Parallel jarayonlarni tashkil etish

Ma’lumotlarni parallel 
qayta 
ishlash 
Bir necha amallarni bir vaqtda bajarish g’oyasidan iborat bo’lgan ma’lumotlarni 
parallel 
xisoblash 
ikki 
xil 
ko’rinishi 
mavjud. 
Bular: 
Parallel 
va 
konveyer. 
Agar biror qurilma bitta amalni vaqt birligida bajarsa, u holda mingta amalni ming 
vaqt birligida bajaradi. Agar xuddi shunday bir vaqtda ishlay oladigan va bir–biriga 
mustaqil beshta qurilma mavjud deb qaralsa, u holda ular yuqoridagi mingta amalni 
mingta vaqt birligida emas, balki ikki yuzta vaqt birligida bajaradi. Xuddi shunday 
N ta qurilmadan iborat tizim 1000 ta amalni 1000G’N vaqt birligida bajarida. Unga 
o’xshash holatlarni hayotdan ham keltirish mumkin. Masalan, agar bitta askar 
polizga 10 soatda ishlov bersa, u xolda 50 askardan iborat rota bir vaqtda ishlab 
polizga 12 minutda ishlov beradi. Bu parallel amallar printsipi hisoblanadi. 
Konveyerli 
qayta 
ishlash. 
Qo’zg’aluvchan vergulli shaklda tasvirlangan xaqiqiy ikkita sonni qo’shish uchun 
nima qilish kerak? Bunda bir qator mayda amallar bajariladi. Bular: tartibini 
solishtirish, tartibini tenglash, normallash va boshqa amallar. Dastlabki 
kompyuterlarning protsessorlari yuqorida keltirilgan barcha “mikro amallarni” har 
bir argumentlar juftligi uchun natijani xosil qilguncha ketma-ket bajargan va bundan 
keyin qo’shiluvchilarning keyingi juftligini qayta ishlashga o’tgan. Konveyerli qayta 
ishlash g’oyasida umumiy amal bir necha bosqichlarga ajratiladi. Har bir bosqich 
bajarilgandan keyin uning natijasi keyingi bosqichga beriladi va shu bilan birga 
kiruvchi ma’lumotlarning yangi qismi qabul qilinadi. Bunda oldin bajarilgan 
amallarni natijalarini qo’llash orqali qayta ishlash tezligi oshiriladi. Faraz qilaylik, 
amal beshta mikro amaldan iborat bo’lishi va ularni har biri bitta vaqt birligida 
bajaradi. Agar ajralmas yagona ketma-ket kurilma mavjud bo’lsa, u 100 ta 
argumentlar juftligini 500 vaqt birligida bajaradi. Agar har bir mikro amal konveyrli 
qurilmaning alohida bosqichida bajarilsa, u xolda bunday qurilmaning har bir qayta 
ishlash bosqichining beshinchi vaqt birligida birinchi 5ta argumentlari aniqlanadi. 
Birinchi natija vaqtning 5-birligidan keyin olinadi. 100 ta juftlikdan iborat to’plam 
esa 5+99=104 vaqt birligidan keyin olinadi. Ya’ni parallel qurilmaga nisbatan 5 

---

marta tez bajariladi. Bir qarashda konveyerli qayta ishlashni parallel qurilmalarini 
o’rniga zarur miqdordagi konveyr qurilmalarini qo’llash mumkindek ko’rinadi. 
Biroq bunda xosil bo’lgan sistema narxi va murakkabligi oshadi. Unumdorlik esa 
o’zgarmay qoladi. Parallel dastur tuzish uchun, dasturdagi bir vaqtda va bir-biridan 
mustaqil protsessorlarda bajariladigan amallar guruhini ajratib olish kerak. Buning 
imkoniyati mavjudligi dasturda informattsion bog’liqliklar mavjudligi yoki yo’qligi 
bilan aniqlanadi. Agar dasturning biror amali natijasi ikkinchi amal argumenti 
sifatida qo’llanilsa amallar informatsion bog’liq deb ataladi. Agar V amali A 
amaliga informatsion bog’liq bo’lsa, u holda V amali faqt A amali tugagandan keyin 
bajariladi. Agar A va V amallari informatsion bog’liqmas bo’lsa, u xolda algoritmda 
ularni bajarish ketam-ketligiga cheklanish qo’yilmaydi, xususan ular bir vaqtda 
bajarilishi mumkun. Shunday qilib, dasturni informatsion bog’liq amallarni 
aniqlashdan va ularni xisoblash qurilmalariga taqsimlashdan, sinxronlashdan va 
zarur kommunikatsiyani o’rnatishdan iborat bo’ladi.