O‘zgarmas tok mashinasida yakor reaksiyasi

 
42-rasm. Mashinaning xavo bo’shliidagi magnit 
maydonini ko’ndalang yakor reaktsiyasi taosirida 
o’zgarishi 

---

YAkor reaktsiyasi baozi sharoitlarda elektr mashinaning ichki jarayonlarini buzilishiga 
olib keladi. Bulardan asosiysi yakor reaktsiyasi taosirida mashinaning kollektor plastinalari 
orasidagi kuchlanishni ortib ketishi xisoblanadi. YAkor reaktsiyasi kuchli taosir etmagan 
mashinalarda kollektor plastinalari orasidagi o’rtacha kuchlanish 18 22 V dan ortib ketmasligi 
kerak. YAkor reaktsiyasi taosirida xavo bo’shliidagi magnit maydon qutb o’zagining bir
qismida ortib ketadi va kollektor plastinalari orasidagi kuchlanish xam kattalashadi 
)
50
30
(
B
U
mak
k
В
В
К
рU
U
м ах
н
м ах
к
2
bu yerda: V
max 
- eng katta induktsiya; V
- xavo bo’shliidagi magnit maydon induktsiyasi; U
n 
- 
nominal kuchlanish; K - kollektor plastinalarining soni; 2r - qutblar soni; 
в
- qutb o’zagining 
eni; 
в
- qutb bo’linmasining koeffitsiyenti.
Magnit maydon formasini o’zgarmasligini va kollektor plastinalari orasidagi
kuchlanishni belgilangan chegaradan ortib ketmasligini taominlash uchun o’zgarmas tok 
mashinalarida 
kompensatsiyalovchi 
cho’lg’amlar 
qo’llaniladi. 
Kompensatsiyalovchi 
cho’lg’amlar xosil qilgan magnit maydon yordamida yakor reaktsiyasini to’liq
kompensatsiyalash mumkin. 
Kompensatsiyalovchi cho’lg’am elektr mashinaning asosiy qutb o’zaklarini xavo bo’shliiga 
yaqin qismida frezalanib, tayyorlangan pazlarga joylashtiriladi. Kompensatsiyalovchi cho’lg’am 
sektsiyalari bir-biri bilan ketma-ket ulanadi. YAkor reaktsiyasi yakor toki taosirida xosil bo’lganligi 
sababli uni kompensatsiyalash maqsadida qo’llanilayotgan kompensatsiyalovchi cho’lg’am cho’tkalar 
yordamida yakor cho’lg’amiga ketma-ket ulanadi. 
Nazorat uchun savollar. 
1. YAkor chulgami kanday magnit maydonni xosil kiladi? 
2. YAkor reaktsiyasini turlarini sanab bering? 
3. YAkor reaktsiyasini xisoblash usullari? 
4. Kollektor plastinkalarni orasidagi kuchlanishlar nimaga boglik? 
5. YAkor magnit maydoni kachon xosil buladi? 
6. YAkor reaktsiyasi deganda nimani tushunasiz? 
7. Geometrik Neytral chizigi deganda nimani tushunasiz? 
8. Fizik neytral chizigi kanday aniklanadi? 
9. Magnit maydon deformatsiyasi deganda nimani tushunasiz? 
10. Kollektor plastinalari orasidagi kuchlanishni uzgarishiga nima 
taxsir kursatadi?