Педагогическая интеграция: методология, теория, технология : монография

Sotsiogenetik yondashuv inson taraqqiyotining ma’lum bir bosqichida vujudga kelgan ta’limning paydo bo‘lishini ijtimoiy merosga bo‘lgan ehtiyoj bilan izohlaydi. Biroz batafsilroq, bu ­quyidagi kabi ko'rinadi. Inson shakllanishining ma'lum bir bosqichida uning biologik evolyutsiyasini to'xtatgan sakrash natijasida ­ijtimoiy faoliyatning boshlanishi tug'iladi. Shunga ko'ra, ­hayotiy ma'lumotlarning yangi turi paydo bo'ladi, ular endi an'anaviy biologik vositalar bilan uzatilmaydi. Merosning printsipial jihatdan yangi mexanizmini shakllantirish zarurati tug'ildi, uning roli ta'lim o'ynay boshladi.
Biogenetikdan ko'ra sotsiogenetik yondashuv afzalroqdir ­. Birinchidan, u insonning ijtimoiy mohiyatini aks ettiradi, ikkinchidan, " ­insonning biologik etishmovchiligi" ni to'ldirish vositasi sifatida ta'limning kompensatsion imkoniyatlarini ochib berishga yordam beradi, uchinchidan, u ko'proq evristik kuchga ega: ijtimoiy ­uning "olib tashlangan" shakli biologik ekvivalentni o'z ichiga oladi. Bu ma'lum bir uzluksizlikni ­, ijtimoiy va biologik munosabatlarni bir vaqtning o'zida ­ularning o'ziga xos emasligini tan olishni nazarda tutadi.
O'zining afzalliklariga qaramay, ta'limning kelib chiqishi haqidagi sotsiogenetik kontseptsiya sezilarli kamchiliklarga ega. Ulardan birining mohiyati shundan iboratki, bu kontseptsiya inson tarbiyasining o'ziga xos xususiyatlarini to'liq ifodalashga qodir emas: hayvonlar ham ­ma'lum ijtimoiy-psixologik xususiyatlarga ega ­. Va ularning o'z jamoalari, jamiyatlari, jamoalari bor ­. “Inson jamiyati haqida aytilganlarning barchasi, - deb yozgan edi P. Sorokin, - jamiyatlarda ­, podalar, guruhlarda yashovchi oliy hayvonlarga ma'lum darajada taalluqlidir ” [380, b. ­29]. Ijtimoiy meros hayvonlarga mutlaqo begona emas: ularning barcha sifatlari va xususiyatlari biogenetik yo'l bilan uzatilmaydi. Shuning uchun K. D. Ushinskiyning ­“tarbiya” so‘zi nafaqat odamlarga ­, balki hayvonlarga ham tegishli degan fikri to‘g‘ridir [406].
Sotsiogenetik kontseptsiyaning yana bir kamchiligi shundaki, "ijtimoiy" tushunchasi oraliq xususiyatni, biologik va uchinchi xususiyat o'rtasidagi nimanidir ifodalaydi, bu ­bir vaqtning o'zida ham g'ayritabiiy, ham ma'lum ma'noda ­jamiyatdan tashqari xususiyatlarni birlashtiradi. , va ayni paytda ­biologik va ijtimoiy xususiyatlarni o'z ichiga oladi. Tadqiqotchilar ­allaqachon ushbu uchinchi havolani aniqlashga urinishgan ­. Shunday qilib, G. V. Melnikov va A. T. Shatalov ilmiy adabiyotlarda, jumladan, pedagogik adabiyotlarda ham ijtimoiy va biologik munosabatlarga ikkita asosiy yondashuv mavjud ­degan xulosaga kelishdi [266]. ­Birinchi yondashuv insonni ijtimoiy mavjudot sifatida qaraydi, uning biologiyasi ijtimoiy taraqqiyot mahsuli sifatida tushuniladi. Ikkinchisi ijtimoiy qonunlarning etakchi roli bilan har ikki tomonning nisbiy mustaqilligini tan oladi. Ammo ikkala yondashuvning ham kamchiliklari bor. Bir holatda, ­inson biologiyasiga nisbatan sotsialning integratsion roli uning nisbiy mustaqilligini e'tiborsiz qoldirish bilan mutlaqlashtirilsa, ikkinchisida ­biosotsial parallelizm momenti mavjud bo'lib, bu ­ijtimoiy va biologik o'rtasidagi muhim aloqalarni etarlicha baholanmaslikka olib keladi. ­kishi. Vaziyatdan chiqish yo'li, mualliflarning fikricha, inson ­rivojlanishidagi ijtimoiy va biologik munosabatlarning tizimli tarixiy bahosi ­, ularning munosabatlarining bir-birini to'ldiruvchi xususiyatini ta'kidlaydi. Bu holda sintez toifasi hayotiy ­faoliyatga aylanadi. Uni tarixiy shakllanishi va rivojlanishi nuqtai nazaridan olingan, ­inson mavjudligining o'ziga xos xususiyatlarini maksimal darajada ifodalovchi va ­inson faoliyati namoyon bo'lishining deyarli barcha boyligini o'zida mujassam etgan madaniyat toifasi bilan almashtirilishi mumkin . ­Madaniyat "har xil faoliyat turlarini birlashtiradi , ularni insonning o'zini o'zi rivojlantirishi ­mavjud bo'lishning eng yuqori maqsadi va ma'nosi sifatida erishiladigan darajaga keltiradi " [104, p. ­81].
kelib chiqishiga ­madaniy-genetik yondashuv L. S. Vygotskiyning insoniyat rivojlanishining madaniy-tarixiy kontseptsiyasiga va A. N. Leontiev faoliyatining psixologik nazariyasiga ­asoslanadi . Ushbu ikkala ta'limot kengaytirilgan ko'p qirrali tizimni ifodalaydi, shuning uchun biz bu erda faqat ochib berish ushbu tadqiqot maqsadlariga eng mos keladigan qoidalarga to'xtalamiz .­
L. S. Vygotskiyning madaniy-tarixiy kontseptsiyasining mohiyati ­quyidagi so'zlar bilan ifodalanadi: “Zamonaviy madaniyatli odamning xatti-harakati nafaqat uning bolalikdagi rivojlanishining natijasi ­, balki tarixiy taraqqiyotning mahsulidir. Insoniyatning tarixiy taraqqiyoti jarayonida ­nafaqat odamlarning tashqi munosabatlari, balki insoniyat bilan tabiat o'rtasidagi munosabatlar ham o'zgarib, rivojlanibgina qolmay, ­insonning o'zi ham o'zgarib, rivojlanib bordi, o'z tabiati o'zgardi» [76, b. 65-66]. Shu bilan birga, ­insonning o'zgarishi va rivojlanishining asosiy asosi uning ­mehnat qurollari yordamida amalga oshirilgan mehnat faoliyati edi. "Levi-Brulning asosiy xatosi, - deb davom etadi L. S. Vygotskiy, - ibtidoiy odamning texnik faolligini, amaliy intellektini, shimpanzening operatsiyalaridan cheksiz yuqori bo'lgan, lekin u bilan genetik bog'liq bo'lgan asboblardan foydalanishni qadrlashdir. .” [76, b. 67]. Tadqiqotchi odamlar va maymunlarda asboblardan foydalanish jarayonlarini aniq farqlaydi. U E. Le Royning birinchi odamlarning texnik faoliyatini ­(“ibtidoiylar”) bilyard o'yinchisining epchilligi bilan solishtirishga yo'l qo'yilmasligi haqidagi fikrlariga qo'shiladi, bu ko'p jihatdan maymun va boshqa hayvonlarning harakatlariga o'xshaydi. Chaqqonlik ­ko'p jihatdan instinkt sohasiga tegishli va biogenetik yo'l bilan uzatiladi ­. Birinchi odamlarning texnik faoliyati supra-instinktiv, suprabiologik xususiyatga ega edi, bu ­ularni biologik o'rganish imkoniyatini istisno qildi. "Ibtidoiy" qanday suzishini, daraxtlarga chiqishini hayvonlarning harakatlari bilan solishtirish mumkin ­, ammo kamon yoki bolta yasash instinktiv operatsiyaga aylanmaydi: material tanlash, uning xususiyatlarini bilish, quritish kerak. uni yumshatish, kesish va hokazo.Har narsada bu holda epchillik harakatlarga aniqlik berishi mumkin ­, lekin u na tushunib, na birlashtira oladi” [76, b. 123]. Natijada, L. S. Vygotskiy madaniy-tarixiy nazariya «ibtidoiy» psixologik rivojlanishining asosiy omillarini texnika taraqqiyotida ko'radi», deb to'liq asosli ta'kidlay oldi . ­[76, b. 124].
A.N.Leontievning pozitsiyasi bu fikrga yaqin. U psixikani oʻrganishga tarixiy-genetik yondashuviga asoslanib, ­uni “moddiy hayotning mahsuli va hosilasi, ijtimoiy tarixiy taraqqiyot jarayonida ichki faoliyatga, ­ong faoliyatiga aylanadigan tashqi moddiy faoliyat” deb hisoblaydi. ­...” [242, Bilan. 105].
Inson texnikani qanchalik yaratgan bo'lsa, uni ham shunday yaratgan: ijtimoiy inson va texnologiya ­bir-birining mavjudligini belgilab berdi [402]. Texnika, texnik faoliyat ­madaniyatning paydo bo'lishini oldindan belgilab berdi. Sivilizatsiya shakllanishining dastlabki bosqichlarida ­texnika masalasi inson taqdiri va madaniyat taqdiri masalasiga aylandi. "Texnikasiz, - deb ta'kidlaydi N. A. Berdyaev, - madaniyat bo'lmaydi ­, madaniyatning paydo bo'lishi u bilan bog'liq". [41, b. 149].
Ma'lum ma'noda, hatto "texnologiya - inson - madaniyat" triadasida texnologiyaning hukmronligi haqida gapirish mumkin. Masalan, F.Dessauerning fikriga murojaat qilaylik, unga ko'ra texnologiya jamiyatga nisbatan birlamchi, odamlar tomonidan topilgan g'oya sifatida, tug'ma insoniy tamoyil sifatida ishlaydi [497] . ­M.Xaydegger ­insonning deyarli butun makonini uning buyrug'iga bo'ysundirib, texnologiyaga borliq Yaratganning qobiliyatlarini beradi [428]. Uning o'ziga xos mantig'i ­tarixning ijtimoiy va insoniy o'lchovlariga kirib boradi . ­Texnologiya bosqinining oqibatlari ko'p va ­hatto uzoq muddatda oldindan aytish qiyin. Texnologik oldindan belgilash ­fikrlash ­, xatti-harakatlar va ongning shubhasiz oldindan belgilanishini o'z ichiga oladi.
Yuqoridagi hukmlar bizga quyidagilarni ta'kidlashga imkon beradi: "ob'ektiv ­sub'ekt" [188, p. 90], "muhim inson kuchlarining ochiq kitobi ­" [259, p. 124], “organ proyeksiyasi” [417, b. 39], texnologiya nafaqat ­insonning filogenetik rivojlanishining omili, balki ­shaxsga bevosita tarbiyaviy ta'sir ko'rsatadigan "o'qituvchi" sifatida ham namoyon bo'ladi. Texnologiyani qo'llash ­"inson rivojlanishining butun jarayoniga ta'sir qiladi, hatto dunyoqarash, didlar, odatlar va boshqalarni shakllantirishning ba'zi xususiyatlarini aniqlaydi". [174, b. 215]. Texnologiyani undan foydalanish ko‘nikma va malakalari orqali taraqqiy etish shaxs rivojlanishining omillari va shartlaridan biriga aylanadi [469]. Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, “... so‘zning to‘g‘ri ma’nosida o‘rganish insoniylashtirilgan tabiatdan o‘rganish demakdir (texnologiya, siz bilganingizdek, ushbu “insonlashtirilgan”, sun’iy bilimlarning ajralmas qismidir) degan so‘zlarni keltirish o‘rinlidir. tabiat.- N. Ch. ) oldingi avlodlar faoliyatiga allaqachon kiritilgan noorganik jism elementlarini (belgili shakllanishlarni) ob'ektivlashtirish, dekodlash» [96, b. 9]. Bunday "dekodlash" ning eng muhim mexanizmi - bu ichki harakatlar bo'lib, bu kontekstda texnik ob'ektlar bilan tashqi harakatlarni ichki harakatlarga aylantirish sifatida tushuniladi.
Shunday qilib, ta'limning kelib chiqishi muammosini tahlil qilishda madaniy genetik yondashuvni qo'llash printsipial jihatdan muhim oqibatlarga olib keladi : pedagogikaning ­inson amaliyoti va bilishining eng muhim tarkibiy qismi sifatida ­paydo bo'lishining dastlabki sharti ­- bu faoliyat va asboblardan foydalanish. Bu shaxsning yashash vositalarini ishlab chiqarish ­va shaxs sifatida ishlab chiqarish o'rtasidagi o'zaro ta'sir, shaxsning shakllanishida hal qiluvchi rol o'ynagan "shaxsni ishlab chiqarish" [17]. Ikkita ajoyib kashfiyot uni ishlab chiqishga imkon berdi - ­klubni yaratish va ishlatish texnologiyasini kashf qilish va uni ishlab chiqarish va ishlatish uchun ko'nikmalarni uzatish texnologiyasini kashf qilish. ­F. Engelsning mashhur so'zini takrorlash uchun biz aytishimiz mumkin: texnologiya va pedagogika ­insonni yaratdi . Klub qanchalik ibtidoiy bo'lmasin ­, lekin uning tashqi ko'rinishi uni ishlab chiqarish va ishlatish tajribasini o'tkazish zarurligini keltirib chiqardi. Bu ehtiyoj qondirilmaganda, ­klub insonning birinchi va oxirgi ixtirosi bo'lib qolar edi va uning o'zi hech qachon hayvonot olamidan yuqoriga ko'tarilmagan bo'lardi.
Biz uzoq ajdodimiz o'z faoliyatida bir vaqtning o'zida ­muhandis-texnik, ishchi, o'qituvchi va talaba funktsiyalarini birlashtirishga majbur bo'lganligidan "yuksalishimiz" uchun qarzdormiz. ­Qadimgi odam o'rganish orqali yaratilgan va ishlab chiqarish orqali o'rganilgan. "Agar biz yirtqichni olsak ­, - deb yozgan edi P.F. Kapterev, - eng oddiy yashash sharoitlari bilan ­, biz u erda ta'limni topamiz, garchi bizning fikrimizcha, o'ta nomukammal va qo'pol" [192, s. 54]. Shunisi e'tiborga loyiqki, "ta'limning eng qadimiy turi" ishlab chiqarish ta'limi bo'lib, u "ishlab chiqarishning o'zi kabi eski" [461, b. 21].
Yuqoridagilar ­insonning ishlab chiqarish-pedagogik mohiyati haqida xulosa chiqarishga imkon beradi. Shu munosabat bilan, keling, bayonotlarning o'zaro bog'liqligini ko'rsatamiz ­, ularning ba'zilarida insonning vosita-ishlab chiqarish xususiyati, boshqalari - uning tarbiyaviy va tarbiyaviy mohiyati ta'kidlanadi. Bir tomondan: “Ishlab chiqarish ­hayoti insonning umumiy hayotidir” [259, b. 93], “Inson - ­mehnat qurollari yasaydigan hayvon” (B. Franklinning mashhur iborasi); boshqa tomondan: “Yashash o‘rganish demakdir” [252, b. 49], "O'rganishning chegarasi yo'q ­" [314, p. 79], “Inson o‘rgangan narsasidir... O‘rganish qobiliyati uning mavjudligini ta’minladi” [486, b. 26]. Bundan ­yana bir xulosa chiqarish mumkin: instrumental faoliyat nafaqat umumiy ta'lim, balki, xususan, pedagogik integratsiyaning paydo bo'lishining dastlabki shartidir. Shu bilan birga, ­uning genetik jihatdan boshlang'ich asosi texnologiya va pedagogika va tegishli bilimlar o'rtasidagi munosabatlardir.
Ibtidoiy tsivilizatsiya davrida texnologiya va pedagogikaning o'zaro ta'sirining kamida uchta rejasi ishlab chiqilgan - mavzu-material ­, texnologik va texnik, ular asosan ­texnik bilimlar ob'ektining tarkibiy qismlari bilan bog'liq.