Paleogeografiya (paleo va geografiya)

---

Paleogeografiya
Paleogeografiya (paleo... va geografiya)
— Yer va Yer poʻstining oʻtgan geologik
zamonlardagi tabiiy geografik holatini
oʻrganadigan fan, tarixiy geologiyaning bir
qismi. P.ning asosiy vazifasi qad.
davrlardagi quruklik va dengizlarning
joylashishi, chuqurligi, suvning shoʻrligi,
suv osti relyefi, oʻsimlik va hayvonot
dunyosi, yer landshafti, iqlimi, quruqlik va
dengizlarda sodir boʻlgan fizikkimyoviy
hamda tabiiy-geografik jarayonlarni

---

tadqiq qilishdan iborat. P. togʻ jinslari,
ulardagi organik qol-diqlarning tarkibi,
strukturasi, teksturasi, joylanishi va
boshqalarni batafsil oʻrganishga
asoslanadi. U fatsiyalar haqidagi taʼlimot,
litologiya, stratigrafiya, tektonika,
paleontologiya, paleoekologiya,
paleoiqlimshunoslik, geokimyo va
geofizika bilan uzviy bogʻliq.
Ilk paleontologik maʼlumotlar oʻrta asr
Sharq olimlari, xususan, Abu Ray-hon
Beruniy asarlarida keltirilgan. Birok, P.
yaxlit fan sifatida 19-asrning oʻrtalaridan
tarkib topa boshladi. Biostratigrafiya
maʼlumotlari asosida nisbiy
geoxronologik shkalaning ishlab

---

chiqilishi, fatsiyalar haqidagi taʼlimotning
vujudga kelishi, ingliz geologi Ch. Layel
tomonidan aktualizm metodining
asoslanishi, turli paleo-geografik
haritalarning tuzilishi P.ning vujudga
kelishiga asos boʻldi.
20-asrning 30-yillaridan paleogeografik
rekonstruksiyalar foydali qazilmalarni
qidirib topishning zaruriy asosi boʻlib
qoldi. Fatsiyalar haqidagi taʼlimot (U.
Tvenxofel, D. V. Nalivkin) takomillashdi.
Xilma-xil tad-qiqot usullari yaratilib,
buning na-tijasida P.da bir necha
yoʻnalishlar paydo boʻldi; ular Yerning
oʻtgan zamonlardagi tabiiy-geografik
sharoitlarini turli tomondan oʻrganadi.

---

Paleoekologik yoʻnalish choʻkindi jinslar
tarkibi va boshqa xususiyatlari hamda
ulardagi organik qoldikdarni tadqiq etadi;
oʻtgan geologik davrning hayvonot va
oʻsimlik dunyosi, suv havzalari, ularning
qoʻshni dengizlar bilan bogʻliqligi, iqlim
sharoiti, shoʻrlik darajasi va boshqa
xususiyatlarini oʻrganadi.
Paleobiogeografik yoʻnalish ayrim
geologik davrlardagi zoogeografiya va
flora provinsiyalari hamda oblastlarini
belgilab beradi. Paleobiogeofafik,
litologik-geokimyoviy va boshqa
maʼlumotlar paleoiqlim
rekonstruksiyalarida foydalaniladi.
Terrigen-mineralogik yoʻnalish muayyan
tarkibli chaqiq choʻkindilarning joydan-

---

joyga koʻchish yoʻllari, toʻplanish
oblastlari va kelib chi-qishini aniqlash
imkonini beradi. Geokimyoviy yoʻnalish
qad. suv havzalari shoʻrligi va
fizikkimyoviy xususiyatlari hamda
ularning evolyusiyasini oʻrganadi.
Shuningdek, autigen mi-nerallar Cl, F, V, Br,
Ca. Mg, Sr kabi elementlar
konsentratsiyami, gilli va karbonatli
jinslarda temir oksidi [Gʻe(Gʻe2O3)]ning
miqdoriga asoslanib, qad. davrlar
atmosferasining tarkibini aniklaydi.
Dinamik P. qadimgi suv havzalari, koʻl,
daryolar harakatini oʻrga-nadi, oqimlarni,
choʻkindilar toʻplangan muxit
xususiyatlarini tekshiradi. 30-yillardan
paleotektonik usul keng tarqaldi. Bu usul

---

fatsiyalarni ajratish, qad. yotqiziqlar
qalinligi, formatsiyasini aniklashga
asoslangan. P.ning maxsus
tarmoqlaridan biri paleovulkanologiyadir.
U vulkanli oblastlarning paleo-geografik
rekonstruksiyasi bilan shugʻullanadi.
Paleogeomorfologiya qad. rel-yeflarni
oʻrganadi. 1968-yildan okeanlar tubida
burgʻilash oʻtkazila boshlashi okeanlar
P.sini toʻgʻridan-toʻgʻri aniklashga imkon
berdi.
P. yordamida Oʻzbekiston hududining koʻp
qismi mezozoy erasining kello-vey,
Oksford, alb, turon, senon asrlarida va
eotsenda dengiz suvi bilan qoplanganligi
aniqlandi. Bu yerlar, ak-sincha, yura

---

davrining boshlari va oʻrtalarida, boʻr
davrining neokom, senoman va turon
asrlari 2yarmida quruqlik boʻlgan.
Toshkent atrofi, Qizilqum choʻli,
Amudaryo etaklari, Orol dengizi oʻrni va
Ustyurt platosida tarqalgan turon asri
qumtoshlaridan topilgan dinozavr
skeletlari va ulkan daraxtlarning toshga
aylangan ta-nalari hamda quyi va oʻrta
yura davrlarida hosil boʻlgan konlar oʻsha
davrlar botqoqlik, oʻrmonlar va togʻlar
bilan oʻralgan laguna va koʻllar, sayoz
daryolar mavjud boʻlganligidan dalolat
beradi.

---

Markov K. K., Paleogeografiya, 2 izd.,
M„ 1960; Ruxin L. B., Osnovi obshey
paleogeografii, L., 1962; Geologiya,
paleontologiya, paleogeografiya
[Sbornik trudov], M., 1973; Popov V. I.,
Litologiya kaynozoyskix molass
Sredney Azii, t. 1-3, T., 1954-56;
Babayev A. G., Akramxodjayev A. M.,
Paleogeografiya neftegazonosnix
melovix otlojeniy Uzbekistana, T.,
1960.
[1]
1. 
OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
Adabiyot
Manbalar

---

Ko‘proq o‘rganish
Ushbu maqolada
Oʻzbekiston milliy
ensiklopediyasi
 (2000-
2005) maʼlumotlaridan
foydalanilgan.
Ushbu maqola 
chaladir
. Siz uni 
boyitib, (ht
tps://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=
Paleogeografiya&action=edit)
Vikipediyaga
 yordam berishingiz
mumkin.
Bu andozani 
aniqrogʻiga
 almashtirish kerak.

---

Bu sahifa oxirgi marta 4-Sentyabr 2022, 16:24 da
tahrir qilingan.
•
Matndan 
CC BY-SA 4.0
litsenziyasi boʻyicha
foydalanish mumkin (agar aksi koʻrsatilmagan
boʻlsa).
"
https://uz.wikipedia.org/w/index
.php?
title=Paleogeografiya&oldid=28525
42
" dan olindi