O’zRes Pre. I. A. Karimov- vatan tarixini o’rganishning axamyati to’g’risida

Uzbekiston xududida bundan bir yarim million yillar mukaddam eng kadimgi inson faoliyatining madaniy izlari janubiy Fargonadagi Selungur goridan topilgan. Gordan bir necha yuzlab kayrok toshlardan yasalgan pul chukmorlari va boshka kurollar topildi. SHu gordan topilgan ilk inson suyaklari tik yuraditan insonlar sirasiga kiradi va u jaxon faniga birinchi marotaba fergantrop nomi bilan kirdn. SHuningdek, Fargona viloyatining CHashma, Toshkent viloyatining Kulbulok, Toshsoy yodgorliklaridan topilgan ashyolar xak kadimgi madaniyat uchoklari sirasiga kirishidan dalolat beradi.

Miloddan oldingi inson utmishi va madaniyatini xozirgi zamon tadkikotchilari bir nscha davrlarga bulganlar. Ibtidoiy mexnat kurollari toshdan yasalganligi sababli eng kadimgi davrni tarixchilar paleolit (yunoncha kadimgi tosh) davri deb ataydilar. Tosh davri uch boskichga bulinadi. Ilk paleolit odamzod paydo bulgandan to 100 ming yillar ilgarigi davrni uz ichiga oladi. Urta paleolit boskichi taxminan 100-40 ming yillar ilgarigi davrdir. Sunggi paleolit esa taxminai 40-12 ming ynllardan oldingi davrni uz ichiga oladi.
IbtidoiY jamiyatning ikkinchi davri mezolit-urta tosh davri deb ataladi va u mil.av. 12-7 minginchi yillarga oid. Uchinchi davr-neolit, ya’ni yangi tosh davri bulib, u mil. av. 6-4 ming yilliklarni uz ichiga oladi. Keyingi davr-eneolit yoki tosh-mis davri deyilada va u 4 mil. ai. 4 ming yilliklarda yuz beradi. Beshinchi davr bronza davri, mis-kalay korishmasidan jez olingan davrdir. U mil. av. 3-2 minginchi yillar davridir. Keyingi davr temir davri deb tarixga kirgan. Demak, mil av. birminginchi yillar boshlarida odamlar temirdan turli kurollar, asbob-uskunalar yasashni uelashtirgan. Inson tarixidagi bu olti davr davomida tirikchilik, xaet uchun kurash odamsimon jonzotlarni uylashga, kiyoslashga, fikr muloxaza kilishga, ongli xakarakatda bulishga, uzini idora kilishga majbur etdi. Bu jarayonda odamlarning famu-farosati, tafakkuri usib bordi, turli moddiy va madaniy kadriyatlar vujudga keldi. Bu ulkan davrni uz ichiga olgan jarayon kupincha dastlabki sivilizatsiya deb ataladi. Uzok zamonlarda iklimning jiddiy uzgarishi natijasida odamlarning yirik kuchishlari yuz bergashshgi ma’lum. Markaziy Osiyoning kulay geografik sharoiti ibtidoiy davrning dastlabki boskichlaridanok kishilar dikkat-e’tiborini uziga torti6 kelgan. Mil.av. vaktlarda xam boshka kit’a va mintakalardan turli urug va kabilalarning katta-kichik gulari ulkamizga kelib nstikomat kila boshlaganlar va asrlar davomida erli axoli bilan korishib ketganlar. Eng kadimgi ajdodlarimiz tinimsiz mexnat natijasida akliy va jismoniy jixatdad rivojlandilar va biolognk xususiyatlari va tashki kiyofalari uzgarib bordi. Mexnat kurollari takomillashadi, paydo bulgan nutk. rivoj topadi, fikrlash ancha oshadi, ovchilik rivojlanib, keng kududlarga tarkaladi. Demak, inson tarixining eng uzok, davom ettan boskichi bulmish kadimgi tosh davrida odamning shakllanish jarayoni asosan yakun topadi. Markaziy Osiyo va boshka bir kator mamlakatlarda sugorma dexkonchilikning paydo bulishi va rivojlanishi sivilizatsiyaning yangi kadami buldi. Arxeologlar Xorazm voxasida uzunligi 40-50 km, eni 35-40 metr keladigan kanallar bundan uch ming yil avval barpo etilganligi xakida suz yuritadilar. Bunday yirik irrigatsion inshootlarni yaratish faxmu- farosatni, xisob-kitobni, odamlarni bu ishga jalb kilish va uyushtirishni talab kilardi. Usha paytda tugon suv satxini kutarish, katta-katta arik va kanallarni ishlata bilish, dexdonchilikda xosildorlikni bir necha bor oshirishga olib keldi, axolining voxalarda utroklasha boshlashi jadallashdi.
Xorazm va Zarafshon voxalari yurtimizdagi kadimiy dexkonchilik mintakalaridan bulgan. Demak, ulkamizda odamlar bundan 5-6 ming yil mukaddam utroklasha borgan xamda sun’iy sugorish va shudgorlab ekishga asoslangan dexkonchilik vujudga kela boshlagan, kanallar kazishgan, yangi er ochganlar. Odamlar uz mexnat kurollarini yasash uchun xar xil mustaxkam toshlar eddirib, tabiiy misga duch keladilar va undan turli buyumlar yasaydilar. Keyinchalik misni olovda eritib ishlatish kashf etiladi. Markaziy Osiyoda ochik ruda konlari va ular atrofida metall eritish ustaxonalari mavjud bulgan. Xususan, Kaltaminor madaniyatini yaratgan ajdodlarimiz rudadan metall olganlar. Sof misdan kurollar kilingan, Kadimgi "metallurglar" keyinrok kalayni misga korishtirib jez (bronza) olishni urganganlar.

34.