  arasinan 

jetisip  shiqqan  talantli  sa`zendeler  o`z  o`nerleri  arqali  xaliqtin`  qa`lbinen  ken` 

oring`a  iye  bolip  kelgen.  Naydin`  jag`imli  sesleri  tin`lawshilardi  ertip  kewlin 

ko`terdi.  Egerde  ko`rkem  o`nerdin`  tariyxiy  o`tmishinena`zer  taslasaq  o`z  baxtin 

O`zbekstan  u`lkesinde  a`jayip  o`neri  menen  xaliqqa  xizmet  ko`rsetken 

sa`zendelerdin`  miynetin  maqtanish  penen  tilge  aliwg`a  boladi.  Mine  usinday 

maqtawg`a  sazawar  belgili  bastakor  ha`m  sa`zende  Sayidjon  Kalonov  muzika 

o`nerinin`  jan  ku`yerlerinin`  biri  boldi.  Sayidjon  Kalonov  shertken  G`Yovvoyi 

charchohG`,  G`Yovvoyi  ushshoqG`,  G`Patnich  ushshog`iG`  siyaqli  namalari 

xalqimiz  ta`repinen  jaqsi  bahalang`an.  Sayidjon  Kalonovtin`  ustazi  o`zbek 

muzikasinin`  aqsaqali  Abduqodir  Ismaylov  bolg`an.  Burinlari  Qoqanda 

Xudayarxan  sarayinda  Abduqodir  nayshinin`  a`kesi  Ismayil  aka  ko`mir  tasiwshi 

bolip  islegen,  ol  xang`a  xizmetker  bolip  islemesede  xan  sarayinda  namani 

gu`n`iretip xannin` kewilin ko`terip ju`rgen. 

Sarayg`a  a`kelingen  Xorezmli  bir  sa`zende  ha`r  ku`ni  erte  sa`ha`rde  nay 

shertip  xandi  oyatsa,  kesh  tu`skende  de  nay  menen  uyqlatatug`in  eken.  Mine 

usilardi Abduqodir aka Sayidjong`a aytip Bergen. 

Bolajan`  sa`zende  ha`m  bastakor  Sayidjon  Kalonov  1914-jili  Chust 

Korkidon  degen  awilinda  tuwiladi.  Sayidjonin`  a`kesi  muzika  igqipazlarinin`  biri 

bolg`anliqtan balasinin` tanbur shertkenligine iqlas qoyip tin`lap barar edi. A`sirese 

sazlar arasinda naydin` jag`imli dawisi ju`da` jag`ar edi.  Nayg`a ishqipaz bolg`an 

Sayidjon  qayerde  muzika  shertilip  atirsa  sol  jerge  barip  sazlar  arasinda  naydin` 

dawisin esitip namalardi diqqat qoyip tin`lag`an. Muzikag`a bolg`an iqlasi barg`an 

sayin  artip,  xaliq  namalarin  qayta-qayta  tin`lap  yadinda  saqlap  bariwg`a 

a`detlengen.  A`kesinin`  siltewi  menen  Sayidjon  Kalonov  1925-jili  Tashkent 

muzika  mektebine  oqiwg`a  kiredi.  Bul  orinda  ataqli  muzkashilar  Abdusattor 

Vaxobov  ha`m  Shoraxim  Shoumarov  basshilig`indag`i  milliy  saz  a`sbaplar 

klassinda  oqiydi.  S.  Kalonov  oqiwdi  tamamlag`annan  keyin  ansamblge  nayshi 

muzikant degen oring`a jumisqa alinadi.  

Sol  da`wirde  belgili  xaliq  xafizi  Mullatwychi  Toshmuxammedov  ha`m 

basqa  bir  neshe  ataqli  muzikashilar  menen  birge  isleydi.  1929-jili  Mullatwychi 

Toshmuxammedov  ta`repinen  du`zilgen  Sayera  menen  Sayidjon  Samarqandqa 

 

43 

barip  muzika  ha`m  xoreografiya  institutinda  ataqli  nayshi  Abduqodir  Ismaylov 

klassinda  eki  jil  dawaminda  nay  shertiw  usilarin,  sa`zendelik  qa`niygeligin 

iyeleydi.  Sonnan keyin  S.  Kalonov Fergana  teatrinin`  muzika bo`liminin`  baslig`i 

waziypasinda tayinlanadi.  

S.  Kalonov  Ferganada  islep  ju`rgende  belgili  askiyashi  ha`m  doyrashi 

Yusufjon  qiziqshi,  qosiqshilardan  Jwraxon  Sultanov,  Ma`murjon  Uzoqov, 

changshi Ota Xwja Eshon siyaqli muzikashilar menen jaqinnan tanisadi.  

S.  Kalonov  1945-jildan  o`mirinin`  aqirina  shekem  O`zbekstan  radiosi  saz-

a`sbaplari  orkestrinde  sa`zende  bolip  isleydi.  G`Yorga  istabG`,  G`Vafo  qilsaG`, 

G`Mehrinin`  payvandimuG`,  G`DilnovozimG`,  G`Bog`larda  gulG`,  bul  qosiq  S. 

Kalonovtin`  izleniw  na`tiyjesinde  payda  bolg`an  shig`arma.  Bastakor  tek  g`ana 

qosiq  jazip  qoymastan,  saz  a`sbaplari  ushin  G`Armug`onimG`,  G`IstakG`  atli 

muzikasin  kontsertlerde  atqarilip  tamashago`ylerdin`  diqqatin  awdarg`an.  S. 

Kalonovtin`  muzika  ma`deniyatin  rawajlandiriwdag`i  xizmetlerin  joqari  bahalap 

G`Hu`rmet  belgisiG`  ordeni  ha`m  G`Shavkatli  mehnati  ushinG`  medali  menen 

siyliqlang`an.  S.  Kalonov  O`zbekstanda  xizmet  ko`rsetken  artist  degen  hu`rmetli 

ataqqa iye. 

Baxtier Aliev. 

O`zbek bastakorlik san`atinin` talantli wa`killerinin` biri Baxtier Aliev 1938-

jili  Tashkentte  xizmetker  shan`arag`inda  tuwiladi.  Orta  mektepti  pitkergennen 

keyin  1957-jili  Tashkent  muzika  bilim  jurtina  oqiwg`a  kirib  oni  1960-jili 

tamamlag`an.  B.  Aliev  1956-jildan  M.  Turg`anbaeva  atinadg`i  G`Ba`ha`rG` 

ma`mleketlik  ansamblde  muzika  basshisi  bolip  isley  baslag`an.  1968-jili  Abdulla 

Qodiriy  atindag`i  Tashkent  ma`mleketlik  ma`deniyat  institutina  oqiwg`a  kirip  oni 

1994-jili pitkeredi. 

Onin` 

bastakorlik 

isi 

1960-jildan 

baslang`an. 

G`NozaninG`, 

G`XaelimdasanG`,  G`Wzbekiton  qizlariG`,  G`Qiriq-qizG`,  G`DastagulG`, 

G`Baxtier eshlikG`, G`Navrwz aleriG`, G`SumalakG`, G`Mustaqil WzbekistonG`, 

G`Istiqlol  muborakG`,  G`Ona  zaminG`,  G`Raqs  kuylariG`,  G`Kwzlaringni 

yashirmaG`,  G`Kuyla  WzbekistonG`,  G`Twy  bu  kunG`,  G`Yurak  wynarG`, 

G`Bahor  wynasinG`  bul  qosiqlar  ha`m  oyinlar  tamashago`yler  ta`repinen  joqari 

bahalandi. 

B.  Alievtin`  tvorchestvasinda  muzika  janrlari  qatarinda  raqs  (oyin)  o`neri 

tiyanaqli orindi iyeleydi. G`BaxorG` ma`mleketlik ansambl`ge respublikada belgili 

sa`zende,  sheber  changshi  O`zbekstan  xaliq  artisti  B.  Alievtin`  muzika  basshisi 

bolip islewi, ansambl`din` ha`r ta`repleme rawajlaniwina sebepshi boladi.  

B.  Alievtin`  islesken  G`BaxorG`  ansambli  Liviya,  Sudan,  Jazoyr,  Misr, 

Marokash  siyaqli  ma`mleketlerdin`  ko`plegen  qalalarinda  kontsertler  bergen. 

G`BaxorG`  ansamblinde  xizmet  ko`rsetip kelgen  B.  Alievtin`  do`retiwshilik isleri 

joqari bahalanip O`zbekstan xaliq artisti degen hu`rmetli ataqqa miyasar bolg`an. 

Faxriddin Sodiqov. 

XX-a`sir  o`zbek  bastakorlik  o`nerinin`  alding`i  wa`killerinin`  biri  jetik 

sa`zende,  ustaz  bastakor  Faxriddin  Sodiqov  1914-jili  Tashkent  qalasinin` 

Shayxantoxir  atamasindag`i  G`QarjawdiG`  degen  aymag`inda  (mahallasida) 

du`n`yag`a keldi. Qa`lbinde muzkag`a degen ku`shli iqlasi oyang`an jas Faxriddin 

 

44 

aatqli  sa`zende  Nw`monqori  Mwminzoda  basshilig`indag`i  mektep  janinan 

du`zilgen  muzika  do`geregine  qatnasip  chang,  duwtar  shertiwdi  o`zlestiredi. 

Son`inan  ol  Tashkent  muzika  texnikumg`a  oqiwg`a  kirib  ko`rkem-o`ner  ustalari 

Shoraxim  Shoumarov  ha`m  Abdusayd  Vahobovlardan  sabaq  aladi.  Oqiwdi 

tamamlag`annan 

keyin 

o`zbek 

muzikali 

teatrda, 

o`zbek 

ma`mleketlik  

filarmoniyada  xaliq  sazlari  orkestrinde  isleydi.  Ekinshi  jer  ju`zlik  uris  jillarinda 

Gavxar  Raximova  basshilig`indag`i  front  kontsert  brigadasi  quramindag`i 

Changshilar toparina basshiliq etedi. Sol jillarda G`Yorga maktubG`, G`ZebixonG` 

qosiqlari ken` tarqalip jan`lap estiledi. Ol chang, duwtar saz a`sbaplarin shin iqlasi 

menen shertetug`in bolg`an. 

A`sirese  chang  sazinin`  atqariw  texnikasin  bilip  aliwg`a  qiziqsinip 

son`g`iliqta  ol  a`sbaptin`  siyqirli  jollarin  jag`imli  ta`biyiy  seslerin  shirayli  etip 

shertiwge  barliq  talantin  jumsag`an.  F.  Sadiqov  1961-jildan  respublika  radiosi 

janindag`i  Yunus  Rajabiy  sho`lkemlestirgen  maqomshilar  ansamblinde  changshi 

muzika basshisi lawaziminda do`retiwshilik jaqtan xizmetler etti. 

Turg`un  Alimatov  (tanbur  ha`m    satoda),  Sottixwjaev  Dadaxwja  (doirada), 

Orif  Qosimov  (duwtarda),  Sa`dullaev  G`aybulla  (kushnayda),  Isxoq  Qodirov 

(nayda),  Ilxom  Twraev  (g`ijjakta),  Faxriddin  Sodikovlar  menen  ju`da`  u`lken 

mashaqatli  miynet  etti.  Olar  qisqa  waqit  ishinde  maqomnin`  Nasr,  Mushkilot 

bo`limlerin  puxta  o`zlestirip  radionin`  altin  fondina  jazip  aldi.  Onin`  bastakorlik 

do`retiwshiligi  1940-jildan  baslang`an.  50-jilliq  do`retiwshilik  xizmeti  da`wirinde 

300 den artiq muzika qosiqlar, radio insenirovka, spektakller ushin muzika, o`zbek 

xalqi saz ansamblleri ushin ko`plegen shig`armalardi G`O`zbekshe val`sG`, G`Bir 

gwzalG`,  G`KwrsatmagayG`,  G`Oq  oltinG`,  G`Karvon-karvonG`,  G`Barno 

yigitG`,  G`Swlim  bahorG`,  G`Menga  navbatG`,  G`Yorim  twqir  xon  atlasG`  h.t.b 

shig`armalari muzika g`a`ziynemizden tiyanaqli oring`a iye. 

1972-jildan  o`mirinin`  aqirina  shekem  Faxriddin  Sodiqov  Muxtor  ashrafiy 

atindag`i  Tashkent  ma`mleketlik  konservatoriyanin`  sharq  muzikasi  kafedrasinda 

ustazliq etti.  

Muzikaved  

Ilyas Akbarov haqqinda.  

Iles  Akbarov-O`zbekstang`a  xizmet  ko`rsetken  san`at  arbobi  muzika 

izertlewshi, ta`jiriybeli oqitiwshi professor pu`tkil O`zbekstan muzika qa`niygeleri 

jaqsi  biledi.  Ol  1909-jili  Tashkente  xizmetker  xojalag`inda  tuwiladi.  I.Akbarov 

1929-jili muzika mektebine oqiwg`a kirip ol jerde tanbur saz a`spabinan Shorahim 

Shoumarovtan,  muzika  teoriyasi  sabag`inan  Abdusattor  Vahovlardan  ha`m 

garmoniyadan  V.A.  Uspenskiydan  bilim  aladi.  Ol  usi  mektepti  1932-jili  muzika 

teoriyasi  qa`niygeligi  boyinsha  tamalaydi.  1935-jili  I.Akbarov  Tashkent 

ma`mleketlik  konservatoriyasinin`  kompozitorliq  fakul`tetine  kirip,  bul  oqiw 

orninda da`slep  G. Amushel`dan keyin ala B.B. Nadejdende oqip konservatoriyani 

1941-jili pitkeredi.  

I.Akbarovtin`  pedagogikaliq  xizmeti  1930-jildan  baslanip  da`slep  Hamza 

atindag`i  muzika  bilim  jurtinda  G`Muzika  teoriyasinanG`  sabaq  bergen,  1943-

jildan  berli  Tashkent  ma`mleketlik  konservatoriyada  muzika  teoriyasi,  garmoniya 

ha`m de o`zbek fol`klorin jazip aliw ha`m oqitiw klasinda oqitiwshi bolip isleydi. 

 

45 

Ol  oqitiwshiliq  ka`sibi  menen  birge  muzika  etnografiya  jumisi  menen  de 

shug`illanadi. I.Akbarov 20 jillarda V.A.Uspenskiy menen tanisip da`slep sha`kirt, 

son`in  ala  og`an  ja`rdemshi  dosliq  qatnasta  jasap,  muzika  jiynaw  boyinsha  biraz 

jumislar alip baradi.  

1931-jili 

I.Akbarov 

V.A. 

Uspenskiy, 

E.E.Ramanovskaya 

ha`m 

H.Muhammedovlar  menen  birge  Fergena  oblastina  muzika  etnografiyaliq 

ekspeditsiyag`a  baradi.  Aradan  u`sh  jil  o`tkennen  keyin  ol  Xorezm  oblastina 

ekspeditsiya  sho`lkemlestiredi,    ol  jerde  Xorezm  Shoshmaqominin`  instrumental 

bo`limin jazip aladi. 1937-jili I.Akbarov bir o`zi Ferg`ana oypatina barip ol jerden 

xaliq  do`retpesin  toplaydi.  1939-jili  E.E.  Romanskaya  menen  Shaximardang`a 

ekspeditsiyag`a baradi. Bul da`wirde ekspeditsiya isi I.Akbarov ushin ju`da` u`lken 

na`tiyje  berdi.  O`zbek    xaliq  qosiqlarinin`  namalarin  jazip  aladi.  Bul  demek 

jergilikli  professional  kompazitorlardin`  qayta  isleniwine  qolayli  material  boladi. 

Usinday  ekspeditsiya  qatarinda  Andijang`ada  baradi,  bul  jerde  ol  usi  waqitqa 

shekem  ma`lim  bolmag`an  uyg`ir  xaliq  qosiqlarin  jazip  aladi.  1932-jildan  baslap 

I.Akbarov  Hamza  atindag`i  ko`rkem-o`ner  taniw  ilimiy  institutinda  ilimiy 

xizmetker 1943-1948-jillari usi instituttin` direktori waziypasin atqaradi.  

I.Akbarov  fol`klor  ilimiy  izertlew  tarawinda  nag`iz  jan  ku`yer  usi  istin` 

pidayisi  sipatinda  30  jildan  aslam  waqit  ishinde,  O`zbekstan  ma`mleketilk 

baspanin`  redaktori  ha`m  bo`lim  baslig`i  boliwi  menen  bir  qatar  muzikaliq 

shig`aramalardi  ha`m  ilimiy  miynetlerdi  baspadan  izli-izinen  shig`ara  baslaydi. 

I.Akbarov  arnawli  ha`m  de  wliwma  bilim  beretug`in  mekteplerge  G`Muzika 

sawatiG` ashula darslikleri, kishkene jas o`spirimler ushin sabaqliqlar do`retti.  

Pitkeriw  qa`niygelik  diplom  jumisinda  Qaraqalpaqstannin`  muzika 

ma`deniyatin  joqari  ko`tirwde  unamli  jumislar  islewin  a`sirese  1959-jili  bolip 

o`tken,  Qaraqalpaqstan  ko`rkem-o`neri  a`debiyati  dekadasinin`  Tashkentte 

o`tiliwine  baylanisli  G`Qaraqalpaq  xaliq  namalariG`  VIII  tomli  toplamina  ilimiy  

ko`z-qaras  penen  I.Akbarov  tin`  analiz  islegeni  jo`ninide  atap  o`tpekshimen. 

Qaraqalpaq xaliq qosiqlarinan G`EshbayG`, G`Ilg`alG`,  G`Go`rqizG`, G`Qoshim 

PalwanG`,  G`AwezjanG`,  G`ShimbayG`,  G`Da`rdin`nenG`  qosiqlari  o`zbek ha`m 

tu`rkmen  xaliqlari  qosiqlarina  ku`ta`  jaqin  ekenligin  ha`m  xaliq  namalarinin` 

melodiyaliq  qurilisi  miksolidiyaliq  ha`m  frigiyaliq  tu`rleri  usi  ladlar  qatarinda 

lidiyaliq ha`m doriyaliq tu`rlerinin`de ushirasatug`inin da`liylleydi. Ayrim qosiqlar 

Tashkenttin`  ha`m  Ferg`ana  oypatinda  jasawshi  xaliqlardin`  qosiqlarina  jaqinlig`i 

misali,  G`Sa`wdegimG`  doriyaliq  tu`rde  bolip  Xorezmde  Gulondam  dep 

atalatug`in  versiyalari  bar  ekenligin  tapqan.  Bulardan  tisqari  akademik  Yunus 

Rajabiy  ta`repinen  du`zilgen  9  tomliq  o`zbek  xaliq  qosiqlarinda  G`KwrgaliG`, 

qosig`inin`  qaraqalpaqlardin`  Muxalles  qosig`ina  jaqin  dep  tallaw  ju`rgizildi. 

I.Akbarovtin`  ilimiy  izertlewinde  tan`  qalarliqtay  jeri,  qaraqalpaq  xaliq  qosig`i 

G`EshbayG`  namasinin`  Xorezm,  Buxara,  Tashkent,  Ferg`ana  elatinda  sonday-aq 

Eshbay  namasi  tu`rkmen  ha`m  Xorezm  xaliqlari  arasinda  belgili,  su`yikli,  ataqli 

baqsi  ekeni  jo`ninde  mag`liwmat  beredi.  I.Akbarovtin`  izertlewinde  G`Go`rqizG` 

tu`rkmenlerde,  G`Kerr  qizG`,  Qashadas-  G`QashadasG`  G`Xansayat,  Balsayat 

yamasa SayatxanG` dep atalatug`ini, al qaraqalpaq xaliq qosig`i G`ElpazelendiG`, 

M.I.  Glinkanin`  G`Ruslan-LyudmilaG`  operasinin`    taktindegi  Persiya  xorina 

 

46 

uqsaslig`in 

da`liyleydi. 

I.Akbarovtin` 

qaraqalpaq 

xaliq 

qosiqlarin 

izertlewlerindeqaraqalpaq  xalqinin`  a`debiy  ha`m  muzikaliq  tvorchestvosi  Orta 

Aziya ha`m Qazaqstan xaliqlarinin` iskusstvosi menen tig`iz baylanista rawajlandi. 

Buni o`zbek, ta`jik ha`m qaraqalpaq variantlarinda belgili da`stan syujetlerinde de 

ko`rinedi.  

Fol`klordin` 

muzikaliq 

baylig`i 

qaraqalpaq 

muzika 

ma`deniyatin 

rawajlaniwina sebepker boldi. 

Tertsiyalar boyinsha (kishkene tertsiya) ko`rteiliwshi ha`m pa`ske tu`siwshi 

skachoklar,  u`lkeytilgen  sekundanin`  boliwi  ha`m  qosiqtin`  basinda  yamasa  orta 

bo`leginde  bir  neshe  taktler  dawaminda  buwinnin`  aytiliwi  qaraqalpaq  xaliq 

qosig`inda jiyi ushirasatug`in xarakterli o`zgeshelikler bolip esaplanadi. Namanin` 

atqariliwinda  glissandoni,  farshlaglar  ha`m  sekventsiyalar  qusag`an  xarakterli 

sipatlardi G`Ay sultanG` atli qosiqtan ko`riwge boladi. Misali: 

Bul  qosiq  to`rt  ret  o`zgeriwinde  quralg`an,  qosiqtin`  diapazoni  septimadan 

asip ketpeydi. Qosiqtin` birinshi ha`m ekinshi qurilisi frigiyaladinda ko`rsetiledi. 

I.Akbarovtin`      tag`i  da    izertlegen  qaraqalpaq  xalqinin`  a`yyemgi 

da`wirlerden  beri  kiyatirg`an  G`Lyay-lyayG`  qosig`i  bolip,  onin`  baslaniwinda 

septima intervalina o`tiwi onin` xarakterli o`zgesheligi bolip esaplanadi. Bul qosiq 

sekvintsiya  tiykarinda  quralg`an.  Sekventsiyalir  ayrim  bo`leklerde  kelte  namaliq 

o`zgeriwler  menen  ritmsiz  o`zgeriwsiz  izli-izinen  keledi.  Qosiqtin`  birinshi 

variantinda  frigiyaliq  tu`rde  septimag`a  ko`shiw  menen  ekinshi  variantinda 

oktavag`a  o`tiw  menen  si  bemol`  majordin`  fonlig`inda    baslanadi,  bul  halinda 

sekvensiya  ushiraspaydi.  Kuplet tu`rinde atqarilatug`in  G`Qiz baqsiG`  qosig`inin` 

namasi u`sh tempten quralg`an bolip keledi.  

Bul  qosiq  frigiyaliq  tu`rde  joqari  sesleri  kem-kemnen  to`menley  baslaydi. 

Kishi septimag`a o`tiwi arqali nama toliqtiriladi.  

G`Qiz  baqsiG`  qosig`inda  qaraqalpaq  xaliq  qosiqlari  ushin  xarakterli 

belgilerdin`  biri  tertsiya  joqari  ha`m  to`men  o`tiw  bolip  esaplanadi.  Qaraqalpaq 

xaliq  qosiqlari  arasinda  salmaqli  oring`a  iye  G`EshbayG`  atli  qosiq  bolip 

esaplanadi.  Bul  qosiq  Qaraqalpaqstannan  basqa  Buxarada,  Tashkent,  Ferg`anada 

da  ushirasadi.  qosiqtin`  mazmunina  qarag`anda  Eshbay  ataqli  baqsi  bolg`an. 

Tariyxiy mag`liwmatlarg`a qarag`anda belgili Nurjan ha`m Atash baqsilar Eshbay 

menen  bir  waqittta  jasag`an.    Eshbay  o`tken  a`sirdin`  ekinshi  yariminda  jasap 

Tu`rkmen  ha`m  Xorezm  xaliqlari  arasinda  belgili  ha`m  su`yikli  baqsi  bolg`an. 

O`zbekstan  ha`m  Qaraqalpaqstan  xaliq  artisti  Hamza  atindag`i  ma`mleketlik 

laureati  Japaq  baqsi  Shamuratovtin`  aytiwina  qarag`anda  G`EshbayG`    qosig`in 

belgili  Tu`rkmenstan  baqsisi  Su`yew  baqsi  do`retken.  Muxammed  Yusup  Devan 

Xarratov  ta`repinen  jazilg`an.  1925-jili  Moskvada  basilip  shiqqan  G`Xorezm 

muzikasinin` tariyxshisiG` atli kitapta G`EshbayG` qosig`in su`yew baqsi do`retti 

dep  ko`rsetiledi.  Su`yew  baqsi  o`zbek,  tu`rkmen  ha`m  qaraqalpaq    xaliqlari 

arasinda belgili, ataqli ha`m su`yikli baqsilardin` biri bolip esaplang`an.