Озик-овкат товарлари сифат экспертизаси-дарслик doc

Mahsulot sifatining xususiy ko‘rsatkichlari.
Xususiy ko‘rsatkichlari meva va sabzavotlar biologiyasining o‘ziga xosligi 
bilan asoslanadi. Bularga quyidagilar kiradi: meva va sabzavotlarning pishib 
yetilganlik darajasi, karam boshlarining zichligi va tozalanganlik darajasi, bosh 
piyozlarda po‘stining qalinligi, qayta ishlanadigan kartoshkalarda kraxmal miqdori 
va boshqalar. 
Pishganlik darajasi. Bu ko‘rsatkich olma, nok, pomidor kabi qishloq-
xo‘jalik mahsulotlarining iste’mol qiymati va saqlanuvchanligi tavsiflaydi. Bunday 
www.sies.uz
Page 44 of 306 

---

45
mevalar va sabzavotlar saqlaganda yetiladigan qishloq xo‘jalik mahsulotlari 
qatoriga kiradi. 
Erta pishar va kech pishar olmalarni uzishda va saqlashda ularning 
pishganlik darajasi muhim hisoblanadi. Kech pishar olmalarning a’lo, 1-chi va 2-
chi navlarida ularning pishganlik darajasi bir xil bo‘lishi standartlarda belgilangan. 
Bu tur olmalarning faqat 3-navlaridagina pishganlik darajasi har xil bo‘lishiga yo‘l 
qo‘yiladi. Kech pishar olmalarning hamma tovar navlarida ham pishmagan ko‘m-
ko‘k olmalar hamda juda pishib ketgan olmalar bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmaydi. 
Saqlanuvchanligi yaxshi bo‘lmagan va iste’mol qiymati past bo‘lgan 
olmalarni saqlashga joylashtirish va sotish jarayonlarida ularning pishib yetilganlik 
darajasiga talab qo‘yilishi shart emasligi standartlarda ko‘rsatib o‘tilgan. 
Pomidorlarning pishib yetilganlik darajasi ularning rangiga qarab aniqlanadi 
(qizil, binafsha, sut rangli, sariq va hokazo). Pomidorlar qaysi maqsadlarda 
ishlatilishiga qarab, ularni turli pishganlik darajasida terib olinadi. 
Ko‘pchilik meva va sabzavotlar uchun pishganlik darajasi alohida 
ko‘rsatkich sifatida ajratilib ko‘rsatilmasdan ularning kompleks ko‘rsatkichi 
bo‘lgan «tashqi ko‘rinishi» ko‘rsatkichida qaraladi. 
Meva va sabzavotlarning ayrimlari uchun esa pishganlik darajasi ichki 
tuzilishi bilan harakterlanadi. Bunday meva va sabzavotlarga qovun, tarvuz, 
bodring, baqlajon, lavlagi, sholg‘om kabilarni kiritish mumkin. Masalan, lavlagilar 
etining rangi, kesimining holati, ulardagi xalqalarning oq yoki binafsha rangiga 
qarab sifati haqida xulosa chiqarish mumkin bo‘ladi. Lavlagilar kesimida qancha 
oq xalqalar ko‘p bo‘lsa, ularda rang beruvchi moddalar yaxshi sintez bo‘lmagan va
iste’mol xossalari ham shuncha past deb xulosa qilinadi. 
Meva va sabzavotlar uchun xususiy ko‘rsatkichlardan yana biri ularning 
kimyoviy tarkibi bo‘yicha ko‘rsatkichlarning o‘rnatilishi hisoblanadi. Masalan, 
qayta ishlash uchun mo‘ljallangan kartoshkalar tarkibida kraxmal miqdorining 12-
15% dan kam bo‘lmasligining, yoinki yong‘oqlarda namlikning 6-10% dan ortiq 
ortiq bo‘lmasligining ko‘rsatilishi buning yaqqol namunasidir. Boshqa ho‘l 
mevalar va sabzavotlar uchun esa ularning kimyoviy tarkibi bo‘yicha talablar 
stardartlarda o‘z aksini topmagan. Lekin, ba’zi bir sabzavotlar uchun esa ularning 
sifatiga ta’sir ko‘rsatuvchi ma’lum bir moddalarning miqdori keltiriladi. Masalan, 
kartoshkalarda solanin miqdorining chegaralanishi aynan shundan dalolat beradi.