Pandemiya-atrof-muhit manfaati uchunmi

PANDEMIYA--ATROF-MUHIT MANFAATI UCHUNMI

Asrorova Zuhra Sarvar qizi

Jizzax Politexnika Insituti

Sanoat texnologiyalari fakulteti

3-bosqich 323-17KT guruh talabasi

Telefon: [phone]

E-mail: [e-mail]
Annotatsiya: Butun dunyoni havotirga solgan, bugungi kunda sodir bo’layotgan, yaqin kelajakda esa tarixga muxrlanadigan koronavirus pandemiyasini insoniyat tarixidagi ayanchli voqealardan biridir. COVID-19 virusi ko’plab insonlarni hayotdan bevaqt olib ketmoqda. Dunyo mamlakatlari virusdan himoyalanish maqsadida o’z hududlarida karantin rejimini joriy etdilar. Karantin sababli transport qatnovlarining keskin kamayishi, ko’plab sanoat korxonalarining ishlamayotgani, energiya sarfining kamayishi va boshqa omillar ta’sirida havo tarkibining keskin o’zgarishi kuzatildi. Havo tarkibidagi CO₂ va NO₂ konsentratsiyalarining kamayishi pandemiyaning atrof-muhit uchun manfaatli ta’siridir.
Bugungi kunda dunyoning qaysi davlatiga nazar tashlamang koronavirusning alomatlari ko’zga tashlanadi. Uning qator salbiy oqibatlarini sanab o’tish mumkin. Ayniqsa iqtisodiyotga keltirayotgan zarari inqiroziy vaziyatlarni yuzaga keltirishi mumkin. Lekin shu bilan birga uning ijobiy tomonlari ham mavjud.

Ekspertlarning xulosalariga ko’ra odamlar salomatligiga ta’sir etuvchi omillar ichida atrof-muhitning ta’siri 20-25% ni tashkil etar ekan. Suv inshoatlarining ifloslanishi, havo tarkibining o’zgarishi, tuproq tarkibining zararlanishi oziq- ovqat mahsulotlarining sifatiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Tabiiy resurslardan foydalanish darajasi doimiy ravishda ortib bormoqda, shuningdek atrof-muhitga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Ammo koronavirus davrida iqtisodiy faollikning keskin pasayishi, energiya sarfining kamayishi, transport harakatlarining kamayishi kuzatildi. Majburiy izolyatsiya ayniqsa ifloslanish darajasi yuqori bo'lgan yirik sanoat shaharlarida havo sifatining yaxshilanishiga olib keldi. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti ma'lumotlariga ko'ra, 10 kishidan 9tasi havo tarkibida ifloslantiruvchi moddalarning ko'pligi sababli qiynaladi. Bu ko’plab odamlarning o'limiga olib kelardi. Karantin esa barchani atrof-muhitga bo'lgan bosimni pasaytirishga majbur qildi va bu havo sifatining yaxshilanishiga olib keldi. Malumotlarga ko’ra Nyu-Yorkdagi transportdan foydalanish darajasi 2020 yil mart oyida 2019 yildagi ma'lumotlarga nisbatan 35% ga kamaygan. Shu davr ichida shaharda CO₂ chiqindilarining 50% ga kamayishi qayd etildi. Shuningdek, so'nggi ikki hafta ichida Nyu-Yorkda velosipedni ijaraga berish tizimidan foydalanuvchilar soni ko'paydi. Bu omillar nafaqat havo sifatini yaxshilashga, balki CO₂ chiqindilarining kamayishiga ham olib keladi.

Bundan tashqari Xitoyda birinchi bor havo tozalanishi kuzatildi. Yerning sun’iy yo’ldoshlari birinchi marotaba Xitoy osmonida Azot dioksidi (NO₂) konsentratsiyasining 37%ga kamayishini qayd etishdi. Xitoyda ikki oy davomida atmosferada aniqlangan qattiq zarrachalar miqdori pasayishi 5 yoshgacha bo‘lgan qariyb 4 ming bolaning va 70 yoshdan oshgan 73 ming keksaning hayotini saqlab qoldi. Bu COVID-19 oqibatidagi o‘lim ko‘rsatkichlaridan ancha ko‘p. Xitoyda fevral oyida CO₂ chiqindilari o’tgan yilning shu davriga nisbatan 25% ga kamayishi havo qatnovlarining 10% ga va ishlab chiqarishning pasayishi oqibatlaridir.
Sun’iy yo‘ldoshlar orqali olingan ma’lumotlar Italiyaning shimoliy qismida iflos havoning kamayganligini ko‘rsatmoqda. Avtomobil, yuk mashinalari va elektrostansiyalar ajratadigan azot dioksidi darajasi ham sezilarli darajada kamaygan. Shu kabi ko’rsatkichlarni ko’plab keltirish mumkin. Yer yuzidagi iqlimning bu darajada o’zgarishining asosiy sababi COVID-19 sababli joriy etilgan karantindir.

Atmosferaning bu darajada tozalanib borishi bu juda yaxshi o’zgarish. Bu insonlarning reproduktiv salomatligini mustaxkamlaydi, uzoq umr ko’rishga yordam beradi, oziq-ovqat mahsulotlarining sifatliligi yanada ortadi. Lekin keyinchalik havo tarkibida sodir bo’layotgan o’zgarishlar salbiy oqibatlarga olib kelmaydi deb aytish qiyin .

Biz atrof-muhitga ta'sir haqida gapirganda, ushbu masalaga har tomonlama yondashish va global qarash kerak. Xalqaro Energiya Agentligining prognoziga ko'ra, COVID-19 tufayli iqtisodiy inqiroz ko'plab yirik loyihalarni, shu jumladan toza energiyaga ko'p milliard dollarlik sarmoyalarni kechiktirishi mumkin.

Insonlar ixtiyorida mavjud bo’lgan energiya zaxiralari xavfli darajaga qadar qizib ketishining oldini olish uchun bu o'n yillikda zarur bo'lgan loyihalar maromida davom etishi kerak. Albatta bu iqtisodiy tomonlama manfaat bo’lishi mumkin, Ammo bu kelgusida ekologiyani himoyalash uchun hozirgi muhim vazifadir.

Ko'pchilik koronavirus atrof-muhit va iqlim o'zgarishiga ijobiy ta'sir ko'rsatmoqda degan fikrda. Ammo bu mutlaqo to'g'ri bo’lmasligi mumkin. Biz bu fikrga kengroq va chuqurroq qaraydigan bo’lsak: Odamlar kamroq harakat qilishadi, transportdan kamroq foydalanishadi va tabiiy ravishda ularning uglerod izlari kamayadi. Ammo pandemiya nihoyasiga yetadi, odamlar bir kun uydan chiqib ketishadi. Ertami-kechmi avvalgi turmush tarziga qaytishadi va hamma narsa yangi yo'l bilan boshlanadi. Shu sababli hozirgi kunda atrof- muhitdagi o’zgarishlar vaqtinchalikdir.

Barcha antropogen issiqxona gazlarining hajmi yiliga 54 milliard tonnani tashkil qiladi va yuz million CO₂ ekvivalenti miqdoridagi o'zgarish bu qiymat qarshisida kichikdir. Bu yil biroz kamroq, keyin biroz ko'proq - bularning barchasi vaqt o'tishi bilan tekislanadi. Muhimi, ma'lum bir yilda chiqindilar miqdori emas, balki o'nlab yillar davomida oqimga bog'liq bo'lgan kontsentratsiya. Malum vaqtgina davom etadigan karantin yer yuzining global isishini tuxtatib qolishga yetmaydi. Shu sababli, ongli ravishda iste'mol qilish, qayta tiklanadigan energiya manbalari haqida unutmaslik kerak. Agar biz iqlim qanday o'zgarishini bilishni istasak, hozirgi paytda yildan-yilga o'sib boradigan CO₂ konsentratsiyasiga qarashimiz kerak. Okean va o'rmonlar inson faoliyati tufayli paydo bo’ladigan qo'shimcha karbonat angidridni yutishga ulgura olmaydilar.

Virus bilan hozirgi vaziyatda biz tushunishimiz kerak bo'lgan asosiy narsa atmosferadagi CO₂ kontsentratsiyasining pandemiya sabab kamayishi quvonarli natija albatta, biroq bunga ishonib ham qolish kerak emas. Balki oqilona iste'mol qilish orqali CO₂ ning kamayishiga erishish kerak.

Koronavirusga qarshi hozirda ko'rilayotgan choralar pandemiya tufayli o'limni kamaytirish uchun zarur bo'lgan maxsus tashkil etilgan majburiy choradir. Zero pandemiya tugar ekan dunyoning barcha mamlakatlari asosiy e’tiborni o’zlarining iqtisodiy holatini qayta tiklashga intiladilar. Zavod va fabrikalar qayta ishga tushadi, transport va havo yo’llari qatnovlari qayta tiklanadi. Go’yo dunya yana eski libosini kiyadi. Pandemiya sababli tozalangan atmosfera yillar davomida shakillangan iqlim ichra singib ketadi.

Shunday ekan pandemiya iqlim va ekologik muammolarni yechimi bo’la olmaydi va ko’pchilikning shunga umid bog’lab qolishlarini ham to’g’ri deb bo’lmaydi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. NASA va Yevropa Kosmik agentligi xabarlari;

2. собака.ru sayti;

3. Kolumbiya unversiteti tadqiqotlari.