Pedagogika Universtiteti talabalarining pedagogik moderinizatsiya sharoitida kasbiy tayyorgarlikdagi o’zgarishlar

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Xalqaro tajribaga asoslangan, mahalliy pedagogika va psixologiya yutuqlarini e’tiborsiz qoldirib, kompetensiyaga asoslangan yondashuvni amalga oshirish o‘zini oqlamaydi. Shuni ham yodda tutish kerakki, ta’limning integral konstruksiyalarini ilmiy asoslashda chet el olimlari P.Ya.Galperin, A.N.Leontyev, S.L.Rubinshteyn ishlariga tayanganlar. Professionallik va kompetentlik bir-biriga o‘hshash bo‘lsada, har xil ma’noga ega bo‘lgan atamalardir. Professionallik deganda nafaqat ma’lum bilimlar, balki mehnatga bo‘lgan munosabat, ishning o‘ziga xos xususiyatlari tushuniladi. Rivojlangan kompetensiyalar darhol seziladi, chunki professional pedagog o‘z ko‘nikmalarini rivojlantirishga harakat qiladi, muayyan maqsad va natijalarga erishishga intiladi, ishchan qadriyatlar ishlab chiqaradi va bular odatda ish jarayonining standartiga mos keladi. Kompetentlik esa biroz murakkab mazmunga ega, sababi, nafaqat bilimlarning mavjudligini, balki shu bilan birga ularni qo‘llash qobiliyatini ham taqozo etadi. Kompetentlik faqat keng qamrovli baholash va kuzatish paytida aniqlanishi mumkin. O‘qituvchining kompetentligini shakllantirish uchun asosiy narsa bu maxsus kasbiy ta’limdir. Kelajakda amaliyotda olingan bilim va ko‘nikmalar boshlang‘ich kompetensiya darajasini to‘ldiradi. Bularning barchasi formula shaklida taqdim etilishi mumkin: Kompetentlik = Bilaman + Qila olaman + Istayman + Men qilaman. Kasbiy kompetensiya shakllanishi bosqichma-bosqich va doimiy tarzda amalga oshiriladigan jarayondir.[2]
A. Zimnyaya [3] asosiy kompetensiyalarni ijtimoiy deb tasniflaydi va asosiy ijtimoiy kompetensiyalarning uchta katta sinfini belgilaydi: 1) shaxs sifatida shaxsning o‘zi bilan bog‘liq kompetensiyalar; 2) shaxs va ijtimoiy sohaning ijtimoiy o'zaro ta'siri bilan bog'liq kompetensiyalar; 3) inson faoliyati bilan bog'liq kompetensiyalar. Asosiysi, u "inson hayotining barcha jabhalarida namoyon bo'ladigan, uning ijtimoiy va kasbiy hayotining to'liq qiymatini ta'minlaydigan" kompetentsiyalarni (kompetentsiyalarni) ko'rib chiqadi.
A. X. Shklyar, M. V. Ilyin, E. M. Kalitskiylarning ishlarda kompetentsiyaga asoslangan yondashuvning asosiy toifalarining mohiyati va munosabatlari muammosi asoslab berilgan. Mualliflar kasb-hunar ta’limi tizimida “kasb” tushunchasining mohiyatini ochib berishga semantik yondashuvdan kelib chiqib, uning semantik sohalari (axborot, huquqiy, faoliyat-texnologik, antropologik) mazmunini aniqlab berdilar va ularning kesishishidan foydalangan holda asoslab berdilar. umumiy va maxsusni aniqlash asosida “kasbiylik”, “kompetentlik”, “malaka”, “kompetentlik” tushunchalarining mazmuni va o‘zaro munosabati Ular to‘g‘ri ta’kidlaganlarki, malaka ob’ektivlashgan, kompetentsiya esa professionallikning subyektiv shaklidir. Mualliflarning asoslashlaridan kelib chiqadiki, kompetentsiya, malaka kabi, kasbiy mahoratning umumlashtirilgan xarakteristikasi bo'lib, mutaxassisning kasbiy faoliyat muammolarini hal qilishga tayyorligining yuqori darajasini ko'rsatadi.
Bugungi kunda ta'lim jarayoni doirasida yopiq bo'lib, u turli xil ijtimoiy munosabatlarning butun majmuasini o'z ichiga oladi, ko'p qirrali ta'lim makonini tashkil etadi, unda talabalar kasbiy va shaxsiy muammolarni hal qilishda amaliy tajriba orttirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Muvaffaqiyatli o’quv natijasi ortida albatta o’quv jarayoni yotadi.Tadqiqotchi D.Dvayer [4] ta’lim jarayonini tashkil etishda o‘zgarishlarni keltirib chiqaruvchi omillarning uch guruhini ta’riflaydi:
- yangi texnologiyalarni qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan ta’lim kontekstini o‘zgartirish;
- o'zgarishlarga ko'nikish uchun ketadigan vaqt, chunki dastlab o'qituvchilar o'quv jarayonining o'ziga emas, balki o'zgarishlarning tafsilotlariga, texnologiyalarning xususiyatlariga e'tibor qaratadilar;
-o'qituvchilarni o'zgarishlarni amalga oshirishga tayyorlash, chunki kimdir o'zgarishlarni tezroq o'rganadi va qabul qiladi, kimdir sekinroq.
Talabalarning kasbiy tayyorgarlik natijalarini ularni pedagogika universtitetini bitirib tashkilotga borganda ish faoliyatiga kirishganda ko’rishimiz mumkin. Yuqoridagi fikrlarni hisobga olgan holda, universitetda bo'lajak o'qituvchilarning kasbiy tayyorgarligidagi asosiy o'zgarishlar quyidagilar bilan bog'liq bo'ladi, deb taxmin qilish mumkin:
- uni individuallashtirish, bu har bir talaba uchun kasbiy va shaxsiy muammolarni hal qilishda noyob amaliy tajribaga ega bo'lish,
- qiziqishlar, ehtiyojlar va boshqalarni amalga oshirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratish;
- universitetning ta'lim maydonining kengayishi hisobiga uning amaliy yo'nalishini, o'zgaruvchanligini kuchaytirish
Demak, zamonaviy kuchli, bilimli talabalarni zamonaviy bilimli o’z kasbining kuchli mutaxassisi tarbiyalaydi. Shunday ekan zamonaviy pedagogda talabalar uchun bilim berishda bunday kompetensiyalarning mavjudligi haqida gapirganda, aytmoqchimanki, eng avvalo, haqiqiy pedagogik faoliyatni va uni boshqarish faoliyatini ajratish qobiliyatini shakllantirish kerak.
Buni 2 guruhga ajratgan holda ko’rishimiz mumkin:
1) o'quv va kognitiv faoliyatini tashkil etish va boshqarish bo'yicha kompetentsiyalarning mavjudligi (tashkilot) bugungi kunda puxta tayyorgarlikni talab qiladigan ko'p qirrali, murakkab jarayon;
2) pedagogik ishlarni jadallashtirish sharoitida o'z kasbiy va pedagogik faoliyatini tashkil etish va boshqarish bo'yicha vakolatlarning mavjudligi (vaqtni boshqarish, turli xil hujjatlar va hujjatlarni rasmiylashtirish, texnik vositalardan foydalanish va boshqalar. Bugungi kunda ta’lim sohasida amalga oshirilayotgan islohotlar va modernizatsiya hozirgi kun va kelajak uchun loyiha mavjudligi haqida har tomonlama bilimni talab qiladigan kadrlar malakasini oshirishga qaratilgan. Shu nuqtai nazardan, universitet ta'limini modernizatsiya qilish va rivojlantirish dasturlari qanchalik muvaffaqiyatli bo'lsa, shuncha natijalarga erishish mumkin. Cheklovchi holatda, bu dunyoning umumiy ilmiy manzarasi, ijtimoiy-madaniy nuqtai nazardan esa, bu "bilimlar jamiyati" bo'lib, unda "rivojlanayotgan zamonaviylik" va oldindan ko'rish mumkin bo'lgan sivilizatsiya istiqboli o'zini ko'rmoqda. Biroq, qabul qilinadigan asosiy qarorlar ta'lim tizimini modernizatsiya qilish dolzarb muammolarni hal qilish yoki mavjud amaliyotni takomillashtirishning yanada samarali usullarini topish bilan bog'liq. [5]