O‘zmu xabarlari Вестник нууз acta nuuz
Download 1.19 Mb. Pdf ko'rish
|
1. Tarix
|
O‘ZBEKISTON MILLIY
UNIVERSITETI XABARLARI, 2023, [1/2/1] ISSN 2181-7324 TARIX https://science.nuu.uz/ Social sciences O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz TARIX 1/2/1 2023 - 22 - Payshanba – haftaning beshinchi kuni (“panj” – besh) Yupiter sayyorasi hukmida bo‘lib, mijozi issiq va nam, odamga ta’siri yaxshi. Payshanbadan boshlanadigan yil xayrli yaxshi kechadi. Juma – haftaning oltinchi kuni (“jum’a” – jam bo‘lmoq), Venera sayyorasi hukmida bo‘lib, mijozi mo‘tadil va odamga ta’siri yaxshi. Bu kundan boshlanadigan yil xayrli, yaxshi bo‘ladi. Shanba – Saturn sayyorasiga tegishli bo‘lgan haftaning yettinchi kuni mijozi quruq va sovuq, odamga ta’siri yomon bo‘lib, shanba bilan boshlanadigan yilda qurg‘oqchilik bo‘lishi mumkin (6). Shuningdek, hafta “xosiyatli” va “xosiyatsiz” kunlarga bo‘lingan (7). Dushanba kuni boshlangan ish xayrli va barakali bo‘ladi, yaxshi tilak, niyatlar albatta amalga oshadi. Chunki, dushanba – musulmon dunyosida qadrli hisoblanadi. Sababi bu kunda Muhammad (s.a.v.) dunyoga kelganlar va vafot etganlari ham shu kunga to‘g‘ri kelgan. Seshanba kuni o‘tgan momolar haqiga atab atala osh pishirilgan, Bibiseshanba kabi marosimlar o‘tkazilgan. Bu kun ham xayrli yaxshi kun hisoblansada, Farg‘ona vodiysi o‘zbeklari orasida kir yuvish, soch va tirnoq olish kabi yumushlarni bajarmaslikka harakat qilinadi. Chorshanbada ayollar tomonidan Bibi mushkul ona haqiga marosim uyushtirilib, mushkullari oson bo‘lishini so‘rab, duo qilinadi. Shuningdek, chorshanba murodbaxsh kun sifatida barcha xo‘jalik ishlari uchun qulay hisoblanadi. Payshanba kuni o‘tgan ajdodlar ruhi uyga qaytadigan kun hisoblanadi. Shu bois har bir xonadonda osh qilinib, o‘tgan ajdodlar haqiga duo fotihalar qilinadi va yetim yesirlarga xayr-ehson beriladi. Juma islomiy qarashlarga ko‘ra “kunlarning buyugi” hisoblanadi. Ushbu kunda Odam alayhissalom yaratilgan, shu kuni jannatga kirgan va ushbu kuni yer yuziga tushgan, qiyomat ham shu kuni bo‘ladi (8). Juma kuni qon chiqarish, ya’ni hayvonlarni so‘yish ta’qiqlanadi, lekin juma namozi ado etilgandan so‘ng so‘yish mumkin. Shuning uchun ushbu muborak kunda imkon qadar savobli ishlar qilish, sadaqa berish, Qur’on tilovat qilish, ochlarni to‘ydirish, ota-onaga, farzandlarga xushmuomala bo‘lish kerak. Farg‘ona vodiysi shimoliy qismidagi cho‘ponlar yozgi yaylovlar ko‘chishda yoki yaylovlarni almashtirishda juma kuniga alohida e’tibor berishib, bu kunda ko‘chmaganlar, uzoqroq safarga ham chiqmaganlar. Bu haqda shunday gaplar bor: “ushbu kunda barcha mahluqot ozod qilingan, dam olishi kerak” (9), “yetti juma ko‘chsang qozoning yoriladi” (10). Tasodifmi yoki haqiqatdan ushbu kunning bir hislati bormi, shu kuni ko‘chganlar manzilga yetib bormay biror tabiiy ofatga uchrab, chorvasidan ayrilganlar ham hayotda uchraydi. Mabodo juma kuni ko‘chish zarur bo‘lsa, bir-ikki kun oldin yuklarni manzilga yetkazib qo‘yib yoki juma kuni tushlikdan so‘ng yo‘lga chiqqanlar. Shanba kuni xalqimiz odatiga ko‘ra bemor, ya’ni kasal bo‘lganlarni ko‘rish, ziyorat qilish yaxshi emas. Bu kun xristian va nasroniylarda ulug‘ kun va dam olish kuni hisoblangan, sababi ularni fikri bo‘yicha xudo yerni 6 kunda yaratib bo‘lgan va 7- shanba kuni dam olgan deb o‘ylashib, bu kunni muqaddas hisoblaydilar. Farg‘ona vodiysi ziroatkorlari esa ushbu kunni dehqonchilk uchun eng qulay hisoblashib, “birinchi qo‘sh”, “urug‘ sepish” kabi marosimlarni haftaning shanba kunida o‘tkazishga harakat qiladilar. Vodiylik qipchoqlar tasavvuriga ko‘ra bu kunda birovga pul berish yaxshilik alomati emas. Yakshanba ham xayrli, yaxshi kunlardan bo‘lib, qadimdan savdo-sotiq va tirikchilik, dehqonchilik ishlari uchun eng qulay qulay kun bo‘lgan (11). Qirg‘iz va qozoqlarda seshanba xosiyatsiz sanalib, hyech qaerga chiqilmagan. Chorshanba va payshanba esa omadli kunlardan bo‘lgan (12). Kavkaz xalqlaridan bo‘lgan osetinlarda esa haftaning dushanba, juma, shanba, yakshanba kunlari dam olish kunlari hisoblangan. Bu kunlari ishlanmaydi, agar ishlanadigan bo‘lsa biror falokat bo‘ladi deb o‘ylaydilar. Asosiy ish kunlari sifatida seshanba, chorshanba va payshanbani hisoblaydilar (13). Download 1.19 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|