O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
 
TARIX 
1/2/1 2023 
- 20 -
bo‘ylab Rossiyaning tijorat faoliyatida ishlatiladigan 
soliqlarga almashtirishni taklif qiladi[1]. 
D.I. Subbotich o‘ziga ishonib topshirilgan hududdagi 
ishlar bilan yaqindan tanishar ekan, Buxoro amirligidagi 
hamon o‘rta asr zindonlarida mahbuslar butunlay chidab 
bo‘lmas, g‘ayriinsoniy sharoitlarda saqlanayotganligi haqida 
ma’lumot oladi. Bu haqida daliliy ma’lumotlarlar to‘plashga 
qaror qilgan. Shu sababdan u Buxoro amirligiga “Turkiston 
yangiliklari” gazetasi bosh muharriri N.G. Mallitskiy va 
politsiya pristavi Grigoryevdan iborat o‘ziga xos tekshiruv 
yuboradi. Tanlov tasodifiy emas edi, ikkalasi ham форс-tojik 
tilini yaxshi bilgan va mahalliy urf-odatlarni chuqur bilishi 
bilan ajralib turardi. Turkiston general-gubernatori D.I. 
Subbotich jo‘natgan “tekshiruvchilar” zindonda saqlanayotgan 
mahbuslar hayoti bilan yaqindan tanishadi, ularning nima 
sababdan qamalganligi bilan qiziqadi. N.G.Mallitskiyning bu 
xatti-harakatlari Buxoro amiri tomonidan o‘zaro tuzilgan 
“Do‘stlik shartnomasi” shartlari buzilishi sifatida talqin qilindi 
va ulardan amirlik hududini tark etish talab qiladi. Buxoro 
amiri Sayyid Abdulahadxon Rossiya imperatori Nikolay II ga 
telegramma yo‘lladi. Tez orada Buxoro amiri Sankt-
Peterburgga 
ketdi 
va 
yuqoridagi 
holatdan 
Rossiya 
podshosining 
jahli 
chiqdi[7]. 
Ushbu 
voqea 
Rossiya 
imperatorining 
Turkiston 
general-gubernatori 
D.I. 
Subbotichga nisbatan ishonchi kamayishiga sabab bo‘ldi. 
1906-yil avgust oyi boshida Turkiston harbiy okrugi 
qo‘mondoni sifatida general-leytenant D.I. Subbotich buyrug‘i 
bilan zobitlardan askarlar bilan til topishib, armiyani xalqning 
siyosiy hayotida ishtirok etishdan himoya qilishni talab qildi. 
Ustiga ustak, Peterburgdan kelgan “hech ikkilanmasdan, ayab 
o‘tirmasdan qat’iy ish ko‘rilsin” degan ko‘rsatmalarga zid 
o‘laroq, D.I. Subbotich Turkiston harbiy okrugi qo‘shinlarida 
jiddiy g‘alayonlarga yo‘l qo‘yadi, xususan, Toshkent, 
Ashxobod va Krasnovodsk garnizonida tahdidlar bo‘lib o‘tadi 
(1906-yil yozida)[3]. 
Rossiya imperiyasi harbiy vakillari doirasida ancha 
qattiqqo‘l va mashhur bo‘lgan general-adyutant K.K. 
Maksimovich Turkistonga D.I.Subbotichga yordamgaga 
yuboriladi, u aksilinqilobiy faoliyati yetarli emas deb tan 
olinganlarni, hatto bu sohada o‘rnak bo‘lgulik bo‘lib chiqqan 
generallar V.V.Saxarov, G.Y.Matsievskiy va boshqalarni 
lavozimidan olib tashlaydi. Inqilobiy voqealar qatnashchilarini 
ta’qib qilish tizimini takomillashtirish bo‘yicha yangi 
qadamlar qo‘yiladi[3]. 
Rossiya imperiyasining barcha general-gubernatorlari, 
jumladan Turkiston general-gibernatorlari ham imperiya 
hukumatiga sodiq xizmatlarini namoyon etishga harakat 
qilgan. Shu sababli ular imperator tomonidan ko‘plab 
mukofotlar va imtiyozlar bilan rag‘batlantirilgan. Ammo D.I. 
Subbotich bunday bo‘lib chiqmadi, Nikolay II uni tayinlashda 
hammasini hisobga olmagan ekan. Aftidan, u qandaydir burjua